v 1 - 1 /2-2008 VA N M ENSEN EN DINGEN 41 Onze- Lieve-Vrouw van Vlaanderen G u i d o Vloemans - Kris Lauwers Een haast onbekend beeld en een overbekend lied: het prachtige beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen en het lied ' Liefde gaf U dui­ zend namen'. Hoe is de band tussen beiden ontstaan en weer losge­ raakt? Over dit en nog veel meer gaat dit artikel. Het onbekende beeld Voorgeschiedenis: Kerk en Beeld In de Posteernestraat te Gent, precies op de plaats waar Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen, een kasteel bezat, waarin later Filips de Goede, de eigenlijke stichter van de Nederlanden, heeft gewoond, kopen de paters jezuïeten in 1 833 de gebouwen en de kapel van de oude abdij Oost-Eeklo. Als de kapel te klein wordt, laten de paters in mei 1 842 een kerk bouwen. Deze wordt op 1 3 januari 1 844 door Mgr. Delebecque, bisschop van Gent, geconsacreerd. Zij wordt toegewijd aan "Maria-Ten hemelopgenomen" en de heiligen Ignatius en Xaverius. Reeds heel vlug ontstaat er een grote lekenbeweging: de Aartsbroederschap van Onze-Lieve-Vrouw ter bekering van de zon- VAN MENSEN EN DINGEN V l - 1 /2 -2008 42 50 jaar viering ( 1 ) Uit J.M. Bergmans s.j.: Vijftig­ jarig Jubelfeest der Plechtige Kroning van het beeld van Onze Lieve Vrouw. Gent, Drukkerij A. Huyschauwer en L. Scheerder, s.d., 32 blz.; blz. 1 1 - 1 3. (2) J.B. De Cuyper ( 1 807- 1 852) was ' samen met zijn broer Pieter-Joseph een gekende beeldhouwer. In "Bijdragen tot de geschiedenis" ver­ scheen in 1 930 een speciale druk · van een artikel door EM. D I LIS ( AUTHOR). De Gebroeders De 1 Cuyper, Antwerpsche Beeld- · houwers ( 1 807 - 1 883). Over hem: Sculptors such as the Antwerp­ based De Cuyper brothers ( unrela- i ted to the Dutch Cuypers), who achieved high standards in l 7th­ and l 8th-century terms (for instance, the 1 845 antependium of the high altar of church of Sint­ Paulus, Antwerp), fiUed an impor­ tant market. These sculptors are just one name among creators of an enormous continuous production of devotional Neo-Baroque sculp­ ture from the 1 7th century to at least World War l and that is there­ fore aften deceptively difficult to date. Bron: Léon E. Loek, In "Low Countries Sculpture'; uitreksel uit The Encyclopedia of Sculpture, 3volume set, Edited by Antonia Boström, 2003 ( http://www. low co u n t riessc u lp tu re.o rg/b riefh is to 1Ij <laars. ( 1 ) In het begin van 1 844 beslist Mevrouw d'Hane-Steenhuyze de Potter, een dame uit een bekende Gentse familie, "als blijk van haar godsvrucht tot de H. Maagd" een groot Mariabeeld 'op ware grootte' aan de nieuwe kerk te schenken. Het nieuwe, witmarmeren beeld (2,75 m hoog), een kunstwerk van de jonge Antwerpse beeldhouwer Jan-Baptist De Cuyper, (2) wordt op 1 5 augustus 1 846 in de nis boven · het hoofdaltaar geplaatst. (3)' De Jezuïeten en de Mariaverering Het is niet toevallig dat er een beeld van Maria in een kerk van de jezuïeten terechtkomt. In 1 584 stichten zij de Mariacongregaties, een lekenbeweging die in heel Europa mensen samenbrengt. Verschillende bekende bedevaartplaatsen werden door hen verzorgd, maar zijn nu aan anderen toevertrouwd. Zo is er in Vlaanderen het beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Groeninghe in Kortrijk (soms ook Onze­ Lieve-Vrouw van Vlaanderen genoemd, kerk gebouwd in 1 607- 1 6 1 1 ) en de bedevaartplaats Oostakker (sinds 1 877). Als in 1 860 het drie­ honderdjarig bestaan van de kapel van Stoepe (Ertvelde) wordt gevierd zijn het paters jezuïeten die er een veertiendaagse retraite pre­ diken. ( 4 ) ryenO J .pdf) (3) Het beeld is gemaakt naar een voorbeeld dat aan J.B. De Cuyper werd getoond. In het archief vru1 de paters jezuïeten is het oorspronke�, lijk contract bewaard. Het houten beeld dat als model diende be\'Ul! t'� zich nu in de St. Michaëlskapel te Niel-bij-As. (4) Zie: http://home. arlet.bé. /-guyverhe/stoepe/stoepe2/ 1�1eret\. -, html .1 J � v 1 - 1 /2 - 2 0 0 8 VA N M ENSEN EN DINGEN 43 De kroning van het beeld Omwille van het grote aantal leden van de Aartsbroederschap vraagt in 1 859 de overste, P. van Derker, gesteund door de bisschop van Gent, aan Rome om het beeld te mogen kronen in naam van de paus. ( S ) Begin 1 860 komt het bevestigend antwoord uit Rome via de algeme­ ne overste P. Beeckx. Op 9 mei 1 860 worden Maria en het kindje Jezus in naam van Paus Pius I X door zijn nuntius Mgr. Gonella, in het b ij­ zijn van de bisschoppen van Gent en Brugge, plechtig gekroond. (6) (5) In september 1 844 waren er reeds 84.700 leden ingeschreven. Zie L. Brouwers,' De Jezuïeten te 1 585- 1 773. 1 823-heden.' Gent. Sint-Barbaraco!Jege, Gent, 1 980, blz. 155 (6) De kroon van verguld zilver voor O.L.Vrouw is een geschenk van een adelijke familie uit Gent. De kroon van het Jezus-kind is een geschenk van een jonge leerling van het Sint-Barbaraco!Jege, Georges van der Bruggen. Op zijn sterfbed kreeg hij de toelating om zijn spaargeld te schenken . voor deze kroon. Zijn jongere zus zocht verder geld bij elkaar. Daarom staat op de kroon: "Puero Jesu pueri Gandavenses" ("Aan het kind Jezus vanwege de Gentse kinderen"). Zie Bergmans p. 10. Een omstandig verhaal van deze kroning staat in de Litterae Annuales. 1 9 10, p. 75 en volgende. (7) In J. Langendries, 'Cinquen­ tenaire du couronnement solennel de 1' insigne statue de la très Sainte Vierge . . . Notre-Dame de Flandre', Bruxelles, 1 9 1 0, 26 blz. staat de tekst ervan op blz. 23. Ver­ schillende redenen worden er in opgesomd: het feit dat ook elders Mariabeelden aan een stad of land worden toegewezen, een vraag onderschreven door alle Vlaamse katholieken, de uitzonderlijke kro­ ning van het beeld en de plaats waar vroeger de graven van Vlaanderen woonden in een stad die door Vlaanderen zo lang als hoodf!tad werd beschouwd. (8) Zie Brouwers, 'De jezuieten in Gent', p. 1 54 voetnoot 23. Onduidelijk iJ of dit reeds in 1 860 gebeurde of eerst in 1 86 J . De naamgeving: Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen Mgr. Delebecque, bisschop van Gent, wil in 1 86 1 de eerste verjaardag van de kroning plechtig vieren. Op Hemelvaartsdag, 9 mei 1 86 1 , over­ handigen de notabelen van Gent, in naam van de Gentse katholieken een requête, een verzoekschrift, aan de bisschop om het gekroonde beeld niet langer 'Notre Dame des Jésuites' maar "Notre Dame de Flandre" te mogen noemen. (7) Met vreugde wordt dit aangenomen. Ook de residentie van de paters heet van nu af aan"Residentie Onze­ Lieve-Vrouw van Vlaanderen". (8) Een nieuwe bevestiging van de titel komt op 24 augustus 1 892 vanuit Rome. De Congregatie voor de Riten geeft de toestemming aan de paters in Gent op 9 mei (9) de ker­ kelijke getijden te bidden en een eigen mis te lezen ter ere van Onze­ Lieve-Vrouw van Vlaanderen, Almae Flandriae Dominae, in anniver­ sario Coronationis. ( t o) De Aartsbroederschap van het Onbevlekt Hart van Maria tot bekering der zondaars is de promotor van de ver­ ering van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen. Alvast in 1 869 is er sprake van een noveen, toen men in de kerk waar het beroemde beeld zich bevond, het j ubileum vierde van "l'Archiconfrérie du Saint et Immaculé Coeur de Marie à !'occasion du 25e anniversaire de son érection en cette église". Een aanplakbrief van dat jaar vermeldt vanaf l mei tot 1 0 mei de dage­ lijkse vieringen die soms al om 4 u.30 's morgens begonnen en ein­ digden met een grote plechtigheid om 18 u. Op zondag 9 mei staat vermeld: "9e anniversaire du couronnement solennel de Notre Dame de Flandre au nom et par l'autorité de sa sainteté Pie IX". Er wordt nog verwezen naar een volle aflaat en naar een plechtig lof om 6 u. 's avonds: "Salut solennel suivi du Sermon flamand par le R.P. Vanderstappen'". ( 1 1 ) In 1 894 wordt het vijftigjarig bestaan van het beeld met veel luister gevierd. De Jubileumviering van 1 9 1 0 De aankondiging van het "Gulden Jubelfeest der Kroning van Onze­ Lieve-Vrouw van Vlaanderen" in 1 9 1 0 vermeldt uitdrukkelijk" een plechtige noveen van zondag l mei tot maandag 9 mei. Op l mei is er een pontificaal lof voorzien door "Z.D.H. Mgr. den Bisschop van Gent'', met "Vernieuwing der Toewijding aan 0. -L.-V. vap Vlaanderen". Dagelijks volgen plechtigheden waarbij de rector van het __ VA N M ENSEN EN DINGEN V l - 1 /2-2008 theologisch college van Leuven en verscheidene priors van religieuze orden worden betrokken. Dat jaar is er ook op 9 mei een "Pontificale Hoogmis door Z.E. Mgr. Tacci Porcelli, Aartsbisschop van Nicea, Apostolisch Gezant in België". De affiche eindigt in grote letters: "Tot meerdere eer en glorie van God en van Onze-Lieve-Vrouw . van Vlaanderen !" Voor het jubelfeest wordt aan dichters en componisten een nieuw lied ter ere van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen gevraagd. Zo ontstaan meerdere liederen: op tekst van P. Fleerackers en muziek van R. Herberigs; op tekst van Caesar Gezelle en muziek van Fr. Uyttenhove; op tekst van Aloïs Walgrave en muziek van J. Ryelandt; op tekst van J. Noterdaeme en muziek van K. Mestdagh en op tekst van E.H August Cuppens en muziek van Lodewijk De Vocht. ( t 2 ) Verdere geschiedenis tot vandaag In 1 956 wordt de residentie in de Posteernestraat opgeheven en het Mariabeeld naar de kerk van het Sint- Barbaracollege overgebracht. In 1 960 wordt het eeuwfeest van de kroning gevierd. Op het vouwblaad­ je voor dit feest staat: "Maandag 9 mei zal in Gent het katholieke Vlaanderen met geestdrift het EEUWFEEST vieren van de kroning van dit beeld. Te 1 0.30 u. zal in de jezuïetenkerk van de Savaanstraat, het nieuwe Heiligdom van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen, een plechtige H. Mis worden opgedragen. 's Avonds te 8.00 uur: pontifi­ caal lof door Zijne Hoogw. Exc. Mgr. Kujur, aartsbisschop van Ranchi. De Lievens-Missie, met feestpreek door Mgr. Schelfhout, vicaris-generaal van Mgr. De Bisschop van Gent." Hier stopt blijkbaar de geschiedenis. De verering van het beeld lijkt in het niets op te gaan. Wellicht spelen daar vele redenen in mee. Na de Eerste Wereldoorlog komen de verering van het Heilig Hart en de welbekende bonden van het H. Hart tot stand. De residentie van de Posteernestraat kent min­ der goede tijden, er komt minder volk op retraite. Ze wordt uiteinde­ lijk gesloten. In Vlaanderen komt er verzet tegen de Franse preken, die in de residentie en in St.-Barb ara worden gehouden. Bovendien staan de deuren van de kerk van Sint-Barbara weinig open, om tenslotte voortdurend gesloten te blijven, uitgezonderd tijdens enkele college­ evenementen. Onder invloed van het concilie verdwijnen veel oude gewoonten en gebruiken (bv. de broederschappen) . Er komt een nieu­ we liturgische taal en nieuwe liturgische muziek. Maria wordt anders benaderd: men wil terug naar het bijbelse beeld. ( J 3) Met de jaren is er bij de paters van het college niemand meer die zich nog kan inzet­ ten voor de devotie en de instandhouding ervan. Daarnaast is er ook de 'concurrentie' van Oostakker, waar het ook de paters jezuïeten zijn die zorgen voor het heiligdom. Pas in het jaar 2002 komt er verande­ ring als eerst slechts één, ( 1 4) dan twee, dan twintig en dit jaar hon­ derddertig mensen op 9 mei de feestdag van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen komen vieren met feestelijke mariale vespers. Enkele (9) De datum 9 mei is ook de dag waarop de kerkwijding van de kathe­ draal van Doornik wordt gevierd. Waarom de datum van 9 mei werd gekozen? Het is dit de datum van de kroning in 1 860. Anderzijds is dit het einde van een noveen die begonnen wordt op 1 mei. Ook de kathedraal van Doornik die aan "Onze Lieve Vrouw" is toegewijd (zie verder) viert op 9 mei zijn wijding. In de scheur­ kalender 'De Druivelaar' staat het feest van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen nog steeds aangegeven op 9 mei. ( 1 0) Zie Bergmans blz. 18- 1 9. Er wordt zelfs een gregoriaanse mis gecomponeerd door Dom Pothier ( 1 835 - 1923), grote bezieler van de heropleving van de gregoriaanse 1 muziek vanuit Solesmes. Er bestaat nog een partituur van deze mis. De datum 9 mei is ook de dag waarop de kerkwijding van de kathedraal van Doornik wordt gevierd, die aan "Onze Lieve Vrouw van Vlaanderen" is toegewijd. Waarom de datum van 9 mei werd gekozen? Het is dit de datum van de kroning in 1 860. Anderzijds is dit het einde van een noveen die begonnen wordt op 1 mei. Ook de kathedraal van Doornik (zie verder) viert op 9 mei zijn wijding. In 'De Druivelaar' staat het feest van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen nog steeds aangege­ ven op 9 mei. ( 1 1 ) Zie Bergmans blz. 19 ( 1 2) De namen vinden we, in deze volgorde, in een vouwblaadje " 1 860 9 mei 1960. Eeuwfeest van de plech­ tige kroning en haar beeld, Jezuietenkerk, Savaanstraat, Gent". In het boekje van Bergmans vinden op blz. 24-27 slechts drie namen, in deze Gezelle-Uyttenhove, volgorde: Cuppens-De Vocht, Fleerackers­ Herberigs. Onduidelijkheid heerst er over het feit of dit een prijskamp was of niet. Deze zou gewonnen zijn door het lied van Fleerackers-Herberigs volgens sommigen. P. Loui Brouwers beroept zich op de 'Litterac: Annueales 1 9 1 0, blz 75 en verklaart Cuppens-De Vocht tot winnaar. Een feestprentje van het jubileum gceftl1 als feestgezang de tekst en muziek van Gezelle-Uyttenhove. In h( boekje van Lambrecht over de kro� ning staat geen prijskamp vermeld; Ook verschilt de volgorde vun de lie­ deren. 1 1 1 1 v 1 - 1 /2-2008 VAN M ENSEN EN DI NGEN 45 1 1 ( 1 3) Zie hiervoor o.a. in Tertio nr. 305, 1 5 november 2005, het artikel Patrick Jaspers 'Onze-lieve-Vrouw van Vlaanderen kunsthistorisch bekeken. Mariaverering vroeger en nu., ( 1 4) Een comitélid vertelt: "Het was mijn tante Mathilde uit Beigem die me elk jaar op 9 mei deed bidden tot O.L.Vrouw van Vlaanderen''. Volksdevotie heeft blijkbaar deze datum blijven ont­ houden. ( 1 5 ) Het is op dit ogenblik niet zeker of de kerk van Sint-Barbara zal blijven voortbestaan. Het Beschermcomité stelt zich als taak te zorgen voor het voortbestaan van het beeld, de toegankelijkheid en de verering ervan. ( 1 6) Zie hierover http:// www. catho.be/ftp/paroisses/bw/DamBa 668 1 /default l bis.html. Tussen 1 600 en 1 954 worden ongçveer driehonderd Mariabeelden ge­ kroond. Zie Robert A. ORSI, The Madonna of 1 15th Streef, Faith and Comunity in Italian Harlem (18801 950), Yale University Press, 1985, p. 60-65. www.unige.ch/ses/socioeco/index/ VilleRainhorn.doc. ( 1 7) Zie hiervoor http://www. :atho.be/ftp/paroisses/bw/DamBa 568 1 /default! bis.html : 18) Zie hiervoor http://eng.proz. :om/profile/51 971 ?sp_mode=port Dit is de vertaling van een artikel tan P. Mathieu Peters OSC en Hans-Günther Schneider. Litera­ :uur: Capelle, Pierre en collabora­ :ion avec Gonzague van Innis et foon Osaer, Les églises à Bruxelles, :Capelle, Pierre met medewerking ran Gonzague van Innia en Toon )saer, Kerken te Brussel) �helen 1 995. - Martiny, Victor­ }.uton, Steden van België, Brussel l980. - Onze-Lieve-Vrouw ter 13pellc, kunstgids, uitgegeven door parochie, Bussse� z. j. 19) Devotionalia, Periodiek voor erzamclaars van Devotionalia, rf. 34-36. mensen richten het 'Beschermcomité van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen', een feitelijke vereniging, op. ( 15) Volop worden er door het Beschermcomité voorbereidingen getroffen voor het eeuwfeest van het lied "Liefde gaf U duizend namen" en voor de honderdvijftig­ jarige kroning van het beeld op zondag 9 mei 20 1 0. De gekende titel: Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen Het belang van een kroning Waarom wordt een beeld gekroond? Reeds sinds de negende eeuw is er sprake van gekroonde Maria­ beelden. Rond 1 600 vindt de eerste mariale kroning plaats van het beeld van Maria in Santa-Maria-Maggiore door paus Clemens VIII. Op 30 augustus 1 620 wordt het beeld van de Madonna van Oropa gekroond. In de negentiende eeuw wordt een ritus over het kronen van Mariabeelden. ( 16) uitgevaardigd. Een van de redenen voor een kroning vindt men in het feest van de Kroning van Maria in de hemel. Dit feest wordt in de katholieke kerk (sinds 1 955) één week na het feest van Onze-Lieve-Vrouw Tenhemelopgenomen gevierd, maar is veel ouder. In de rozenkrans komt de Kroning van Maria voor als het laatste mysterie van de Vijf Glorierijke Mysteriën. Maria wordt o.a. in de Litanie van Loreto ook Koningin genoemd ('Koningin van de engelen, van de aartsvaders, van de profeten enz.' ) . De voorstelling van een gekroonde Maria is dus oud. Waarom een Mariabeeld in naam van de paus wordt gekroond is niet helemaal duidelijk. Het heeft zeker te maken met de bekendheid ervan. Het is een bevestiging en erken­ ning van de belangrijkheid van het beeld en de verering ervan. Mariale kroningen in Vlaanderen In België vinden we het grootste aantal gekroonde Onze- Lieve­ Vrouwebeelden ter wereld. Er zouden er 64 zijn tussen 1 843 en 1 96 1 . Deze kroningen gebeuren niet allemaal i n naam van de paus. In Brussel zijn er 6 gekroonde Madonna's, in Vlaanderen 35 en in Franstalig België 23. ( 1 7) De eerste gekroonde Onze-Lieve-Vrouw bevindt zich in de Kapellekerk te Brussel. De Madonnafiguur in Vlaamse stijl op het altaar van de kapel van Onze-Lieve-Vrouw Barmhartigheid is een kunstwerk uit de zestiende eeuw en stond tot de sluiting van de kapel in het jaar 1 773 in de tegenwoordig afgebro­ ken jezuïetenkerk. Ze werd in 1 804 naar hier gebracht, waar ze in 1 843 in aanwezigheid van Koning Leopold I en Koningin Louise Marie feestelijk werd gekroond. ( ' 8) Of dit in naam van de paus gebeurde is niet vermeld. In Vlaanderen zijn er dus 35 gekroonde Onze-Lieve­ Vrouwebeelden. De verschillende lijsten hiervan geven echter niet-­ altijd dezelfde resultaten. Zo vinden we in de lijst van Devotionalia. ( 1 9) er 34. Wij houden ons bij de informatie van mevrouw Nicole VA N M ENSEN EN DINGEN V l - 1 /2 - 2 0 0 8 Lehoucq, die in 1 980 een thesis maakte over de gekroonde Mariabeelden. Haar lijst met de oudste kroningen tot 1 9 1 2 in Vlaanderen staat in de voetnoot. ( 20 ) De naam: Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen Het voorkomen van de naam in Vlaanderen "Onze- Lieve-Vrouw van Vlaanderen" klinkt ons allen bekend in de oren. Er zijn talloze plaatsen in de wereld die 'hun' Onze-Lieve-Vrouw benoemen met een plaats- of streeknaam. Bij nader inzicht blijkt de toevoeging 'van Vlaanderen' echter niet zo dikwijls verbonden te zijn aan een of ander bepaalde plaats of beeld. Er is in Kortrijk een kloos­ ter en het lyceum "Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen" ( medegesticht door een pater jezuïet, Frans Smeesters) en er is in Mortsel een scouts­ groep (groep 1 44 ) met deze naam. In een lijst van KADOC met kapel­ letjes in Vlaanderen vinden we de volgende aantallen van Mariakapellen met de benaming "Onze-Lieve-Vrouw van Vlaande­ ren": 7 kapelletjes in Oost-Vlaanderen, 27 kapelletjes in West­ Vlaanderen, 4 kapelletjes in Vlaams-Brabant, 6 in Antwerpen, 3 in Limburg. ( 2 t ) Verder is er nog sprake van een 'Onze- Lieve-Vrouw van Vlaanderen'-kapel in het Noord-Franse Halluin. De kathedraal van Doornik Maar wat vooral belangrijk is: de titel van de kathedraal van Doornik is de "Cathédrale Notre-Dame". Na enige research blijkt dat er in deze kathedraal een reliekschrijn is voor "Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen", gemaakt door Nicolas Verdun in 1 205. In de kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen in de apsis werd het reliekschrijn van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen oorspronkelijk bewaard. Er is ook sprake van een beeld van "Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen" dat in 1 566 zou vernield zijn en vervangen werd door "Notre-Dame la Brune". In 1 567 werd dit ni�uwe beeld geschonken door een officier van het Spaans garnizoen ter plaatse. Het beeld was oorspronkelijk polychroom, maar werd in de loop van de jaren bruin door het kaars­ roet. De kathedraal werd ingewijd op 9 mei 1 1 7 1 . Toeval of niet: dit is de dag waarop het beeld werd gekroond in Gent en door Rome toe­ stemming werd gegeven om een eigen misformulier en getijdengebed te houden. ( 22 ) De verering van "Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen" Uit een artikel van Patrick Jaspers in Tertio: (23) "De viering van de vijftigste verjaardag van de kroning van het Mariabeeld in 1 9 1 0 was cruciaal voor de verspreiding van de titel Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen. Na de Eerste Wereldoorlog was de titel Onze-Lieve­ Vrouw van Vlaanderen zo ingeburgerd dat het nieuwe Maria-type een belangrijke plaats in de heroplevende Vlaamse Beweging innam. (20) De lijst van kroningen tussen 1 1 860 en 1 9 1 2 in Vlaanderen. 1 860: 9 mei - O.L.Vrouw van Vlaanderen door Mgr. Gonella, pauselijke nuntius. 1 867: Virga Jesse Hasselt door Mgr. de Mérode, kanunnik van de Sint­ Pietersbasiliek, te Rome. 1 872: O.L.Vrouw van Scherpen­ heuvel door Mgr. Deschamps, aartsbisschop van Mechelen. 1 874: O.L.Vrouw van Halle door Mgr. Deschamps, aartsbisschop van Mechelen. 1 876: 0.L.Vrouw van Hanswijk, Mechelen, door Mgr. Deschamps, 1 aartsbisschop van Mechelen. 1 887: O.L.Vrouw van Oudenberg, door Mgr. Larnbrecht, bisschop van Gent. 1 888: O.L.Vrouw van Lourdes te Oostakker, door Mgr. Lambrecht, bisschop van Gent. 1 890: O.L.Vrouw van Tongeren, oorzaak onzer blijdschap, door Mgr. Doutreloux, bisschop v. Luik. 1 892: O.L. Vrouw van Kerselaar (Edelare), door Mgr. Stillemans, bisschop van Gent. 1 897: O.L.Vrouw van Neder-Waver, door Mgr. Goossens, kardinaal van aartsbisdom Mechelen. 1 898: O.L.Vrouw van Kortenbos (Limburg) door Mgr. Doutreloux, bisschop van Luik. 1 899: 0.L.Vrouw van Antwerpen (kathedraal), door Mgr. Goossens, kardinaal van Mechelen. 1 902: O.L. Vrouw van Dadizele door Mgr. Waffelaert, bisschop van · Brugge. 1 903: O.L.Vrouw Ten Doorn te Eeklo, door Mgr. Stillemans, bis­ schop van Gent. 1 908: O.L.Vrouw van Lebbeke door. Mgr. Stillemans, bisschop van Gen� 1 9 1 2: O.L.Vrouw van Gavcrlan (Melsele), door Mgr. Stilleman , bisschop van Gent. Lijst nagekeken door Mevr. Nico! Lehoucq, Kapel en Beeld, Gent. Er is sprake geweest van de kronin van een Mariabeeld in 1 86 O.L.Vrouw van Oo t-Eeklo doo: 11 j 1 'j V l - 1 /2 -2008 VAN M ENSEN EN DINGEN De kathedraal van Doornik vlgr. Delebecque, bisschop van :;ent. Er is hier sprake van een dui­ lelijke verwarring: de residentie ·an de Jezuïeten in Gent werd mmers de residentie van 'Oost­ :eklo' genoemd. In Oost-Eeklo is üets bekend van een gekroond iiariabeeld. 2 1 ) Zie http://kadoc.kuleuven.be kapeUetjes/oost-vlaanderen.php 22) Zie http://optimiste.skynet logs.be/post/442 1 1 39na-cathedra­ :-de-tournai-4. Als bronnen ver1eldt hij: "Tournai Art et Histoire" ar Mr Jacques Pycke, Professeur à Université de Louvain La Neuve. •ver de restauratie van het beeld ie Jacques Pyck et Isabelle Leirens­ aloux, "Le dossier historique et �hnique de la statue de Notre1ame la brune, vénérée depuis Ie f>e siècle à la cathédrale de i>urnai. Tournai - Art et Histoire, ;>urnai, 2005, 70 blz. 3) Citaat uit Patrick Jaspers nu-Lieve-Vrouw van Vlaande­ n' kunsthi torisch bekeken, riavcrering vroeger en nu', Tcr305 - 1 4 november 2005 - p. 1 2. · Opmerkelijk is dat het Mariabeeld van de Gentse jezuïeten hierbij geen rol van betekenis speelde. Dat hangt wellicht samen met het feit dat het geen aan V laanderen gerelateerde iconografie vertoonde. Het lied van Cuppens en De Vocht, geschreven in functie van de verering van het Gentse beeld van Onze-Lieve-Vrouw van V laanderen, gaf op die manier de aanzet voor een nieuwe devotie, die met de oorspron­ kelijke nog weinig had te maken. In de vroege jaren 1 920 ontstond een nieuw iconografisch type, dat tot op vandaag de voorstelling van Onze-Lieve-Vrouw van V laanderen blijft bepalen. Maria wordt hierbij altijd voorgesteld als een V laamse maagd, waarbij haar mantel wordt afgehoord met een geel-zwart geblokte rand. Ook het aanbrengen van een V laamse leeuw op de mantel of op een schild en het toevoegen van het motief van de Blauwvoet behoren tot de mogelijkheden. Maria wordt altijd voorgesteld met het kind Jezus, dat zijn zegenende hand uitstrekt over V laanderen, gesymboliseerd door de torens van Brugge, Gent en Antwerpen. Soms wordt ook de IJzertoren afgebeeld. Een andere interpretatie die vanaf de jaren 1 930 opgang maakte, zag in elke in V laanderen vereerde Maria-voorstelling een incarnatie van Onze-Lieve-Vrouw van V laanderen. Die zienswijze lijkt aan te sluiten bij die andere evergreen van de V laamse religieuze muziek, 'Lieve Vrouwe van ons land', een tekst van L. Monden op muziek van Arthur Meulemans. De voorstellingen van Monden van V laanderen die hier­ bij aansluiten, bestaan vaak uit een 'V laams' gotisch Mariabeeld waar­ aan een heraldische V laamse Leeuw werd toegevoegd. "Er wordt ook gebeden tot Onze-Lieve-Vrouw van V laanderen. Er is een 'officieel' gebed met de nodige aflaten, er is het gekende gedicht "Het Gebed van Tij!" ("Lieve Vrouwke van V laanderen, luister" van Anton Van de rn VA N M ENSEN EN DINGEN V l - 1 /2 -2008 Eeuwfeest 1 860 9 MEI EEUWFEEST van 1 960 de PLECHTIGE KRONING VAN HAAR BEELD J E ;l: U I E T E N K E R K S A V A A N S T R A A T, G E N T Velde) . "Lieve Vrouwe van ons land", " Hoge Vrouwe i n de hemel" bezingen Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen zonder haar expliciet te noemen. De naam misbruikt? In het jaar 2005 speelt in de KVS het toneelstuk: "Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen", een coproductie van de KVS en de groep Union Suspecte. Op de affiche is er een gesluierde madonna-met-kind te zien. De achtergrond is een woestijnlandschap en een schimmige fata morgana van de Vlaamse Leeuw. De madonna heeft een ontblote borst en draagt een blikje sardines in de hand. De makers van Union Suspecte willen met hun affiche verwijzen naar de diepgewortelde Mariaverering in Vlaanderen. Ruud Gielens zegt daarover in 'De Standaard': "De voorstelling gaat over een allochtoon met een islami­ tische moeder en een katholieke vervangmoeder. Als je die twee ver­ enigt tot één moederbeeld, kom je al snel bij de Mariafiguur uit. Voorts verwijzen we naar hedendaagse kunst, zoals die van Pierre et Gilles (die in homogetintefotografie klassieke beelden retoucheren, red. ) . Symbolen zijn gevaarlijk, vinden wij. Hoe meer je achter een vlag v 1 - 1 /2-2008 VA N M ENSEN EN DINGEN Toneelaffiche 24) Uit 'De Standaard', maandag 1 oktober 2005 in een artikel van �eert Seis. 5) Het is onmogelijk hier al de erschillende reacties weer te en. Het is voldoende op het temet te kijken onder het zoek­ oord "Onr.c Lieve Vrouw van nderen". Bijna de helft van de ermcldingen heeft betrekking op et toncellituk. aanloopt, hoe meer kans dat ze in je gezicht wappert. Is het dan nog de moeite waard? Die vraag willen we stellen, met respect voor ieders opvatting." ( 24) Deze voorstelling van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen lokt veel verontwaardigde reacties uit. Het stoort dat men een beeld gebruikt dat katholieken dierbaar is en hier oneerbiedig wordt voorgesteld. Daarnaast l igt het voor een aantal mensen moeilijk dat de groep die het brengt van allochtone afkomst is en zich nu een Vlaams symbool toe-eigent. In ieder geval blijkt dat de naam "Onze­ Lieve-Vrouw van Vlaanderen" ook vandaag nog veel reacties losmaakt, al of niet terecht. ( 25) Het overbekende lied: "Liefde gaf U duizend namen" Het lied " Liefde gaf U duizend namen" komt voort uit de samenwer­ king van twee bekende mensen: August Cuppens en Lodewijk De Vocht. In het kader van dit artikel zou het ons veel te ver voeren om ze elk uitvoerig te bespreken. We beperken ons tot wat in het kader van dit artikel belangrijk is. VA N M ENSEN EN DINGEN V l - 1 /2 -2008 Boskapel De tekstschrijver: priester August Cuppens August Cuppens, de priester-dichter, ook bekend als het 'pastoorke van Loksbergen' zag het levenslicht te Beringen op 22 mei 1 862 als oudste van zeven kinderen. Hij was een ijverig student en doorliep moeiteloos het college in zijn geboortestad. In 1 880, na de zomerva­ kantie vertrok hij naar het Kleinseminarie van Sint-Truiden. Daarna voltooide hij zijn priesteropleiding te Luik, waar hij ook gewijd werd op 9 april 1 886. Samen met enkele medestudenten stichtte hij in 1 884 het tijdschrift " 't Daghet in den Oosten". In 1 904 verscheen in de populaire Duimpjesuitgave, de dichtbundel: ' Een Rooske van Overzee'. In 1 908 neemt Cuppens zelf de leiding in handen van het " 't Daghet" waarvan de publicatie echter abrupt word afgebroken door de Eerste Wereldoorlog. Uit zijn vruchtbare samenwerking met de componist Lode de Vocht ontstond zijn in Vlaanderen wellicht bekendste tekst met het Marialied: 'Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen'. Een greep uit enkele van zijn werken: "Vertellingen uit Limburg", " Het Sint-Evermarus-spel'', "De Geschiedenis der H . Elisabeth van Ungarn", "Boerke Naas en de rover" en "Het schoot­ hondje van de koningin". In 1 9 1 4 schreef August Cuppens het gele­ genheidsgedicht: "De Slag der Zilveren Helmen" naar aanleiding van het treffen der Duitse en Belgische troepen te Halen op 1 2 augustus 1 9 1 4. (26) August Cuppens overleed op 1 mei 1 924 op 62-jarige leef­ tijd te Loksbergen op de dag dat zijn herwerkte versie van het Sint­ Evermarusspel in première zou worden opgevoerd. (27 ) Zijn nage­ dachtenis leeft nog volop in gemeenten als Beringen, en vooral in Loksbergen. (26) In het boek van Br. Bernard Cuppens, 'priester-dichter August Cuppens. Het legendarisch pas­ toorke van loksbergen; 2° editie, s.d" 351 blz. vinden we op blz. 278 deze anecdote over toen hij gezocht werd door de Duitsers in 1 9 1 4. " 't Pastoorke stond achter de open voordeur terwijl de soldaten het klooster afzochten. "Daar bad ik maar tot O.L.Vr.", beweerde hij later, "en na iedere strofe van 0. L ­ V. van Vlaanderen smeekte ik: "Moeder, help me, want dat lied - heb ik met grote liefde te uwer ere gedicht!" ". (27) Deze gegevens komen van d Geschied- en Heemkundige Krin 1 Cu rticella Koersel (h ttp://user . pandora.be/heemkundekoersel acuppens.html) waar ook een uit gebreide bibliografie te vinden is. v 1 - 1 /2 -2008 VAN M ENSEN EN DINGEN 51 1 1(28) Deze gegevens komen van b:BeDeM, Belgisch Centrum voor Muziekdocumentatie (zie t fi ttp://www.cebedem.be/composers e_vocht_lodewijk/nl.html). Naast e {uitgebreider) biografie is er ook , n lijst te vinden met al zijn wer­ en. Zie Jos Philippen, 'Middelares .n Koningin, mei-juni blz. n een interview, verschenen in 'de . tandaard', mei staat het erhaal van hun ontmoeting be­ llleven. Ook wordt daar "Nadat ) zijne studiën aan het Conser­ torium te Antwerpen af had, ves­ ·gde hij zich bij mij te Loxbergen, .n wij zetten ons aan den arbeid. De �eestelijke leideren werden nadien, n België en Holland, met grooten ijval voorgedragen, zoals u bekend 29) 1990, 38. 30 1922, 30) 1908 1907 Veel gegevens over de woon­ >laats van L. De Vocht vinden we 'liet. In verblijft hij in Bouwel. n vinden we hem in Lint. Het s in zijn zogenaamde 'Lintse perio­ ie' dat hij 0.L.Vrouw van Vlaan­ ieren zou geschreven hebben.. Zie 10or de woonplaatsen: Studie­ :entrum voor Vlaamse Muziek, �ieuwsbrief juli-augustus ?.ie ook voetnoet In het nuseum 'Den Aker' in Lint bevindt tich het originele handschrift in l'hema-zaal Komt daarom in de tweede rrrofe "lacht ons toe uit Lindegroen' roor? Het verhaal van de linde werd terteld door de heer L. Van ingenen uit het streekmuseum ! De Reinvoart' in Loksbergen. igenlijk gaat het over twee linden, llebei bewaard zijn gebleven . Het origineel in museum 'Den r' vermeldt de datum van mber en een vermelding Voor Odilleke", een meisje uit Lint, an wie De Vocht hield, maar met ie hij toch niet trouwde. Zo ook 01 Philippen, 'Middelares en ningin, mei-juni blz. 33) Zo de heer Johan De leeschouwer in het museum 'Den r' in Lint. 59, 21. 2007. )1) 2 � E "9 1909" 1990, 38. De toondichter: Lodewijk De Vocht Lodewijk De Vocht (Antwerpen, 2 1 september 1 887 - 's Gravenwezel, 27 maart 1 977) kreeg zijn vroegste muziekopleiding in het Antwerps Kathedraal.koor van Emile Wambach. Daarna studeerde h ij aan het Kon inklijk Vlaams Conservatorium van Antwerpen. Lodewijk De Vocht keerde later naar het conservatorium terug, eerst als leraar, later als directeur. Hij bekleedde die functie tot hij in 1 952 met pensioen ging. Als muziekpedagoog was Lodewijk De Vocht ook actief binnen de Muzikale Jeugd van Antwerpen en hij was betrokken bij de Muziekkapel van Koningin Elisabeth. Zijn eerste composities schreef hij al op zijn zestiende. H ij zou overwegend vocale muziek blijven schrijven, al componeerde hij in het begin van zijn carrière enkele fris­ se symfonische gedichten. Lodewijk De Vochts meest originele compos1t1es zijn voor koor bestemd. H ij schiep ook religieuze muziek en cantates. Tenslotte is hij ook de componist van l iederen (op teksten van Gezelle, Simons, Cuppens, Peleman e.v.a. ) , kamermuziek (Trio voor houtblazers, 1 95 5 ) e n solowerken voor piano e n gitaar. Naast zijn activiteiten als compo­ nist bouwde Lodewijk De Vocht ook een grote carrière als dirigent uit. Met de Chorale Caecilia bracht hij jaarlijks de Mattheuspassie en zorgde hij voor baanbrekende uitvoeringen van Darius Milhaud en Arthur Honegger. (28) De samenwerking Cuppens- De Vocht Op zijn pastorie ontvangt Cuppens geregeld kunstenaars en schrij ­ vers, zoals Hugo Verriest, Stijn Streuvels, Maria Belpaire, Alice Nahon, Jef Lynen en Jozef Geurts, de directeur van het college te Beringen. H ij onderhoudt een levendige briefwisseling met Guido Gezelle en Maria Belpaire. Ook Lodewijk De Vocht leert Cuppens kennen op een muziekavond bij Maria Belpaire te Antwerpen. Vlug wordt Loksbergen als het ware een tweede thuis. (29) Uit hun samenwerking ontstond niet alleen het besproken lied. In 1 908 schrijft Lodewijk De Vocht muziek op een tekst van Cuppens ("De opdracht") . Hun samenwerking leidt tot gekende liederen: "Daar ligt in de kribbe", " Herderkens, herderkens die er zo vroom", "Daar bloeit ene lelie", "Nederige, stille timmerman". Lodewijk De Vocht zou zelfs enkele jaren op de pastorij verbleven hebben. (30) Belangrijk is ook hun standaardwerk: "Jaarkrans van geestelijke liederen; Wintertijd en Lentetijd". Hun vriendschap blijkt o.a. in de uitgave van een postkaart met hun portretten (zie afbeel­ ding). Het verhaal gaat dat "Liefde gaf u duizend namen" zou geschre­ ven zijn 'onder een linde'. (31 ) Over de juiste datum is er wel enige onduidelijkheid. Gewoonlijk neemt men aan dat het geschreven is in 1 9 1 0, het jaar van het jubileum. We vinden echter ook het jaar 1 909 op de originele partituur. (32) Waar is het lied de eerste keer uitge­ voerd? Sommigen beweren in Lint. (33) Elders vinden we dat het voor VAN M ENSEN EN DINGEN Vl - 1 /2-2008 (34) Zie CUPPENS, Bernard; PRIESTER- DICHTER AUGUS'.j' CUPPENS. HET LEGE DARISCH PASTOORKE VAN LOKSBERGEN. Vereniging van Limburgse schrij vers, z.d .. , 349 pp" blz. 2 1 5-2 1 6. (35) Zo in P.J.A uyens, 'De Nieuw� Gids, 2 mei 1 974': "Met toondichter Lod. De Vocht maakte hij, die zelf graag viool speelde, enkele zang­ tournées door Vlaanderen en Nederland". Ook in 't Getrouw! Maldegem, 24 januari 1 909, staat e; " u is de kunstenaar-priester ineen; buiten zijn kempenland getreden Hij gaat zingen met een zeer jongen muziekkundige Lodewijk De vocht; 't zijn godsdienstige liederen opal de feesten van 't jaar, iets voor de lek­ kerbekken en 't smaakt hun steeds na ard en trog om nog. Ze waren voor enige weken te Kortrijk en zak­ ten langs hier af, te Eeklo in 't KJoosterken. Verleden weke waren ze te Leuven; overal dus zal men er een proe�e van krijgen." (36) Een blik in eigen verzameling leert dat zeker in 1 932 het reeds in verschillende zeer bekende zangboe­ ken voorkwam: Gezangen bonden H. Hart ( 1 932, 3° uitgave) en in het liedboek van de Raphaëlisten ( 1 933), in Hosanna ( 1 934), in 'De Weergalm' (scouts, 1 936) en 'Wij zingen een nieuw lied' ( 1 936, Chiro), in 'Hoog de harten' en 'Sursus Corda ( 1 942, beide 4de uit­ gave) maar niet in 'Singhet en Weset vro deel 1 en deel 2' ( 1 942).n in Liederen krans ( 1 947), Parochiebun­ del voor Volkszang ( 1 953). (37) In de parochie Sint-Vincentiu te Gent op 22 maart 1 944. Zie: 'De Stem uit het Vaderhuis', 1 maart 1 944. (38) Volgens de informatie verstrekt door het A.N.Z door Geert Gravez. Het lied "Onze Lieve Vrouw van Vlaanderen" werd gezongen op het Vlaams Nationaal Zangfeest van 1 943, 1 948, 1 957, 1 959, 1 963 en 1 965. Sindsdien niet meer. · de eerste maal in Beri ngen werd gezongen ter gelegenheid van de priesterwijding van E. H.Gustaaf Claesen. 'Stuur dit liedje maar de wereld in, dat zal zijn weg wel maken ! verzekerden hem zijn vrienden. En of ze gelijk hadden! (34) De verspreiding van het lied " Liefde gaf u duizend namen" kent blijkbaar een enorme versprei­ ding, zodat het ook nog vandaag door zeer velen gekend is. Een van de mogelijke redenen is dat Cuppens en De Vocht Vlaanderen rond­ trokken met zangavonden. (35) Tekst en muziek komen in zangboe­ ken veelvuldig voor. ( 36) In 1 944 wordt een conferentie gegeven over Cuppens-De Vocht in een parochiezaal, vermoedelijk door een fami­ lielid van Cuppens. (37) Op het Vlaams Nationaal Zangfeest na de Tweede Wereldoorlog wordt het geregeld gezongen. (3 8) Als het lied vermeld is, staan er ook gewoonlijk twee titels als boven- of onderti­ tel: 'Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen' en 'Liefde gaf U duizend namen'. Tegenkant ingen? Het valt echter ook op dat het lied in verschillende zangboeken niet voorkomt. Een eerste aanwijzing daarvan staat er in 'Wij zingen een nieuw lied', derde uitgave van 1 940. Daar staat enkel de tekst. Als ver­ klaring wordt gegeven dat de uitgever geen toestemming gaf om ook de melodie te publiceren. Volgens sommigen is dit de verklaring dat ook in andere liedboeken geen sprake is van 'Liefde gaf U duizend namen'. Een tweede, belangrijke weglating van tekst én melodie vindt men in de uitgave 'Zingt Jubilate', de officiële uitgave door het I.C.L.Z. in 1 976. Het lied 'Lieve Vrouwe van ons land' ( Pater Monden-Arthur Meulemans) en ook het lied ' Daar bloeid' ene lelie'(Cuppens-De Vocht) vinden wel genade in de ogen van de uitgevers, maar niet het v 1 - 1 /2-2008 VA N M ENSEN EN DINGEN 53 meest bekende Marialied van Vlaanderen. Naar de redenen hiervoor kunnen we enkel gissen. Tekst én melodie werden ook weggelaten in de uitgave van de nieuwe 'Zingt Jubilate' in 2006. Weer is het niet dui­ delijk waarom het meest bekende Marialied er niet werd i n opgeno­ men. Het ander lied van Cuppens-De Vocht 'Daar bloeid' ene lelie' blijft wel aanvaard, evenals 'Lieve Vrouwe van ons land'. De redenen waarom blijven alweer onbekend. Is het omwille van de tekst of omwille van een copyrightkwestie? ( 39) (39) In de 'Verantwoording' van het 'Zingt Jubilate, Liedboek', �verbode, 2006, blz. 9- 1 1 en een �rtikel van Antoon Vernooij, 'Zingt /ubilate en de vernieuwing van de ofzang in Vlaanderen' in CoUaiones, jaargang 37 (2007) blz. 9 1 102 en in Emmanuel Van Lierde, Gelovigen opnieuw leren zingen. Nieuwe editie Zingt Jubilate'.Tertio 350 - 25 oktober 2006, blz. 14 valt er, wals verwacht, niets te vinden dat enige duidelijkheid verschaft. (4-0) Zie Jan Christiaens, Tertio 285-286 - 27 juli 2005, blz. 1 J . (41) Zie De Standaard, 20- 1 2-2006 en 26- 1 2-2006. i � En toch zo bekend Ondanks het verzwijgen van het lied door de 'officiële kerkmuziek' leeft het verder. Om maar één van de vele voorbeelden te geven cite­ ren we hier: "De liedbundel Maria is jouw naam, eveneens samenge­ steld door Thevelein en Bielen, past in de reeks thematische bundels van de auteurs. In 2003 verscheen in die reeks de bundel Wieg hen in jouw eeuwigheid, met een bijzonder waardevolle selectie hedendaagse liederen voor de uitvaart. De samenstellers gaan in de Mariabundel op dat elan verder. Ze kiezen precies die liturgische domeinen die meer dan andere een voedingsbodem blijken voor ontsporing van de kerk­ muzikale praktijk. Wat de uitvaartliturgie betreft, was het duidelijk dat de bestaande liedteksten niet langer aansloten bij de manier waar­ op het afscheid van een geliefde vandaag in een gelovig perspectief wordt geplaatst. In de bundel uitvaartliederen wordt dat euvel op overtuigende wijze verholpen. Bij de Mariadevotie is het risico op kerkmuzikale ontsporing eveneens reëel. Vele bestaande liederen zijn van een bedenkelijk muzikaal allooi, om nog maar te zwijgen van de tekstinhoud die vaak meer van doen heeft met pure emotionaliteit dan met een bijbels verankerde Mariaverering. Eerder dan de bestaan­ de Mariadevotie met een zeker dédain te veroordelen, kiezen de auteurs ervoor om wat goed is te bevestigen, maar tegelijk n ieuwe muzikale i mpulsen te geven. Waardevolle klassiekers zoals Lieve vrou­ we van ons land van Arthur Meulemans en Liefde gaf u duizend namen van Lodewijk de Vocht werden dan ook terecht behouden". (40 ) Vele voorbeelden kunnen gegeven worden van de bekendheid van het lied en de ontroering die het ook vandaag nog teweeg brengt. Zo is er in de K.V.S. 'Singhet ende weset vro', gespeeld in 2006. Michaël Bellon schrijft in zijn commentaar: "Vijf jaar geleden zag ik mijzelf dit dan ook niet doen. De inhoud van liedjes als 'Morgenrood' of 'Liefde gaf u duizend namen' is soms niet je dat. Maar nu durf ik terug toe te geven dat ik die l iederen mooi vind en dat ze mij raken:' en Veerle Beel: "Bij -�'1 het oorlogslied "Morgenrood" hoorde ik voor het eerst iemand ach-���.. . .: ter mij voorzichtig meeneuriën. Het tere "Liefde gaf u duizend namen", alweer met die prachtige Arabeske versieringen van in het begin, was balsem voor de pijn." (41 ) Geert Mareels, oud kabinetschef, schrijft in dit verband de volgende anekdote: "Maar nadat ik aan de .. � VA N M ENSEN EN D I N G E N V l - 1 /2-2008 ontbijttafel het volledige lied in drie coupletten heb gezongen, (zon­ der publiek, voor het eerst bedacht mij n kroost spontaan dat ze nog hun tanden moesten poetsen) bracht dit een jeugdherinnering op . . . I n 1 994 ging de Vlaamse regering voor het eerst naar Zuid Afrika. Ik blogde daar al eens over, maar in de herfst van 1 994 trok ik dus · mee met Luc Van den Brande, Norbert De Batselier en Johan Sauwens naar Pretoria . . . . En de heer Pol ( Van den Driessche, hoofdredacteur De Standaard) sprak aldus de Minister-president toe: Luc, (een volk dat zijn leiders tutoyeert is volgens mij trouwens de verkeerde weg op), Luc dus, het is een oude traditie dat op een buitenlandse missie we met zijn allen het schone lied "Onze Lieve Vrouw van Vlaanderen" zingen. Het hoeft geen betoog dat De Heer Pol, die altijd te vinden was voor een scherts, die traditie ter plekke had uitgevonden. "En nadien, zo sprak de hoofdredacteur, mag Mareels de Internationale zingen". ... En aldus geschiede, maar in een verdeeld land kon het niet anders dan dat ook de delegatie verdeeld was. De Christen-democra­ tisch geïnspireerde leden van de delegatie stonden recht en brachten: Liefde gaf u duizend namen. Het viel me trouwens op dat niet elk CVP-kabinetslid even goed beslagen de tekst kende. Uw dienaar ech­ ter zong het ganse lied echter met luiden stemme mee. Wat Siegfried Bracke me toefluisterde: "Geert, gij zijt precies ook goed opgevoed geweest". Maar dit had niets met het College Onze Lieve Vrouw van Deynsbeke te maken. No clark sarcasm in the classroom leert je dat nog aan in een college. Maar alles met . . . Jeroom en Benzamien. In de laatste aflevering gaat Benzamien dood en bij de begrafenis zingt Jeroom het bovenvermelde schone stuk, terwijl de tranen over zijn wangen biggelen. De eerste tearjerker uit mijn toen nog prille leven denk ik." (42 ) Nog veel belangrijker is dat het lied volop leeft in Vlaanderen en zijn doodzwijgen te boven komt. Enkele voorbeelden: In de Studentencodex stond "Liefde gaf U duizend namen" wel in de eerste editie ( 1 954), om vanaf de tweede editie ( 1 958) te verdwijnen. Maar vanaf 1 978 komt het opnieuw en blijft tot vandaag. (43) In sep­ tember 2007, op het forum van de studentenkring Wis-en Natuurkunde Wina, blijkt dat het lied gekend en opgenomen is in de zangverzameling, en dat het ook in o.a. Chemika regelmatig gezongen wordt. (44) Op de Thomas-website met informatie voor leerkrachten godsdienst is het eveneens te vinden. (45) Ook vandaag herkennen Vlamingen in het buitenland zich in het lied, zo in Bangladesh. ( 46 ) Algemeen wordt "Liefde gaf u duizend namen" bestempeld als het best gekende Marialied in Vlaanderen. Verankerd in volkscultuur De verering van Maria is in onze streken een deel van de volkscultuur geworden. Nog steeds trekken vele duizenden naar Mariale bede­ vaartsoorden in ons land. Volop wordt daar gezongen, en "Liefde gaf u duizend namen" is er dan ook reeds duizenden keren gehoord. Ook (42) Blog van Geert Mareels, 2 1 december 2006 (http://geertm. spaces.live.com/blog/cns!E6FB8D7 BF7AEC34!54 1 .entry) (43) Zie: "Vergelijkende studie met betrekking tot de liederschat in de verschillende edities + Addendum bij de Studentencodex 2003': ( h ttp://club.studiant.be/castrum/P D F/Studentencodex_ vergelijkende _studie_ l . pdf) (44)Zie: http://forum.wina.be /index.php?t=msg&th=2507&start =O&rid=O&S=880b407b604bd6f99 2c9 1 c2 l 5cc l d247 ( 45) Zie: http://www. kuleuven.be/ thomas/ pas to raal/vieri ngen/4 ing. php?id=l 263 ( 46)"Even kan ik de slaap niet vat­ ten. Ik pieker over onze smadelijke afgang met onze Toast Marginal van daarnet. We hadden beter uit volle borst een Vlaams liedje gezon­ gen. Willem zou het wel verkocht hebben als ons nationaal volkslied. Iets waar we de tekst nog van ken­ nen. Liefde gaf u duizend namen, of iets dergelijks. Ik keek nog even onder mijn bed. Dat was lang gele• den." (over een fietskamp in Bangladesh op 31 december 2006) zie: h ttp://www.o-sekoer.be/fiets kamp_bangladesh_22_decemb . htm. V l - 1 /2-2008 VA N M ENSEN EN DINGEN 55 Onze-Lieve-Vrouw Vlaanderen partituur (47}"Liefde gaf U duizend namen' (48) H.L. schrijft in AVK. N I E UWSBERICHT', Juli 2007 onder het artikel 'De apothekers gaven haar duizend namen'. "Wanneer ik dit cursiefje schrijf zijn we in de meimaand en hoor ik hier en daar het gekende Marialied " Liefde gaf U duizend namen". {49) Er is reeds samenwerking tussen organisaties in Beringen, Gent, Lint en Loksbergen. Het Beschermcomité is te bereiken vja J ü rgen François, tel.: 09/222.47.98, e-postadres: hdgirknct.be en Kris Lauwers, ui.: 0 1 6/47.28.02, e-postadres: krisJauwers@telenct.be. ' bij begrafenissen en huwelijken is het een veelgezongen lied. Het lied "Liefde gaf u duizend namen" is dus een onderdeel van onze volks­ cultuur. Het is gemakkelijk vast te stellen dat de tekst gekend is door vele mensen. Het lied is doorgedrongen in het taalgebruik. Wie heeft al eens niet "Waar men gaat langs Vlaamse wegen komt men " " tegen" horen parafraseren. De titel "Liefde gaf u duizend namen" is de inspiratiebron van boektitels. (47) en artikels. (48) En dit ondanks het doodzwijgen ervan in de 'officiële' kerkelijke zangcultuur van de laat­ ste decennia. Als naar Cuppens en De Vocht verwezen wordt, vindt men steevast de referentie aan het lied. ' Liefde gaf u duizend namen' als hun best bekende werk. Hun bekendheid is voor velen een gevolg van het succes van het lied. Zoals opgemerkt in de paragraaf over "De verering van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen" is de titel en de ver­ ering terug te voeren op het lied, hoewel er daarnaast her en der spo­ ren zijn van een onafhankelijke bekendheid (bv. in Doornik). De ver­ ering van OnzeLieve-Vrouw van Vlaanderen is niet gebonden aan een plaats. Het beeld in het Sint-Barbaracollege is in dit alles de grote onbekende. Na een sluimerend bestaan komt het nu terug in de aan­ dacht. Of dit ooit zal leiden tot een echte opname in de volkscultuur is een vraag die de toekomst zal uitwijzen. Het Beschermcomité van Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen bereidt alvast het jubileumjaar van 20 1 0 ( 49) voor. 1; ----i-:1 � VAN M ENSEN EN DINGEN V l - 1 /2 -2008 1 De tekst van het lied Liefde gaf U duizend namen, groot en edel, schoon en zoet. Maar geen een die 't hart der V lamen even hoog verblijden doet als de naam, 0 Moeder Maagd, die Gij in ons landje draagt. Schoner klinkt hij, dan al d' andren: Onze Lieve Vrouw van V laanderen (2x). Waar men gaat langs V laamse wegen, oude hoeve, huis of tronk, komt men U, Maria, tegen, staat uw beeltenis te pronk. Lacht ons toe uit lindengroen, bloemenkrans of blij festoen. Moge 't nimmer hier verand'ren 0 Gij Lieve Vrouw van V laanderen (2x). Blijf in 't V laamse harte tronen als de hoogste koningin, als de beste moeder wonen in elk V laamse huisgezin. Sta ons bij in alle nood, nu en in het uur der dood, ons, uw kind'ren, en ook d'and'ren liefste Lieve Vrouw van V laanderen (2x). Kris Lauwers - Guido V loemans Beschermcomité Onze-Lieve-Vrouw van V laanderen