‫مطالعات اجتماعی مرگ‬ ‫جستارهایی در باب مرگ در فرهنگ و جامعۀ ایرانی‬ ‫بهکوشش هاجر قربانی‬ ‫ناشر‪ :‬انسانشناسی‬ ‫طراح جلد‪ :‬حسین حسینی‬ ‫صفحهآرا‪ :‬علی قربی‬ ‫ویراستار‪ :‬اسما کرجی‬ ‫چاپ ّاول‪ :‬زمستان ‪9911‬‬ ‫تیراژ‪0111 :‬‬ ‫قیمت‪ 031111 :‬تومان‬ ‫شابک‪198-666-198-119 -6 :‬‬ ‫این اثر با حمایت سازمان آرامستان بهشت زهرا (س) تهران به نگارش درآمده است‪.‬‬ ‫نشانی انتشارات‪ :‬تهران‪ ،‬خ انقالب‪ ،‬روبروی درب اصلی دانشگاه تهران‪ ،‬پاساژ فروزنده‪ ،‬ط ‪ ،2‬واحد ‪715‬‬ ‫تلفن‪66066116 :‬‬ ‫نشانی فروشگاه‪ :‬تهران‪ ،‬خ انقالب‪ ،‬روبروی درب اصلی دانشگاه تهران‪ ،‬پاساژ فروزنده‪ ،‬ط ‪ ،9‬واحد ‪ ،999‬اندیشۀ احسان تلفن‪:‬‬ ‫‪66066119‬‬ ‫پست الکترونیک‪anthropology.pub@gmail.com :‬‬ ‫ً‬ ‫کلیه آثار منتشره این انتشارات در جهت ایجاد فضای آزاد علمی و نظر شخصی نویسندگان محـترم آن است و لزوما مورد تأیید نشر‬ ‫انسان شناسی نیست‬ ‫سرشناسه‪ :‬قربانی‪ ،‬هاجر‪- ۴۶۳۱ ،‬‬ ‫عنوان و نام پدیدآور‪ :‬مطالعات اجتماعی مرگ ‪ :‬جستارهایی در باب مرگ در فرهنگ و جامعۀ ایرانی‪ /‬به‬ ‫کوشش هاجر قربانی ؛ با حمایت سازمان آرامستان بهشت زهرا(س) تهران و مدیریت سعید خال‪.‬‬ ‫مشخصات نشر‪ :‬تهران‪ :‬انتشارات انسانشناسی‪.‬۴۶۱۱ ،‬‬ ‫مشخصات ظاهری‪9۶۱ :‬ص‪.‬‬ ‫شابک‪۱78-۳22-۱87-0۱۴-۳ :‬‬ ‫وضعیت فهرستنویسی‪ :‬فیپا‬ ‫عنوان دیگر‪ :‬جستارهایی در باب مرگ در فرهنگ و جامعه ایرانی‪.‬‬ ‫موضوع‪ :‬مرگ ‪ --‬ایران ‪ --‬جنبههای اجتماعی؛ ‪Death -- Iran -- Social aspects‬‬ ‫موضوع‪ :‬مرگ ‪ --‬جنبههای مذهبی – اسالم؛ ‪‬ Death -- Religious aspects – Islam‬‬ ‫موضوع‪ :‬مرگ در هنر؛ ‪Death in art‬‬ ‫موضوع‪ :‬مرگ در ادبیات؛ ‪‬ Death in literature‬‬ ‫موضوع‪ :‬گورها و گورستانها – ایران؛ ‪Cemeteries -- Iran‬‬ ‫‬‬ ‫(تهران)‬ ‫شناسه افزوده‪ :‬بهشت زهرا‬ ‫ردهبندی کنگره‪HQ1073 :‬‬ ‫ردهبندی دیویی‪۶0۳/۱ :‬‬ ‫شماره کتابشناسی ملی‪‬ 7۱۱۱0۴2‬:‬‬ ‫وضعیت رکورد‪ :‬فیپا‬ ‫تقدیم به کودکان ایرانی‬ ‫که در آینده سرزمینشان را آبادتر خواهند کرد‪.‬‬ ‫فهرست‬ ‫مقدمه ‪9..........................................................................................‬‬ ‫بیوگرافی نویسندگان‪6 ...........................................................................‬‬ ‫آغاز سخن‪ :‬مرگ‪ ،‬مطالعهای میانرشتهای‪/‬هاجر قربانی ‪91 ....................................‬‬ ‫فصل اول‪ :‬تاریخ اجتماعی مرگ ‪09 .............................................................‬‬ ‫درآمدی بر تاریخ اجتماعی مرگ‪ /‬سعید طاوسیمسرور ‪۱۱ .............................................................‬‬ ‫مرگ در رابطۀ ایران و دولت عثمانی قرن ‪ /۴۱‬صبری آتش‪۳۶ .......................................................‬‬ ‫ساماندهی فضاهای مرگ‪ /‬آرش حیدری ‪۴0۴ ..................................................................‬‬ ‫مرگ و‬ ‫ِ‬ ‫گورستانهای شهری؛ گذشته و امروز‪ /‬کاوه منصوری ‪۴0۱ ...........................................................‬‬ ‫فصل دوم‪ :‬تحوالت معنایی مرگ ‪999 ...........................................................‬‬ ‫واژگونی معنای مرگ‪ /‬رضا ماحوزی ‪۴۶۱ ..................................................................................‬‬ ‫دین‪ ،‬مرگ و شهر‪ /‬محمدرضا پویافر ‪۴9۱ .................................................................................‬‬ ‫مرگ در عصر کرونا‪ /‬رضا تسلیمی طهرانی ‪۴7۴ .........................................................................‬‬ ‫مرگ‪ :‬ارث و برابری‪ /‬سیدمجتبی واعظی؛ حجت ژاله‪۴8۱ ...........................................................‬‬ ‫فصل سوم‪ :‬پزشکیشدن مرگ ‪619 ............................................................‬‬ ‫بیماری‪ ،‬پیری و مرگ در جامعۀ امروز‪ /‬ناصر فکوهی‪20۶ .............................................................‬‬ ‫بهمرگی در عصر سرمایه‪ /‬مزدک دانشور ‪2۴9 ............................................................................‬‬ ‫بدن و مرگ در دوران پساانقالب‪ /‬فاطمه سیارپور ‪22۱ ................................................................‬‬ ‫ایستگاه آخر‪ /‬غالمحسین معتمدی ‪2۱۶ ..................................................................................‬‬ ‫ُ‬ ‫بیمارستان و معنای مرگ‪ /‬محمد زینالی اناری ‪29۶ ....................................................................‬‬ ‫‪ / 6‬مطالعات اجتماعی مرگ‪ :‬جستارهایی در باب مرگ در فرهنگ و جامعۀ ایرانی‬ ‫فصل چهارم‪ :‬مرگ مقدس ‪669 .................................................................‬‬ ‫بهسوی قرائتی نو از شهادت‪ /‬اریک بوتل ‪2۳۶ ...........................................................................‬‬ ‫شهید‪ ،‬شهادت و دولتملت‪ /‬هاجر قربانی ‪277 .........................................................................‬‬ ‫مرگ در تقویم پساانقالبی‪ /‬زهره سروشفر ‪289 .........................................................................‬‬ ‫راز مزار‪ /‬علیرضا کمری ‪2۱9 ................................................................................................‬‬ ‫ساماندهی مزار شهدای جنگ‪ :‬بایدها و نبایدها‪ /‬محسنحسام مظاهری ‪۶۴7 ...................................‬‬ ‫فصل پنجم‪ :‬بازنمایی مرگ در هنر و ادبیات ‪909 ................................................‬‬ ‫دلواپسی مرگ در نقاشی‪ /‬محمدرضا مریدی ‪۶۱۶ .....................................................................‬‬ ‫رام ِدر ‪۶۳9 ........................................................................‬‬ ‫مرگ در هنر تجسمی معاصر‪ /‬اگنس ِ‬ ‫خانۀ دیگران‪/‬ناصر فکوهی؛ مهرداد اسکویی ‪۶89 ......................................................................‬‬ ‫مرگ در آیینۀ شعر فارسی‪ /‬سعید خال ‪۶۱۱ ...............................................................................‬‬ ‫ُ‬ ‫نگاه خیرۀ گورستان‪ /‬مهدی یزدانیخ ّرم ‪۱0۱ .............................................................................‬‬ ‫ِ‬ ‫فصل ششم‪ :‬کالنگورستانی در ایران ‪091 .....................................................‬‬ ‫گورستان وادی خاموشان نیست‪ /‬محمدرضا حائریمازندرانی ‪۱۴7 ..................................................‬‬ ‫یک دگرجای‪ :‬کالن‪-‬آرامستان مدرن تهران‪ /‬سپیده پارساپژوه ‪۱29 ................................................‬‬ ‫مرگ و مدرنیتۀ ایرانی‪/‬زهره بیاتریزی؛ هاجر قربانی ‪۱۳9 .............................................................‬‬ ‫بهشت زهرا (س) یک جامعۀ زنده‪/‬جبار رحمانی‪۱87 ...................................................................‬‬ ‫مدیریت مخاطرات‪ ،‬مدیریت مرگ‪/‬زهره بیاتریزی؛ هاجر قربانی ‪90۴ .............................................‬‬ ‫تحلیلی بر سنگنوشتههای قبور‪/‬رضا پورناصرانی‪9۴7 .................................................................‬‬ ‫نمایه‪191 .......................................................................................‬‬ ‫مقدمه‬ ‫تا به امروز‪ ،‬نه زمان و نه مکان‪ ،‬این فرصت را به انسان ندادهاند تا بر پدیدۀ مرگ تسخیر یابد‪ .‬همین‬ ‫امر هم موجب شده تا مواجهۀ تکبهتک ما‪ ،‬چه فردی و چه جمعی‪ ،‬با آن ناگزیر باشد؛ اما‬ ‫چگونگی مدیریت‪ ،‬نمادگذاری و تجربۀ این پدیده‪ ،‬همیشه‪ ،‬نهتنها در ابعاد فردی که در ابعاد جمعی‬ ‫مدیریت مرگ‪ ،‬مردن و سوگواری‬ ‫نیز متفاوت بوده است‪ .‬امروزه همین تفاوتها هستند که بر نحوۀ‬ ‫ِ‬ ‫هر جامعهای تأثیر میگذارند و به آن شکل میدهند‪ .‬در این میان ممکن است این پرسش مطرح‬ ‫شود که آیا جوامع _ در قیاس با یکدیگر و با ورود مدرنیته _ تجربههای مشابهی نسبت به پدیدۀ‬ ‫مرگ پیدا کردهاند یا خیر؟ تاریخهای ملیـ مذهبی‪ ،‬فرهنگ‪ ،‬هنر‪ ،‬ادبیات‪ ،‬فلسفه‪ ،‬پزشکیشدن‪،‬‬ ‫قوانین‪ ،‬نهادهای بینالمللی و حتی جهانیسازی چقدر در این تجربیات نقش دارند؟‬ ‫تالش بسیاری از پژوهشگران و محققان تا به امروز‪ ،‬بررسی نحوۀ مواجهۀ بشر با پدیدۀ مرگ در‬ ‫ِ‬ ‫ادبیات این موضوع در فصل اول کتاب‬ ‫به‬ ‫است‪.‬‬ ‫بوده‬ ‫گذشته‬ ‫های‬ ‫دوران‬ ‫با‬ ‫مقایسه‬ ‫در‬ ‫مدرن‬ ‫دنیای‬ ‫ِ‬ ‫تکرار آن در اینجا پرهیز میکنم؛ اما بهطورکلی و بهزعم والتر آنچه از این مطالعات‬ ‫پرداختهام و ًاز ِ‬ ‫برآمده عموما روایتسازیهای قهرمانانهای از نقش پزشکی در مقابله با مرگ و افزایش طول عمر‬ ‫بشر است؛ اما امروزه باید به آن دقت کرد که همین پزشکیشدن موجبات جداییسازی محتضران‬ ‫‪ / 8‬مطالعات اجتماعی مرگ‪ :‬جستارهایی در باب مرگ در فرهنگ و جامعۀ ایرانی‬ ‫آمادگی خطر معضالت روانیـاجتماعی همچون اختالل در نوع مواجهۀ با مرگ‪،‬‬ ‫از بازماندگان و‬ ‫ِ‬ ‫ماتم و سوگواری وجود دارد‪ .‬اگرچه این موضوعات قابل بحث بوده و امروزه بخشی از تمرکز‬ ‫پژوهشگران حوزۀ مرگ را به خود اختصاص داده است؛ اما گمان نمیبرم که ما‪ ،‬در جامعۀ ایران‪،‬‬ ‫بتوانیم چنین شتابزده بهسوی طرح پرسشهایی اینچنینی برآییم‪.‬‬ ‫ً‬ ‫مذاق‬ ‫بنابراین پرداختن به بنیانهای ابتدایی پدیدۀ مرگ در ایران‪ ،‬اساسا تا به امروز یا به ِ‬ ‫فرصت پرداختن به این‬ ‫پژوهشگران ایرانی خوش نیامده یا در خوشبینانهترین شکل عالقه و‬ ‫ِ‬ ‫ادبیات پژوهشی‬ ‫موضوع از سوی آنها نبوده است‪ .‬کافی است برای اثبات این نگاه مروری بر‬ ‫ِ‬ ‫مهجورماندن این ادبیات‬ ‫چرایی‬ ‫ایران پس از انقالب داشته باشیم‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫جامعهشناسی و انسانشناسی ِ‬ ‫ِ‬ ‫ملت پساانقالبی را به‬ ‫پژوهشی _ در فرهنگی که «مرگ» بخش مهمی از سیاستهای دولتـ ِ‬ ‫نمایش میگذارد و هنوز پس از چهلواندی سال جامعهاش با انواع مرگها زندگی و خود را‬ ‫بازسازی میکند_ خود مورد توجه و بررسی است‪.‬‬ ‫سنت ایران و ورود به دنیای‬ ‫شاید این نخستین کتابی باشد که به پدیدۀ مرگ در جامعۀ گذار از ِ‬ ‫ً‬ ‫مدرن‪ ،‬از حوزههای متفاوت‪ ،‬میپردازد و عمیقا هم تالش بر همین بوده است‪ .‬بر همین اساس‪ ،‬سعی‬ ‫ایران دیروز و‬ ‫صفر «مرگ‪ ،‬مطالعهای میانرشتهای» در ِ‬ ‫داشتهام که این کتاب و جستارهایش را در نقطۀ ِ‬ ‫امروز قرار بدهم که چالشی باشد برای گفتوگو و صحبت از پدیدهای که جفری گورر آن را موضوعی‬ ‫اعضای بیشتری از جامعۀ آکادمیک ایران باشد و آن را بهمثابۀ‬ ‫ذهنی‬ ‫موجب‬ ‫تابویی مینامد که‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫درگیری ِ‬ ‫شاخهای بینارشتهای به رسمیت بشناسد‪ .‬موضوعی که اگرچه ساکت و آهسته حرکت کرده و گاهی‬ ‫وقفه هم داشته است اما دیگر خود را ملزم به تکرار اندیشههای دورکیم‪ ،‬ونجنپ‪ ،‬هرتز‪ ،‬برگر‪ ،‬کوبلر‬ ‫راس و دیگر پژوهشگران نمیداند و در مسیری نو با شتاب در دیگر نقاط جهان در حرکت است‪.‬‬ ‫کتاب پیشرو در دو بخش جستار و مقاله تنظیم شده است‪ .‬در بخش جستارها ما با تنوعی از‬ ‫موضوعات و رویکردهای مختلف همچون جامعهشناسی‪ ،‬فلسفه‪ ،‬تاریخ اجتماعی‪ ،‬پزشکی‪،‬‬ ‫روانشناسی‪ ،‬ادبیات‪ ،‬هنر و انسانشناسی روبرو هستیم‪ .‬این کتاب با ادبیات نظری در حوزۀ‬ ‫مطالعات مرگ آغاز شده است‪ .‬در اینجا‪ ،‬ادبیات نظری مورد توجه بر تقسیمبندی آنچه تا پیش از‬ ‫قرن ‪ 12‬پژوهش و بررسی شده؛ انکار مرگ‪ ،‬تابو بودن مرگ و جداسازی آن از جامعه‪ ،‬رسانه و‬ ‫مرگ‪ ،‬خاطرۀ جمعی‪ ،‬مطالعۀ هولوکاست و مناسک گذار و آنچه مهجور مانده؛ معنای مرگ‪،‬‬ ‫مقدمه ‪9 /‬‬ ‫‪1‬‬ ‫سازمانیشدن مرگ و مرگ اجتماعی تمرکز دارد‪.‬‬ ‫جستارهایی که در فصل اول به تاریخ اجتماعی مرگ و مردن میپردازد بازۀ زمانی دورۀ صفوی‬ ‫عتباتعالیات و متبرک شیعی در‬ ‫مراودات ایرانیها با‬ ‫تا به امروز را درنظر گرفته است‪ .‬از نحوۀ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ابعاد مختلف مرگ_اعم از رابطۀ فرد متوفا و بازماندگان‪ ،‬جاندادن‪ ،‬مرگ در بستر‪،‬‬ ‫عراق عثمانی تا ِ‬ ‫کهنسالی‪ ،‬خاکسپاری‪ ،‬قتل و شهادت و‪. ...‬‬ ‫ساماندهی گورستانهای تاریخی از دیگر مباحث مطرح شدۀ این کتاب است‪ .‬برای نگاهداری‬ ‫چنین فضاهایی ساماندهی یکی از مهمترین عملکردهای مدیریت شهری است‪ .‬آنگاه که این‬ ‫تصمیم با ادارۀ شهر و منطق اقتصادی گره میخورد مرگ چرخشی به سوی سرمایهداری‬ ‫برمیدارد‪ .‬حال راهکار ساماندهی ایدئال این فضاها و منظرها چیست؟ اینکه ساماندهی و اهمیت‬ ‫دادن به گورستانهای تاریخی چقدر میتواند مورد اهمیت واقع شود از نگاه یکی از دو نویسنده بر‬ ‫بحث شکلدهندگی بخشی از مناظر دربارۀ انسانها و آغازگری برای معماری بوده است‪ .‬بهعبارتی‬ ‫گورستان بهمثابۀ منظری فرهنگی است که باید در حفظ و اعتالی آن کوشید‪ .‬گورستان بهمثابۀ‬ ‫امری اجتماعی‪ ،‬یک الیه و معنا را در بر ندارد بلکه بیشمار الیههای آشکار و پنهان را در خود نگاه‬ ‫داشته است‪.‬‬ ‫باید بدانیم که پرداختن به این الیههای فرهنگی مرتبط با مرگ _ اعم از مناظر و فضاها یا‬ ‫مناسک و روشها _ تنها موضوع و دغدغۀ پژوهشگران نخواهد بود‪ ،‬بلکه نحوۀ مواجهۀ فرهنگ و‬ ‫دوران احتضار و چه پس از مرگ‪ ،‬از دیگر موضوعات مهم و مورد توجه‬ ‫جامعه با این پدیده‪ ،‬چه در ِ‬ ‫است‪ .‬کافی است به دو فضای پیشاصنعتی و صنعتی جامعۀ ایران نگاهی بیندازیم‪ .‬مرگ آنگاه که‬ ‫امری سنتی محسوب میشد و در متن زندگی جامعۀ ایرانی قرار داشت بهیکباره به بیرون از فضای‬ ‫زندگیمان پرت شده است و دیگر امری عینی درنظر گرفته نمیشود‪ .‬چنین تغییر و تحولی در جامعۀ‬ ‫دیندار ایرانی پس از انقالب چگونه عمل کرده است؟ چگونه از رهگذر مناسبات دینی میگذرد و‬ ‫به آن شکل و معنا میدهد؟‬ ‫ایران پساانقالب چندپاره شده است‪.‬‬ ‫با مطالعۀ فصل دوم بهنظر میرسد که مفهوم مرگ در ِ‬ ‫حکومت از یکسو تالش میکند تا موازی سنتهای اسالمی و موازیناش در حرکت باشد و از‬ ‫سوی دیگر بهشدت با توسعه و شهرنشینی رشد میکند‪ .‬چنین تناقضی را نهتنها از مطالعۀ این‬ ‫‪ .1‬از دیگر تقسیمبندیهای نامبرده تمرکز بر مطالعۀ مرگ در محیط جوامع شهری در کشورهای درحالتوسعه یا جوامع‬ ‫نخست این کتاب بهصورت دقیق و با جزئیات گردآوری شده است‪.‬‬ ‫سنتی روستایی بوده که در بخش‬ ‫ِ‬ ‫‪ / 91‬مطالعات اجتماعی مرگ‪ :‬جستارهایی در باب مرگ در فرهنگ و جامعۀ ایرانی‬ ‫جستار بلکه حتی در گزارشی که از بحران کووید ‪ 21‬و مسئلۀ تدفین مرگهای ناشی از پاندمی‬ ‫کرونا در این کتاب آورده شده _ بهویژه در عرصۀ مدیریت و سیاستگذاری _ درک و دریافت‬ ‫میشود‪ .‬نظام عقالنی در جدال با نظام ارزشی دستوپا میزند‪ .‬چنین دستوپا زدنی با ورود نظام‬ ‫پزشکی مدرن پررنگتر شده است و میل به پسزدن بخشی از باورهای جامعه و فرهنگ ایرانی‬ ‫لحظهای هم رهایش نکرده است‪.‬‬ ‫ً‬ ‫شدن مرگ بهنوبۀ خود سهم‬ ‫چنین نظام عقالنیای صرفا در خدمت مرگ نبوده و پزشکی ِ‬ ‫شدن حیات بهمثابۀ‬ ‫بسزایی در تعریف و معنابخشی مرگ داشته است‪ .‬فرایند کاالییشدن و شیء ِ‬ ‫بدن انسان‬ ‫کاالیی مبادلهپذیر چگونه شکل گرفته است؟ جهان سرمایهداری تا چه میزان در مالکیت ِ‬ ‫مرگ خوب یا بهمرگی یاد میکنیم‬ ‫مرگ خود که امروزه از آن با نام اتانازی یا ِ‬ ‫و حتی انتخاب ِ‬ ‫تأثیرگذار بوده است؟ و حال جامعۀ کنونی ایران _ یعنی در عصر پساانقالب _ با کالبد و بدن افراد‬ ‫جامعهاش چگونه مواجه میشود؟ یا آیا در جامعۀ ایران مطالعۀ رفتارهای تهدیدکنندۀ حیات‪،‬‬ ‫داغدیدگی و ماتمدرمانی‪ ،‬خودکشی‪ ،‬مرگ اجتماعی از منظر روانپزشکی و رواندرمانی مورد توجه‬ ‫شدن مرگ بپردازیم‪.‬‬ ‫بوده است؟ طرح این پرسشها بهانهای بود تا در فصل سوم به مسئلۀ پزشکی ِ‬ ‫اما باید بدانیم که امروزه تغییر و تحوالت مهمی در مطالعۀ پدیدۀ مرگ رخ داده است که آن نیز‬ ‫مدیون شکلگیری جنبش مطالعات مرگ است؛ اما همین جنبش هم تا چندی پیش تنها «مرگ‬ ‫طبیعی» را موضوع مورد مطالعۀ خود قرار داده بود‪ 1.‬چرا که این پژوهشگران _ حتی زمانی که به‬ ‫مطالعۀ جوامع غربی و پسااستعماری روی آورده بودند _ تحلیلهای خود را بر اساس جوامع‬ ‫غیردولتی بنا نهادند و همین امر موجب غفلت آنها از پرداختن به رابطۀ مرگ و دولت شده بود‪.‬‬ ‫زمان زیادی است که تأثیر خود را بر‬ ‫درحقیقت آنها فراموش کرده بودند که مراجع سیاسی مدت ِ‬ ‫قلمرو مذهبی اعمال میکنند‪ 2‬و موضوعاتی همچون «خشونت»‪« ،‬جنگ» و «نسلکشی»‬ ‫‪ .1‬در طی چند دهۀ گذشته‪ ،‬انقالبی ساکت اما ثابت در حوزۀ مطالعات مرگ در حال وقوع است‪ .‬تأثیر هرتز‪ ،‬ونجنپ و‬ ‫همچنین مالینوفسکی و ردکلیفبراون _حتی اگر آثارشان کماکان بهلحاظ کلیشهای و تشریفاتی در صفحۀ اول مطالعات‬ ‫مرگ قرار میگیرد_ از بین رفته است‪ .‬کارهایی که در دو دهۀ اخیر از سوی پژوهشگران حوزۀ مطالعات مرگ _ بهویژه با‬ ‫رویکرد انسانشناسی و جامعهشناسی_ انجام شده موجب شد که پژوهشگران از زیر سایۀ پدران بنیانگذار این حوزۀ‬ ‫مطالعاتی بیرون بیایند‪ .‬مضامین کالسیک مانند تشریفات مرده‪ ،‬احساسات غمواندوه و پیچیدگیهای مرگ و دنیای پس‬ ‫از آن در حال بازنگری مجدد هستند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬زمینههای جدیدی از تحقیقات گشوده شده است که روشهای درک‬ ‫زندگی‪ ،‬مرگ و مردن را تغییر میدهد (سیجیام رابینز‪.)1122 :‬‬ ‫‪ .2‬فین استپوتات ریشۀ تبدیلشدن دولت به ابزار اصلی قدرت را در قرن ‪ 22‬میداند‪ .‬او رابطۀ بین مرگ و دولت را از نظر‬ ‫حاکمیت مفهومسازی کرده است)‪.(Finn Stepputat, 2014: 11‬‬ ‫مقدمه ‪00 /‬‬ ‫مطالعات «سیاست مرگ»‬ ‫ذیل‬ ‫ِ‬ ‫ذیل دیگر حوزههای مطالعاتی ِ‬ ‫میتوانست بهجای قرارگرفتن در ِ‬ ‫قرار بگیرد‪.‬‬ ‫ملت پساانقالبی ایران نیز بهشدت با مسئلۀ سیاست مرگ درهمتنیده شده است‪ .‬جامعۀ‬ ‫دولتـ ِ‬ ‫مرگ مقدس» یا‬ ‫انقالبی برای حفظ حیا ِت خود نیاز به قربانی داشت‪« .‬مرگ ایدئولوژیک»‪ِ « ،‬‬ ‫«شهادت» یکی از پایههای برقراری نظام سیاسی نوین بود‪ .‬تجربۀ انقالب‪ ،‬تجربۀ ترورهای مردان‬ ‫سیاسی‪ ،‬تجربۀ جنگ ایران و عراق‪ ،‬تجربۀ جنگهای برونمرزی با حکومتهای اسالمی تندرو‬ ‫همچون داعش‪ ،‬تشییعجنازههای شهدا‪ ،‬یادمانها و سیاستگذاریهای یکسانسازی مزارهایشان‬ ‫ً‬ ‫و تجربۀ ترور شخصیتهای بزرگ سیاسی و علمی در چند سال گذشته عمال نشان میدهد که‬ ‫مرگ بهمثابۀ یک پدیدۀ بسیار زنده و روشن در جامعۀ ایرانی حل شده است‪ .‬بر همین اساس فصل‬ ‫مرگ مقدس اختصاص داده شد‪.‬‬ ‫چهارم این کتاب به ِ‬ ‫راز مزار» در دهۀ هفتاد شمسی توجه و تمرکز بر این‬ ‫انتشار «بهسوی قرائتی نو از شهادت» و « ِ‬ ‫نبودن این دو نوشتار برای همگان موجب شد تا‬ ‫حوزۀ مطالعاتی را پایهگذاری کرد‪ .‬در دسترس ِ‬ ‫تصمیم بگیریم یک بار دیگر آن را در این کتاب منتشر کنیم‪ .‬چرا که پژوهیدن و اندیشیدن در این‬ ‫ً‬ ‫نیازمند اندیشۀ پیش از خود است‪ .‬سیاست عمیقا با‬ ‫حوزۀ مطالعاتی و رشد و ارتقای آن بیشک‬ ‫ِ‬ ‫مسئلۀ مرگ در ایران امروز گره خورده است‪ .‬برای مثال مروری بر گورستان بهشت زهرای تهران‬ ‫داشته باشید‪ .‬گورستانی که بیش از سیهزار شهید انقالب و جنگ را در خود نگاه داشته است و‬ ‫باتوجهبه اینکه این فضا از یک موقعیت استراتژیک و محوری در گفتمان رسمی برخوردار است‪،‬‬ ‫شهردار حرم رهبر انقالب ایران‪ .‬اینکه چرا و چگونه بهشت زهرای تهران‬ ‫مدیرعامل و شهردار دارد‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫شناسی آن‬ ‫سیاست مرگ و گونه‬ ‫فهم‬ ‫ِ‬ ‫به این موقعیت دست یافت تا نیازمند چنین مدیریتی باشد به ِ‬ ‫ِ‬ ‫در ساختار سیاسی ایران _ بهویژه در نیمقرن اخیر_ وابسته خواهد بود‪.‬‬ ‫نادرست یکسانسازی مزار شهدا _ بهویژه در گورستانهای‬ ‫سیاستگذاری‬ ‫یا همین‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫کالنشهرها _ که مبسوط در این کتاب به آن پرداخته شده است‪ :‬مطالعه و توجه به مزارات‪،‬‬ ‫تخریب ناآ گاهانۀ‬ ‫توقف‬ ‫یکسانسازیها‪ِ ،‬‬ ‫نقد این سیاست از سوی پژوهشگران و رهبر ایران موجب ِ‬ ‫ِ‬ ‫فرهنگی جنگ شد‪ .‬چرا که پرداختن و اهمیت دادن به چنین فضایی در‬ ‫بخشی از تاریخ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫مفهوم مرگ و شهادت و تنظیمشدن‬ ‫دو‬ ‫میان‬ ‫معنادار‬ ‫های‬ ‫تمایزگذاری‬ ‫و‬ ‫شیعی‬ ‫ایرانی‬ ‫گورستانهای‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫یران پس از انقالب نشئت گرفته از‬ ‫یک فرهنگ حول این مفاهیم بیش از تأثر رویدادهای تاریخی ا ِ‬ ‫مطالعاتی بیشتری را طلب میکند‪ .‬ما در اینجا‬ ‫پارادایمی با نام «کربال» بوده است که توجه و تمرکز‬ ‫ِ‬ ‫‪ / 96‬مطالعات اجتماعی مرگ‪ :‬جستارهایی در باب مرگ در فرهنگ و جامعۀ ایرانی‬ ‫عناصر فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و حتی‬ ‫تلخیصشده نشان میدهیم که جدای از داللتهای سیاسی‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫میان «مرگ» و «شهادت»‪« ،‬مرده» و «شهید» داشتهاند و‬ ‫«هنری» چه نقشی در تمایزگذاری ِ‬ ‫خواهند داشت‪.‬‬ ‫همۀ ما آ گاهیم که هنر و ادبیات بخش الینفک فرهنگ ایرانیهاست؛ اما شاید ندانیم که همین‬ ‫ً‬ ‫هنر و ادبیات چه پیوند تنگاتنگی با پدیدۀ مرگ دارند‪ .‬اساسا آفرینش هنری و ادبی و حتی مرور‬ ‫اساطیر نشان از تالشی برای نامیرایی میدهد‪ .‬خلق هنر راهی است برای جاودانگی‪ .‬تو ـ خالق ـ‬ ‫میروی اما ـ مخلوق ـ میماند‪ .‬او میماند تا بازنمایی از زندگی فردی و اجتماعی تو باشد‪ .‬بازنمایی‬ ‫از فرهنگات باشد‪ .‬هنرهای بصری‪ ،‬نوشتاری و حتی موسیقایی جاودانگی و نامیرایی را برایت به‬ ‫ارمغان میآورند‪ .‬در فصل پنجم ما با نقاشیها‪ ،‬عکسها‪ ،‬اشعار و متون ادبیای مواجه میشویم که‬ ‫قدرت حرکت هنر از فضای شهری‪ ،‬خانۀ دیگری‪ ،‬هنر برای هنر تا‬ ‫بازنمایی از مرگ را متبلور میکنند‪ِ .‬‬ ‫توصیف کالنگورستان پایتخت از موضوعات مورد توجه نویسندگان این فصل بوده است‪.‬‬ ‫از کالنگورستان پایتخت نام بردیم‪ .‬در فصل ششم کتاب‪ ،‬ما‪ ،‬بر گورستان کالنشهر تهران و‬ ‫ایران _ بهشتزهرا (س)_ تمرکز کردهایم چرا که مطالعۀ این گورستان از زوایای متعددی اهمیت‬ ‫بسیار دارد که در ادامه به آن خواهم پرداخت‪ .‬بهشت زهرا یکی از بزرگترین گورستانهای جهان و‬ ‫ایران معاصر است‪ .‬بازنمایی از حضور مدرنیته در مرگ با‬ ‫بازنماییکنندۀ تاریخ فرهنگی و اجتماعی ِ‬ ‫ُ‬ ‫مکان حضور بنیانگذار انقالب اسالمی برای‬ ‫افتتاحاش در سال یکهزاروسیصدوچهلونه و نخستین ِ‬ ‫مشروعیتبخشیاش به نظام نوپا‪ .‬بهشت زهرا (س) گورستانی است که رهبر دارد؛ نخستوزیر‬ ‫دارد؛ رئیس دیوان عالی دارد؛ رئیسجمهور دارد؛ سرباز دارد؛ هنرمند دارد؛ دانشمند دارد‪.‬‬ ‫گورستان بهشت زهرا (س) را میتوان یکی از نقاط کانونی جامعۀ پساانقالبی دانست؛ بنابراین‪،‬‬ ‫پنهان این‬ ‫پرداختن و بررسی آن‪ ،‬بهمثابۀ یک امر اجتماعی چندالیه‪ ،‬میتواند بسیاری از وجوه ِ‬ ‫جامعه را بیرون بکشد و آن را به نمایش بگذارد‪ .‬اندک پژوهشگرانی هستند که این گورستان را‬ ‫مدیریت جدید بهشت زهرای تهران نیز به اهمیت‬ ‫مورد توجه و بررسی قرار دادهاند‪ .‬خوشبختانه‬ ‫ِ‬ ‫مدیرعامل بهشت زهرا (س)‬ ‫مطالعۀ آن پیبرده و آنچه ِ‬ ‫پیش روست نتیجۀ همیاری و همکاری ِ‬ ‫تهران بوده است‪.‬‬ ‫حول گورستانها _ بهویژه‬ ‫این فصل از کتاب با جستاری‬ ‫درباب مقوالت تأثیرگذار در تغییر و ت ِ‬ ‫ِ‬ ‫دربارۀ مکان استقرار گورستان بهشت زهرای تهران و مقیاسهای تدفین _ از دهۀ چهل شمسی تا‬ ‫سرزمین آخرت‬ ‫به امروز است‪ .‬نویسنده بخشی از تجربۀ زیستۀ خود که همانا مکانیابی‬ ‫ِ‬ ‫مقدمه ‪03 /‬‬ ‫تهرانیهاست را بهنگارش درآورده و نشان میدهد مقوالتی همچون تاریخ اجتماعی‪ ،‬شیوۀ زندگی‪،‬‬ ‫اقتصاد‪ ،‬توسعۀ شهری و تکنولوژی و فناوری چه تأثیراتی بر این تغییر و تحولها داشتهاند‪ .‬این‬ ‫جستار بهانهای بود تا تکنگاری عمیقی از کالنگورستان شهر تهران بهنگارش دربیاید‪ .‬در این‬ ‫تکنگاری ما به بخشهایی از وجوه بهشت زهرای تهران از نگاه مردمشناسی آ گاه خواهیم شد‪.‬‬ ‫همچنین در کنار این تکنگاری‪ ،‬نشانهشناسی فرهنگی سنگ قبور و بهنمایش درآوردن ارزشهای‬ ‫برجسته حاکی از گستردگی موضوعی و مطالعاتی این کالنگورستان است‪ .‬گورستانی که امروز‬ ‫سازمان آرامستان بهشت زهرای تهران نامیده میشود‪.‬‬ ‫سازمانیشدن گورستان خود چه تأثیری بر مناسک ساکنان تهران داشته است؟ مدیریت‬ ‫میانگین برپایی ‪ 111‬مناسک در روز در مجموعۀ عروجیان و حضور بیش از ‪ 21111‬بازمانده در این‬ ‫فضا خود نیازمند یک نظام عقالنی و تقسیمکار اجتماعی است‪ .‬با شیوع کووید ‪ 21‬و آمار باالی‬ ‫مرگومیر در پایتخت میانگین مدیریت اجساد در روز و در موج دوم به ‪ 011‬نفر رسید‪ .‬همچنین‬ ‫سرعت شیوع این ویروس و حذف بسیاری از مناسک جمعی در گورستانها‬ ‫باتوجهبه‬ ‫ِ‬ ‫سیاستگذاران مخاطرات و بحران نهتنها موظف بودند مناسک مرتبط با اجساد قربانیان کرونا و‬ ‫غیرکرونا را انجام بدهند بلکه میبایست از کارکنان گورستان و مجریان مناسکشان در برابر ابتالی‬ ‫به ویروس نیز محافظت کنند‪ .‬در این دو پژوهش که بهصورت میدانی هم انجام شده است ما به‬ ‫عوامل مختلف سازمانیشدن گورستان و تأثیرش بر فهم مرگ و همچنین حضور جنبههای‬ ‫اجتماعی‪ ،‬فرهنگی و مذهبی در مدیریت مخاطرات در کنار جنبۀ بیولوژیک پرداختهایم‪.‬‬ ‫این کتاب اگرچه تنوع موضوعی گستردهای را شامل میشود اما داعیهای بر اتمام و پایاناش‬ ‫ظرفیت پژوهشی آن تأکید میکند‪ .‬از سوی دیگر‬ ‫ندارد‪ .‬شرح حالاش و تنوع موضوعاتاش بر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫رویکردهای میانرشتهای نسبت به پدیدۀ مرگ در جامعۀ معاصر ایران فرصتی را پیش روی‬ ‫سیاستگذاران فرهنگی و اجتماعی خواهد گذاشت تا درک بهتری را از جامعه و نحوۀ مواجههاش‬ ‫ً‬ ‫با پدیدۀ مرگ پیدا کند‪ .‬چنین درک و دریافتی از پدیدۀ مرگ قطعا میتواند راهکارهای مهمی را در‬ ‫جدید کالنشهر‬ ‫یابی گورستانهای‬ ‫ِ‬ ‫آتی مکان ِ‬ ‫فضای مدیریت شهری ایجاد و به تصمیمگیریهای ِ‬ ‫فرهنگ مرگ در ایران معاصر میتوانند‬ ‫تهران کمک کند‪ .‬همچنین دیگر نهادها با مطالعه و کاویدن‬ ‫ِ‬ ‫در سیاستگذاریهای فرهنگی نوآوری ایجاد کرده و معنای مرگ را در جامعه مطبوعتر و دلپذیرتر‬ ‫کنند‪ .‬این کتاب سرآغازی است برای پژوهیدن درباب مرگ در جامعۀ معاصر ایرانی و نحوۀ‬ ‫مواجهۀ جامعه و فرهنگ با آن‪.‬‬ ‫‪ / 90‬مطالعات اجتماعی مرگ‪ :‬جستارهایی در باب مرگ در فرهنگ و جامعۀ ایرانی‬ ‫در مسیر دستیابی انتشار این کتاب بیشک مدیون حمایتهای مدیرعامل سازمان آرامستان‬ ‫بهشت زهرا (س) تهران و شهردار حرم مطهر‪ ،‬سعید خال و معاون فرهنگی و اجتماعی این‬ ‫سازمان‪ ،‬رضا پورناصرانی‪ ،‬هستم‪ .‬امیدوارم بیش از پیش شاهد چنین حمایتهایی از سوی‬ ‫نهادهای غیرآکادمیک در جامعۀ ایران باشیم‪ .‬همچنین الزم است از اساتید و پژوهشگران ـ هم در‬ ‫فضای آکادمیک ایران و هم خارج از مرزـ که در این مجموعه به من اعتماد و مرا همیاری کردند‬ ‫تشکر صمیمانهای داشته باشم‪ .‬لطف و سخاوت شما بزرگان در همکاری با این مجموعه بهمثابه‬ ‫یک کالس بزرگ علمی بود؛ بهویژه دکتر ناصر فکوهی و دکتر جبار رحمانی که بدون حمایتشان‪،‬‬ ‫این مسیر سختتر و دشوارتر پشت سر گذاشته میشد‪.‬‬ ‫هاجر قربانی‬ ‫زمستان ‪9911‬‬ ‫بیوگرافی نویسندگان‬ ‫آرش حیدری‬ ‫عضو هیئتعلمی دانشگاه علم و فرهنگ در گروه مطالعات فرهنگی است‪ .‬عالقۀ پژوهشی او تاریخ‬ ‫ِ‬ ‫واژگونهخوانی‌استبداد‌ایرانی‬ ‫‌‬ ‫معاصر ایران با منظری تبارشناسانه است‪ .‬او جدیترین اثر خود را کتاب‬ ‫میداند که در دست چاپ است و تالشی است برای مواجهه با نظریۀ استبداد ایرانی و تبارشناسی آن‬ ‫میانجی وبا و قحطیهای ویرانگر‪ .‬برخی از کتابهایی که از او منتشر شدهاند عبارتاند از‪ :‬مسئلۀ‌‬ ‫به‬ ‫ِ‬ ‫آلتوسر‌با همکاری هدایت نصیری‪ ،‬برآمدن‌ژانر‌خلقیات‌در‌ایران با همکاری ابراهیم توفیق‪ ،‬مهدی‬ ‫یوسفی و حسام ترکمان‪ ،‬مسئلۀ‌علم‌و‌علم‌انسانی‌در‌دارالفنون‌عصر‌ناصری با همکاری ابراهیم توفیق‬ ‫و مهدی یوسفی‪ .‬برخی از مهمترین مقاالت او نیز عبارتاند از‪« :‬تصویر چندوجهی غرب در‬ ‫نخستین سفرنامههای ایرانیان»‪« ،‬مسئلهمندشدن جوانی‪ :‬مطالعهای تاریخی دربارۀ رؤیتپذیرشدن‬ ‫جوانی در ایران معاصر»‪« ،‬تنظیمات ایرانی‪ ،‬حکومتمندی و برآمدن دولت مدرن در ایران»‪ .‬سایر‬ ‫فعالیتهای فکری و پژوهشی او را در قالب برگزاری دورهها و درسگفتارهایی میتوان پیگیری کرد که‬ ‫های اجتماعی تمرکز دارد و تالش میکند با خوانشی تبارشناسانه از آنها چشماندازی نظری‬ ‫بر نظریه ِ‬ ‫تاریخمند پدیدههای اجتماعی و امر هنری در ایران معاصر مطرح کند‪.‬‬ ‫فهم‬ ‫ِ‬ ‫و روشی را برای ِ‬ ‫‪ / 96‬مطالعات اجتماعی مرگ‪ :‬جستارهایی در باب مرگ در فرهنگ و جامعۀ ایرانی‬ ‫َ‬ ‫رام ِدر‬ ‫اگنس ِ‬ ‫کارشناسارشد تاریخ هنر از دانشگاه وین است‪ .‬عنوان پایاننامۀ ارشد او (‪)1122‬‬ ‫مجموعهعکسهای آزاده اخالقی با عنوان ‌بهروایت ‌یک ‌شاهد ‌عینی‪ ،‬به ‌سیاق ‌عکاسی‌‬ ‫صحنهپردازی‌شده‌در‌تهران‪/‬ایران بود‪ .‬او هماکنون دانشجوی دکتری دانشگاه زوریخ است و در تز‬ ‫‌‬ ‫دکتری خود دربارۀ «شهدای ایرانی و لبنانی در شیوههای هنری معاصر مرتبط با عکس» کار‬ ‫ً‬ ‫میکند‪ .‬او تاکنون تعدادی سفر پژوهشی به ایران داشته و هماکنون موقتا در بیروت اقامت دارد و‬ ‫عضو پژوهشی وابسته به مؤسسۀ شرقشناسی است (سپتامبر ‪ 1111‬تا اوت ‪ .)1112‬اگنس تاکنون‬ ‫نمایشگاههای متعددی نیز برپا کرده که در میان آنها میتوان به «ثبت گذشتۀ ایران» (‪)1121-1111‬‬ ‫در موزۀ پرگامون برلین اشاره کرد‪.‬‬ ‫حجت ژاله‬ ‫حجت ژاله دانشآموختۀ کارشناسیارشد حقوق عمومی از دانشگاه شیراز است‪« .‬جایگاه امر‬ ‫عمومی در نوسازی حقوقی دولت مدرن در ایران»‪« ،‬تأثیر مناسبات زراعی بر صورتبندی حقوق‬ ‫عمومی سنتی ایران» و «حقوق عمومی در جهان باستان با تأکید بر بینالنهرین و ایران» از‬ ‫پژوهشهای او در این حوزه است‪.‬‬ ‫جبار رحمانی‬ ‫دکترای انسانشناسی فرهنگی از دانشگاه دهلی‪ ،‬عضو هیئتعلمی مؤسسۀ مطالعات فرهنگی و‬ ‫اجتماعی وزارت علوم‪ ،‬تحقیقات و فناوری است و آثار متعددی را در حوزۀ مطالعات فرهنگی و‬ ‫اجتماعی‪ ،‬دین و آیین منتشر کرده است‪ .‬فعالیتهای علمی او در حوزۀ مطالعات آیینهای مذهبی‬ ‫شیعی است و کتابهای مناسک ‌عزاداری ‌محرم‪ ،‬اسطوره ‌و ‌آیین ‌در ‌ایران ‌شیعی و آیین‌ها ‌و‌‬ ‫مناسک‌شیعی‌در‌هند ازجمله آثار منتشر شدۀ اوست‪ .‬در حوزۀ مطالعات مرگ او در دو مقالۀ‬ ‫تألیفی مشترک «نشانهشناسی فرهنگی سنگقبور‪ :‬تختفوالد اصفهان» و «تدفین بهمثابۀ یک‬ ‫پدیدۀ بوروکراتیک» را منتشر کرده است‪.‬‬ ‫رضا پورناصرانی‬ ‫معاون اجتماعی‪ ،‬فرهنگی و روابط عمومی‪ ،‬مشاور و سرپرست روابط عمومی و امور فرهنگی‬ ‫سازمان بهشت زهرا (س) و مدیر پژوهشکده و کتابخانۀ تخصصی سازمان بهشت زهرا (س) از‬ ‫بیوگرافی نویسندگان‪05 /‬‬ ‫‪ 2111‬تا ‪ 2112‬و دانشآموختۀ کارشناسیارشد علوم ارتباطات است‪ .‬پایاننامۀ او با عنوان «تحلیل‬ ‫و مقایسۀ سنگنوشتههای قبور بهشت زهرای تهران در دو دهۀ (‪ )2120-2170‬و (‪-2120‬‬ ‫‪ )2110‬با تأکید بر ارزشهای برجسته» است‪.‬‬ ‫رضا ماحوزی‬ ‫دانشیار فلسفه و عضو هیئتعلمی مؤسسۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم‪ ،‬تحقیقات و‬ ‫فناوری است‪ .‬وی دکترای خود را از دانشگاه اصفهان اخذ کرد و بهمدت دو سال عضو هیئتعلمی‬ ‫دانشگاه شهید چمران بود‪ .‬حوزۀ تخصصی ایشان فلسفۀ دانشگاه‪ ،‬فلسفۀ علم و فلسفۀ هنر است‪ .‬نامبرده‬ ‫زیبایی‌در‌اندیشۀ‌سنتگرایان‪ ،‬فلسفۀ‌علم‌‬ ‫‌‬ ‫تاکنون کتابهای مفهوم‌جوهر‌در‌متافیزیک‌تحلیلی‌معاصر‪،‬‬ ‫کانت‪ ،‬فلسفۀ‌دانشگاه‌در‌جهان‌و‌ایران‪ ،‬حامیان‌علم‌و‌فناوری‌در‌جهان‌و‌ایران و چندین کتاب دیگر که به‬ ‫نزاع‌دانشکدهها اثر‌ایمانوئل کانت و ترجمۀ اثری‬ ‫‌‬ ‫کوشش وی تهیه شده است را منتشر کرده است‪ .‬ترجمۀ‬ ‫از خانم پرفسور گنزالس دربارۀ آموزش و فرهنگ در اندیشۀ کانت و همچنین کتاب تألیفی زیبایی‌در‌اندیشۀ‌‬ ‫کانت‪ ،‬دیگر ترجمهها و آثاری است که بهزودی از وی منتشر خواهد شد‪ .‬در سالیان اخیر عمدۀ تدریسها‪،‬‬ ‫مقاالت و طرحهای پژوهشی دکتر ماحوزی در حوزۀ آموزش و بهطور خاص‪ ،‬آموزش عالی است‪.‬‬ ‫رضا تسلیمی طهرانی‬ ‫دکترای جامعهشناسی فرهنگی‪ ،‬فارغالتحصیل دانشگاه تهران‪ ،‬عضو هیئتعلمی پژوهشگاه‬ ‫فرهنگ‪ ،‬هنر و ارتباطات و پژوهشگر حوزۀ جامعهشناسی مرگ و مردن است‪ .‬نو یسندۀ کتاب‬ ‫سیمای ‌فکری ‌مرگ‌در‌بین ‌ساکنین ‌شهر ‌تهران و مترجم کتاب احیای ‌مرگ اثر تونی والتر (در‬ ‫دست انتشار)‪ ،‬نو یسندۀ مقاالت مختلف ازجمله‪« :‬حیات عینی مرگ در شهر تهران؛ یک حضور‬ ‫در حال ناپدید شدن»‪« ،‬مروری انتقادی بر اندیشههای اجتماعی در باب مرگ باتوجهبه وضعیت‬ ‫خاص ایران»‪« ،‬نسبت مرگ و دین در نمایشنامههای فرهنگی مرگ و مردن در بین نمونهای از‬ ‫ساکنین شهر تهران»‪« ،‬بررسی میزان رازآلودگی مفهوم مرگ در شهر تهران»‪« ،‬فقدان کلیت زندگی‬ ‫و انزوای ذهنی مرگ در جامعۀ ایران»‪« ،‬عزاداری مجازی در دوران همهگیری کرونا»‪.‬‬ ‫سپیده پارساپژوه‬ ‫انسانشناس و در حال حاضر عضو هیئتعلمی مدرسۀ عالی مطالعات علوم اجتماعی‪ ،‬گروه‬ ‫مطالعات علوم اجتماعی دین (‪ )EHESS-CéSor‬در شهر پاریس است‪ .‬او تحقیقات خود را از‬ ‫‪ / 98‬مطالعات اجتماعی مرگ‪ :‬جستارهایی در باب مرگ در فرهنگ و جامعۀ ایرانی‬ ‫مطالعۀ مناطق حاشیهنشین شهری و موضوع فقر آغاز کرده و سپس بهدنبال درک اهمیت موضوع‬ ‫نظام ارزشها و نقش آن در برقراری و حفظ تعادل اجتماعی‪ ،‬تحقیقات خود را بر حوزۀ دین‪ ،‬بهطور‬ ‫خاص تشیع‪ ،‬متمرکز کرده است‪ .‬موضوع تقدس افراد مقدس و شهادت و شهدا از نظرگاه اتصالی که‬ ‫به امر متعالی دارند‪ ،‬یکی از حوزههای مورد مطالعۀ اوست‪ .‬از فعالیتها و آثار اخیر وی (طی دو سال‬ ‫گذشته) در حوزۀ مرگ و شهادت میتوان به موارد زیر اشاره کرد؛ کتاب‪ :‬گورستان ‌و‌قبور‌در‌جهان‌‬ ‫شهای ‌دینی‪‌ ،‬سیاسی ‌و ‌یادمانی‪ ،‬با همکاری متیو تریه‪ ،‬ویژهنامۀ جهان اسالم و‬ ‫اسالم‌در‌تقاطع‌چال ‌‬ ‫مدیترانه ‪( Remmm‬مجموعهمقاالت) آوریل ‪ .1111‬مقاالتی چون‪« :‬زیر نگاه شهدا در تهران»‪ ،‬نشریۀ‬ ‫علمیپژوهشی انسان (‪« ،)L’Homme‬این شهدا متعلق به چه کسی هستند؟»‪ ،‬نشریۀ علمیپژوهشی‬ ‫جهان‌اسالم‌و‌مدیترانه (‪ ،)Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée‬ویژهنامۀ‬ ‫«تشیع سیاسی‪ .‬قدرت‪ ،‬تعهد و تصور سیاسی شیعه در قرن ‪« ،»12‬بهشت زهرا‪ :‬گورستان بزرگ‬ ‫تهران فیمابین عادات مردمی و عقالنیت دولتی»‪ ،‬نشریۀ علمیپژوهشی جهان ‌اسالم ‌و ‌مدیترانه‬ ‫(‪ ،)Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée‬ویژهنامۀ «گورستان و قبور در جهان‬ ‫اسالم»‪« ،‬پهلوانی که استاد اخالق شد‪ ،‬بیآنکه بخواهد‪ .‬تأملی بر شخصیت شهید ابراهیم هادی و‬ ‫محبوبیت متأخر وی»‪ ،‬نشریۀ علمیپژوهشی میدان ‌و ‌نظر یه (‪ ،)Terrains & Théories‬ویژهنامۀ‬ ‫«روحانیان نیمهوقت»‪ .‬کنفرانسهایی چون‪« :‬شور شهادت در تشیع ایران معاصر‪ .‬با رویکردی‬ ‫انسانشناختی»‪ ،‬پانزدهمین گردهمایی ساالنۀ هانری کربن‪« :‬نبرد روحانی و نبرد زمینی»‪،1121 ،‬‬ ‫‪« .EPHE-INSH‬ایمان‪ ،‬جنگ‪ ،‬مرگ‪ .‬جسم در میدان امتحان»‪ ،‬همایش ساالنۀ تاریخ مؤسسۀ‬ ‫جهان اسالم‪ ،‬تحت عنوان «بدن»‪« .1121 ،‬عبادتهای زنانه بر مزار شهدای جنگ ایران و عراق‬ ‫(‪ ،»)2122-2121‬دومین همایش جنسیت و رهایی‪ ،‬انژه‪« .1121 ،‬وقتی که خشونت تحمیلی بدل به‬ ‫کنشی عبادی میشود» و «تأملی بر تقدسیابی شهادت و مزار شهدا در تهران»‪ ،‬سومین همایش‬ ‫جهان اسالم‪ ،‬پاریس‪.1121 ،‬‬ ‫سعید خال‬ ‫استاد دانشگاه و دانشآموختۀ دکترای مدیریت فرهنگی‪ ،‬کارشناس ارشد ارتباطات و روزنامهنگاری‪،‬‬ ‫حافظپژوه و مدیرعامل و عضو هیئتمدیرۀ سازمان بهشت زهرا (س) و شهردار حرم مطهر امام (ره)‬ ‫است‪ .‬او پیشازاین _ در تمام دوران کاری خود در سازمان بهشت زهرا (س)_ بهعنوان معاون منابع‬ ‫انسانی و رفاهی سازمان بهشت زهرا (س)‪ ،‬معاون فرهنگیـاجتماعی سازمان بهشت زهرا (س)‪،‬‬ ‫بیوگرافی نویسندگان‪09 /‬‬ ‫مدیر بازرگانی‪ ،‬مشاور مدیرعامل سازمان بهشت زهرا (س)‪ ،‬مدیر پژوهش سازمان بهشت زهرا‬ ‫(س)‪ ،‬مدیر آموزش سازمان بهشت زهرا (س)‪ ،‬مشاور و عضو شورای اطالعرسانی معاونت‬ ‫فرهنگیـاجتماعی شهرداری تهران‪ ،‬عضو شورای اطالعرسانی معاونت خدمات شهری و‬ ‫محیطزیست شهرداری تهران‪ ،‬عضو کمیتۀ راهبردی آرامستانهای کشور و عضو هیئتمدیرۀ اتحادیۀ‬ ‫آرامستانهای ایران بوده و تألیفات زیادی در حوزۀ تخصصی داراست‪.‬‬ ‫سعید طاوسیمسرور‬ ‫سعید طاوسیمسرور دانشآموختۀ دکتری تاریخ اسالم دانشگاه تهران و عضو هیئتعلمی دانشکدۀ‬ ‫ً‬ ‫الهیات دانشگاه عالمه طباطبایی است‪ .‬حوزۀ تخصصی ایشان تاریخ تشیع خصوصا تاریخ اجتماعی‬ ‫شیعیان است اما پژوهشها و مقاالت متعددی در دانشهای رجال و تراجم و نیز در جغرافیای‬ ‫تاریخی دارد‪ .‬از وی تاکنون چهار کتاب فیض‌کاشانی‌از‌منظر‌خاورشناسان‪ ،‬پژوهشی‌پیرامون‌‬ ‫روشهای‌‬ ‫جابربن‌یزید‌جعفی‪ ،‬آیت‌عشق (گزارشی از زندگی و احوال آیتالله سیدعلی قاضی) و ‌‬ ‫آموزشی ‌صادقین ‌(ع) منتشر شده است‪ .‬بهعالوه او دبیری گروه تاریخ فرهنگ سوگ شیعی و‬ ‫نگارش ‪ 12‬مدخل از این فرهنگ را در کارنامه دارد‪.‬‬ ‫سیدمجتبی واعظی‬ ‫دانشیار‪ ،‬عضو هیئتعلمی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز است‪ .‬او در حال حاضر‬ ‫معاون دانشجوییـ فرهنگی دانشگاه شیراز است‪ .‬واعظی دکترای خود را از دانشگاه پل سزان‬ ‫(اکس مارسی ‪ )1‬فرانسه‪‬ ،‬در رشتۀ حقوق عمومی اخذ کرده و تاکنون ‬آثار متعددی به همت وی‬ ‫تألیف و ترجمه شده است که از آن میان میتوان به حدود چهل مقاله و تألیف و ترجمۀ هفت کتاب‬ ‫شکلگیری‌حقوق‌اداری‪ ،‬دولت‌‬ ‫ازجمله کتابهای درآمدی‌بر‌حقوق‌عمومی‪ ،‬دادگستری‌اساسی‪‌ ،‬‬ ‫پسامدرن و گفتارهایی‌در‌حقوق‌اداری اشاره کرد‪.‬‬ ‫زهره بیاتریزی‬ ‫دانشیار و عضو هیئتعلمی دانشکدۀ جامعهشناسی دانشگاه آلبرتای کاناداست‪ .‬او فارغالتحصیل‬ ‫دکترای جامعهشناسی از دانشگاه بریتیش کلمبیا و نویسندۀ چندین آثار پژوهشی دربارۀ مرگ است‪.‬‬ ‫‌مدرن‌مرگومیر و مقالههایی همچون «حیات عینی مرگ در شهر تهران؛ یک‬ ‫‌‬ ‫نظام‬ ‫کتاب حبس‌ابد‪ِ ‌:‬‬ ‫حضور در حال ناپدیدشدن»‪« ،‬مروری انتقادی بر اندیشههای اجتماعی در باب مرگ باتوجهبه‬ ‫وضعیت خاص ایران»‪« ،‬از تقدیر تا خطر‪ّ :‬کمیشدن مرگ در علم آمار در اوایل دوران مدرن» (منتشر‬ ‫‪ / 61‬مطالعات اجتماعی مرگ‪ :‬جستارهایی در باب مرگ در فرهنگ و جامعۀ ایرانی‬ ‫شده ‪« ،)Theory, culture and society‬شمارش مردگان و نظمبخشی به زندگان‪ :‬آمار مرگ در اوایل‬ ‫دوران مدرن و پیدایش تخیل جامعهشناسانه» (منتشر شده ‪ ،)Biritish Journal of Society‬یک‬ ‫فصل از کتاب مرگ ‌در ‌میان ‌فرهنگ‌ها‪« :‬تخصصیسازی بوروکراتیک مناسک دفن در آرامستان‬ ‫بهشت زهرای تهران» ‪) 1121‬منتشرشده بهوسیلۀ ‪ )Springer‬با همکاری هاجر قربانی‪ ،‬مقاله با‬ ‫موضوع کووید ‪ 21‬در ایران‪« :‬خطر‪ ،‬سوگ‪ ،‬سیاست» (در دست انتشار بهوسیلۀ ‪Current Socilogy:‬‬ ‫‪ )SAGE‬با همکاری هاجر قربانی و رضا تسلیمیطهرانی از تألیفات او در حوزۀ مرگ است‪.‬‬ ‫زهره سروشفر‬ ‫دورۀ کارشناسیارشد را در رشتۀ جامعهشناسی در دانشگاه تهران گذرانده و از رسالهاش با عنوان‬ ‫«بررسی سیاست تقویمنگاری جمهوری اسالمی ایران (مطالعۀ موردی تقویم سال ‪ »)2111‬دفاع‬ ‫کرده است‪ .‬دورۀ دکتری را در رشتۀ جامعهشناسی‪ ،‬گرایش بررسی مسائل اجتماعی ایران در دانشگاه‬ ‫الزهرا گذرانده و از رسالهاش با عنوان «حافظه‪ ،‬تاریخ و هویت‪ :‬مطالعۀ تقویمهای رسمی و غیررسمی‬ ‫سیاستگذاری‌تقویم‌در‌‬ ‫‌‬ ‫‪ 21‬سال اخیر ایران» دفاع کرده است‪ .‬از آثار او؛ زمان‌در‌زندان‌(بررسی ‌‬ ‫سال‌های‌پس‌از‌پیروزی‌انقالب‌اسالمی) و مقالههای «روند تحول مناسبتهای مذهبی ثبت شده در‬ ‫تقویم رسمی و غیررسمی در سالهای پس از انقالب‪ :‬ایجاد شکاف یا همبستگی» در کتاب‬ ‫جامعهشناسی‌امر‌دینی‌در‌ایران‌معاصر (در دست انتشار)؛ نویسندۀ مقالۀ «تقویم شیعه در حکومت‬ ‫‌‬ ‫مباحثی‌در‌جامعهشناسی‌تشیع (در دست انتشار) را میتوان نام برد‪.‬‬ ‫‌‬ ‫شیعی» در کتاب‬ ‫فاطمه سیارپور‬ ‫فارغالتحصیل کارشناسی ارشد علوم اجتماعی گرایش انسان شناسی دانشگاه تهران و عضو‬ ‫شورای مرکزی انسان شناسی و فرهنگ است‪ .‬تمرکز عمدۀ وی از سال های دانشجویی بر‬ ‫مطالعات بدن متمرکز بوده که حاصل آن‪ ،‬نوشته ها و مقاالت متعدد است که بدن را از منظر‬ ‫مطالعات اجتماعی و فرهنگی به شکل عمومی مورد بررسی قرار داده است‪ .‬غیر از حوزۀ بدن‪،‬‬ ‫در تألیف کتاب انسان‌ شناسی‌فرهنگی‌شهر‌تهران زیر نظر دکتر ناصر فکوهی‪ ،‬برای شهرداری‬ ‫تهران به عنوان کتاب برتر نخستین جشنوارۀ بینالمللی پژوهش های شهری تهران با گروهی از‬ ‫نویسندگان همکاری داشته است‪ .‬از آخرین کارهای وی تجربه های درد در میانۀ نابودی و‬ ‫نوزایی با عنوان انسان‌شناسی ‌درد ‌و ‌رنج ترجمۀ مشترک ایشان و دکتر ناصر فکوهی است که‬ ‫به زودی منتشر خواهد شد‪ .‬در حال حاضر نیز مدیر وبسایت انسان شناسی و فرهنگ است‪.‬‬ ‫بیوگرافی نویسندگان‪20 /‬‬ ‫کاوه منصوری‬ ‫دانشآموختۀ دکترای مرمت و حفاظت دانشگاه هنر اصفهان است‪ .‬عالقۀ او به پژوهش در زمینۀ‬ ‫مناظر تدفینی با انجام پروژهای تحقیقاتی در گورستان ابنبابو یۀ شهر ری (‪ )1٨١١‬شروع شد‪ .‬فقدان‬ ‫رو یکردهای نظری و تجارب موفق بومی در مواجهه با گورستانهای تاریخی از یکسو و گسترۀ‬ ‫ارزشهای مترتب بر این عرصهها از سوی دیگر او را بر آن داشت تا با تمرکز بر تولید دانش نظری و‬ ‫عملی در حوزۀ حفاظت و نگاهداشت این رده از مناظر فرهنگی‪ ،‬مطالعات دورۀ پژوهشی دکترای‬ ‫خود را به این موضوع اختصاص دهد‪ .‬نتایج پژوهش هشتسالۀ وی که با تمرکز بر گورستانهای‬ ‫تاریخی درونشهری همراه بود‪ ،‬منجر به تدو ین نخستین سند ملی حفاظت از عرصههای تدفینی شد‪.‬‬ ‫سندی که در سال ‪ 1٨٣١‬به تصو یب شورای عالی شهرسازی و معماری کشور رسید‪.‬‬ ‫علیرضا کمری‬ ‫دانشآموختۀ ادبیات و تاریخ‪ ،‬از پژوهشگران و نویسندگان سه دهۀ اخیر حوزۀ مطالعات فرهنگی جنگ‬ ‫و صاحب تألیفات بسیاری در این حوزه است‪ .‬ایشان در زمرۀ اولین کسانی است که به مزارشناسی شهدا‬ ‫پرداختهاند‪ .‬مقالۀ «راز مزار» وی که در تابستان ‪ 77‬در شمارۀ ‪ 1‬نامۀ پژوهش به چاپ رسیده‪ ،‬منشأ‬ ‫متنی متعدد دراینخصوص شده است‪ .‬حوزههای خاطرهشناسی و روایت‪ ،‬تاریخ شفاهی و‬ ‫تولیدات ِ‬ ‫تاریخنگری‌‬ ‫اسناد مکتوب از دغدغههای اخیر ایشان است‪ .‬یاد‌مانا‪ ،‬با‌یاد‌خاطره‪ ،‬نا‌مآورد‌‪ ،1‬نام‌آورد‌‪‌ ،2‬‬ ‫سهنگاه برخی از آثار ایشان است‪.‬‬ ‫و‌تاریخنگاری‌جنگ‌ایران‌و‌عراق‪ ،‬پرسمان‌یاد‪ ،‬اثرنشان و ‌‬ ‫‌‬ ‫محمدرضا مریدی‬ ‫محمدرضا مر یدی‪ ،‬دکترای جامعهشناسی‪ ،‬عضو هیئتعلمی دانشگاه هنر و پژوهشگر و مدرس‬ ‫جامعهشناسی هنر است‪ .‬ایشان مؤلف کتاب هنر ‌اجتماعی (‪ ،2112‬انتشارات کتاب آبان)‪ ،‬کتاب‬ ‫انهای ‌هنری ‌ایران (‪ ،2117‬انتشارات دانشگاه هنر)‪ ،‬کتاب آموزش‌هنر‌در‌‬ ‫گفتمانهای ‌فرهنگی ‌و‌جر ی ‌‬ ‫‌‬ ‫ایران (‪ ،2110‬انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و هنر)‪ ،‬دبیر علمی کتاب اقتصاد‌هنر‌ایران‌(‪ ،2112‬انتشارات‬ ‫فرهنگستان هنر) و دبیر علمی کتاب هنر‌ایران‌و‌جهانی‌شدن (‪ ،2112‬انتشارات مؤسسۀ توسعۀ هنرهای‬ ‫تجسمی) است‪ .‬همچنین مقاالت علمی متعددی از ایشان در حوزۀ جامعهشناسی هنر چاپ شده است‪.‬‬ ‫غالمحسین معتمدی‬ ‫روانپزشک و مرگشناس‪ ،‬فارغالتحصیل دبیرستان البرز و دکترای پزشکی عمومی و تخصصی‬ ‫‪ / 66‬مطالعات اجتماعی مرگ‪ :‬جستارهایی در باب مرگ در فرهنگ و جامعۀ ایرانی‬ ‫روانپزشکی از دانشکده پزشکی دانشگاه تهران است‪ .‬صاحبامتیاز و مدیرمسئول ماهنامۀ زمان (بهمدت‬ ‫ده سال تا توقیف) از دیگر تجربیات اوست‪ .‬مدیر و سردبیر سایت روانپژوه‪ ،‬عضو گروه روانشناسی‬ ‫فرهنگستان زبان و ادب فارسی و روانپزشک بیمارستان خاتماالنبیاست‪ .‬از تألیفات غالمحسین معتمدی‬ ‫دنیا‌از‌جنس‌خاطرههاست ‌و‬ ‫‌‬ ‫کتابهای‪ :‬انسان‌و‌مرگ‪ ،‬آواز‌امشب‪ ،‬تو‌خوابی‌نبودی‌که‌من‌دیده‌بودم‪،‬‬ ‫سرنوشت‌بهانۀ‌نرسیدن است را میتوان نام برد‪ .‬ترجمۀ موسیقی‌و‌ذهن و روان‌شناسی‌مدیر‌موفق‪ ،‬از دیگر‬ ‫آثار اوست‪.‬‬ ‫مزدک دانشور‬ ‫پزشک‪ ،‬انسانشناس پزشکی و پژوهشگر تاریخ اجتماعی در دانشگاه لیدن هلند است‪ .‬او‬ ‫عالقهمند به حوزههای خشونت‪ ،‬اقتصاد سیاسی سالمت و انسانشناسی بدن است‪ .‬ترجمۀ کتاب‬ ‫انقالب ‌در ‌قرن ‌بیست‌ویکم و مجموعهمقاالت سالمت ‌سوسیالیستی ‌در ‌مناظره ‌با ‌نئولیبرالیسم‪‌:‬‬ ‫جستارهای‌انتقادی‌در‌انسانشناسی‌پزشکی از تجربیات علمی دانشور در ایران است‪.‬‬ ‫‌‬ ‫محسنحسام مظاهری‬ ‫دانشآموختۀ جامعهشناسی از دانشگاه تهران است و بهطور تخصصی در دو حوزۀ مطالعات‬ ‫اجتماعی تشیع و مطالعات اجتماعی جنگ به پژوهش و نو یسندگی اشتغال دارد‪ .‬از وی کتابها و‬ ‫مقاالت متعددی در این دو حوزه منتشر شده است که از آن جمله کتابهای رسانۀ ‌شیعه‪‌:‬‬ ‫ئتهای ‌مذهبی ‌در ‌ایران‪ ،‬تراژدی ‌جهان ‌اسالم‪ ،‬شخم ‌در‌‬ ‫نهای ‌سوگواری ‌و ‌هی ‌‬ ‫جامعهشناسی ‌آیی ‌‬ ‫‌‬ ‫مزرعه‪‌:‬نقدهایی‌بر‌روایت‌رسمی‌از‌جنگ‪ ،‬خطر‌سقوط‌بهمن‪‌:‬سه‌مقاله‌دربارۀ‌خاطرات‌جنگ و‬ ‫نشانهشناسی‌شهید‌همت‌را میتوان نام برد‪.‬‬ ‫اسطورۀ‌همت‪‌ ‌:‬‬ ‫ُ‬ ‫محمد زینالی اناری‬ ‫روزنامهنگار و پژوهشگر فرهنگ عامه است که به حوزههای مطالعات فرهنگی و مردمشناسی‬ ‫گرهخوردگی که در سال‬ ‫عالقهمند بوده و نگاشتههایی در این زمینه داشته است‪ .‬کتاب در ‌خود ‌ ‌‬ ‫‪ 2111‬بهوسیلۀ نشر «اندیشۀ احسان» منتشر شده است‪ ،‬به بخشی از تحلیلهای وی دربارۀ‬ ‫پدیدههای فرهنگی ایران اختصاص دارد‪ .‬وی دانشجوی دانشگاه اصفهان در دورۀ دکترای‬ ‫جامعهشناسی مسائل اجتماعی ایران است‪.‬‬ ‫بیوگرافی نویسندگان‪23 /‬‬ ‫محمدرضا پویافر‬ ‫دکترای جامعهشناسی فرهنگی و استادیار جامعهشناسی در گروه علوم اجتماعی دانشگاه علوم‬ ‫انتظامی امین است‪ .‬تمرکز و اولویت نخست وی در جامعهشناسی دین است‪ .‬او عالوه بر همکاری‬ ‫در پژوهشهای ّ‬ ‫کمی در حوزۀ دین‪ ،‬ازجمله در پیمایشهای ملی‪ ،‬در پژوهشهای کیفی مختلفی‬ ‫نیز در حوزۀ جامعهشناسی دین‪ ،‬فعالیت داشته است‪ .‬برایناساس از او مقاالت و پژوهشهای‬ ‫گوناگونی انتشار یافته است‪ .‬او بهویژه طی ‪ 2‬سال گذشته تمرکز خود در حوزۀ جامعهشناسی دین را‬ ‫صرف دو برنامۀ پژوهشی «جامعهشناسی زیارت و مناسک زیارتی» و «دین در زندگی روزمره»‬ ‫کرده است‪ .‬در این مسیر‪ ،‬پژوهشها و مقاالت متعددی را اجرا کرده یا به انتشار رسانده و بهطور‬ ‫ویژه تنها پژوهشگر جامعهشناسی است که سه سال پیاپی (‪ )2112-2112‬به پژوهش تجربی در‬ ‫میدان اربعین پرداخته است‪« .‬پدیدارشناسی تجربۀ زیارت زائران حرم رضوی» (‪« ،)2112‬بررسی‬ ‫ِ‬ ‫الگوی فعالیتها و تجربۀ خیر دینی در آیین پیادهروی اربعین» (‪« ،)2112‬پیمایش سنخشناسی‬ ‫زائران اربعین» (‪ 2117 ،2112‬و ‪ .)2112‬از میان کتابهای منتشر شده از او‪ ،‬سفر‌به‌تنهایی‪‌،‬‬ ‫پیادهروی ‌اربعین؛ ‌تأمالت ‌جامعه‌شناختی‬ ‫روایت ‌مردم‌نگارانه ‌از ‌تجربۀ ‌دینی ‌اعتکاف (‪‌ ،)2112‬‬ ‫زیارتهای‌‬ ‫‌‬ ‫(تألیف گروهی‪ ،)2117 ،‬در‌خیر‌در‌آیین (در مرحلۀ آمادهسازی برای چاپ‪،)2111 ،‬‬ ‫ً‬ ‫پیاده؛ ‌روایتی ‌جامعه‌شناختی ‌از ‌هفت ‌آیین ‌پیاده‌روی ‌زیارتی ‌در ‌جهان (در دست انتشار) کامال‬ ‫متمرکز بر جامعهشناسی دین هستند‪.‬‬ ‫محمدرضا حائریمازندرانی‬ ‫گورولوگ‪ ،‬دانشآموختۀ رشتۀ معماری و شهرسازی از دانشگاه شهید بهشتی است که از سال‬ ‫‪ 2122‬تا ‪ 2122‬مدیریت گروه شهرشناسی دفتر پژوهشهای فرهنگی را بهعهده داشته است‪.‬‬ ‫پروژههای معماری وی فراتر از ساختمانسازی است‪ .‬او به سالمت سرزمین و پویایی زندگی‬ ‫مردماناش توجه میکند‪ .‬حائری‪ ،‬مدیرمسئولی فصلنامۀ «اندیشۀ ایرانشهر» (یک شماره با موضوع‬ ‫گورستان‪ ،‬شهر و حیات شهری) و تحقیق و آموزش در زمینۀ معماری و شهرسازی‪ ،‬مدیریت بیش‬ ‫از ‪ 11‬طرح و تألیف بیش از ‪ 21‬مقاله در این زمینه را در کارنامهاش دارد‪ .‬برخی سوابق حرفهای این‬ ‫معمار در زمینۀ شهرسازی و گورستان عبارتاند از‪ :‬تدوین چارچوب ضوابط مکانیابی‬ ‫گورستانهای کل کشور‪ ،‬ساماندهی هشتاد گورستان تاریخی‪ ،‬متروکه و متبرکه شهر تهران‪ ،‬طرح‬ ‫جامع تهران و طرح مکانیابی گورستانهای کالنشهر تهران‪.‬‬ ‫‪ / 60‬مطالعات اجتماعی مرگ‪ :‬جستارهایی در باب مرگ در فرهنگ و جامعۀ ایرانی‬ ‫مهدی یزدانیخرم‬ ‫روزنامهنگار ادبی و نویسنده است‪ .‬او که در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران به تحصیل‬ ‫پرداخته‪ ،‬در حال حاضر مدیر سرویراستاران ادبیات داستانی نشر چشمه است‪ .‬آثار یزدانیخرم‬ ‫بهشدت با مسئلۀ مرگ پیوند عمیقی دارند‪ .‬از آثار او میتوان به ‌گزارش ‌ادارۀ ‌هواشناسی‪‌ :‬این‌‬ ‫خونخورده اشاره کرد که تاکنون‬ ‫خورشید‌لعنتی‪ ،‬من‌منچستر‌یونایتد‌را‌دوست‌دارم‪ ،‬سرخ‌سفید و ‌‬ ‫جوایز متعددی را دریافت کردهاند‪.‬‬ ‫ناصر فکوهی‬ ‫دارای دکترای جامعهشناسی و انسانشناسی از دانشگاه پاریس است‪ .‬او پس از بازگشت به ایران از‬ ‫سال ‪ 2172‬به عضو یت گروه انسانشناسی دانشگاه تهران درآمد و در حال حاضر استاد همین‬ ‫دانشگاه در زمینۀ آسیبشناسی فرهنگی‪ ،‬هو یت‪ ،‬شهر و سیاست است‪ .‬فکوهی افزون بر دانشگاه‪،‬‬ ‫بیش از سیسال پیشینۀ روزنامهنگاری‪ ،‬ترجمه و نو یسندگی و مدیر یت اجرایی نیز داشته است‪ .‬او‬ ‫دوبار عضو هیئتمدیرۀ انجمن جامعهشناسی ایران و از بنیانگذاران انجمن انسانشناسی ایران‬ ‫است‪ .‬تأسیس مجلۀ علمیپژوهشی «نامۀ انسانشناسی» (انجمن انسانشناسی ایران) در سال‬ ‫‪ ،2120‬مجلۀ علمیپژوهشی «پژوهشهای انسانشناسی ایران» (دانشگاه تهران) و ‪ 1‬سال‬ ‫سردبیری آن (با انتشار ‪ 22‬شماره) از ‪ 2111‬و انتشار بیش از چهل جلد کتاب تألیف و ترجمه در‬ ‫زمینههای گوناگون فرهنگ و تأسیس مؤسسۀ «انسانشناسی و فرهنگ» از سال ‪ 2122‬از سایر‬ ‫مرگها‌و‌یادها را در‬ ‫فعالیتهای او بهشمار میآیند‪ .‬در زمینۀ مطالعات مرگ‪ ،‬ناصر فکوهی کتاب ‌‬ ‫سال ‪ 2111‬بهوسیلۀ انتشارات «انسانشناسی» منتشر کرده است‪ .‬وی در حال حاضر دو پروژۀ‬ ‫بزرگ «بازنمایی شهر در ایران معاصر» و «تاریخ فرهنگی ایران مدرن» را در کنار فعالیتهای‬ ‫دانشگاهی‪ ،‬مطبوعاتی و انتشاراتی خود در دست اجرا دارد‪.‬‬ ‫هاجر قربانی‬ ‫عضو شورای علمی مؤسسۀ انسانشناسی و فرهنگ‪ ،‬عضو مرکز مطالعات مرگ و جامعه‬ ‫(‪ )CDAS‬و پژوهشگر حوزۀ مطالعات مرگ است‪ .‬قربانی در حال حاضر در دو حوزۀ مدرنشدن‬ ‫مرگ در ایران و مسئلۀ شهادت فعالیت علمی دارد‪ .‬همچنین تجربۀ مدیریت و برپایی چندین پنل‬ ‫تخصصی مطالعات مرگ در بهشت زهرای تهران و تخت فوالد اصفهان از دیگر تجربیات او در‬ ‫حوزۀ مطالعات مرگ است‪ .‬کتاب مرگ‌و‌مدرنیته با پیشگفتار تونی والتر نخستین تجربۀ ترجمۀ او‬ ‫بیوگرافی نویسندگان‪27 /‬‬ ‫مطالعهای‌‬ ‫‌‬ ‫در حوزۀ مطالعات مرگ بهشمار میرود‪ .‬کتابهای مرگ‪‌ ،‬عزاداری ‌و ‌خاک‌سپاری‪‌ :‬‬ ‫میانفرهنگی و فهم‌فرهنگی‌مرگ با مقدمۀ ناصر فکوهی (در دست انتشار) از دیگر آثار ترجمهای‬ ‫‌‬ ‫اوست‪ .‬مقاالت «نشانهشناسی فرهنگی سنگ قبور‪ :‬تخت فوالد اصفهان»‪« ،‬تدفین بهمثابۀ یک‬ ‫پدیدۀ بوروکراتیک‪ :‬آیینهای مرگ در بهشت زهرای تهران»‪« ،‬از میان رنگها‪ :‬انسانشناسی رنگ‬ ‫در مناسک مرگ در ایران معاصر» (در دست انتشار)‪ ،‬نویسندۀ یک فصل از طرح پژوهشی «سوگ‬ ‫بازداریشده در ایام همهگیری‪ ،‬کروناویروس‪ :‬تجربۀ زیسته و استراتژیهای پیشگیرانه» با همکاری‬ ‫فرهنگها‪:‬‬ ‫‌‬ ‫انجمنانسانشناسی ایران و شهرداری تهران‪ ،‬یک فصل از کتاب مرگ ‌در ‌میان ‌‬ ‫«تخصصیسازی بوروکراتیک مناسک دفن در آرامستان بهشت زهرای تهران» ‪) 1121‬منتشرشده‬ ‫بهوسیلۀ ‪ )Springer‬و یک مقاله با موضوع کووید ‪ 21‬در ایران‪« :‬خطر‪ ،‬سوگ‪ ،‬سیاست» (در دست‬ ‫انتشار ‪ )Current Socilogy: SAGE‬و کنفرانسهای بینالمللی‪« :‬سیاست مرگ در ایران معاصر‪:‬‬ ‫شهید‪ ،‬شهادت و دولتملت» دانشگاه ‪ Bath‬انگلستان ‪« ،1122‬سیاست مرگ و هنر شهری در‬ ‫ایران‪ :‬یک پرفورمنس خیابانی در تهران» همایش بینالمللی ‪ ،GIS‬پاریس ‪ 1127‬از تجربههای او در‬ ‫حوزۀ مطالعات مرگ و شهادت است‪.‬‬