Region III - Central Luzon

Central Luzon (or Gitnang Luzon in Filipino) , also known as Region III (Region
3), is an administrative region of the Republic of the Philippines.
Primarily Central Luzon serves to organize the 7 provinces of the vast central plain of
the island of Luzon (the largest island).
"Rice Bowl of the Philippines"
The Region earns its nickname because it contains the largest plain in the country and
produces most of the country's rice supply.

7 Provinces
1. Aurora Baler
Area (km) - 3,147.32
Population (2000) - 173,797
Population (2007) - 187,802

Aurora features breath-taking mountain scenery and beaches ideal for surfing,
diving and snorkeling. Natural attractions include Baler and Digisit Beaches,
Dimtumbo and Cunayan Falls, Bane Spring, Lamao Caves and Dibut Bay.
Churches include the Baler Church and the Santo Entierro wooden chapel.
Fiestas include the Suman Festival or Moro-Moro Zarzuela.

2. Bataan - Balanga City
Area (km) - 1,372.98
Population (2000) - 557,659
Population (2007) - 662,153

Bataan is best known as a World War 2 battleground between the Japanese
invaders and the Filipino-American forces, led by General Douglas MacArthur.
Thus, World War 2 memorials are prevalent including the Shrine of Valor on Mt.
Samat, the Fall of Bataan and Surrender Site Markers at Balanga, the Death
March Marker at Orani, the First Line of Defense Marker at Dinalupihan and the
Democracy Marker at the Bataan-Pampanga border and the Philippine-Japanese
Friendship Tower at Morong. Bataan also has natural attractions including Sibul
Spring, Dunsulan and Pasukulan Falls, Talaga Beach and Dinalupihan National
Park.

3. Tarlac - Tarlac City
Area (km) - 2,736.64
Population (2000) - 1,068,783
Population (2007) - 1,243,449

Tarlac is home to the Luisita Land and Industrial Park, a self-contained
community. Natural attractions include Paradise Island, Bueno Hot Spring,
Dolores Springs and Anao Quinabundok Creek. Historical sites include the Maria
Clara Museum, the Camilling Church and the Santo Domingo and Capas Death
March Memorials.

4. Zambales Iba
Area (km) - 3,529.40
Population (2000) - 433,538
Population (2007) - 493,085

Zambales is the home town of President Ramon Magsaysay, who is
commemorated by the Birth Marker in Iba and the Ancestral House in Castillejos.
Recreation in Zambales includes a trip to the fish sanctuary in Silanguin Bay,
diving in Capones and San Salvador Islands, and swimming the clear waters and
silver sands of Iba. Subic Bay activities include jungle trekking and water sports,
a trip to the Marine Exploratorium, Spanish Gate, Tappan Park and Grande
Island.

5. Nueva Ecija - Palayan City
Area (km) - 5,751.33
Population (2000) - 1,659,883
Population (2007) - 1,853,853

Nueva Ecija has many natural attractions like the Minalungao National Park with
the Pearanda River, Rizal Hot Springs, Burburayok Springs and Pajanutic Falls.
Other sites include Mt. Olivette in Bongabon hilltop church, Diamond Park in Jose
City, Camp Pangatian Shrine and a General Luna Statue and Marker.

6. Bulacan - City of Malolos
Area (km) - 2,774.85
Population (2000) - 2,234,088
Population (2007) - 2,826,936

Bulacan is a site where Filipinos had a long history of struggle against the
Spanish and American colonizers. Thus it has plenty of monuments and historical
sites commemorating these struggles, including Casa Real, Malolos, San Rafael
Church, Calumpit Bridge, Marcelo H. Del Pilar Shrine, Don Felipe Buencamino
Marker and the Calumpit Church.

7. Pampanga - City of San Fernando
Area (km) - 1,984.72
Population (2000) - 1,882,730
Population (2007) - 1,882,730

Pampanga is regarded by many as having the best regional food in the
Philippines. San Fernando, the capital, is famous for its re-enactment of the
Crucifixion during Easter. Angeles City is famous for its nightlife. Clark Special
Economic Zone is home to world-class resorts, casinos, duty free shopping and
golf courses. Churches include the Church of Bacolor, the Betis Church at
Guagua and the St. Peter Shrine at Apalit. Other sites include the Death March
Marker at San Fernando Railroad Station, Mt. Arayat National Park and the Wild
Duck Sanctuary at Candaba.

Central Luzon Region is located north of Manila, the nation's capital.
Bordering the region are the regions of Ilocos, Cordillera Administrative Region and
Cagayan Valley regions to the north; National Capital Region and CALABARZON to the
south; and of waters of Manila Bay to the south; South China Sea to the west; and The
Philippine Sea to the east.
The City of San Fernando, in Pampanga, is the regional center.
Area : 21,543 km2 (8,317.8 sq mi)
Population : 9,720,982
Density : 451.2/km2 (1,168.7/sq mi)
Time zone : PST (UTC+8)

Provinces 7 Cities 13 Municipalities 117 Barangays 3,102
20 Languages Tagalog, Kapampangan, Ilocano, Sambal, English, others

Region III Literature
Pampanga Literature
A showcase of unique and diverse words of art shaped by rich and colorful
traditions.
Highlights of the Local Traditions:
o Giant Lantern Festival - San Fernando Pampanga
o Lubenas Angeles City
o Lenten Ritual
self flagellation
putting up puni
singing of pasyon

Tumaila (Pampango Lullabies)
Familiar to all Grandmothers in Pampanga
o Atin Cu Pung Singsing
Basulto
march (flute and drums)

Courage, sense of pride, and the moral values of the people of Pampanga are seen in
the often categorized as seditious plays of Aurelio Tolentino.
Aurelio Tolentino Plays in Pampango are:
Sinukuan
Aslag Tala
Ing Sundang ning Mengubie
Bayung Cristo
Filipinas at Espaa
Lua ning Balen

Holy Angel University
center of Kapampangan Studies
o with the direction of Mr. Robby Tantingco an "Outstanding Kapampangan"
awardee!
Riddles
aeta riddles
kapampangan riddles

Aeta
1. May Korona pero hindi reyna, May kaliskis pero hindi isda.
"Pinya"
2. Isang kuwebang may itak sa loob puno ng buto pero hindi libingan.
"Bibig"
3. Kapag hiniwa mo Naghihilom nang walang pilat.
"Tubig"

Kapampangan Riddles
1. Isang butil ng palay sakop lahat ang buong bahay.
Ilaw
2. Paten me kakaba ya biye, biyayan me kukuyad ya biye
Kandila
3. Matwa ne ing nunu, eya pa mandilu.
Pusa
4. Eya ari, eya pari Misusulud yang sari-sari.
Sablayan
Kapampangan Writers
JUAN CRISOSTOMO SOTO
o Journalist
o Poet
o Playwright
o Revolutionary
o He was also known as the Father of Pampanga Literature.
Nia Estrada Puyat
Angela Manalang Gloria
Lourdes H. Vidal
Arlan V. Payad
Gregorio C. Brilliantes
Belarmino Navarro
Alcomtiser P. Tumangan
Alex Abelos

Once I had A ring
Once I had a priceless ring
With a cluster of gems.
It was a heirloom
From my own mother.
I kept it securely
In a chest
When unbeknown to me
It simply disappeared.
I am so stricken with grief
That reaches up to heavens
With arms crossed
On our table I swore that
Whoever finds this
Heirloom will have
My poor heart
As his slave.



Y'Miss Phathupats
Juan Crisostomo Soto
Si Miss Phathupats (isinalin ni Lourdes H. Vidal)
Punong puno ng kolorete ang mukha ng dalagang si Miss Yeyeng. Sabi nila ipinanganak
ang kanyang mga magulang sa sulok ng Pampanga, sa pinakamaliliit na bayan nito.
Dahil dito Pilipina si Miss Yeyeng mula ulo hanggangpaa, at kahit sa kadulu-duluhan ng
kanyang buhok, kapampangan siya.
Dahil mahirap lang sila, pagtitinda ang ikinabubuhay. Nakikita si Miss Yeyeng na sunong
ang ginataan o kaya bitso-bitso na inilalako niya sa mga sugalan. Nagdalagang walang
pagbabago sa buhay nitong binibini.
Natapos ang rebolusyon. Nagbukas ng paaralan ang pamahalaang militar ng America at
dito pinagturo ang mga sundalong Americano. Nangyaring si Miss Yeyeng pa noo, ala
ang binibini, ay nagkaroon ng suking sundalo. Inakit ng sundalong mag-aral ang dalaga
sa paaralang kanyang pinagtuturuan upang magkaintindihan sila. Sa kanilang pag-
uusap, nag-iingles ang sundalo, nagkaka-pampangan si Miss Yeyeng, kaya napilitan
siyang mag-aral.
Pagkaraan ng ilang buwan, nagsasalita na ng ingles si Miss Yeyeng, paglipas ng walong
buwan, a amuki ng gurong kawal, ipinahatid siya sa isang bayang kung siya
pinagtuturo.
Noong nagtuturo doon, pinahinga niya ang taumbayan dahil nakikita niyang mas
marunong siya ng ingles kaysa sa kanila.
Ganyan lumipas ang panahon. Halos hindi na nagsalita si Miss Yeyeng ng kapampangan
dahil sabi niya ay nakalimutan na niya. Matigas daw ang kapampangan at nababaluktot
ang kanyang dila, kaya kalianman hindi na siya makapagsalita ng tuwid at nauutal siya.
Nagkalabitan ang mga maalam na nakakakilala sa kanya pagkarinig nito. Pinalitan tuloy
ang kanyang pangalan at pinangalanan siya ng matunog at umaalingasaw na Miss
Phathupats, pangalang hango sa malapad niyang balakang na pilit na iniipit sa pahang
mahigpit na ginamit niya, kaya ala siyang iniwan sa patupat o suman sa ibus na
mahigpit ang ballot.
Magmula noon ito ang pangalang ibinansg sa kanya at nakalimutan nilang tuluyan ang
Yeyeng, ang malambing niyang palayaw. Ang Miss Phathupats ang naging palasak.
Ganito nang ganito ang buhay. Hindi nagtagal lumabas ang Ing Emangabiran,
pahayagang kapampangan sa Bacoor. Sa isang pista o belada sa bayang X, na kung
saan dumalo si Miss Phathupats, binabasa ito. Lumapit siya, ngunit nang Makita na
kapampangan ang binabasa, lumabi ng kunti, umiling at nagsabi.
Mi no entiende el Pampango
Mi no entiende ese Castellano, Miss, sabi naman ng isang sutsut, ginagad ang
kanyang tono.
Napangiti lahat ng nasa umpukan: at sapagkat may pinag aralan sila, hindi na nila
ipinakita ang pagkakaali nila sa binibini. At ito namang babae kahit alam na parang
tinutukso na siya ay nagpatuloy din at nagsabi:
Sa katunayan, totoong nahihirapan na akong bumigkas ng kapampangan lalo na kung
binabasa ko.
Dito sa iilang salitang binigkas niya, sumama lahat ng ibat ibang wika na talasalitaang
bulgar ng Ingles, Kastila. Tagalog na pinaghalu-halo niya ang walang kawawaan. Hindi
na nakapagpigil ang mga nakarinig; napatawa sila ng malakas.
Nagalit si Miss Phathupats, hinarap ang mga tumatawa at sabi niya:
Porque reir?
Por el tsampurado, miss, sbi ng unang sumagot.
Lalong lumakas ang halakhak ng mga nakikinig at nag-init ang pakiramdam ni Miss
Phathupats.
Isa sa mga nakatayo ang nagsabi ng ganito.
Hindi kayo dapat magtaka kung hindi na marunong ng kapampangan si Miss
Phathupats: Una, dahil matagal na siyang nakisama sa mga kawal na Americano:
pangalawa, hindi na siya kapampangan, katunayan Miss Phathupats ang kanyang
pangalan.
Noon na sumabog ang bulkan. Putok na ubod nang lakas, sumabog ang kaldero ni Miss
Phathupats at mula sa bunganga niyang naglalawa lumabas ang lagablab ng Vesubiyo o
ang lahat ng maruming salita sa kapampangan, bigla niyang pinagsama-sama sa nag-
aapoy na bunganga.
Walang hiya! Magnanakaw! Taga-lason! Anak-! sabi sa tinurang wikang
kapampangan.
Aba, kapampangan pala siya! sabi ng mga nakarinig.
Oo, hindi ba ninyo alam? sabi ng nakakakilala sa kanya. Anak siya ni matandang
Godiung Pakbong na aking kanayon.
Napahalakhak nang malakas ang mga nanonood. Napaiyak na si Miss Phathupats at sa
pagpupunas sa kanyang tumutulong luha sumama ang makapal niyang pulbos sa
pisngi. Lumitaw ang likas niyang kulay, maitim pa siya sa duhat. Nang Makita ito ng
mga nanonood lalo na silang napatawa at nagsabi:
Aba! Maitim pala siya!
Oo, Americanang negra siya!
Sigawan, palakpak, halakhakan ang narinig noon. Hindi na nakatiis si Miss Phathupats.
Nagkandarapa sa paglabas sa daan at sabi niya:
Mi no vuelve en esta casa.
Paalam, Miss na hindi marunong ng kapampangan!
Paalam, Miss Alice Roosevelt!
Paalam, Miss Phathupats!
Ganyan ang pinagtutulung-tulungan, at ang kawawang Yeyeng ay umalis na bubulung-
bulong na parang ulol.
Napakarami ng mga Miss Phathupats sa panahon ngayon. Hindi na sila marunong ng
kapampangan o ikinakahiya na nila ang kapmpangan dahil nakakapagsalita na sila ng
ingles na tsampurado.

Message of the Story
"Caracal da ring Miss Phathupats qng panaun, e no biasang Capampangan o picarine ra
ing Capampangan uling macasabi nong Ingles".