USER Hatice irin, Köktürk ve Ötüken Uygur Ka anlı ı Yazıtları (Söz Varlı ı ncelemesi), Kömen Yayınları, Konya, 2009, 548 s., ISBN: 978-975-6527-37-5 Hüseyin YILDIZ∗ Çalı masının amacını “anılan yazıtlardan elde edilen sözler ve bunların kar ıladıkları anlamlar aracılı ıyla, Köktürkçe ve Eski Uygurca evresindeki geli mi lik düzeyinin gün ı ı ına çıkarılması (s.19)” olarak açıklayan Yrd. Doç. Dr. Hatice irin User, Mayıs 2005’te ba ladı ı incelemelerini “Köktürk ve Ötüken Uygur Ka anlı ı Yazıtları (Söz Varlı ı ncelemesi)” adını verdi i eserini yayımlamı tır. Ka anlık yazıtlarının söz varlı ı konusunda çalı an bir ara tırmacının, etimolojik sözlüklerin yanı sıra yazıt yayınlarının dizin ve sözlüklerine bir bir bakması artık gerekmemektedir. Çünkü User’in bu çalı ması, gerek titizli i gerekse kaynakçasının zenginli i bakımından ara tırıcılara bu güveni vermektedir. Çoyr, Ongin, Kül Tigin, Bilge Ka an, Tonyukuk, Kül ç Çor, ne Usu, Taryat, Tes ve Suci yazıtlarının yayımlanmı metinlerinin taranmasıyla olu an çalı ma Eski Türkçe ara tırma ve incelemelerine kaynaklık edecek nitelikte ve hacimdedir. Önsöz ve kısaltmalar bölümünden sonra oldukça uzun (s. 19-130) bir giri bölümü bulunmakta; sonra, çalı manın temelini olu turan “Köktürk ve Ötüken Uygur Ka anlı ı Yazıtlarının Söz Varlı ı” bölümüne geçilmektedir. Ardından ise sonuç, metinler, kaynaklar ve dizinler bölümleri gelmektedir. 100 sayfayı a an giri bölümü üç ba lıkta ele alınmı tır. Bunlardan ilki “amaç ve yöntem”, ikincisi “konu kaynakları”, üçüncüsü ise “yorum ve incelemeler”dir. Yazardan ö rendi imize göre, yazıtlar üzerinde önceden çalı an birçok ara tırmacının ortak görü üne göre, adı geçen belgeler yo un biçimde askerî ve siyasî birer manifesto içermektedir. Ancak belgelerde gündelik ve özel ya amdan duygu ve algılara, inanı ve âdetlerden töre ve yasalara, evlilikten ileti ime, do umdan ölüme pek çok kavram alanıyla ilgili kelimeler de bulunmaktadır. Yazarın bu çalı mayı yapma amaçlarından biri de bu söz varlı ını ortaya koyarak Eski Türklerin yalnız sava çı olmadıklarını aynı zamanda duygu ve algı sahibi ki iler olup gündelik i leriyle u ra arak ya amlarını biçimlendirdiklerini göstermektir (s.19). Yazar tarafından klasik sözlük anlayı ından farklı ekilde tematik olarak i lenen çalı mada temel olarak “özel ad bilgisi ve dil bilgisi ögeleri”, “adlar” ve “fiiller” olmak üzere üç ana sınıf benimsenmi tir. “Özel ad bilgisi” terimiyle ansiklopedik bilgi olarak da de erlendirilmesi mümkün olan ki i adları, yer adları, boy/kavim adları; “dil bilgisi ögeleri” terimiyle ise edatlar, ba laçlar ve ba lı oldu u cümle birimine göre sıfat ve zarf olma potansiyeli ta ıyan niteleme adları kastedilmektedir. “Adlar” nesneler ve kavramları, “fiiller” ise hareketleri kar ılayarak sözlü ün ana malzemesini olu turmaktadır (s.21). Çalı mada verilerin Latin harfli yazıçevrimiyle birlikte Runik harfli biçiminin de verilerek farklı okunu ların belirtilmesi çalı manın kıymetini artırmakta ve eseri alfabeye yönelik çalı malar için de önemli bir kaynak durumuna getirmektedir. “Konu kaynakları” ba lı ı altında sırasıyla “özgün yazımlı, harfçevrimli ve yazıçevrimli metin kaynakları”, “sözlükler ve yazıtlarda geçen söz ve söz öbeklerinin de erlendirildi i çalı malar”, “dil bilgisi çalı maları”, “Eski Türk Tarihi çalı maları” ve “Eski Türk unvanları hakkında çalı malar” konularında kaynakça bilgilerine de inilmektedir. ∗ Ar . Gör. , Ordu Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. 663 Giri bölümünün en hacimli (yakla ık 90 sayfa) kısmını olu turan “yorum ve incelemeler”de 115 ifadenin farklı ara tırmacılar tarafından yorumlanı biçimleri ele alınmakta, atıflar ve kar ıla tırmalar yapılmaktadır. Çalı manın inceleme kısmını olu turan ikinci bölüm “Köktürk ve Ötüken Uygur Ka anlı ı Yazıtlarının Söz Varlı ı” ba lı ını ta ımakta ve üç ana ba lık altında ele alınmaktadır. Bunlardan ilki “özel ad bilgisi ve dil bilgisi ö eleri”, ikincisi “konularına göre adlar” ve sonuncusu “konularına göre fiiller”dir. “Özel ad bilgisi ve dil bilgisi ö eleri” bölümü kendi içinde ki i adları (ka anlar, katunlar, askerî ve idarî ki iler, yazıcılar, mühürdârlar, nakka lar, liderler, temsilciler), yer adları (ka anlık merkezleri, ırmaklar, göller, da lar, tepeler, kentler, ülkeler, çöller, kaleler, ovalar, geçitler, ormanlar), kavim ve boy adları, niteleme adları (fiziksel-bedensel özellikler, de er yargıları, yüzölçümü-zaman, miktar, hacim, ölçü, hayvanlar, devlet, toplum, askerlik, duyularla anla ılan özellikler, psikolojik durum, renkler, gösterme-belirtme niteleyicileri ), tarz-durum bildiren adlar, yer-zaman sözleri, soru-belirsizlik sözleri, zamirler (ki i, dönü lülük, belirsizlik, i aret), dil bilgisi görevleri (soru edatı, peki tirme-vurgulama edatları, olasılık edatı, son çekim edatı, ba laçlar) eklinde dokuz alt ba lı a ayrılmaktadır. “Konularına göre adlar” ba lı ı altında zaman (zaman, ça , devir, yıl, mevsim, ay, gün, takvim ), gökyüzü – hava olayları (gökyüzü, gök cisimleri, hava, meteoroloji olayları), bitkiler, hayvanlar (evcil hayvanlar, yabani hayvanlar, av hayvanları, hayvan toplulukları), insan bedeni (beden, organlar, dokular, vücut salgıları, beden sa lı ı), co rafya (kara kütleleri, su kütleleri, co rafî yönler, yer-yön adları), gündelik ya am ö eleri (ate -su, beslenme, yol, geçit, madenler, mineraller, giyim, ölçü, müzik aleti, zanaat, yapı i leri, ticaret, mal, mülk, servet, takas, para, ticari ta ımacılık, kent, konut, istihkam, sanat), birey – toplum – halk – devlet – siyaset – sava (ya am evreleri, insan, kadın, erkek, birey, grup, akrabalık, unvanlar, rütbeler, unvan niteleyicileri, meslekler, il, vatan, yurt, bayrak, sancak, sınır, bodun, boy, oymak, halk, ileti im, etkile im, kimlik, ad, unvan, ün, an, öhret, i , hizmet, zenginlik, yoksulluk, tutsaklık, mülkiyet, avcılık, tarım, cenaze, kıtlık, evlilik, yasa, töre, ceza, yaptırım, kozmogoni, din, inanç, politika, sava , ordu), sayı adları (asıl sayılar, onluklar arası sayılar, yakla ıklık-belirsizlik sayıları, sıra sayıları, topluluk sayıları, üle tirme sayıları, artırmalı sistem sayıları), kavramlar (zaman, de er yargıları, duygu, ruhsal durum), varlıkların olma ve bulunmaları, olasılık eklinde ba lıklandırılan on iki alt bölüm bulunmaktadır. “Konularına göre fiiller” bölümünde ise temel kılı – olu – durum, fiziksel gereksinim, insan ve bedeni, duygu – zihin, devlet, politika – diplomasi, sava , yerle im – yurt tutma, etkile im – ileti im, avcılık, evlilik, cenaze, i – hizmet, kalkınma, ad – unvan, kıtlık, yasa – ceza, sanat, kozmogoni – din – inanç, do a – meteoroloji – hava, hayvanlar, yardımcı fiiller, konusal alanı belirlemeyenler eklinde yirmi üç alt ba lık bulunmaktadır. Sonuç bölümünde yazarın söz konusu yazıtlarındaki söz varlı ının sıklıkları da hesaba katarak yaptı ı de erlendirmeler görülmektedir. Sözgelimi yazarın tespitlerine göre 10 yazıtta 612 cins ad, 305 eylem adı, 218 özel ad olmak üzere toplam 917 sözcük bulunmaktadır. Özel adların madde ba ı olmasıyla 1135’e ula an bu rakam, anlam katmanlarına göre sınıflandırılınca 1517’ye çıkmakta, tekrarlarla birlikte de yazıtların söz varlı ı 7726’ya ula maktadır (s.421). Yazar sonuç bölümünde on üç maddede sıraladı ı sonuçların son iki maddesini istatistik verilere ve grafiklere ayırmı tır. Bu grafiklerden bir tanesi üsttedir. Çalı mada sonuç bölümünden sonra “metinler” bölümü gelmektedir. Bu bölümde sırasıyla Kül Tigin Yazıtı (Güney, Do u, Kuzey, Kuzeydo u, Güneydo u, Güneybatı, Batı, Mermer Kaplumba a Yazıt), Bilge Ka an Yazıtı (Kuzey, Do u, Güneydo u, Güney, Te ri Ka an Yazıtı, Güneybatı, Batı), Tonyukuk I. Ta (Batı, Güney, Do u, Kuzey), Tonyukuk II. Ta (Batı, Güney, Do u, Kuzey), Çoyr Yazıtı, Ongin Yazıtı, Ongin-Ek Yazıt, Kül ç Çor Yazıtı (Batı, Do u, Güney), Tes Yazıtı (Batı, Kuzey, Do u, Güney), Suci Yazıtı, ine Usu Yazıtı (Kuzey, Do u, Güney, Batı, Der-Kenar), Taryat Yazıtı (Do u, Güney, Batı, Kuzey, Ta Kaplumba a Yazıtı) bulunmaktadır. Metinler bölümünün ardından oldukça zengin bir “kaynaklar” bölümü (s. 483-516) gelmektedir. Çalı manın altıncı ve yedinci bölümlerini olu turan dizinler bölümünün ilki (altıncı bölüm) madde ba larına, ikincisi (yedinci bölüm) ise genel dizine ayrılmı tır. Yrd. Doç. Dr. Hatice irin User’i bu çalı ması vesilesiyle kutluyor ve çalı malarının devamını diliyoruz. Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 3 / 11 Spring 2010