Универзитет „Гоце Делчев“-Штип, Правен факултет Штип, Република С. Македонија ШЕСТА МЕЃУНАРОДНА НАУЧНА КОНФЕРЕНЦИЈА ОПШТЕСТВЕНИТЕ ПРОМЕНИ ВО ГЛОБАЛНИОТ СВЕТ ЗБОРНИК НА ТРУДОВИ Штип, 2019 Goce Delcev University in Shtip, Faculty of Law Shtip, Republic of N. Macedonia SIXTH INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE SOCIAL CHANGES IN THE GLOBAL WORLD PROCEEDINGS Shtip, 2019 Университет им. Гоце Делчева, Юридический факультет Штип, Республика С. Македония ШЕСТОЙ МЕЖДУНАРОДНАЯ НАУЧНАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ СОЦИАЛЬНЫЕ ИЗМЕНЕНИЯ В ГЛОБАЛЬНОМ МИРЕ СБОРНИК МАТЕРИАЛОВ Штип, 2019 Sixth International Scientific Conference: SOCIAL CHANGES IN THE GLOBAL WORLD © 2019 Copyright Goce Delcev University in Shtip, Republic of N. Macedonia. Address: Goce Delcev University, Shtip, Faculty of Law, ul. Krste Misirkov bb, PO box 201, 2000, Shtip, R. N. Macedonia. www.ugd.edu.mk; Печати / Print 2-ри Август-Штип / 2- ri Avgust- Shtip Уредник: Марија Амповска CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", Скопје 316.42(100)(062) МЕЃУНАРОДНА научна конференција (6 ; 2019 ; Штип) Општествените промени во глобалниот свет : зборник на трудови / Шеста меѓународна научна конференција = Social change in the global world : proceedings / Sixth international scientific conference = Социальные изменения в глобальном мире : сборник материалов / Шестой международная научная конференция. - Штип : Универзитет "Гоце Делчев" - Штип, Правен факултет ; Shtip : Goce Delcev University, Faculty of law, 2019. - 1062 стр. : илустр. ; 25 см Трудови на повеќе јазици. - Фусноти кон текстот. - Библиографија кон трудовите ISBN 978-608-244-647-9 а) Општествени промени - Свет - Собири COBISS.MK-ID 110919178 • All manuscripts were subject of double – blind peer - review process. • No responsibility can be accepted by the publisher or compilers for the accuracy of the information presented. The expressed opinions are of the authors and does not necessarily coincide with the views of the Program Committee and the Organizational Committee of the conference. The UDK numbers for each of the manuscripts are contained in the electronic version of the proceedings, available on: http://js.ugd.edu.mk/index.php/scgw • Организациски комитет / Organizational Committee/ Организационный комитет конференции Marija Ampovska PhD, Faculty of Law, Goce Delcev University, Shtip, Republic of North Macedonia, marija.ampovska@ugd.edu.mk Milica Sutova PhD, Faculty of Law, Goce Delcev University, Shtip, Republic of North Macedonia, milica.sutova@ugd.edu.mk Natasa Doneva LL.M, Faculty of Law, Goce Delcev University, Shtip, Republic of North Macedonia Програмски комитет / Program Committee / Программный комитет конференции Agim Nuhiu PhD, Faculty of Law, State University of Tetovo, Macedonia, agim.nuhiu@unite.edu.mk Alenka Verbole PhD, currently- OSCE Mission in Tirana, University of Ljubljana, Slovenia, alenka.verbole@osce.org Ana Nikodinovska Krstevska PhD, Faculty of Law, Goce Delcev University in Shtip, Macedonia, ana.nikodinovska@ugd.edu.mk Anastasia Bermúdez Torres PhD, Faculty of Law, Political Science and Criminology, University of Liege, Belgium, abermudez@ulg.ac.be Andon Majhoshev PhD, Faculty of Law, Goce Delcev University in Shtip, Macedonia, andon.majhosev@ugd.edu.mk Borka Tushevska PhD, Faculty of Law, Goce Delcev University in Shtip, Macedonia, borka.tusevska@ugd.edu.mk Elena Ivanovna Nosreva PhD, Faculty of Law, Voronezh State University, Russia, elena@nosyreva.vrn.ru Gabriela Belova PhD, Faculty of Law, University “Neofit Rilski”, Blagoevgrad, Bulgaria, gbelova@hotmail.com Gemma Andreone PhD, Institute for International Legal Studies of the Italian National Research Council (ISGI - CNR), Italy, gemma.andreone@gmail.com Ice Ilijevski, PhD, Faculty of security – Skopje, University St. Kliment Ohridski – Bitola, iilijevski@fb.uklo.edu.mk Igor Kambovski PhD, Faculty of Law, Goce Delchev University in Shtip, Macedonia, igor.kambovski@ugd.edu.mk Ivana Bajakić PhD, Department of Economic Sciences, Faculty of Law, Zagreb, Croatia, ivana.bajakic@pravo.hr Jadranka Denkova PhD, Faculty of Law, Goce Delcev University in Shtip, Macedonia, jadranka.denkova@ugd.edu.mk James C. Helfrich PhD, Global Scholars, Liberty University, Colorado, USA, jchelfrich@aol.com Jovan Ananiev PhD, Faculty of Law, University “Goce Delcev”- Shtip, Macedonia, jovan.ananiev@ugd.edu.mk Jovan Zafiroski, PhD, Faculty of Law, St Cyril and Methodius University in Skopje, j.zafiroski@pf.ukim.edu.mk Kristina Misheva PhD, Faculty of Law, Goce Delcev University in Shtip, Macedonia, kristina.miseva@ugd.edu.mk Kristine Whitnable PhD, Faculty of Law, Goce Delcev University in Shtip, Macedonia, kristine.whitnable@ugd.edu.mk Maciej Czerwinski PhD, Institute of Slavic Philology, Jagiellonian University, Krakow, Poland, maciej.czerwinski@uj.edu.pl Marija Ampovska, PhD, Faculty of Law, Goce Delcev University in Shtip, Macedonia, marija.ampovska@ugd.edu.mk Marija Ignjatovic PhD, Faculty of Law, University of Nis, Serbia, marija@prafak.prafak.ni.ac.rs Migena Leskoviku Prof. Dr, University of Tirana, Albania, migena.leskoviku@gmail.com Natalia Vladimirovna Butusova PhD, Faculty of Law, Voronezh State University, Russia, butusova@law.vsu.ru Nikolai Baranov PhD, Baltic State Technical University Voenmeh, At. Petersburg State University, St. Petersburg, Russia, nicbar@mail.ru Nives Mazur Kumrić PhD, Faculty of Law, Political Science and Criminology, University of Liège, Belgium, nives.mazurkumric@ulg.ac.be Novak Krstić, PhD, Faculty of Law, University of Niš, novak@praf.ni.ac.rs Olga Koshevaliska PhD, University “Goce Delcev”- Shtip, Faculty of Law, Macedonia, olga.kosevaliska@ugd.edu.mk Ruzica Simic Banovic, PhD, Faculty of Law, University of Zagreb, Croatia, ruzica.simic@pravo.hr Silviu G. Totelecan PhD, Cluj-Napoca Branch of Romanian Academy, Socio-Human Research Department of "G. Baritiu" History Institute, Romania, silviu.totelecan@g,ail.com Slavejko Sasajkovski PhD, Institute for Sociological, Political and Legal Research, University “St. Cyril and Methodius”, Skopje, Macedonia, bilbilef@isppi.ukim.edu.mk Strahinja Miljkovića PhD, Faculty of Law, Mitrovica, strahinja.miljkovic@pr.ac.rs Strashko Stojanovski PhD, Faculty of Law, Goce Delcev University in Shtip, Macedonia, strasko.stojanovski@ugd.edu.mk Suzana Dzamtoska Zdravkovska PhD, American University of Ras Al Khaimah, Ras Al Khaimah, UAE, suzana.zdravkovska@aurak.ac.ae Tamara Perisin, MJur (Oxon) PhD, Department of European Public Law - Jean Monnet, University of Zagreb - Faculty of Law, Croatia, tamara.perisin@pravo.hr Tatyana Dronzina, Professor, Political Science Department, St. Kliment Ohridski University of Sofia, dronzina@gmail.com Tunjica Petrašević PhD, Faculty of Law, University of Osijek, Croatia, tpetrase@pravos.hr Viktoria Serzhanova, Professor, University of Rzeszow, Faculty of Law and Administration, viktoria@ur.edu.pl Wouter Van Dooren PhD, Public Administration and Management, University of Antwerp, Belgium, wouter.vandooren@uantwerpen.be Yuriy Nikolaevich Starilov PhD, Faculty of Law, Voronezh State University, Russia, juristar@vmail.ru Zeynep Ece Unsal, PhD, Istanbul Gelisim University, Faculty of Economics Administrative and Social Sciences - Department of Political Science and International Relations, zeunsal@gelisim.edu.tr TABLE OF CONTENT LAW…………………………………………………………………….................................9 Agnieszka Wojciechowska DEVELOPMENT OF EDUCATIONAL RIGHTS OF MIGRATING CHILDREN IN THE LIGHT OF FINANCIAL SOLIDARITY OF EUROPEAN UNION MEMBER STATES……………………………………………………………………………………..11 Aleksandra Gruevska Drakulevski TRAFFIC DELIQUENCY IN THE REPUBLIC OF NORTH MACEDONIA IN THE PERIOD 2010-2017: CRIMINOLOGICAL ASPECTS.........................................................23 Aleksandra Pavićević RIGHT OF RETENTION OF POSSESSION AS A REAL RIGHT OF ENSURING THE CLAIM IN SERBIAN AND COMPARATIVE LAW...........................................................53 Ana Radina THE CHANGES IN THE MATRIMONIAL PROPERTY REGIME IN CROATIA – THE UNFINISHED QUEST FOR IMPROVEMENT....................................................................65 Anđelija Tasić COMPARATOR AS THE ELEMENT OF DISCRIMINATION - IS THE THEORETICAL CONCEPT RECOGNIZED IN SERBIAN CASE LAW?.....................................................77 Angel Ristov ON THE NEED FOR REFORMS IN THE MACEDONIAN MARITAL PROPERTY REGIME……………………………………………………………………………………..83 Angela Zubco OPPORTNITIES AND PERSPECTIVES ON THE APPLICATION OF MEDIATION IN THE ACTIVITY OF PUBLIC ADMINISTRATION............................................................99 Anton Petričević MIGRATIONS AND THE RIGHT TO EMPLOYMENT OF FOREIGNERS IN THE REPUBLIC OF CROATIA………………………………………………………………...107 Biljana Činčurak Erceg INLAND WATERWAYS TRANSPORT IN THE EUROPEAN UNION - FLOWING OR STILL STANDING?……………………………………………………………………….123 Biljana Todorova SOCIAL PROTECTION OF EMPLOYED WOMEN DURING PREGNANCY AND MATERNITY LEAVE…………………………………………………………………….137 Darko Dimovski, Milica Stanković, Miomira Kostić STALKING – THE CHALLENGES OF NEW INCRIMINATION……………………….153 Dimitar Apasiev THE ROLE AND SIGNIFICANCE OF THE STATE ATTORNEY'S OFFICE IN THE MACEDONIAN JUSTICE SYSTEM – II………………………………………………....161 Eduard Burda, Lívia Trellová, Lucia Smolková AMNESTY AND PARDON UNDER THE SLOVAK LAW AND THEIR UNIQUE STORY ……………………….……………………………………………………………………..175 Elena Maksimova, Dejan Marolov THE STANDARDS OF THE EUROPEAN CONVENTION ON HUMAN RIGHTS REGARDING THE PROHIBITION OF TORUTURE, INHUMAN OR DEGRADING TREATMENT OR PUNISHMENT…………………………………………….………….187 Esin Kranli Bajram THE TESTAMENTI FACTIO ACTIVA ET PASSIVA IN ROMAN AND CONTEMPORARY LAW..........................................................................………………..207 Givi Abashidze PROSECUTOR’S DISCRETIONARY POWERS ON CARRYING OUT CRIMINAL PROSECUTION (Georgian Model of Discretionary Criminal Prosecution)………………225 Goran Jovanić, Vera Petrović LIFELONG SEGREGATION BY PRISON SENTENCE – PROS AND CONS…………..233 Goran Koevski, Borka Tusevska Gavrilovik, Darko Spasevski ESTABLISHING OF SPECIALIZED COMMERICAL COURTS AS ALTERNATIVE FOR REDEFINING OF THE COURT SYSTEM OF THE REPUBLIC OF NORTH MACEDONIA……………………………………………………………………………...247 Gordana Damjanović, Danijela Petrović COMPENSATION FOR DAMAGES TO COPYRIGHT INFRINGEMENT…………….263 Ilia A. Vasilyev UEFA FINANCIAL FAIR PLAY AS COMPLIANCE WITH THE OBJECTIVES OF FOOTBALL CLUBS’ FINANCIAL STABILITY AND THE INTEGRITY OF THE COMPETITION ……………………………………….…………………………………..273 Ivana Šumanovska-Spasovska ENFORCEMENT OF ADMINISTRATIVE VERDICTS - NOVELTIES AND CHALLENGES –………………………………………………………………………….283 Ivanka Vasilevska CREATING NATIONAL GERMANY: HISTORY, POLITICS AND LAW…………….299 Ivica Josifovic THE EUROPEAN ARREST WARRANT AND THE PROTECTION OF FUNDAMENTAL RIGHTS: THE FAMOUS JUDGMENT IN ARANYOSI AND CALDARARU CASE….311 Jadranka Denkova, Jovan Ananiev, Strasko Stojanovski RESPONSIBILITY OF ADMINISTRATION BASIC PRINCIPLE IN THE ADMINISTRATIVE PROCEDURE………………………………………………………323 Jasmina Cvetanoska AGGRESSIVE TAX PLANNING - A CHALLENGE FOR IMPROVING TAX LEGISLATION…………………………………………………………………………….337 Jasmina Dimitrieva PROTECTING THE RIGHT TO HEALTH OF PRISON POPULATION…………….…..351 Jelena Stojšić Dabetić, Predrag Mirković SCOPE AND QUALITY OF LEGAL PROTECTION AFFORDED TO COMPUTER PROGRAMS AS OBJECT OF INTELLECTUAL PROPERTY…………………………..365 Katarina Momirović AGENT PROVOCATEUR - INTERNATIONAL STANDARDS AND NATIONAL REGULATION…………………………………………………………………………….375 Kristine Neimane REPLACEMENT OF THE INELIGIBLE RESPONDENT - THE PROCEDURAL TOOL FOR EFFICIENCY AND JUSTICE OF THE CIVIL LITIGATION (comparative analyze of civil procedure regulation in the Baltic states and Russian federation) ……………………..383 Natalia Butusova CONSTITUTION AS A VALUE AND CONSTITUTIONAL VALUES (ON THE EXAMPLE OF RUSSIA…………………………………………………………………...397 Natalia Simonova LAW REGULATIONS IN THE SPHERE OF USING GENETICALLY MODIFIED ORGANISMS ………………………………………………………………………….….417 Nazmi Malici, Zorica Siljanovska CORPORATE GOVERNANCE IN THE BRICS COUNTRIES – A CHALLENGE FOR THE GLOBAL ECONOMY .....................................................................................................…427 Olga Koshevalska, Lazar Nanev, Elena Maksimova COMPARATIVE REFERENCE TO THE WOMEN'S PENITENTIONAL CONDITIONS CLOSED IN THE COUNTRIES OF THE FORMER YUGOSLAVIA………………..…441 Robert Grzeszczak MAKING SURE EUROPEAN LAWS ARE FIT FOR PURPOSE – THE BETTER REGULATION PRINCIPLES IN THE EUROPEAN UNION……………………………465 Rodna Živkovska, Tina Pržeska, Milica Šutova DERIVATIVE ACQUISITION OF REAL RIGHTS IN MACEDONIAN CONTEMPORARY LAW…………………………………………………………………475 Saša Atanasov, Mirjana Đukić, Božidar Otašević WITNESS PROTECTION PROGRAMS FOR JUSTICE COLLABORATORS – COMPARATIVE OVERVIEW (POSITIVE LEGAL SOLUTIONS IN THE REPUBLIC OF SERBIA, THE REPUBLIC OF NORTH MACEDONIA, USA, ENGLAND AND ITALY)…………………………………………………………………………………..…493 Saša Knežević, Ivan Ilic LIMITATION OF THE RIGHT TO PRIVACY BY SECRET OBSERVATION OF THE SUSPECT'S COMMUNICATION …………………………………………………….….509 Stanka Stjepanovic FROM OBSHCHINA TO PARTNERSHIP……………………………….……………….525 Suzana Nashkova CRIMINAL LAW PROTECTION OF TRADE SECRETS: AN ANALYSIS OF THE SOLUTIONS CONTAINED WITHIN THE UNITED STATES LEGISLATION…….….535 Tatiana Mikoni ALLOCATION OF LOSSES CAUSED BY UNAUTHORIZED PAYMENTS BETWEEN BANK AND CLIENT…………………………………………………………………..….551 Tatiana Safronova AGREEMENT ON NEGOTIATING AS NEW INSTITUTE OF THE RUSSIAN CIVIL LAW………………………………………………………………………………………..563 Valdis Blūzma LEGAL REGULATION OF THE ABOLITION OF SERFDOM IN BALTIC GOVERNORATES OF THE RUSSIAN EMPIRE IN EARLY 19TH CENTURY: HISTORICAL BACKGROUND, REALISATION, SPECIFIC FEATURES AND EFFECT………………………………………………………………………...…………..575 Vanda Božić CRITICAL REVIEW OF THE INCRIMINATION OF CRIMINAL ACTS AGAINST HONOR AND REPUTATION IN THE CROATIAN CRIMINAL LAW…………………589 Viktoria Serzhanova REFLECTIONS OVER THE PHENOMENON OF STATE POWER…………………….601 Zaneta Poposka REASONABLE ACCOMMODATION FOR PERSONS WITH DISABILITIES……..…611 POLITICS…………………………………………………………………………………625 Ana Nikodinovska Krstevska, Strasko Stojanovski INTERNATIONAL ASPECTS AND IDENTITY ISSUES OF THE PRINCIPLE OF SELFDETERMINATION OF PEOPLE THROUGH THE PRISM OF THE PRESPA AGREEMENT…………………………………………………………………………..…627 Biljana Karovska-Andonovska HUMANITARIAN INTERVENTION AND HUMAN RIGHTS PROTECTION: LEGAL AND ETHICAL DILEMMAS…………………………………………………………..…645 Dance Galeva COMPARATIVE ANALYSIS OF LEGAL REGULATION AND POLICIES FOR BUILDING OF NATIONAL IDENTITY AND FOR PROMOTION OF MULTICULTURALISM IN THE SINGAPOREAN AND MACEDONIAN SOCIETY…657 Christina Kobeleva Alekseevna DYNAMICS OF POLITICAL TRUST IN CONTEMPORARY RUSSIAN SOCIETY ..…673 Ilija Životić, Daniela Trajkovska MIGRATION, HUMAN RIGHTS, POLITICAL AND SECURITY RISKS FOR SMALL STATES……………………………………………………………………………………683 Marin Beroš, Marta Božina Beroš EMU'S GOVERNANCE POST-CRISIS: WHAT ROLE FOR INTERGOVERNMENTALISM?.....................................................................................…693 Michaela Moravčíková RELIGION IN ECONOMIC AND LEGAL RELATIONS - THIRTY YEARS SINCE THE FALL OF COMMUNISM …………………………………………………………………703 Nikola Ambarkov FACTORS THAT INFLUENCE THE USE OF THE PRESIDENTIAL VETO – THE MACEDONIAN CASE………………………………………………………………….…719 Nikolai Baranov POLITICIZATION OF THE CHURCH AND STATE RELATIONS IN THE MODERN WORLD: A ROLE OF ROC IN POLITICAL LIFE OF RUSSIA………………………….737 Olga Popova IDENTITY POLICY MODELS AND TECHNOLOGIES IN “NEW” STATES…………..757 Tamara Zametina STRATEGY OF THE STATE NATIONAL POLICY OF RUSSIA: PROBLEMS AND CONCEPTUAL DIRECTIONS OF PERFECTION……………………………………….773 Tatiana Senyushkina THE POLITICS OF MEMORY AND THE CONFLICT OF GENERATIONS…………...791 Toni Gorgiev, Goce Stoilovski THROUGH THE SITUATION OF REFUGEES AND MIGRANTS TO STRENGTHEN CAPACITY IN TRANSIT COUNTRIES.............................................................................801 SOCIETY………………………………………………………………………………….813 Angelka Kesnikova, Makedonka Radulovik, Irena Bundalevska Avirovik, Ivana Dragovik SUPPORT OF FAMILIES WITH A CHILD WITH DISABILITIES IN DEVELOPMENT………………………………………………………………………….815 Consuelo Diodati GLOBALIZATION AND A NEW EXPRESSION OF AUTHORITARIAN PERSONALITY: BULLYING AMONG YOUTHS………………………………………………………….827 Dragan Stefanovski THE CHALLENGES OF THE MODERN CITY IN THE ERA OF MAJOR MIGRATION PROCESSES……………………………………………………………………………….839 Dragana Ćorić WOULD SOCRATES BE SENTENCED TO DEATH PENALTY TODAY?...................855 Dragana Lazarevska COMPARATIVE ANALYSIS OF CONSEQUENCES AND CHANGES IN THE SYSTEMS OF DIVORCE IN THE WORLD AND REPUBLIC OF NORTH MACEDONIA………...861 Katerina Shapkova Kocevska DIFFERENT METHODOLOGICAL APPROACHES REGARDING MEASUREMENT OF RULE OF LAW…………………………………………………………………………….883 Makedonka Radulovik, Irena Bundalevska Avirovik, Angelka Kesnikova UNITED NATIONS CONTRIBUTION TO FAMILIES (FOCUS ON FAMILY INTERNATIONAL DAY)…………………………………………………………………901 Natalia N. Muraveva AIRPORT, AS A PLACE OF CONCENTRATION OF AIR TRANSPORT SERVICES…913 Slavejko Sasajkovski THE INFLUENCE OF EDUCATION AND HEALTH CARE ON ECONOMIC GROWTH AND SOCIAL DEVELOPMENT – SEVERAL TEORETICAL-SOCIOLOGICAL EXPLICATIONS…………………………………………………………………………..921 Zoran Jovanovski, Elena Ivanova GLOBALIZATION – CHALLENGE OR THREAT FOR THE CULTURAL IDENTITY…………………………………………………………………………………931 MEDIA AND COMMUNICATIONS …………………………………………………..939 Andon Majhoshev, Suzana Dzamtoska-Zdravkovska REGULATION FOR MEDIA COVERAGE OF ELECTION CAMPAIGNS……………941 Eleonora Serafimovska, Marijana Markovikj DISCOURSE OF EMOTIONS IN THE COLUMNS IN THE INTERNET MEDIA IN THE PERIOD BEFORE THE REFERENDUM ON CHANGING THE CONSTITUTIONAL NAME OF REPUBLIC OF MACEDONIA………………………………………………..955 Iskra Koroveshovska THE INFLUENCE OF THE NETWORK SOCIETY OVER JOURNALISM INTEGRITY………………………………………………………………………………..977 Kiril Barbareev, Goranka Markovic, Nikolina Atanasova MEDIA CONTENT AS AN EDUCATIONAL RESOURCE……………………………...991 Marija Drakulovska Cukalevska, Anica Dragovic THE IMAGE OF SOCIAL EXCLUSION IN MACEDONIAN MEDIA…………………1001 Mohammed El Dessouky, Hassan Mustafa THE ROLE OF THE STRICT CIVIL LIABILITY IN CONSUMER PROTECTION AND THE NEED FOR ITS APPLICATION IN THE ADVERTISING FIELD………………1009 LAW UDK 347.964.1:342.1(497.7) УЛОГАТА И ЗНАЧЕЊЕТО НА ДРЖАВНОТО ПРАВОБРАНИТЕЛСТВО ВО МАКЕДОНСКИОТ ПРАВОСУДЕН СИСТЕМ II ДЕЛ Димитар Aпасиев Доцент, Правен факултет, Универзитет „Гоце Делчев“ Штип, E-mail:dimitar.apasiev@ugd.edu.mk Апстракт Овој труд настана во рамки на едногодишниот научно-истражувачки проект: Улогата и значењето на Државното правобранителство во правосудниот систем на Република Македонија, финансиран од страна на Фондот за научно-истражувачка работа на Државниот универзитет „Гоце Делчев“ – Штип. Тој е дел од една замислена поголема монографија посветена на овој специфичен орган во нашиот правен поредок, која ја работиме заедно со моите колеги од Катедрата за граѓанско правно на Правниот факултет при УГД. Во првиот дел, користејќи го правноисторискиот и нормативниот метод, опфатена е легислативната уреденост на оваа специфична институција во правниот систем на нашата земја, уште во периодот по Втората светска војна, кога Македонија беше дел од СФР Југославија – разгледувајќи го нејзиниот еволутивен пат низ сојузните и републичките закони. Потоа се разработува правниот статус и улогата на Јавното/Државното правобранителство во правосудниот систем на Република Македонија, согласно своевремено актуелната регулатива, која важела низ текот на годините. Во продолжение се разгледува правната природа на Државното правобранителство, како учесник во судската парнична постапка, па се продолжува со опис на внатрешната организациска структура на правобранителството, како државен орган sui generis. Во овој втор дел, опфатени се условите за именување и разрешување од функцијата државен правобранител; за да во последната глава се даде подетелен преглед на неговиот делокруг на работа – односно, на надлежностите и овластувањата кои ги има Државното правобранителство vis-à-vis неговите процесни диспозиции. Во план е и изготвување труд со компаративно-правен осврт на уреденоста на овој орган во правните системи на околните земји, а посебно меѓу земјите од екс-ју просторот. Клучни зборови: Јавно правобранителство, државен правобранител, Југославија, законски надлежности, имотно-правни односи. Faculty of Law, Goce Delcev University, Shtip, Republic of N. Macedonia THE ROLE AND SIGNIFICANCE OF THE STATE ATTORNEY'S OFFICE IN THE MACEDONIAN JUSTICE SYSTEM – II Dimitar Apasiev Assistant professor, University Goce Delcev Stip, Faculty of law E-mail:dimitar.apasiev@ugd.edu.mk Abstract The state is constantly a party in a civil procedure in which the State Attorney is the legal representative of the state and undertakes legal measures and uses legal instruments in front of courts and other competent bodies, for the purpose of realization of property rights and interests of the state, it’s organs and organizations, as well as other legal persons. А solid base founded organization of the State Attorneys’ Office as well as the proper regulation of the material and legal position of the SAO is a “conditio sine qua non” for efficient and quality protection of the states’ property and property interests. This is especially true for transition countries, like Republic of Macedonia itself, where individuals - with the purpose to gain property rights on property that once was social property and then transformed to state property - are using the weaknesses of the overall legal system, gaps in legal regulations, the division of responsibilities and so on. One of the main ideas to research is to reach findings and conclusions to what extent the State Attorney is the appropriate mechanism to prevent such intentions and at what level are the possibilities of the State Attorney in terms of its function to provide adequate protection of the property interests of the state. The answer to these questions alone should answer the question whether there is a need for reorganization, strengthening the role and increasing the quality of work of the State Attorney of the Republic of Macedonia. This paper has special significance because it is an institution that in our country, according to the findings of the research team of this project, has not been researched on scientific level and represents a neglected segment in the entire justice system. Key words: Public/State Attorney, Yugoslavia, statute, competencies, property issues. V. Услови за именување и разрешување од функцијата Државен правобранител 1. Услови за именување на Јавниот правобранител а) Законските услови за оваа функција во бивша Југославија 1. Во поглед на законските услови за избор на функцијата Јавен правобранител, првиот сојузен Закон за јавно правобранителство на Федеративна Народна Република Југославија [Сл. лист на ФНРЈ - 24/1952] не содржи никакви подетални одредби. Но, веќе три години подоцна, со вториот сојузен Закон за Јавното правобранителство на ФНР Југославија [Сл. лист на ФНРЈ - 51/1955], се утврдуваат мошне строги и највисоки 162 6th INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE: SOCIAL CHANGES IN THE GLOBAL WORLD, Shtip, September 05-06 2019 критериуми за назначување на функцијата Сојузен јавен правобранител – поточно, се бара исполнување на истите услови од тогашниот Закон за судовите кои важат за избирање на врховен судија на сојузниот југословенски Врховен суд на ФНРЈ! За републички и покраински јавен правобранител се бараа условите кои важат за избор на судија во републичкиот Врховен суд; додека, пак, за областен и околиски јавен правобранител се бара лицето да ги исполнува условите за судија на окружен суд.1 Со последниот, трет по ред, сојузен Основен закон за јавното правобранителство [Сл. лист на СФРЈ - 15/1965] се утврдуваат подетални и не толку строги услови за именување на едно физичко лице на оваа јавна функција – и тоа: (1) да е југословенски државјанин; (2) да е дипломиран правник; (3) да има положено правосуден испит;2 (4) да ги исполнува општите услови за засновање работен однос; и (5) пред стапувањето на должноста, да даде свечена изјава пред претседателот на Сојузната скупштина.3 2. Во републичките закони на Социјалистичка Република Македонија, кога Македонија сè уште била дел од СФР Југославија, не се утврдуваат подетално условите за именување на кандидатите за републички јавен правобранител. На пример, во Законот за јавното правобранителство на СР Македонија [Сл. весник на СРМ 19/1966] се прецизира дека тој се избира со ограничен мандат за време од осум години, со право на повторно именување по истекот на тој временски период и дека, пред стапувањето на должноста, дава свечена изјава пред претседателот на Собранието на СРМ, а општинскиот и скопскиот градски јавен правобранител изјавата ја даваат пред претседателот на соодветното општинско собрание.4 Слични вакви одредби содржеше и новиот и последен социјалистички републички Закон за јавното правобранителство на СРМ [Сл. весник на СРМ - 9/1977 и 6/81, 46/82, 11/87, 10/90], но по петгодишно важење – со неговите измени и дополнувања од 1982 година – мандатот на јавните правобранители е преполовен, од осум на четири години, со прецизирање дека истото лице може да биде избрано на оваа функција најмногу два пати едноподруго (ограничено право на реизбор).5 Овој закон, покрај нормирањето на свечената изјава, дополнително содржи и одредби за инкомпатибилност на функцијата јавен правобранител, односно дека вршењето на оваа функција е неспојлива со: делегат во собранието кое што го именувало; член на Извршен совет; или со вршење на друга служба или работа, чија листа на забранети дејности, т.е. професии ја утврдува републичкиот јавен правобранител.6 Во поглед на таксативно неброените услови за едно лице да може да биде именувано на оваа позиција, овој Закон повторно ги реобнови и наведе следниве: (1) да е државјанин на СФР Југославија; (2) да е дипломиран правник; (3) да има положено правосуден испит;7 (4) да има потребно работно искуство на правни работи; и (5) да Чл. 13 од ЗЈП на ФНРЈ (1955). Но, одредбите за правосудниот испит не се однесуваа на сојузниот и републичкиот јавен правобранител, што значи дека на оваа функција можеше да биде назначено и лице без положен правосуден испит. 3 Замениците на јавниот правобранител, пак, свечената изјава ја давале пред самиот сојузен јавен правобранител. Види: чл. 9 и чл. 33 од ОЗЈП на СФРЈ (1965). 4 Чл. 12–13 од ЗЈП на СРМ (1966). 5 Осумгодишниот мандат остана само за замениците на јавните правобранители. Види и чл. 1 од ЗИД ЗЈП на СРМ (1982), в.в. чл. 25, ст.5 од ЗЈП на СРМ (1977). 6 Чл. 26–27 од ЗЈП на СРМ (1977). 7 Одредбата за правосудниот испит не се однесуваше на републичкиот јавен правобранител – сп. чл. 24, ст.2 од ЗЈП на СРМ (1977). 1 2 163 Faculty of Law, Goce Delcev University, Shtip, Republic of N. Macedonia поседува морално-политички квалитети за вршење на оваа одговорна државна функција.8 б) Законските услови за оваа функција во Република Македонија 3. Во првиот Закон за јавното правобранителство на Република Македонија [Сл. весник на РМ - 47/1997] донесен во независна Македонија, мандатот на јавниот правобранител се ограничува на четири години, со право на повторно именување.9 Но, условите за именување на јавен правобранител и негов заменик се значително заострени: (1) кандидатот да е државјанин на РМ; (2) да ги исполнува општите законски услови за засновање работен однос во државен орган; (3) да е дипломиран правник; (4) да има положено правосуден испит;10 (5) да ужива углед за вршење на јавноправобранителската функција; (6) да биде истакнат правник; (7) да има работно искуство со потврдени резултати по положувањето на правосудниот испит, на правни работи над 12 години;11 (8) да пројави интерес за вршење на оваа служба, односно да се пријави на конкурсот објавен од Владата на РМ, која го распишува по упразнувањето на одредено работно место.12 4. По десетгодишно важење, со новиот, последен и актуелен Закон за државното правобранителство [Сл. весник на РМ - 87/2007 и 104/15] мандатот на републичкиот државен правобранител е продолжен од четири на шест години, со право на реизбор; додека, пак, пониските државни правобранители се именуваат без временско ограничување на мандатот.13 Функцијата државен правобранител е инкомпатибилна, односно неспојлива со вршење на било која друга јавна функција или професија, а изрично е забрането политичкото организирање и дејствување во рамките на ДП.14 За државен правобранител може да се именува само физичко лице кое ги исполнува следниве законски услови: (1) да е македонски државјанин; (2) да е дипломиран правник; (3) да има положено правосуден испит; (4) да има работно искуство на правни работи од најмалку осум години по положувањето на правосудниот испит;15 (5) да ужива углед за вршење на функцијата; (6) уредно да се пријавил на објавениот владин оглас за именување државни правобранители; (7) по одлуката за избор, а пред стапување на функцијата, да даде свечена изјава пред премиерот, односно пред претседателот на Владата на РМ, која дословно гласи: „Изјавувам дека во својата работа ќе се придржувам кон Уставот и законите и дека ќе ги штитам имотните права и Чл. 24, ст.2 од ЗЈП на СРМ (1977). Чл. 19 од ЗЈП на РМ (1990). 10 За разлика од поранешна Југославија, сега овој законски услов важеше и за самиот републички јавен правобранител. 11 За заменик јавен правобранител се бара вакво работно искуство од најмалку три години. 12 Чл. 17 и чл. 18 од ЗЈП на РМ (1997). 13 Чл. 18 од ЗДП (2007). 14 Чл. 22 од ЗДП (2007). 15 Ова е само во случај на избор на републички Државен правобранител, додека пак за понисите државни правобранители се бара претходен работен стаж од петгодишно искуство. 8 9 164 6th INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE: SOCIAL CHANGES IN THE GLOBAL WORLD, Shtip, September 05-06 2019 интереси на Република Македонија и својата функција ќе ја извршувам совесно, одговорно и чесно“.16 2. Услови за разрешување на Јавниот правобранител 1. Во однос на законските услови за престанок функцијата јавен правобранител во бивша Југославија, во првиот повоен сојузен Закон за јавното правобранителство на ФНРЈ (1952) има само една одредба која вели дека сојузниот јавен правобранител го разрешува Владата на ФНРЈ, а републичкиот – владата на соодветната народна република, без притоа подетално да се прецизираат случаите и причините за разрешувањето.17 Слична ваква номотехника применува и следниот, втор по ред сојузен Закон за јавното правобранителство на ФНРЈ (1955), кој само попатно споменува дека сојузниот, републичкиот, покраинскиот и обласниот јавен правобранител ги разрешува соодветниот Извршен совет, додека пак околискиот јавен праавобранител – Народниот одбор на околијата, на заедничка седница на двата одбора.18 Конечно, и последниот сојузен Основен закон за јавното правобранителство (1965) само принципиелно наведува дека сојузниот јавен правобранител го разрешува Сојузната скупштина, на предлог на Сојузниот извршен совет – без да навлегува во понатамошно дефинирање и поблиско законско определување на поединечните случаи.19 2. Во поглед, пак, на одредбите од посебните републички закони во бивша СФР Југославија кои се однесуваа на проблематиката за разрешување од должноста на веќе избраните јавни правобранители, можеме да заклучиме дека тие го следат истиот метод преземен од сојузните закони, односно дека само начелно одредуваат кој е надлежен за нивно отповикување, т.е. разрешување, без притоа да ги прецизираат условите за тоа. Па така, според Законот за јавното правобранителство на СРМ (1966) републичкиот јавен правобранител го разрешува Собранието на СРМ, на предлог од Извршниот совет; додека, пак, неговите заменици ги разрешува Извршниот совет, по предлог на самиот републички јавен правобранител. Понатаму, градскиот јавен правобранител го разрешува од должност Собранието на град Скопје, а општинскиот – собранието на соодветната општина; додека, пак, нивните заменици, исто така, ги разрешуваат градското/општинското собрание – но, секогаш по предлог на самиот јавен правобранител, кој е незадоволен од нивната работа.20 Републичкиот Закон за јавното правобранителство на СРМ (1977) е првиот посебен закон кој отстапува од дотогашното начелно регулирање на прашањето за Огласот се објавува во најмалку две јавни гласила, од кои едното е на службен јазик различен од македонскиот кој го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во РМ. При изборот, Владата на РМ ја има предвид соодветната и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите етнички заедници во Македонија. Види: чл. 19–21 од ЗДП (2007). 17 Чл. 3, ст.2 од ЗЈП на ФНРЈ (1952). 18 Чл. 14 од ЗЈП на ФНРЈ (1955). 19 Чл. 32 од ОЗЈП на СФРЈ (1965). 20 Чл. 10–11 од ЗЈП на СРМ (1966). Интересно е да се напомене дека во случаите кога имало зеднички општински јавен правобранител за две или повеќе општини, тој се сметал за именуван ако го именувале сите општински собранија консензуално; додека, пак, се сметал за разрешен доколку го разрешило макар и едно од општинските собранија. 16 165 Faculty of Law, Goce Delcev University, Shtip, Republic of N. Macedonia разрешувањето на јавните правобранители, за прв пат воведувајќи подетални одредби за оваа проблематика. Па така, покрај генералната норма за тоа дека разрешувањето од должноста на републичкиот јавен правобранител е во надлежност на Собранието на СРМ, а на општинските јавни правобранители – во надлежност на општинските собранија,21 тој разликува и: 1) регуларен престанок на функцијата, по сила на закон, т.е. ex lege – кога на конкретен јавен правобранител ќе му истече мандатот, а тој нема да биде повторно реизбран на функцијата. Во овој случај тој има право на полугодишна или годишна т.н. апанажа, односно задржување на сите права по основ на трудот;22 и 2) предвремено, односно вонредно разрешување од должноста, пред истекот на времето за кое е именуван, и тоа во следниве девет таксативно наведени законски случаи: (а) ако самиот побарал да биде разрешен, односно популарно кажано доброволно си поднел неотповиклива „оставка на функцијата“;23 (б) ако, по своја волја и согласност, биде избран или именуван на некоја друга должност или јавна функција; (в) ако биде осуден за кривично дело на ефективна казна затвор во траење подолго од шест месеци или на поблага казна за дело што го прави недостоен за вршење на јавноправобранителската функција;24 (г) ако се утврди дека извршил потешка повреда на должноста, т.е. на на угледот на функцијата која што ја врши; (д) ако се утврди дека не е стручно оспособен за вршење на функцијата, или дека подолго време неуредно ја врши должноста, или кога подолго време не постигнува задоволителни резултати во работењето; (ѓ) ако се утврди дека неговото постапување е спротивно на политиката утврдена со општите акти на собранието на соодветната општествено-политичка заедница; (е) ако се утврди дека не е морално-политички подобен за вршење на функцијата; (ж) ако се утврди дека трајно ја загубил работната способност; и (з) ако наполнил 40 години пензиски стаж за маж, односно 35 години стаж – за жена, поточно кога правобранителот навршил 65 години живот и 30 години стаж од осигурување [маж], т.е. 60 години старост и 25 години работен стаж [жена].25 3. Со првиот Закон за јавното правобранителство на РМ (1997), донесен по независнота на Р. Македонија, не се утврдија поблиски критериуми за разрешување на јавните правобранители и нивните заменици, освен што начелно се наведе дека нив од функцијата ги разрешува Владата на РМ.26 Но, оваа ситуација драстично се промени со најновиот и сè уште актуелен Закон за државното правобранителство (2007) кој детално и во неколку члена ја регулира токму оваа проблематика, притоа правејќи дистинкција помеѓу: Чл. 25 од ЗЈП на СРМ (1977). Чл. 32 од ЗЈП на СРМ (1977). 23 Во овој случај, собранието кое што го назначило мора да донесе позитивна деклараторна одлука во рок од три месеци од денот на поднесување на барањето – во спротивно, постои правна претпоставка, т.е. законска презумпција дека со истекот на тој рок подносителот е разрешен од должноста ex lege. Види: чл. 30 од ЗЈП на СРМ (1977). 24 Во овие случаи, до конечноста и правосилноста на пресудата, односно за време на процесот, конкретниот јавен правобранител против кој се води судската кривична постапка може да биде суспендиран од работа, т.е. привремено да му се забрани да ја врши должноста, од страна на органот кој го избрал. Види: чл. 31 од ЗЈП на СРМ (1977). 25 Чл. 28 од ЗЈП на СРМ (1977) и чл. 1 од ЗИ ЗЈП (1981). 26 Чл. 16 од ЗЈП на РМ (1997). 21 22 166 6th INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE: SOCIAL CHANGES IN THE GLOBAL WORLD, Shtip, September 05-06 2019 1) престанок на функцијата државен правобранител, при што Владата на РМ само декларативно го утврдува веќе настанатиот факт, и тоа во следниве шест таксативно наведени случаи – по принципот на „затворена листа“ [лат. numerus clausus]: (a) со смрт; (б) по сопствено барање; (в) поради исполнување на услови за стекнување право на старосна пензија; (г) ако се утврди дека трајно ја загубил способноста за вршење на функцијата; (д) ако е избран, односно именуван на друга функција, односно должност; и (ѓ) ако со правосилна пресуда е огласен за виновен и му е изречена ефективна казна затвор од најмалку шест месеца.27 2) разрешување од должноста, поради: (а) нестручно и (б) несовесно вршење на правобранителската функција, при што конститутивна одлука во овие случаи донесува Владата на РМ, која што истата ја објавува во „Службен весник на РМ“, а незадоволната странка има право да поведе управен спор против неа до Управниот суд.28 VI. Делокруг на работа – надлежностите и овластувањата на Државното правобранителство vis-à-vis процесните диспозиции 1. Според првиот сојузен Закон за јавното правобранителство на ФНРЈ (1952), тоа ги имало следниве надлежности: - застапување на федерацијата, народните републики, автономните единици, околиите, градовите и општините, како и нивните установи во имотноправните односи во кои тие стапуваат во правниот промет29 како странки пред домашните судови во граѓанските предмети (парнични, вонпарнични и извршни), како и пред органите на државната управа; - застапување на претходноспоменатите ентитети пред странски судови, органи или установи, доколку тоа е дозволено, поточно ако не е исклучено според внатрешните прописи на странската држава;30 - поднесување жалба во управна постапка и започнување и водење управен спор во случаите кои се предвидени со закон, доколку во спорот е повреден законот во корист на одделно правно или физичко лице; - застапување на тужените државни органи, како пасивно легитимирани странки во судска постапка, против чиј акт е поведен управен спор со тужба од страна на одделно физичко или правно лице кое е незадоволно од конкретниот акт, доколку така пропишал надлежниот министер за финансии;31 - давање мислења на државните органи и установи по прашањата во врска со договорите и другите имотно-правни односи во случаите за коишто мора да се бара нивно мислење според подзаконските прописи на сојузната влада;32 - вршење и на други работи на застапување кои ќе им ги довери министерот за финансии, како и работи кои се предвидени во други прописи. Чл. 23 од ЗДП (2007). Чл. 24–26 од ЗДП (2007). 29 За застапувањето на стопанските претпријатија во државна сопственост важеле други прописи. Види: чл. 1 од ЗЈП на ФНРЈ (1952). 30 Чл. 10 од ЗЈП на ФНРЈ (1952). 31 Чл. 9 од ЗЈП на ФНРЈ (1952). 32 Чл. 7 од ЗЈП на ФНРЈ (1952). 27 28 167 Faculty of Law, Goce Delcev University, Shtip, Republic of N. Macedonia Со вториот и подетален сојузен Закон за јавното правобранителство на ФНРЈ (1955), овластувањата од делокругот на работа на правобранителството се определени на следниов начин: - застапување на политичко-територијалните единици, установите што имаат својство на правно лице и се финансирани од буџетот, како и фондовите основани од страна на државните органи во поглед на нивните имотни права и интереси;33 - судско застапување во процесната, извршната, кривичната и другите постапки пред редовните и стопанските судови; - правно застапување во управна постапка и во управен спор, доколку во нив се решава за имотни прашања на наведените јавни ентитети; - застапување во административно-казнената и дисциплинската постапка, заради остварување на имотно-правни барања на процесните субјекти кои по закон ги застапува;34 - договорно застапување пред домашни или странски судови и други органи на јавни установи кои за тоа изречно ќе го овластат (т.е. ќе му издадат процесно полномошно);35 - давање правни мислења во врска со договорите кои стопанските и општествените организации намераваат да ги склучат со приватните физички или правни лица (домашни или странски) – доколку овие организации го побараат тоа;36 - барање определени известувања, податоци, информации или списи за конкретен предмет, доколку тие му се потребни за преземање правни дејствија за кои е овластен;37 - право да биде навремено информиран и известен за започнување на постапка во сите случаи кога е засегнат или оштетен општонароден имот, како и непосредно да му биде извршена уредна достава на покани, пресуди, решенија, тужби или други поднесоци.38 Процесните овластувања на јавниот правобранител во овој период биле групирани на овие категории правни дејствија:39 - поднесување и примање тужби; - вршење на сите останати процесни дејствија неопходни за водење на парничната постапка, вклучувајќи ги и оние што предизвикуваат противтужба, тужба за поништување, тужба за обновување и сл.; - поднесување барања и предлози за поведување на други постапки (вонпроцесна, управна и др.), како и вршење на сите потребни дејствија во текот на иницираните постапки; - преземање дејствија со кои се става крај на одредена постапка (склучување вонсудско или судско порамнување за предметот на спорот или за Чл. 1 од ЗЈП на ФНРЈ (1955). Чл. 2 од ЗЈП на ФНРЈ (1955). 35 Чл. 4 и чл. 22, ст.2 од ЗЈП на ФНРЈ (1955). 36 Чл. 6-7 и чл. 21 од ЗЈП на ФНРЈ (1955). 37 Чл. 8, ст.1 од ЗЈП на ФНРЈ (1955). 38 Чл. 8, ст.2-3; чл. 9 и чл. 19-20 од ЗЈП на ФНРЈ (1955). 39 Чл. 22, ст.1 од ЗЈП на ФНРЈ (1955). 33 34 168 6th INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE: SOCIAL CHANGES IN THE GLOBAL WORLD, Shtip, September 05-06 2019 други побарувања; признавање на противничките барања; повлекување на тужбата; или, пак, откажување од тужбеното барање што го ставила странката која ја застапува);40 - поднесување предлози за издавање на времени наредби („привремени мерки“ за обезбедување); - да бара присилно извршување заради обезбедување на побарување или поради намирување, како можност и да ги презема сите соодветни дејствија што ќе се покажат како нужни и потребни во конкретната постапка; - прием и наплата на досудените процесни трошоци од спротивната странка. Со третиот, последен и најдетален сојузен Основен закон за јавното правобранителство на СФРЈ (1965), ингеренциите на правобранителството се определени на следниов начин: - законско застапување на соодветната општествено-политичка или месна заедница, на државните органи, на фондовите што имаат својство на правно лице, на установите финансирани од буџетот, како и на организациите определени со закон – пред судовите и пред другите органи, преку преземање мерки и правни средства заради заштита на нивните имотни права и интереси во процесната, извршната, кривичната и другите судски постапки, како и во управната, прекршочната и дисциплинската постапка;41 - правно застапување пред странски судови, установи или други органи сите општествено-политички заедници, нивните органи и фондови;42 - договорно застапување на државните органи кои немаат својство на правно лице, во управен спор, како и на определени работни организации пред југословенските судови – но, само доколку тие го овластат за тоа;43 - преземање на потребните мерки заради спогодбено решавање на спорниот однос, пред поведување на процесот;44 - следење и проучување на општествените односи во делокругот на својата дејност, како и на појавите од значење за правната заштита на општествениот имот;45 - известување и давање предлози до собранијата и до другите органи и организации за своите забележувања, како и за другите важни прашања во врска со својата работа, кои се од значење за заштита на општествениот имот;46 Види и чл. 23 од ЗЈП на ФНРЈ (1955). Но, доколку станува збор за поголема вредност на спорот [пр. тогашни 200.000, 500.000 или 1.000.000 југословенски динари], јавниот правобранител е должен да бара претходна писмена согласност од соодветниот орган кој го застапува – но, без оглед на имањето или немањето на ваквата согласност/упатство, дејствието на правобранителот во предметот е полноважно. 41 Чл. 1 и чл. 12–13 од ОЗЈП на СФРЈ (1965). 42 Чл. 24 од ОЗЈП на СФРЈ (1965). 43 Чл. 14–15 од ОЗЈП на СФРЈ (1965). 44 Чл. 2 од ОЗЈП на СФРЈ (1965). 45 Чл. 3, ст.1 од ОЗЈП на СФРЈ (1965). 46 Чл. 3, ст.2 од ОЗЈП на СФРЈ (1965). 40 169 Faculty of Law, Goce Delcev University, Shtip, Republic of N. Macedonia - укажување на правна помош, по потреба, на државните органи и организации во врска со прашања од својот делокруг на работа;47 - давање друга стручна помош или правно мислење, на барање на државните органи, во врска со т.н. тендери, т.е. склучувањето имотно-правни договори со приватни лица (домашни или странски) или за други имотни прашања – особено заради отстранување на непотребно спорење;48 - барање податоци и известувања потребни за преземање на дејствијата за кои е овластен, под страв од поведување диспиплинска или оштетна (регресна) постапка против одговорното лице кое, без оправдана причина, одбило да соработува со правобранителот;49 - примање пријави и информации за штета нанесена врз општествен имот, по службена должност, од страна на судовите, јавните обвинителства, државните органи и работните организации;50 - преземање на други дејствија за кои се посебно овластени, заради правна заштита на имотните права на општествените заедници, кои се пропишани со посебни закони;51 - организирање интерна статистичка служба во ЈП и водење грижа за собирање и средување на статистичките податоци за работата на правобранителството, како и за начинот на евидентирање на општествените односи и појави од доменот на неговиот интерес;52 - професионална соработка со другите правосудни органи во прашањата од заеднички интерес за остварувањето на своите задачи, како и при решавањето на кадровските, материјалните и други прашања од значење за работата која ја обавува.53 2. Со првиот и со вториот републички Закон за јавното правобранителство на СРМ (1966 и 1977), кога Македонија сè уште е во рамките на СФРЈ, горе-доле се регулираат истите овие законски надлежности на правобранителството, како што е опишано погоре, на сојузно ниво, но со малку поредуцирани одредби.54 Но, по осамостојувањето на Република Македонија и носењето на првиот Закон за јавното правобранителство на РМ (1997), ситуацијата се искристализира – бидејќи веќе Македонија не беше дел од југословенската федерација. Па така, според овој закон, надлежностите на Јавното правобранителство на РМ беа оскудно и нецелосно регулирани, во мал број членови, посветени само на застапувањето на државата, а не и на општините – и тие, главно, се сведуваа на следново: - преземање на законски определени мерки и правни средства заради правна заштита на имотните права и интереси на Републиката;55 Чл. 3, ст.3 од ОЗЈП на СФРЈ (1965). Чл. 20 и чл. 25 од ОЗЈП на СФРЈ (1965). 49 Чл. 4 од ОЗЈП на СФРЈ (1965). 50 Чл. 5 од ОЗЈП на СФРЈ (1965). 51 Чл. 21 од ОЗЈП на СФРЈ (1965). 52 Чл. 31 од ОЗЈП на СФРЈ (1965). 53 Чл. 30 од ОЗЈП на СФРЈ (1965). 54 Види ги посебно членовите 2 и 4–7 од ЗЈП на СРМ (1966); чл. 2–7 и чл. 9–21 од ЗЈП на СРМ (1977). 55 Чл. 2 од ЗЈП на РМ (1997). 47 48 170 6th INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE: SOCIAL CHANGES IN THE GLOBAL WORLD, Shtip, September 05-06 2019 - застапување на Р. Македонија и нејзините органи пред судовите, другите органи и правни лица, како и пред странските судови и органи, во имотно-правните спорови со странски физички или правни лица;56 - соработка со судовите, другите органи и правни лица по прашања од значење за остварување на неговата функција и по прашања од заеднички интерес, при што тие се должни да му доставуваат податоци заради правна заштита на имотните права на Републиката, како и да го известуваат за секој имотно-правен спор со домашни или странски, физички или правни лица;57 - преземање претходни вонсудски дејствија заради спогодбено решавање на спорниот имотно-правен однос;58 - вршење на други работи утврдени со закон, во рамките на своите овластувања. Со актуелниов Закон за државното правобранителство (2007) неговото место и статус во правосудниот систем е дизајнирано преку следниве негови ингеренции, т.е. надлежности: - преземање мерки и правни средства заради правна заштита на имотните права и интереси на Република Македонија;59 - штитење на имотните права и интереси на Републиката и на државните органи основани со закон, пред судовите и другите органи (во земјата и странство) – преку преземање на неопходните процесни дејствија;60 - соработка со други органи и лица, по прашања од значење за остварување на функцијата и по прашања од заеднички интерес – особено преку електронско поврзување со Агенцијата за катастар на недвижности, со цел прибавување и доставување службени податоци по електронски пат;61 - собирање релевантни податоци за потребите на конкретен предмет, при што органите на државната управа, како и сите правни и физички лица се должни на ДП да му доставуваат податоци, докази и информации заради правна заштита на имотните права и интереси на РМ во рок од пет работни дена;62 - примање службени известувања од управните органи за секој имотно-правен спор, во кои се содржани податоци за странките, предметот и вредноста на спорот, правниот однос од кој настанал спорот и другите потребни информации, а задолжително се доставуваат и материјалните докази со кои тие располагаат;63 - преземање потребни дејствија заради вонсудско порамнување, односно претходно спогодбено решавање на спорниот однос;64 Чл. 5, ст.1 од ЗЈП на РМ (1997). Чл. 8–10 од ЗЈП на РМ (1997). 58 Чл. 11 од ЗЈП на РМ (1997). 59 Чл. 2 од ЗДП (2007). 60 Чл. 5 и чл. 10 од ЗДП (2007). 61 Чл. 13 од ЗДП (2007) и чл. 1–2 од ЗД ЗДП (2015). 62 Чл. 12 од ЗДП (2007). 63 Чл. 14 од ЗДП (2007). 64 Чл. 15, ст.3-6 од ЗДП (2007). Лицето кое ќе одлучи да поведе постапка против Република Македонија или против органите на државната управа може, првенствено, да се обрати до државниот правобранител на РМ и државните правобранители, заради правење обид за мирно, т.е. спогодбено решавање на имотно-правниот однос од кој произлегува настанатиот спор. Тие се должни да се произнесат по предлогот за спогодбено решавање во најкраток можен рок, но не подоцна од осум дена по 56 57 171 Faculty of Law, Goce Delcev University, Shtip, Republic of N. Macedonia - известување на Владата на РМ за својата работа,65 како и укажување за состојбата и недостатоците во законодавството, во внатрешното работење на правосудните или другите органи и, по потреба, давање соодветни предлози за измена на закони и подзаконски акти;66 - вршење на други работи, утврдени со овој или со друг закон. Во однос на постарите републички закони кои ја регулираа оваа материја, во последниов закон се забележуваат извесни промени во насока на централизација на овој државен орган – а новините, главно, се сведуваат на следново: - функционерот кој раководи со органот на државната управа е должен да определи лице кое ќе го претставува органот и ќе соработува со Државното правобранителство и за тоа ќе го извести Државниот правобранител; 67 - по барање на ресорниот министер кој раководи со органот на државната управа чии интереси се штитат, или по предлог на државниот правобранител – за спорови од особено значење може да се определи лице кое задолжително ќе присуствува на судските рочишта, паралелно и покрај надлежните државни правобранители;68 - во оправдани случаи, Државниот правобранител на РМ, по сопствена оцена, може да изземе државен правобранител на соодветното подрачје од постапување по конкретен предмет и истиот да го довери на друг државен правобранител (т.н. право на авокација);69 - републичкиот правобранител исто така, по барање на државните правобранители или по службена должност, може да изземе државни правобранители од постапување по определен предмет од истите причини за кои може да биде изземен и судија;70 - правобранителот, во случаи на преземање на поважни процесни дејствија со кои се окончува или обновува постапката,71 е должен да побара од органот што го застапува да се изјасни за натамошното застапување. Ако во рок од пет работни дена од добиеното барање органот на државната управа не се произнесе по предлогот на државниот правобранител, ќе се смета дека не се согласува со истиот. Во случај кога меѓу правобранителот и органот на државната управа што го застапува не се постигне добивањето на согласност од органот кој го застапува. Но, доколку во рок од пет работни дена од денот на добивањето на известувањето на државниот правобранител дека одредено лице намерава да поведе спор, органот не се произнел – се смета дека не е прифатен предлогот доставен од лицето потенцијален тужител (т.н. презумирано одбивање). 65 Постојат два типа извештаи: (1) Редовен годишен извештај – којшто особено содржи преглед на примени, решени, нерешени предмети и преглед на поднесени правни лекови и средства; (2) Вонреден посебен извештај – којшто се доставува по барање на Владата на РМ, а може дасе однесува на генералното работење на ДП или, пак, на постапувањето по конкретен предмет/и. 66 Чл. 34 од ЗДП (2007). 67 Чл. 13, ст.2 од ЗДП (2007). 68 Чл. 13, ст.3 од ЗДП (2007). 69 Чл. 11, ст.1 од ЗДП (2007). 70 Чл. 11, ст.2 од ЗДП (2007). 71 Тоа се следниве законски наведени сутуации – ако државниот правобранител оцени дека: (а) не треба да се поведе постапка пред суд или друг орган; или (б) треба да се повлече тужба; (в) да се откаже од тужбеното барање или од предлог за извршување; (г) да се признае барање на спротивната странка; (д) да се склучи порамнување; (ѓ) да се повлече веќе вложената жалба; (e) да се откаже/ одрече од правото на жалба; и (ж) да изјави вонредни правни лекови. 172 6th INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE: SOCIAL CHANGES IN THE GLOBAL WORLD, Shtip, September 05-06 2019 согласност за прашањата, Државниот правобранител ќе ја извести Владата на РМ и ќе побара таа да се произнесе;72 - при вработувањето на државни службеници и други работници за вршење на стручно-административни работи ќе се применува соодветна и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите етнички заедници во Република Македонија;73 - покрај републичкиот биџет, средствата за работа и стручно усовршување на правобранителите, сега можат да се обезбедуваат и од „други извори на финансирање“, без понатамошно прецизирање какви се тие материјални извори;74 - должност на сите вработени во ДП да постапуваат согласно со Законот за слободен пристап до информациите од јавен карактер, освен кога се работи за „класифицирани информации утврдени со закон“.75 Резиме Државата постојано се појавува како fiscus, односно како странка во судските постапки, во рамки на кои нејзините законски застапници – државните правобранители, преку разни индтументи и правни средства, треба да го штитат нејзиниот имот и имотните интереси. Како предуслов за квалитетна заштита на републичкиот имот се јавува добро поставената организација, материјалната и правната положба на правобранителската функција. Оваа потреба посебно доаѓа до израз во земјите кои минуваа низ системски транзициски промени, како што е Р. Македонија, каде одредени поединци – со цел да стекнат индивидуални сопственички права на имот кој некогаш бил општествен, па потоа државен – ги користат слабостите на целокупниот правен систем, пропустите во законските регулативи, поделбата на надлежности и сл. Една од основните идеи на ова истражување е да дојде до сознанија и заклучоци во која мера Државното правобранителство е соодветен механизам за спречување на ваквите интенции и на кое ниво се наоѓаат можностите на правобранителството во однос на својата функција да пружи соодветна правна заштита на имотните интереси на Републиката. Одговорот на овие прашања, сам по себе, треба да даде одговор и на прашањата дали постои потреба од реорганизација, јакнење на улогата и зголемување на квалитетот на работата на Државното правобранителство на РМ. Овој труд добива посебно значење затоа што се работи за материја која, во нашата држава, според сознанијата на тимот вклучени истражувачи, не е истражувана на научно ниво и претставува еден мошне запоставен сегмент во целокупниот наш правосуден систем. Чл. 16 од ЗДП (2007). Чл. 30 од ЗДП (2007). 74 Чл. 32 и чл. 29, ст.2 од ЗДП (2007). 75 Чл. 33 од ЗДП (2007). Види ги и Законот за слободен пристап до информациите од јавен карактер (Сл. весник на РМ - 13/2006 и 86/08, 6/10, 42/14, 148/15, 55/16), како и Законот за класифицирани информации (Сл. весник на РМ - 9/2004 и 113/07, 145/10, 80/12, 41/14, 21/18). 72 73 173 Faculty of Law, Goce Delcev University, Shtip, Republic of N. Macedonia Библиографија Книги и монографии Гушева, Снежана и Витларов Тодор. Правосуден систем на Република Македонија. Штип: Универзитет „Гоце Делчев“, Правен факултет, 2016. Јаневски, Арсен и Зороска - Камиловска Татјана. Граѓанско процесно право – Книга прва: Парнично право. Скопје: Правен факултет „Јустинијан Први“, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“, 2009. Нормативни акти и прописи Закон за државното правобранителство (Сл. весник на РМ - 87/2007 и 104/15). Законот за заштита на југословенскиот имот и имотните права и интереси во странство (1946). Закон за јавното правобранителство (Сл. лист на ФНРЈ - 24/1952). Закон за јавното правобранителство (Сл. лист на ФНРЈ - 51/1955). Закон за јавното правобранителство (Сл. весник на СРМ - 19/1966). Закон за јавното правобранителство (Сл. весник на СРМ - 9/1977 и 6/81, 46/82, 11/87, 10/90). Закон за јавното правобранителство (Сл. весник на РМ - 47/1997). Закон за парничната постапка (Сл. весник на РМ - 79/2005 и 110/08, 83/09, 116/10, 7/11 ПТ, 124/15). Одлука на Уставниот суд на РМ – У. Бр. 121/10 (15.XII.2010). Основен закон за јавното правобранителство (Сл. лист на СФРЈ - 15/1965). Тарифа за награди и надоместоци на трошоците за работа на адвокатите – Пречистен текст (Сл. весник на РМ - 126/2016 и 11/17 ПТ). Устав на Народна Република Македонија (1946). Устав на Република Македонија (1991). Устав на Социјалистичка Република Македонија (1963). Устав на Социјалистичка Република Македонија (1974). Устав на Социјалистичка Федеративна Република Југославија (1963). Устав на Социјалистичка Федеративна Република Југославија (1974). Устав на Федеративна Народна Република Југославија (1946). Уставен закон за спроведување на Уставот на РМ (Сл. весник на РМ - 52/1991). Интернет страници www.academia.edu www.drzavnopravobranitelstvo.gov.mk www.slvesnik.com.mk www.vlada.mk www.ugd.edu.mk www.ustavensud.mk 174