Izmir de Bira

© Gerekli Kitaplar, 2022 İZMİR’DE BİRA, BİRAHANELER VE BİRA BAHÇELERİ Erkan Serçe – Akın Erdoğan İlk Basım Haziran 2022 Yayın Yönetmeni Baran Güzel Proje Koordinatörü Akın Erdoğan Proje Ekibi Akın Erdoğan, Atahan Yersel, Efe Koçer, Pınar Börü Yayına Hazırlayan Okan Çil Kapak Geray Gencer Sayfa Tasarımı Deniz Tugay ISBN 978-605-74319-6-7 Baskı ve Cilt MD Ofset Matbaacılık Yayıncılık Tel: (212) 483 34 22 Matbaa sertifika no: 50194 Gerekli Kitaplar Rasimpaşa Mahallesi, Elmalıçeşme Sk. No 23/8 Kadıköy/İstanbul Yayınevi Sertifika No 45027 Tüm hakları saklıdır. Tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz. 2020-2022 Rast Bira Bahçesi Sponsorluğu ile hazırlanmıştır. ERK AN SERÇE – AKIN ERDOĞAN İZMİR’DE BİRA, BİRAHANELER VE BİRA BAHÇELERİ Erkan Serçe İzmir’de doğdu. 1988’de Ege Üniversitesi Tarih Bölümünden lisans, 1996 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi’nden doktora derecesini aldı. 1997’den beri Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Tarih Eğitimi Bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Yayınlanmış kitaplarından bazıları şunlardır: Kervan Köprüsü (2021), İzmir Tarihi Kent Merkezine Yolculuk (2020), 150. Yılında İzmir Belediyesi Tarihi [1868-2018] (2019), 19. Yüzyıldan 21. Yüzyıla İzmir Ticaret Odası Tarihi (Dr. Ferlâl Örs ve Mehmet Şakir Örs ile birlikte) (2018), İzmir Commodity Exchange the 90th. Anniversary of the Raisin Hall (2015), The History of the İzmir Commodity Exchange from 1891 to the Present (2013), Karşıyaka Tarihi (Prof. Dr. Engin Berber’le birlikte) (2006), Bir Osmanlı Aydınının Londra Seyahatnamesi (2007), İzmir Esnaf ve Ahali Bankası - Egebank, (Sabri Yetkin ile birlikte) (2002), İzmir’de Kitapçılık 1839–1928 (2002) Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmir’de Belediye (1868–1945) (1998), İzmir ve Çevresi Nüfus İstatistiği 1917 (1998), İzmir ve Çevresi Resmî, Özel Binalar İstatistiği 1918 (1998). Erkan Serçe’nin ilgi alanlarının içinde, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde yerel yönetimler, İzmir tarihi, kentleşme, gündelik yaşam gibi konular yer almaktadır. Akın Erdoğan 1986 yılında Samsun’da doğdu. Lisans eğitimini Ege Üniversitesi İktisat Bölümünde tamamladı. Ardından yüksek lisans eğitimini aynı bölümde bölgesel kalkınma iktisadı üzerine “Sosyal Dayanışma Ekonomisi” konulu tez çalışması ile gerçekleştirdi. Akademik kariyerine Ege Üniversitesi, İktisat Tarihi Doktora Programı’nda ekonomi, ekoloji, tarih, sivil toplum ve müşterekler alanlarındaki çalışmaları ile devam ediyor. Sivil toplum alanındaki faaliyetlerine 2013-2014 yılında Zeytince Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği’nin kurucu başkanlığını yaparak başladı. Aynı zamanda 2017 yılında İzmir Karaburun’da faaliyetlerine başlayan Zeytin Okulu’nun kurucuları arasında yer aldı. Zeytince ile Zeytin Rotası, Zeytin Sineği, Ekolojik Okur-Yazarlık gibi birçok projenin eğitim, seminer ve saha çalışmalarında aktif olarak görev aldı. Halen Zeytince Derneği’nde yönetim kurulu üyesi olarak çalışmalarına devam etmekte olup AB. Horizon-2022 kapsamında desteklenen PSLifestyle İzmir projesinde yer almaktadır. Aylak Mutfak Projesi’nin eş yürütücülerinden olup, çevre temalı ulusal ve uluslararası çeşitli projelerde yürütücülük ve danışmanlık yapmaya devam ediyor. İÇİNDEKİLER Önsöz .................................................................................................................................. 7 Giriş ...................................................................................................................................... 9 Avrupa’da Bira ............................................................................................................... 16 Avrupa’da Birahane Ve Bira Bahçelerinin Ortaya Çıkışı ........................22 Osmanlı Devleti’nde Bira Ve Birahaneler.......................................................29 İzmir’de Bira Ve Birahaneler ................................................................................. 38 İzmir Ve Bira .................................................................................................................. 43 Prokopp Birası.............................................................................................................. 45 Emirzé Birası.................................................................................................................. 50 Bomonti-Aydın Bira Fabrikası ...............................................................................52 Birahaneler Ve Bira Bahçeleri .............................................................................. 58 Grand Brasserie Viennoise (Kraemer) Birahanesi .................................... 63 Alambra (Elhamra) Birahanesi...............................................................................67 Eden Bahçesi ................................................................................................................ 69 Panhelenik / Ivi Kafe..................................................................................................72 Iı. Meşrutiyet, Boykotaj Ve Birahaneler ...........................................................74 Men-İ Müskirat Kanunu ........................................................................................... 81 “İçmek Serbest, Sarhoşluk Yasak!” ................................................................... 83 “İzmirliler, Aydın Bahçesine Koşunuz…” ......................................................... 85 Cumhuriyet Dönemi’nin Yeni Birahaneleri....................................................87 Ek: Kafe Kivoto Faciası ............................................................................................ 96 Kaynakça .......................................................................................................................105 ÖNSÖZ u kitabın temeli, 2000’li yılların başlarında yerel bir dergi için kaleme alınan kısa bir yazıya dayanıyor. Konunun seçiminde, derginin bir kafe tarafından çıkarılması önemli bir rol oynamıştı. Ancak zamanla biranın İzmir’deki macerasının, kentin 19. yüzyılda hızlanan gelişmesiyle sıkı bir ilişki içinde olması sık sık daha fazla karşıma çıkmasını sağladı. Düşüncem, bu malzemeyi İzmir’deki eğlence hayatı üzerine yazmayı planladığım kitapta değerlendirmekti. Bira tüketiminin yaygınlaşması ve birahaneler İzmir’in 19. yüzyılda farklılaşan/zenginleşen eğlence dünyasının bir parçası olarak ortaya çıkmıştı. Başta Kordon üzerinde olmak üzere, İzmir’in farklı köşelerinde iş yerleri ve evlerin arasına dağılmış, İzmirlilerin en azından belli bir bölümünün sosyalleşmesinin aracı olan birahaneler 20. yüzyıl başlarında en canlı günlerini yaşamıştı. O haliyle İzmir’deki Batılı yaşam biçiminin simgesel içeceği olarak diğer tüm içeceklerden daha fazla ilgiyi hak ediyordu. Üstelik İzmir, imalathane düzeyinde de olsa Osmanlı topraklarında pazara yönelik bira üretilen ilk yerdi. Geniş ölçekli üretim ise İstanbul’dan sonra yine İzmir’de gerçekleştirilmişti. İzmir için önemli bir dönüm noktası olan 1922 Yangını, birahaneler ve bira kültürü üzerinde önemli bir kesinti oluşturmuştu. Kordon’da bulunan neredeyse tüm eğlence mekânlarının yanında birahaneler de alevlere teslim olmuş, içki yasağı diğer alkollü içkilerle birlikte bira üretimini ve tüketimini durdurmuştu. Ancak yasağın kalkmasından sonra da bira tüketiminin, 1922 öncesine B 7 İZMİR’DE BİRA, BİRAHANELER VE BİRA BAHÇELERİ göre hissedilir biçimde düşük kalması, biraya duyulan ilginin İzmir nüfusundaki etnik-kültürel değişikliğe de bağlı olduğunu gösteriyordu. Yukarıda belirttiğim gibi tüm bunlar, daha geniş kapsamlı bir kitabın parçası olarak kurgulanmıştı. Bira ve İzmir’de birahanelerle ilgili bir kitap yayımlanması düşüncesi, işin geçmişini ve İzmir tarihindeki yerini merak eden Karşıyaka-Bostanlı’da Rast Bira Bahçesi’nin girişimci sahipleri Atahan Yersel ve Efe Koçer’e aittir. Bir sohbet sırasında dile getirilen düşünce, değerli arkadaşım Dr. Dilek Akyalçın Kaya aracığıyla bana ulaştı ve Kaya, konu hakkında çalışma içinde olduğumu öğrenmesiyle birlikte bu kitabın ortaya çıkmasını sağlayan bağlantıyı oluşturdu. Atahan Yersel ve Efe Koçer kitap düşüncesinin olgunlaşması, yazım ve yayına hazırlanma sürecinde maddi ve manevi destekleriyle projenin sonuçlanmasında belirleyici oldular. Kitabın yazım ve hazırlanma süreci projenin koordinatörü Akın Erdoğan ile yürütüldü. Mesut Öner, M. Yavuz Çorapçıoğlu, Ömer Durmaz ve Sakla Samanı Koleksiyon Evi kitabın görsel açıdan zenginleşmesine katkı sağladılar. Hepsine teşekkür ediyorum. Bu kitabı, kendi açımdan konuyla ilgili son nokta olarak görmediğimi belirtmek isterim. Özellikle 1970’lerden itibaren birahanelerin toplumsal işlevinin çok daha fazla malzemeyle değerlendirilmesi gerekmektedir. O nedenle bu kitabın sadece giriş niteliğinde olduğunu düşünüyorum. Umarım hedeflenen bu amaca hizmet eder. Dr. Öğretim Üyesi Erkan Serçe Bornova/Nisan 2022 8