See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/260025908

The Ngorongoro Crater as the biggest geotouristic attraction of the Gregory

Rift (Northern Tanzania, Africa) – geotouristic valorization, touristic
development and hazard

Article · January 2011

CITATIONS READS

3 482

2 authors:

Jerzy Żaba Krzysztof Gaidzik

University of Silesia in Katowice University of Silesia in Katowice
59 PUBLICATIONS   287 CITATIONS    61 PUBLICATIONS   140 CITATIONS   

SEE PROFILE SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Polish Scientific Expedition to Peru View project

Study of mechanisms of formation of a linear folding, of neotectonics and geodynamics of Greater Caucasus View project

All content following this page was uploaded by Krzysztof Gaidzik on 21 July 2015.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 Geotourism 1–2 (24–25) 2011: 47–64

The Ngorongoro Crater as the biggest geotouristic attraction of

the Gregory Rift (Northern Tanzania, Africa)
– geotouristic valorization, touristic development and hazard
Krater Ngorongoro największą atrakcją geoturystyczną ryftu Gregory’ego
(północna Tanzania, Afryka) – waloryzacja geoturystyczna,
zagospodarowanie turystyczne i zagrożenia
Jerzy Żaba1, Krzysztof Gaidzik 2
1,2
University of Silesia, Faculty of Earth Sciences, Department of Fundamental Geology
ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec;
e-mail: 1jerzy.zaba@us.edu.pl, 2k.gaidzik@gmail.com

turystyczny ma wiele zalet, lecz powoduje również szereg zagro-

Kenya
żeń, zarówno dla świata przyrody ożywionej, jak i nieożywionej,
a także dla ludności lokalnej. W roku 1959, w uznaniu szczegól-
nych walorów turystycznych i geoedukacyjnych krateru i jego
okolicy ustanowiono tam Obszar Chroniony Ngorongoro (NCA).
W roku 1978 obszar ten wpisano także na Listę Obiektów Świa-
towego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO.
Zarówno na Obszarze Chronionym Ngorongoro, jak też w jego
najbliższym sąsiedztwie znajduje się bardzo wiele obiektów, które
ze wszech miar zasługują na miano atrakcji geoturystycznych;
należą do nich m.in.: wąwóz Olduvai, krater Olmoti, krater Em-
pakai bądź wulkan Oldoinyo Lengai. W stosunkowo niewielkiej
Abstract: The Ngorongoro Crater, as the largest unflooded and odległości od krateru Ngorongoro znajduje się najwyższa góra
not destroyed volcanic caldera on Earth, is one of the major geo- Afryki – wulkan Kilimandżaro oraz największy czynny wulkan
touristic attractions of East Africa. Unique on the global scale tego kontynentu – Meru.
richness of wildlife, exotic cultures of indigenous people and Słowa kluczowe: wulkany, Ngorongoro, ryft Gregory’ego, wschod-
specific position of the Crater within the East African Rift System, nioafrykański system ryftowy, Tanzania, atrakcje geoturystyczne,
each year attracts thousands of tourists eager for an unforgetable. zagrożenia
experience. Their number continues to grow from year to year,
reaching the value of nearly half a million visitors within the last
few years. Constantly developing tourism industry, besides many Introduction
advantages, also causes a number of risks, both for the world of
living nature and inanimate nature objects, as well as for the local
The Ngorongoro Crater provides unforgetable. experience
population. In 1959, recognizing the unique and special touristic to every visitor. The truly magical Garden of Eden with
and geoeducative values of this location, the Ngorongoro Con- thousands wild animals and numerous, often unique plant
servation Area (NCA) was established. Almost twenty years later, species, including endemic ones, attracts every year admir-
in 1978, the area was included in the UNESCO World Cultural ers of animate nature in its natural environment, appar-
and Natural Heritage List. Furthermore, within the Ngorongoro ently unspoiled by man and civilization (Fig. 1; Żaba,
Conservation Area as well as in its immediate neighborhood there Gaidzik 2011a). Monument, majestic peaks of volcanic cones
are many objects that also deserve to be called geotouristic at- rising above the Crater Highlands and surrounding the
tractions, such as: Olduvai Gorge, Crater Olmoti, Crater Empakai
Ngorongoro caldera enhance even more aesthetic feelings.
and Oldoinyo Lengai volcano. In a relatively short distance from
the Crater also the highest mountain in Africa – the Kilimanjaro
Undoubted connotations with “The Lost World” of Sir
volcano and the biggest active volcano of this continent, Meru, Arthur Conan Doyle are provided by precipitous, vertical
are located. in places, walls of the caldera rising nearly 600 m above its
Keywords: volcanoes, Ngorongoro, Gregory Rift, East African floor, isolating thereby the “Ngorongoro world” from the
Rift System, Tanzania, geotouristc attractions, hazards rest of the globe.
However, the Ngorongoro Crater does not consist exclu-
Treść: Krater Ngorongoro, jako największa niezalana i nieznisz- sively of animate nature. It is a peculiar example, on
czona kaldera wulkaniczna na Ziemi, stanowi jedną z najważniej- a global scale, of geological features and processes which
szych atrakcji geoturystycznych Afryki Wschodniej. Wyjątkowe
are very important in Earth evolution (Żaba, Gaidzik
bogactwo przyrody ożywionej, egzotyka kultury ludności auto-
chtonicznej oraz unikalna pozycja krateru w obrębie wschodnioa-
2011b). Ngorongoro represents the world-largest, not de-
frykańskiego systemu ryftowego, przyciąga każdego roku ogrom- stroyed and unflooded, collapse volcanic caldera of an
ne rzesze turystów żądnych niezapomnianych przeżyć. Ich liczba initially much higher than today (rising to ca. 5,000 m a.s.l.)
każdego roku stale rośnie, osiągając w ostatnim okresie prawie vast shield volcano. Its activity commenced ca. 3–2 million
pół miliona odwiedzających. Wzmożony i stale nasilający się ruch years ago and lasted for nearly 250 thousands of years.

47
 Geotouristic valorization, touristic development and hazard

Ngorongoro Crater. The first paper concerned geographical

setting of the area (location and geomorphology, hydrological
conditions, climate, animate nature, indigenous people; Żaba,
Gaidzik 2011a), the second one dealt with geological setting
and evolution of the Ngorongoro Crater in the East African
Rift System (Żaba, Gaidzik 2011b).

Geoconservation
The urgent need of protection of the uniqueness of natural
and cultural heritage of the Ngorongoro Crater was noticed
relatively early. Already in the first half of the 20th century,
the undoubted richness of wildlife of this area was taken into
account when introducing a complete ban of game. In 1951,
Fig. 1. The Ngorongoro Crater, view from the caldera’s rim to its the Ngorongoro area was included into the newly-established
bottom situated ca. 600 m below, phot. J. Żaba • Krater Ngorongoro, Serengeti National Part (UNESCO/IUCN 2008). A crucial
widok z krawędzi kaldery na jej dno (leżące około 600 m poniżej), moment in the history of geoconservation of this area, how-
fot. J. Żaba ever, took place in 1959 when the Ngorongoro Conservation
Area (NCA) was established. Basic assumptions lying behind
this decision represented a certain type of experiment. The
NCA originated as the first multi-function protection area in
East Africa, the aim of which was to provide peaceful coex-
istence of natural environment with local Maasai population
(Estes et al. 2006). However, excessively intensive growth in
the number of indigenous people and related agricultural and
pastoral activity (herds numbering tens of thousands of cattle)
posed increasingly growing threat to nearly all important
natural elements within the Crater. Such a situation led to
radical changes in management of the area by the Ngorongoro
Conservation Area Authority (NCAA). In 1975, the Maasai
Fig. 2. The Ngorongoro Conservation Area (NCA) on the backgro- population was resettled outside the Crater area and all agri-
und of northern Tanzanian protected areas. 1 – Serengeti National cultural activity was banned. Since that time, the Maasai have
Park, 2 – Lake Manyara National Park, 3 – Arusha National Park, still leaved in the NCA, although the Ngorongoro caldera itself
4 – Kilimanjaro National Park, 5 – Maswa Game Reserve, 6 – Ma- is free of permanent settlements (UNESCO/IUCN 2008).
kao Game Controlled Area, 7 – Mang’ola Game Controlled Area,
The NCA occupies an area of 8,292 km 2 , i.e., less than
8 – Mto-Wa-Mbu Game Controlled Area, 9 – Lake Natron Game
Controlled Area, 10 – Loliondo Game Controlled Area • Obszar
1% of Tanzanian territory, although the region is three
Chroniony Ngorongoro (NCA) na tle parków i obszarów chronio- times larger than, for instance, Luxembourg. Besides the
nych północnej Tanzanii. 1 – Park Narodowy Serengeti, 2 – Park caldera, undoubtedly the most important object within the
Narodowy Jeziora Manyara, 3 – Park Narodowy Arusha, 4 – Park NCA, the area embraces as well other extinct shield vol-
Narodowy Kilimanjaro, 5 – rezerwat przyrody Maswa, 6 – obszar canoes of the Gregory Rift that are present in the Crater
chroniony Makao, 7 – obszar chroniony Mang’ola, 8 – obszar Highlands, like: Oldeani, Olmoti, Loolmalasin, Empakai,
chroniony Mto-Wa-Mbu, 9 – obszar chroniony jeziora Natron, 10 Kerimasi, and Makarot (cf. Żaba, Gaidzik 2011b), as well
– obszar chroniony Loliondo as the Doinyoogol Hills and Olduvai Gorge. Moreover, just
near the boundary of NCA, the only active carbonatite
The origin and evolution of this form has been strongly as- volcano on Earth, Oldoinyo Lengai, is situated. The
sociated with rifting within the Gregory Rift, one of the best Ngorongoro Conservation Area occupies a peculiar posi-
studied segments of the East African Rift System. It represents tion in northern Tanzania adjoining numerous terrains
a failed rift arm, within which oceanic crust could not have subject to protective measures of different rank (Fig. 2). It
been formed, despite visible traces of tectonic and related is bordered: 1 – on the west by the Serengeti National Park
volcanic processes. and Maswa Game Reserve, 2 – on the southwest by the
This paper is the last one from a series of three publications Makao Game Controlled Area, 3 – on the south by Lake
dealing with the Ngorongoro Crater, as the greatest geotour- Eyasi with the Mang’ola Game Controlled Area, 4 – on the
istic attraction of the Gregory Rift and, probably, of the entire east by the Mto-Wa-Mbu Game Controlled Area and Lake
East Africa. It focuses on tourist infrastructure, animate and Natron Game Controlled Area, and 5 – on the north by the
inanimate nature protection measures, as well as possibilities Loliondo Game Controlled Area.
and regulations of human activity in this area. Moreover, the Not far to the east and southeast of the NCA, national parks
paper provides data pertaining to present and future hazards of Manyara Lake, Arusha (including the highest active vol-
related to exponentially increasing tourist traffic. The remain- cano of Africa – Meru), and Kilimanjaro (the highest peak of
ing two papers were devoted to natural conditions of the Africa) are located (Fig. 2).

48
 Geotouristic valorization, touristic development and hazard

Taking into account natural richness of the Ngorongoro Area Authorities who constantly develop tourist infrastructure
Crater, the area was recognized in 1981 as a Biosphere Reserve in this region. The very accurate and up to date official web-
within the framework of the UNESCO Man and Biosphere site of the NCA deserves appreciation (Fig. 3; http://www.
Program (UNESCO/IUCN 2008) and as a global Area of ngorongorocrater.org/welcome.html). Data posted in this
Endemic Birds (Fishpool, Evans, eds. 2001). Moreover, the website enable potential tourists to obtain information pertain-
NCA belongs to the WWF Global 200 Freshwater Eco-regions ing to worth-seeing objects and get acquainted with the exist-
(UNESCO/IUCN 2008). ing legal and organizational regulations. They also can obtain
In 1978, the Ngorongoro Crater was included in the data related to the costs of accommodation and travel, local
UNESCO World Cultural and Natural Heritage List as an conditions, car rental, hiring a guide, as well as necessary
object of natural character (http://whc.unesco.org/en/). In this equipment. It is also possible to ask its own, more or less detailed
way, the undoubted richness of both animate and inanimate questions when the website data are not sufficient. A  very
nature was appreciated, and particular importance of rifting important notice warns that visits to both the Ngorongoro
and associated volcanic activity was underlined. With respect Crater and Olduvai Gorge can only be made with a licensed
to extraordinary archaeological findings made in the last years guide. Tourists travelling to the NCA should also be protected
in the Olduvai Gorge and Laetola area, the Committee for by qualified and armed guards, mainly due to the threat posed
Global Heritage recognized and added on July 31st, 2010 the by predator mammals living in this area (Figs. 4, 5, 6).
importance of cultural aspects for the NCA. At present, Three roads marked out and adapted to the needs of tour-
the NCA is qualified on the UNESCO list as a mixed object, ist traffic (Figs. 7, 8) go to the caldera’s floor:
fulfilling five from ten criteria (one cultural criterion no. IV – Seneto – an exclusively downhill road,
and all natural criteria, i.e. nos. VII, VIII, IX and X; – Lerai – an uphill road, and
UNESCO, 2005). According to these criteria, applied by the – Lemala (Sopa) – a road, along which both downhill and
UNESCO Committee for Global Heritage, the Ngorongoro uphill traffic is allowed.
Conservation Area fulfills the following conditions: criterion On caldera’s floor, a number of mutually intersecting roads
no. IV – represents an outstanding example of a type of build- were marked out that enable the tourists to reach all interest-
ing, architectural or technological ensemble or landscape ing and worth-seeing places (Fig. 7). Travel is only allowed
which illustrates (a) significant stage(s) in human history; by rented, specially adapted cars (Fig. 9). Such cars provide
criterion no. VII – contains superlative natural phenomena shelter against numerous dangerous animals that live in the
or areas of exceptional natural beauty and aesthetic impor- caldera (Figs. 6, 10), enabling at the same time safe consump-
tance; criterion no. VIII – presents outstanding examples tion of meals and taking photographs (Figs. 11, 12, 13).
representing major stages of earth’s history, including the The Crater rim bears five lodges (Fig. 7): Serena Lodge,
record of life, signif icant on-going geological pro- Crater Lodge, Rhino Lodge, Wildlife Lodge (Fig. 14), and
cesses in the development of landforms, or significant geo- Sopa Lodge. These objects provide altogether more than 500
morphic or physiographic features; criterion IX – represents accommodation places (UNESCO, 2005). Moreover, the
outstanding examples representing significant on-going eco- Crater rim houses a few specifically designated campsites
logical and biological processes in the evolution and develop- (Fig. 7). The NCA territory is also equipped with tourist in-
ment of terrestrial, fresh water, coastal and marine ecosys- formation centres (Figs. 15, 16) and specially designated
tems and communities of plants and animals; and criterion scenic points, from which one can admire the majestic pano-
X – contains the most important and significant natural habi- rama of the “Ark of Africa” (Figs. 7, 17).
tats for in-situ conservation of biological diversity, including
those containing threatened species of outstanding universal
value from the point of view of science or conservation.

Tourist traffic
The Ngorongoro Crater belongs to one of the most fre-
quently visited tourist attractions of Tanzania due to the
richness and diversity of its natural and cultural values as
well as its presence in the UNESCO World Cultural and
Natural Heritage List. Nearly 25% of all tourists visiting
northern Tanzania travel to the Ngorongoro Conservation
Area. During the last three decades, the number of tourists
has risen nearly tenfold: from ca. 35 thousands in 1983 to
nearly 360 thousands in 2006 (including more than 250
thousands of foreign visitors). The NCA authorities planned
to increase the number of tourists to one million in 2010
(UNESCO/IUCN 2007). Fig. 3. Official website of the Ngorongoro Conservation Area (NCA;
The increase in the number of tourists visiting the www.ngorongorocrater.org/welcome.html) • Oficjalna strona inter-
Ngorongoro Crater is by no means accidental and results, first netowa Obszaru Chronionego Ngorongoro (NCA; www.ngorongo-
of all, from intensive efforts of the Ngorongoro Conservation rocrater.org/welcome.html)

49
 Geotouristic valorization, touristic development and hazard

Fig. 4. Armed Maasai guard from the Ngorongoro Conserva- Fig. 6. The largest predator of the Ngorongoro Crater, lion, lying
tion Area together with Jerzy Żaba, phot. J. Żaba • Jerzy Żaba close to the road, phot. J. Żaba • Lew, największy drapieżnik krateru
w towarzystwie masajskiego strażnika na Obszarze Chronionym Ngorongoro, wylegujący się w pobliżu drogi, fot. J. Żaba
Ngorongoro, fot. J. Żaba
Ndutu, 2 – interpretation centres (close to Lodoare entrance
gate to the NCA – Fig. 7, and the Olduvai Gorge region),
3 – a dozen or so campsites, i.a., close to Lake Ndutu, beneath
Empakai and Makarot volcanoes, 4 – a museum housing
exhibition concerning human evolution in the Olduvai Gorge
region, and 5 – numerous scenic points and rest areas
adapted for tourists.
Moreover, in Arusha town situated at the foot of the active
Meru volcano, an information centre promoting tourism in
Tanzania was opened. Indigenous Maasai community has
also been actively engaged in tourist activity with a view to
improve their poor living conditions (Figs. 19, 20).

Geotouristic values
of the Ngorongoro Conservation Area
The Ngorongoro Crater attracts crowds of tourists, inter-
ested both in animate and inanimate nature, i.e. geotourists.
This is not surprising, since this object fulfills all requirements
of geotouristic attractions (Żaba, Gaidzik 2010).
There is no doubt that the Ngorongoro Crater allures by its
monument form. As the world-largest, not destroyed and
unflooded volcanic caldera, it is typified by unique, pictur-
esque landscape that testifies, at the same time, to the char-
acter and intensity of geologic processes active in this area
in not so distant past (Żaba, Gaidzik 2011b). The observed
phenomena raise concern and fear of greatness and inevitabil-
ity of the forces of nature.
Particularly important from the geo-educational point of
Fig. 5. A Maasai guard from the Ngorongoro Conservation Area view is lithostratigraphic section located on the Lerai road,
warning a tourist from leaving the group due to the threat of preda-
leading from the bottom of the caldera to its rim (Fig. 10,
tor’s attack, phot. J. Żaba • Masajski strażnik ostrzegający turystkę
przed oddalaniem się od grupy z uwagi na niebezpieczeństwo
cf. Żaba, Gaidzik 2011b). The >300-m-high wall exposes
zaatakowania przez drapieżniki (Obszar Chroniony Ngorongoro), deposits typical for volcanic areas, represented by alternat-
fot. J. Żaba ing “layers” composed of lavas and tuffs that mark succes-
sive eruptions of the Ngorongoro volcano. This section,
The Ngorongoro Crater alone does not make, however, properly described and exposed, will certainly become one
the entire NCA. Owing to tourist infrastructure, the visitors of more important geosites within the caldera.
can easily approach also other, undoubtedly unique, attrac- Apart from the Ngorongoro Crater, the NCA also offers
tions of this part of Africa (Fig. 18). Apart from the other geotouristic attractions. The most important ones include:
Ngorongoro Crater, the most important elements of this The Olduvai or Oldupai Gorge (Fig. 18-A). The gorge bears
infrastructure include (Fig. 18): 1 – Safari Lodge on Lake one of the most famous archaeological and anthropological
50
 Geotouristic valorization, touristic development and hazard

Fig. 7. Geotouristic infrastructure in the Ngorongoro Crater (according to Tombazzi 2003). 1 – main roads, touristic roads in the Ngoron-
goro Crater, 2 – lodges: A – Serena, B – Crater, C – Wildlife, D – Rhino, E – Sopa; and campsites: F – Simba A, G – Simba B, H  – Nyati,
I – Tembo A, J – Tembo B, K – Acacia, L – Lemala, M – Lemala Extra, N – Layanai, 3 – Lodoare Gate to NCA, 4 – airstrip, 5 – Lerai
picnic site, 6 – scenic points, 7 – ruins of the old, German farm, 8 – Grzimeks’ tomb, 9 – lakes, 10 – swamps • Zagospodarowanie geotu-
rystyczne krateru Ngorongoro (według Tombazzi 2003). 1 – drogi dojazdowe, turystyczne drogi w kraterze Ngorongoro, 2 – hotele typu
lodge: A – Serena, B – Crater (Kraterowe), C – Wildlife (Dzikiej Przyrody), D – Rhino (Nosorożca), E – Sopa; kempingi: F – Simba A,
G – Simba B, H – Nyati, I – Tembo A, J – Tembo B, K – Akacja, L – Lemala, M – Lemala Extra, N – Layanai, 3 – brama Lodoare do
NCA, 4 – lądowisko, 5 – miejsce piknikowe Lerai, 6 – punkty widokowe, 7 – ruiny starej, niemieckiej farmy, 8 – grobowiec Grzimeka,
9 – jeziora, 10 – bagna
Fig. 8. Acacia trees growing on the outer slopes of the Ngorongoro
Crater. One of the tourist roads within the NCA seen in the backgro-
und, phot. J. Żaba • Akacje porastające zewnętrzne stoki krateru
Ngorongoro. W tle widoczna jedna z dróg turystycznych w obrębie
NCA, fot. J. Żaba

sites where numerous scientifically valuable remains of our

ancestors have been found. The area was familiar to archae-
ologists already at the beginning of the 20th century; how-
ever, the most important discoveries were made there in the
middle of this century by Louis and Mary Leakey. The most
notable. finding from 1959 concerned a hominin Australo-
pithecus boisei (Zinjanthropus), dated to <1.75 Ma.

51
 Geotouristic valorization, touristic development and hazard

Fig. 9. Cars that are used to travel to the Ngorongoro Crater floor, Fig. 10. Zebras passing through the road on the caldera floor, phot.
phot. J. Żaba • Samochody terenowe przygotowane do wyprawy na J.  Żaba • Zebry przebiegające przez drogę na dnie kaldery, fot.
dno Krateru Ngorongoro, fot. J. Żaba J. Żaba

Fig. 11. The only secure way to make photographs on the caldera
floor, phot. J. Żaba • Jedyny bezpieczny sposób wykonywania fo-
tografii ma dnie kaldery, fot. J. Żaba Fig. 12. Meal prepared by the organizers of the excursion within
the Ngorongoro Crater, phot. J. Żaba • Porcje żywnościowe przy-
gotowane przez organizatorów wycieczki po obszarze kaldery
Ngorongoro, fot. J. Żaba

family. Long-term intensive scientific exploration of the region

resulted in finding unusual wealth of artefacts used by our
ancestors (Leakey 1967, 1971, 1976; Mora, de la Torre 2005;
Diez-Martín et al. 2009), as well as numerous fossilized bones
of extinct animals (Leakey 1965). The gorge should be vi-
sited together with a hired guard and qualified guide. Of
particular interest is a walk down the gorge bottom, due to
both unforgetable. views and peculiar feeling of being in the
„cradle of humanity”. One should visit as well a museum
housing unique exhibits (UNESCO/IUCN 2008). The name
Fig. 13. Due to the protection from huge predatory birds, tourists of the gorge is also related to the well known „Olduvai theo-
consume their meals under the car, phot. J. Żaba • Posiłki spożywa- ry”, formulated first in 1989 by Richard Duncan and succes-
ne pod samochodem z obawy przed atakami drapieżnych ptaków, sively modified in the following years (Duncan 1989). Ac-
mogących porwać pożywienie oraz poranić jedzącego, fot. J. Żaba cording to this theory, industrial civilisation can survive for
100 years only.
Also important for the understanding of human evolution The Laetola area (Fig. 18-B). This region is known from
were discoveries of remains of Homo habilis and Homo erec- famous findings of hominin footprints left in volcanic rocks,
tus (Leakey L. 1965; Leakey M.D. 1967, 1971, 1976, 1979). discovered in 1972 by Mary Douglas Leakey (Leakey 1979).
Following these spectacular findings, sites located in the Most probably, our ancestor attained an already upright posi-
Olduvai Gorge have been studied nearly continuously, for tion. These footprints can now be admired in a museum lo-
a long time nearly exclusively by other members of Leakey cated close to the Olduvai Gorge.

52
 Tab. 1. The detailed criteria for the geotouristic valorization of chosen geosites from the Ngorongoro Crater and adjacent areas (according to Pereira et al. 2007) • Tab. 1. Szczegółowe kryteria
geoturystycznej waloryzacji wybranych geostanowisk Obszaru Chronionego Ngorongoro i terenów przyległych (według Pereira et al. 2007)

Geosites • Geostanowiska
Eyasi

Main values
Lengai

Volcano

Detailed criteria
Naser Rock
Eyasi Scarp

Główne wartości
Black dunes

Laetoli Area
Skała Nasera

Rejon Laetoli
Olmoti Crater
Krater Olmoti

Olduvai Gorge
Olkarien Gorge

Czarne wydmy
Empakai Crater

Wąwóz Olduvai
Krater Empakai
Oldoinyo Lengai

Kryteria szczegółowe
Wąwóz Olkarien
Skarpa uskokowa

Wulkan Oldoinyo

Ngorongoro Crater
Krater Ngorongoro
Rareness in relation to the
area (Ra); 0–10
Rzadkość w skali 7,5 7,5 5 7,5 5 5 2,5 5 10 5
analizowanego obszaru
(Ra); 0-10

Integrity (In); 0–10

Stopień zniszczenia (Zn); 10 10 7,5 7,5 7,5 7,5 7,5 7,5 10 5
0-10

Representativeness of
geological processes and

53
pedagogical interest (Rp),
0–10
10 10 6,7 6,7 10 10 0 3,3 6,7 6,7
Reprezentatywność
procesów geologicznych i
wartość dydaktyczna (Rep),
0-10

Number of interesting
geological features –
diversity (Dv); 0–10
Ilość interesujących 6,7 6,7 3,3 3,3 6,7 6,7 0 0 3,3 3,3
Geotouristic valorization, touristic development and hazard

obiektów (zjawisk)
geologicznych

Scientific value (ScV) – maximum 55

Wartość naukowa (WN) – maksimum 55
(georóżnorodność) (Róż);
0–10

Scientific knowledge of this

particular geosite (Kn); 0–10
Wiedza naukowa na temat 10 10 10 2,5 5 5 2,5 2,5 5 5
danego geostanowiska
(Wn); 0–10

Rareness at national level

(Rn); 0–5
5 3,3 3,3 3,3 1,7 1,7 0 1,7 5 1,7
Rzadkość w skali kraju
(Rk); 0–5
 Cultural value (Cult); 0–15
Wartość kulturowa (Kult); 7,5 15 15 2,5 2,5 2,5 10 2,5 2,5 2,5
0–15

Aesthetic value (Aest); 0–15

Wartość estetyczna (Est); 15 12 5 10 10 12 10 12 15 10
0–15

maximum 45
maksimum 45
Ecological value (Ecol);
0–15

Additional value (AdV) –

15 3,8 3,8 3,8 3,8 3,8 3,8 3,8 3,8 3,8

Wartość dodatkowa (WD) –

Wartość ekologiczna (Eko);
0–15

Accessibility (Ac)
8,6 10,7 10,7 10,7 2,1 2,1 8,6 8,6 2,3 6,4
Dostępność (Dost)

Visibility (Vi)
15 9 15 12 15 15 15 9 12 9
Widoczność (Wid)

Present use of the geological

interest (Gu)
6,7 6,7 3,3 0 3,3 6,7 6,7 6,7 0 3,3
Zagospodarowanie wartości
geologicznych (Zg)

54
Present use of other natural
and cultural interests (Ou)
Zagospodarowanie innych 10 10 10 0 3,3 3,3 6,7 0 0 0
(naukowych i kulturowych)
wartości (Zi)

Legal protection and use

Use value (UsV) – maximum 70

limitations (Lp)
Ochrona prawna 3,3 3,3 3,3 6,7 3,3 3,3 3,3 3,3 6,7 6,7

Wartość użytkowa (WU) – maksimum 70

i ograniczenia użytkowania
(Och)
Geotouristic valorization, touristic development and hazard

Equipment and support

services (Eq)
10 10 10 5 5 7,5 7,5 7,5 2,5 5
Infrastruktura dodatkowa
(Inf)

Integrity/Intactness (In)
Stopień zniszczenia/ 10 7,5 7,5 10 7,5 7,5 7,5 7,5 10 5
zachowania (Szz)

Vulnerability of use as
geosite (Vu)

– maximum 30
10 5 0 5 10 10 5 10 15 5

– maksimum 30
Podatność na zniszczenie w

Protection value (PrV)

Wartość ochrony (WO)
wyniku użytkowania (Pod)
 Tab. 2. Geosite valorization – summary (according to Pereira et al. 2007) • Tab. 2. Waloryzacja geostanowisk – podsumowanie (według Pereira et al. 2007)

Geosites • Geostanowiska

Oldoinyo
Eyasi
Main values Ngorongoro Empakai Olkarien Lengai
Olduvai Gorge Black dunes Escarpment
Główne wartości Crater Laetoli Area Olmoti Crater Crater Naser Rock Gorge Volcano
Wąwóz Czarne Skarpa
Krater Rejon Laetoli Krater Olmoti Krater Skała Nasera Wąwóz Wulkan
Olduvai wydmy uskokowa
Ngorongoro Empakai Olkarien Oldoinyo
Eyasi
Lengai

Scientific value (ScV) –

maximum 55
49,2 47,5 35,8 30, 35,9 35,9 12,5 20 40 26,7
Wartość naukowa (WN) –
maksimum 55

Additional value (AdV) –

maximum 45
37,5 30,8 23,8 16,3 16,3 18,3 23,8 18,3 21,3 16,3
Wartość dodatkowa (WD) –
maksimum 45

Geological value (GeoV) = ScV

+ AdV (maximum 100)
86,7 78,3 59,6 47,1 52,2 54,2 36,3 38,3 61,3 43
Wartość geologiczna (WGeo) =
WN + WD (maksimum 100)

55
Use value (UsV) – maximum 70
Wartość użytkowa (WU) – 53,6 49,7 52,3 34,4 32 37,9 47,8 35,1 23,5 30,4
maksimum 70

Protection value (PrV) –

maximum 30
20 12,5 7,5 15 17,5 17,5 12,5 17,5 25 10
Wartość ochrony (WO) –
maksimum 30

Management value (MgV) =

Geotouristic valorization, touristic development and hazard

UsV + PrV (maximum 100)

73,6 62,2 59,8 49,4 49,5 55,4 60,3 52,6 48,5 40,4
Wartość zarządzania (WZ) =
WU + WO (maksimum 100)

Total value (TtV) = GeoV +

MgV (maximum 200)
160,3 140,5 119,4 96,5 101,7 109,6 96,6 90,9 109,8 83,4
Wartość Całkowita (WC) =
WGeo + WZ (maksimum 200)

Position of geosite according

to its value
Pozycja geostanowiska 1 2 3 7 6 5 7 8 4 9
w rankingu według jego wartości
całkowitej
 Geotouristic valorization, touristic development and hazard

Fig. 14. Wildlife Lodge on the Crater rim (see Fig. 7, C), phot. J. Żaba Fig. 15. Jerzy Żaba outside the information point in NCA, phot.
• Hotel Wildlife (Dzikiej Przyrody) położony na obrzeżeniu krateru J.  Żaba • Punkt informacyjny przy bramie wjazdowej na teren
(por. fig. 7, C) , fot. J. Żaba NCA, fot. J. Żaba

Fig. 17. The Ngorongoro Crater at sunset, phot. J. Żaba • Krater

Ngorongoro o zachodzie słońca, fot. J. Żaba

interesting due to a number of reasons. First of all, these are

educational values as well aesthetic impressions offered by
ascent to the alluring, beautifully preserved volcanic cone.
The crater rim provides a breathtaking view to the Ngorongoro
caldera with Lake Makat and general panorama of the Crater
Highlands. Admiring also is the view of the Olmoti Crater
interior, ca. 6.5 km in diameter. On the way to the top, one
passes by magnificent waterfalls of the Munge River cut into
volcanic rocks (Tombazzi 2003).
The Empakai Crater (Fig. 18-E; see also Żaba, Gaidzik
2011b). The crater of this extinct shield volcano, ca. 8 km in
diameter, is a minor copy of the Ngorongoro Crater, situated
some 1,000 m higher. This is an ideal trekking destination,
which – due to numerous herds of African buffalos – should
be visited with a well-armed guard. Climbing the peak of
Empakai volcano provides unforgetable views both to the
Fig. 16. Regulations for tourists in NCA, phot. J. Żaba • Tablica Crater Highlands and crater interior, with breathtaking
informacyjna dla turystów odwiedzających NCA, fot. J. Żaba beauty of Empakai Lake (Tombazzi 2003).
The Naser Rock (Fig. 18-F). The name applies to a huge
Black dunes (Fig. 18-C). These are extremely interesting, monolith, ca. 100 m high, situated in the north-western part
relatively small dunes composed of black volcanic sand, oc- of the NCA. It belongs to most frequently visited objects. The
curring on plain areas of the Ngorongoro Conservation Area. place offers magnificent views; it is also a very interesting
These landforms are transported by permanent winds with and important archaeological site (Tombazzi 2003).
a speed of ca. 18 m per year (Tombazzi 2003). The Olkarien Gorge (Fig. 18-G). This gorge, situated in
The Olmoti Crater (Fig. 18-D; see also Żaba, Gaidzik the Doinyoogol mountains, provides geotourists with fascinat-
2011b). The crater of Olmoti extinct shield volcano, neighbour- ing views from its precipitous walls. It is a very attractive and
ing the Ngorongoro Crater on the northeast, is extremely highly recommended place.

56
 Geotouristic valorization, touristic development and hazard

Fig. 18. Geotouristic potential of the Ngorongoro Conservation Area (according to Tombazzi, 2003). 1 – dried grassland, 2 – tall grasses
and/or dry woodland of the Crater Highlands, 3 – grassland: plains or depressions of the wetter Highlands and inside the Ngorongoro
Crater, 4 – woodland, 5 – swamps, 6 – main roads, 7 – border of the Ngorongoro Conservation Area (NCA), 8 – lodges and campsites,
9 – main geotouristic attractions in this area beside the Ngorongoro Crater (explanations in the text) • Potencjał geoturystyczny Obszaru
Chronionego Krater Ngorongoro (według Tombazzi 2003). 1 – suche równiny trawiaste, 2 – tereny Wyżyny Kraterów porośnięte wysoką
trawą i/lub suchym lasem, 3 – tereny trawiaste: równiny lub obniżenia Wyżyny Kraterów oraz wnętrze krateru Ngorongoro, 4 – tereny
leśne, 5 – bagna, 6 – główne drogi, 7 – granice Obszaru Chronionego Ngorongoro (NCA), 8 – hotele i miejsca kempingowe, 9 – pozostałe,
oprócz krateru Ngorongoro, atrakcje geoturystyczne tego obszaru (objaśnienia w tekście)

The Eyasi fault scarp (Fig. 18-H; see also Żaba, Gaidzik In a short distance from the Ngorongoro Crater and NCA,
2011b). This fault scarp, well marked in topography and strik- numerous worth-seeing geotouristic attractions are located. The
ing along the south-western margin of the Ngorongoro Con- most important of these is the Kilimanjaro (5,895 m a.s.l.) vol-
servation Area, was formed during the first stage of rifting. canic massif, the highest peak of Africa and the highest single
It exposes Precambrian metamorphic rocks (Żaba, Gaidzik mountain on Earth. Like the Ngorongoro Crater, this massif is
2011b). Apart from undoubted geo-indicator values of this strongly associated with evolution of the Gregory Rift. The
structure, magnificent views from its upper edge to the volcano began to form ca. 1.8–1.5 Ma, i.e., after cessation of the
lower situated Lake Eyasi require special attention. Ngorongoro volcanic activity, and became extinct only 10 thou-
Close to the north-eastern boundary of the Ngorongoro sands of years ago (Żaba 2005). It is also worth visiting the
Conservation Area, the cone of active Oldoinyo Lengai vol- Arusha National Park, where the highest active volcano of Af-
cano (Fig. 18; see also Żaba, Gaidzik 2011b) is to be found. rica, Meru (4,568 m a.s.l.; Fig. 2; Dawson 2008), is located.
The name of this stratovolcano in Maasai language means To the southeast, close to the NCA, the Lake Manyara Na-
“God’s Mountain”. The name is not accidental, since this is tional Park (Fig. 2) is situated, whereas to the west of the
a peculiar volcano: it is the only active volcano on Earth built Ngorongoro Crater Lake Victoria occurs at an altitude >1,000 m
up of carbonate lava (carbonatite volcano; Dawson 2008). a.s.l. Occupying an area of 68,800 sq. km, this is the largest lake
Climbing its peak takes only four hours and is definitely worth of Africa. Both lakes are of tectonic origin and have a defined
of effort. From the top one can admire magnificent views, position within the East African Rift System. Owing to un-
particularly to the Crater Highlands and the deep Gregory doubted landscape beauty and outstanding natural richness, these
Rift valley (Tombazzi 2003). objects represent high-ranking geotouristic attractions.

57
 Geotouristic valorization, touristic development and hazard

Fig. 19. The Maasai souvenirs for tourists, phot. J. Żaba • Masajskie Fig. 20. The Maasai warrior posing for touristic picture, phot. J. Żaba
pamiątki dla turystów, fot. J. Żaba • Wojownik masajski pozujący do zdjęcia, fot. J. Żaba

Geotouristic valorization methodology took into account such indicators, as: accessibil-
ity, visibility, reclamation of geological and other values, legal
of the Ngorongoro Conservation Area protection, additional infrastructure, integrity, and vulnerabil-
geosites ity to destruction due to use (Tab. 1). The conducted valoriza-
Selected geosites of the Ngorongoro Conservation Area tion indicates that the highest use values typify the best known
and surrounding terrains were subject to detailed valorization and managed geosites of the Ngorongoro Crater, Olduvai Gorge,
(Tab. 1, 2). To achieve this task, a methodology based on and Laetola area (Tab. 2). These objects represent certain
scoring different detail factors influencing on the attractive- “visit cards” of the Ngorongoro Conservation Area; hence, their
ness of a given object, clustered into four main categories, degree of accessibility, use and protection is highest among all
was applied (Pereira et al. 2007; Brilha et al. 2009). Besides potential geosites considered. Another problem is their vulner-
scientific values, these also include additional, use and protec- ability to destruction. The most resistant are large forms, usu-
tion values. The first two categories can be treated together ally those deprived of outstanding cultural values like, for in-
as a geological value of an object. Application of such a scheme stance, Oldoinyo Lengai, Olkarien Gorge, or Olmoti and
makes it possible to obtain precious data enabling mutual Empakai craters (Tab. 2). The most vulnerable and, thereby,
comparison of individual geosites at relative low, as far as endangered by increased tourist traffic are geosites associated
ranking of geotouristic values is concerned, level of subjectiv- with cultural and ecological values like, e.g., the Olduvai Gorge
ity (Pereia et al. 2010). and Laetola area (Tab. 2).
The Ngorongoro Crater, as the greatest and most important
geotouristic attraction of this area, received the highest rank Hazards
among all geosites considered (Tab. 1, 2). It has, therefore, Despite relatively early initiated activity aiming at protect-
the highest geotouristic potential in the analyzed area. Never- ing natural heritage of the Ngorongoro Crater, the area has
theless, this object did not attain the first place in all four, been and will certainly be exposed to different types of haz-
main categories (cf. Tab. 2). It dominates decisively with re- ards, both natural and anthropogenic ones. These concern,
spect to additional values (Tab. 2), such as: aesthetic, eco- nearly to the same degree, different elements of animate
logical and cultural ones (Tab. 1). Taking into account scien- nature, inanimate natural objects, and cultural values. During
tific values, the highest, nearly identical rank, obtained two the 1984–1989 time span, the Ngorongoro Conservation Area
geosites: the Ngorongoro Crater and Olduvai Gorge (cf. Tab. was included in the special UNESCO Global Cultural and
2). In the first case, this is related to a peculiar position of this Natural Heritage List, the most important values of which are
world-largest, not destroyed and unflooded volcanic caldera being permanently endangered (UNESCO/IUCN 2008).
within the East African Rift System (Żaba, Gaidzik 2011b). Ongoing geological processes associated with the East
Outstanding archaeological findings in the Olduvai Gorge African Rift System, one of the greatest attractions of the
and their importance for understanding human evolution Ngorongoro Crater, could also pose a certain hazard resulting
contributed to high ranking of this object with respect to from both seismic and volcanic activity of the area. Up to
scientific values. Moreover, high rank went also to the only now, it is impossible to countermeasure these risks and the
active carbonatite volcano on Earth, i.e. Oldoinyo Lengai (cf. only NCA activity in this respect consists of monitoring such
Tab. 2). A particularly low score in this category received the processes.
Naser rock, showing mainly aesthetic and some cultural and Animate nature of the caldera area requires special protec-
archaeological values, although of considerably lesser impor- tion. Numerous animal and plant species living in this area
tance compared to the Olduvai Gorge. are more or less endangered with extinction. Particularly
Apart from scientific, aesthetic, cultural or ecological values, endangered is, first of all, black rhinoceros (Diceros bicornis),
a geosite should also fulfill the criteria related to tourist traffic which was included in the Red List of Threatened Species of
potential (use values and protection possibilities). The applied the International Union for the Conservation of Nature, being

58
 Geotouristic valorization, touristic development and hazard

listed in the category of critically endangered species. Among the UNESCO World Cultural and Natural Heritage List and
other species of this list (categories of endangered by extinc- protection by other measures as well.
tion and prone to extinction species), one should mention: Each year, the Ngorongoro Crater is visited by crowds of
hippo (Hippopotamus amphibius), African bush elephant tourists whose number, although still growing, is strictly
(Loxodonta africana), lion (Panthera leo), cheetah (Acinonyx concentrated. It is due to common obligation of hiring guides
jubatus), African wild dog (Lycaon pictus), and golden cat and guards when visiting the majority of NCA objects. Tour-
(Profelis aurata). The most endangered bird species occurring ist traffic within the Ngorongoro caldera is only allowed in
in the crater include, according to the International Union for rented, specially equipped off-road cars, which protect tour-
the Conservation of Nature, lesser kestrel (Falco naumanni) ists against dangerous animals living in the Crater. The ac-
and karamoja apalis (Apalis karamojae; http://www.iucn- commodation capacity in this area is strictly determined and
redlist.org/). closely monitored.
The world of animate and inanimate nature of the Valorization of the selected nine geosites from the
Ngorongoro Crater is particularly sensitive to threats posed Ngorongoro Conservation Area and its surroundings indicates
by both local population and still increasing flow of tourists that the Ngorongoro Crater and Olduvai Gorge have the high-
visiting this place. est geotouristic potential. All analysed objects are typified by
relatively high scientific and aesthetic values. Most of them,
Summary however, from those less intensely promoted, obtained lower
ranks in the categories of natural protection, tourist infra-
The Ngorongoro Crater, due to its great, world-unique structure and use.
natural richness as well as magnificently represented and well Despite strict rules applied in NCA, both the Ngorongoro
visible traces of different geological processes (mainly tec- Crater and inhabiting animal and plant species are constant-
tonic and volcanogenic ones), deserves to be called the great- ly subject to different natural and anthropogenic hazards. The
est geotouristic attraction of the Gregory Rift and one of the latter ones are kept to a minimum by the authorities of the
most important attractions of East Africa, and even the entire Ngorongoro Conservation Area. Natural hazards result from
continent. The constantly increasing number of tourists visit- particular position of this area within the East African Rift
ing this region each year testifies to great interest in areas System where increased activity of various geological proc-
where attractions provided by both animate and inanimate esses is observed. The most hazardous ones include volcanic
nature are combined with cultural values. Exceptional values and seismic activity, strongly associated with rifting that has
of this particular locality were confirmed by its inclusion into led to development of great tectonic grabens. 

Streszczenie Arthura Conan Doyle’a wywołują bardzo strome, a w wielu

Krater Ngorongoro miejscach pionowe, ściany kaldery wznoszące się na wyso-
kość około 600 metrów ponad jej dno, izolując w ten sposób
największą atrakcją geoturystyczną Ngorongoro od reszty globu.
ryftu Gregory’ego Jednakże Krater Ngorongoro to nie tylko przyroda oży-
wiona. Jest to bowiem szczególny przykład – w skali globu
(północna Tanzania, Afryka) – zjawisk i procesów geologicznych bardzo istotnych w roz-
– waloryzacja geoturystyczna, woju Ziemi (Żaba, Gaidzik 2011b). Ngorongoro stanowi
zagospodarowanie turystyczne największą na Ziemi – niezalaną wodą i niezniszczoną – za-
padliskową kalderą wulkaniczną, pierwotnie znacznie wyż-
i zagrożenia szego niż obecnie (mającego niegdyś prawie 5000 m n.p.m.),
rozległego wulkanu tarczowego. Jego aktywność została
Jerzy Żaba, Krzysztof Gaidzik zapoczątkowana około 3–2 mln lat temu i trwała przez nie-
malże ćwierć miliona lat. Powstanie i rozwój tej formy
Wstęp były ściśle związane z procesami ryftogenezy zachodzącymi
Krater Ngorongoro pozostawia niezatarte wrażenia u każ- w obrębie ryftu Gregory’ego, będącego jednym z najlepiej
dego z odwiedzających. Magiczny, iście rajski ogród z tysią- poznanych segmentów wschodnioafrykańskiego systemu
cami dziko żyjących zwierząt oraz licznymi, nierzadko ryftowego. Stanowi on ramię porzucone, w obrębie którego
bardzo unikalnymi – w tym też endemicznymi – gatunkami pomimo widocznych oznak aktywności tektonicznej wraz
roślin przyciąga każdego roku wielbicieli przyrody ożywionej z towarzyszącymi jej przejawami procesów wulkanicznych
w jej naturalnym, zdającym się być nieskażonym przez czło- nie doszło do ukształtowania się skorupy oceanicznej.
wieka i cywilizację środowisku (Fig. 1; Żaba, Gaidzik 2011a). Praca stanowi ostatnią z serii trzech artykułów poświęco-
Monumentalne, majestatyczne szczyty stożków wulkanicz- nych kraterowi Ngorongoro jako największej atrakcji geotu-
nych wznoszących się ponad Wyżyną Kraterów i okalających rystycznej ryftu Gregory’ego, a najprawdopodobniej także
kalderę Ngorongoro jeszcze bardziej potęgują doznania este- całej Afryki Wschodniej. Dotyczy ona turystycznego zago-
tyczne. Niewątpliwe skojarzenia z Zaginionym Światem Sir spodarowania tego rejonu, sposobów ochrony elementów

59
 Geotouristic valorization, touristic development and hazard

przyrody ożywionej i nieożywionej, a także możliwości Maswa (Maswa Game Reserve), 2 – od południowego za-
i  zasad działalności człowieka na tym obszarze. Ponadto chodu z obszarem chronionym Makao (Makao Game Con-
zawiera informacje na temat zagrożeń zarówno występują- troled Area), 3 – od południa poprzez jezioro Eyasi z obsza-
cych obecnie, jak i mogących się pojawić w niedalekiej rem chronionym Mang’ola (Mang’ola Game Controlled
przyszłości, związanych z lawinowo rosnącym ruchem tury- Area), 4 – od wschodu z obszarami chronionymi: Mto-Wa-
stycznym. Pozostałe dwa artykuły zostały poświęcone uwa- Mbu (Mto-Wa-Mbu Game Controlled Area) i jeziora Natron
runkowaniom przyrodniczym krateru Ngorongoro. W pierw- (Lake Natron Game Controlled Area), 5 – od północy
szym z  nich zaprezentowano warunki geograficzne tego z obszarem chronionym Loliondo (Loliondo Game Control-
obszaru (położenie i morfologię terenu, warunki hydrologicz- led Area).
ne, klimat, świat przyrody ożywionej oraz miejscową ludność W stosunkowo niewielkiej odległości na wschód i połu-
autochtoniczną; Żaba, Gaidzik 2011a), natomiast w drugim dniowy-wschód od NCA znajdują się parki narodowe: jezio-
– pozycję geologiczną oraz ewolucję Krateru Ngorongoro na ra Manyara, Arusha (obejmujący najwyższy czynny wulkan
tle wschodnioafrykańskiego systemu ryftowego (Żaba, Gai- Afryki – Meru) oraz Kilimandżaro, w obrębie którego znaj-
dzik 2011b). duje się najwyższa góra Afryki (Fig. 2).
Geokonserwacja Świadectwem bogactwa przyrodniczego krateru Ngoron-
Stosunkowo wcześnie zauważono pilną potrzebę ochrony goro jest między innymi uznanie tego obszaru w 1981 roku
unikalności dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego krate- za Rezerwat Biosfery w ramach programu UNESCO Czło-
ru Ngorongoro. Już w pierwszej połowie XX wieku zwrócono wiek i Biosfera (UNESCO/IUCN 2008) oraz za światowy
uwagę na niewątpliwe bogactwo przyrody ożywionej tego Obszar Ptaków Endemicznych (Fishpool, Evans, red. 2001).
obszaru, całkowicie zakazując polowań. W roku 1951 obszar Ponadto NCA znajduje się w gronie 200 Światowych Eko-
Ngorongoro został włączony w nowo powstały Park Narodowy regionów Słodkiej Wody WWF (WWF Global 200 Freshwa-
Serengeti (UNESCO/IUCN 2008). Jednakże kluczowym ter Eco-region; UNESCO/IUCN 2008).
momentem w historii geokonserwacji tego obszaru był rok W roku 1978 krater Ngorongoro został wpisany na Listę
1959, kiedy to utworzono Obszar Chroniony Ngorongoro Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego
(Ngorongoro Conservation Area, NCA). Założenia leżące UNESCO, jako obiekt o charakterze przyrodniczym (http://
u  podstaw powołania tej formy ochrony nosiły znamiona whc.unesco.org/en/). W ten sposób doceniono zarówno jego
swoistego eksperymentu. Powstał on bowiem jako pierwszy niewątpliwe bogactwo przyrody ożywionej, jak i nieożywio-
wielofunkcyjny obszar chroniony w Afryce Wschodniej, ma- nej. Podkreślono też szczególne znaczenie procesów ryfto-
jący zapewnić harmonijną koegzystencję świata przyrodnicze- genezy i związaną z nimi aktywnością wulkaniczną. Z uwa-
go z lokalną społecznością Masajów (Estes et al. 2006). Jed- gi na rewelacyjne odkrycia archeologiczne dotyczące ewolu-
nakże zbyt intensywny wzrost liczby ludności autochtonicznej cji człowieka dokonane w ostatnich latach w obrębie wąwozu
oraz związanej z tym działalności agrokulturowej i pasterskiej Olduvai i rejonu Laetoli, Komitet Światowego Dziedzictwa
(stada bydła liczące dziesiątki tysięcy sztuk) stanowił coraz uznał i dopisał 31 lipca 2010 roku znaczenie aspektów kul-
większe zagrożenie dla niemal wszystkich istotnych elementów turowych dla Obszaru Chronionego Ngorongoro. Obecnie
przyrodniczych krateru. Sytuacja ta doprowadziła do radykal- NCA jest kwalifikowane na liście UNESCO jako obiekt
nej zmiany w sposobie zarządzania tymi terenami przez mieszany, wpisany z uwagi na pięć – spośród dziesięciu –
władze Obszaru Chronionego Ngorongoro (Ngorongoro Con- kryteriów (jedno kryterium kulturowe – nr IV oraz wszyst-
servation Area Authority, NCAA). W roku 1975 ludność ma- kie możliwe kryteria przyrodnicze – nr VII, VIII, IX i X;
sajską wysiedlono poza obręb krateru i zakazano wszelkiej UNESCO 2005). Według tych kryteriów, sformułowanych
działalności związanej z uprawą roślin w jego obrębie. Od tego przez Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO, Obszar
czasu Masajowie żyją nadal w obrębie NCA, jednakże w samej Chroniony Ngorongoro spełnia następujące warunki: kryte-
kalderze Ngorongoro nie ma obecnie żadnych stałych miesz- rium IV – przedstawia szczególny przykład typu budowli,
kańców (UNESCO/IUCN 2008). zespołu architektonicznego lub technologicznego albo kra-
Obszar Chroniony Ngorongoro zajmuje powierzchnię jobrazu ilustrującego ważny etap (lub etapy) w historii
8292  km 2, co stanowi niecały 1% powierzchni Tanzanii, ludzkości, kryterium VII – obejmuje wyjątkowe zjawiska
jednakże jest to teren o powierzchni ponad trzykrotnie przyrodnicze lub tereny szczególnego naturalnego piękna
większej niż na przykład państwa Luksemburg. Oprócz i  o  estetycznym znaczeniu, kryterium VIII – przedstawia
samej kaldery, która jest bez wątpienia najważniejszym szczególne świadectwo ważnych etapów w historii planety,
obiektem w NCA, obejmuje on również inne wygasłe wul- zawierające ślady dawnego życia, istotnych toczących się
kany tarczowe ryftu Gregory’ego znajdujące się na Wyżynie procesów geologicznych tworzących formy ukształtowania
Kraterów takie jak Oldeani, Olmoti, Loolmalasin, Empakai, terenu lub istotne formacje geomorficzne lub fizjograficzne,
Kerimasi, Makarot (por. Żaba, Gaidzik 2011b), a także kryterium IX – przedstawia szczególny przykład toczących
wzgórza Doinyoogol i wąwóz Olduvai. Ponadto tuż przy się procesów ekologicznych i biologicznych, istotnych dla
granicy z NCA znajduje się jedyny na Ziemi czynny wulkan ewolucji i rozwoju lądowych, słodkowodnych, przybrzeżnych
karbonatytowy Oldoinyo Lengai. Obszar Chroniony Ngo- i morskich ekosystemów lub społeczności roślin i zwierząt
rongoro zajmuje szczególne miejsce w północnej Tanzanii, oraz kryterium X – obejmuje najważniejsze środowiska
sąsiadując z wieloma terenami o różnej randze ochrony (Fig. 2). przyrodnicze do ochrony różnorodności form życia, łącznie
Graniczy on: 1 – od zachodu z Parkiem Narodowym Seren- z zagrożonymi gatunkami o uniwersalnej wartości z punktu
geti (Serengeti National Park) oraz rezerwatem przyrody widzenia nauki i konserwacji przyrody.

60
 Geotouristic valorization, touristic development and hazard

Ruch turystyczny specjalne punkty widokowe, z których można podziwiać im-

Krater Ngorongoro z uwagi na bogactwo i różnorodność ponującą panoramę „Arki Afryki” (Fig. 7, 17).
świata przyrodniczego i kulturowego oraz obecność na Liście Jednakże Obszar Chroniony Ngorongoro to nie tylko sam
Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Krater. Odwiedzający ten obszar, dzięki infrastrukturze
UNESCO stanowi jedną z najczęściej odwiedzanych atrakcji turystycznej rozwiniętej na całym terenie NCA, mogą swo-
turystycznych Tanzanii. Prawie 25% wszystkich turystów bodnie dotrzeć również do innych, niewątpliwie wyjątko-
odwiedzających północną Tanzanię zwiedza również Obszar wych, atrakcji tej części Afryki (Fig. 18). Poza kraterem
Chroniony Ngorongoro. W ciągu ostatnich trzech dekad liczba Ngorongoro do bardziej istotnych elementów tej infrastruk-
turystów wzrosła tam ponad dziesięciokrotnie – z  poziomu tury należą (Fig. 18): 1 – Safari Lodge (Hotel Safari) nad
około 35 tysięcy w 1983 roku do prawie 360 tysięcy w 2006 roku jeziorem Ndutu, 2 – centra interpretacyjne (w pobliżu bra-
(w tym ponad 250 tysięcy stanowili turyści zagraniczni). my wjazdowej Lodoare do NCA – Fig. 7 oraz w rejonie
Władze NCA planowały do roku 2010 zwiększyć liczbę tury- wąwozu Olduvai), 3 – kilkanaście miejsc kempingowych
stów do jednego miliona (UNESCO/IUCN 2007). (campsites), m.in.: w rejonie jeziora Ndutu, pod wulkanami:
Wzrost liczby turystów odwiedzających krater Ngorongo- Empakai oraz Makarot, 4 – muzeum z ekspozycją dotyczą-
ro nie jest przypadkowy. Jest on przede wszystkim efektem cą rozwoju ludzkości w rejonie wąwozu Olduvai, 5 – wiele
intensywnej działalności władz Obszaru Chronionego Ngo- punktów widokowych oraz miejsc wypoczynkowych przy-
rongoro (NCAA), które stale rozwijają infrastrukturę tury- gotowanych dla turystów.
styczną w tym rejonie. Bardzo rzetelnie i przejrzyście jest Ponadto w mieście Arusha, leżącym u podnóża czynnego
prowadzona oficjalna strona internetowa Obszaru Chronio- wulkanu Meru, otwarto w 2002 roku centrum informacyjne
nego Ngorongoro (Fig. 3; http://www.ngorongorocrater.org/ mające promować turystykę w Tanzanii. Także autochtonicz-
welcome.html). Z zawartych na niej informacji potencjalni na ludność masajska zaangażowała się bardzo aktywnie
turyści mogą się dowiedzieć co warto zwiedzić oraz jakie są w  działalność turystyczną, widząc w tym szansę wyjścia
przepisy prawne i organizacyjne w obrębie NCA. Ponadto z biedy (Fig. 19, 20).
mogą oni uzyskać wszelkie dane na temat: kosztów pobytu Walory geoturystyczne Obszaru Chronionego
i warunków na miejscu, możliwości wynajęcia samochodu Ngorongoro
oraz przewodnika, a także tego, co należy ze sobą zabrać, Krater Ngorongoro przyciąga rzesze turystów zarówno
udając się do krateru. Jeśli te informacje nie są wystarczają- tych ukierunkowanych na przyrodę ożywioną, jak i zainte-
ce na stronie tej można także zadawać własne, bardziej lub resowanych tzw. przyrodą nieożywioną, czyli geoturystów.
mniej szczegółowe pytania. Niezwykle istotna jest wiado- Trudno się temu dziwić, gdyż obiekt ten spełnia wszystkie
mość, iż zarówno do krateru Ngorongoro, jak i wąwozu Ol- wymagania stawiane atrakcjom geoturystycznym (Żaba,
duvai można się udać tylko i wyłącznie w asyście licencjo- Gaidzik 2011b).
nowanego przewodnika. Turyści odwiedzający NCA powin- Niewątpliwie krater Ngorongoro urzeka swą monumen-
ni również być ochraniani przez przeszkolonych i uzbrojonych talną formą. Jako największa niezniszczona i niezalana wodą
strażników, głównie z uwagi na obawę przed atakami dra- kaldera wulkaniczna Ziemi tworzy niepowtarzalny, malow-
pieżnych ssaków żyjących na tym obszarze (Fig. 4, 5, 6). niczy krajobraz. Jednocześnie świadczy o charakterze oraz
Na dno kaldery prowadzą trzy drogi (Fig. 7, 8) wytyczone intensywności procesów geologicznych, które w niedalekiej
i przystosowane na potrzeby ruchu turystycznego: przeszłości zachodziły na tym obszarze (Żaba, Gaidzik
– Seneto – będąca wyłącznie drogą zjazdową; 2011b). Obserwowane zjawiska budzą też niepokój i lęk przed
– Lerai – służąca tylko jako droga wyjazdowa; ogromem oraz nieuchronnością sił przyrody.
– Lemala (Sopa) – droga, którą możliwe jest poruszanie Szczególnie interesujący z geoedukacyjnego punktu wi-
się w dwu kierunkach (zarówno w dół, jak i w górę). dzenia jest profil stratygraficzny znajdujący się przy drodze
Na dnie kaldery wytyczono wiele wzajemnie krzyżują- Lerai prowadzącej z dna kaldery ku jej koronie (por. Żaba,
cych się dróg, które umożliwiają turystom dotarcie do Gaidzik 2010b; Fig. 7). Na ścianie o wysokości ponad 300 m
wszystkich interesujących i wartych zobaczenia miejsc (Fig. odsłaniają się tam utwory typowe dla obszarów wulkanicz-
7). Można poruszać się tam wyłącznie wynajętym, specjal- nych, reprezentowane przez naprzemianległe „warstwy”
nie do tego przystosowanym samochodem (Fig. 9). Zapew- zbudowane z law oraz tufów, będące śladem kolejnych erup-
nia on ochronę przed licznymi niebezpiecznymi zwierzęta- cji wulkanu Ngorongoro. Profil ten – prawidłowo opisany
mi żyjącymi w kalderze (Fig. 6, 10), jednocześnie umożli- i wyeksponowany – z pewnością ma szansę stać się jednym
wiając bezpieczne spożywanie posiłków oraz fotografowa- z ważniejszych geostanowisk w obrębie kaldery.
nie (Fig. 11, 12, 13). Oprócz krateru Ngorongoro na obszarze NCA znajduje się
Na krawędzi kaldery znajduje się pięć hoteli (lodge – Fig. wiele innych atrakcji geoturystycznych. Do najważniejszych
7): Serena Lodge, Crater Lodge (Hotel Kraterowy), Rhino z nich należą:
Lodge (Hotel Nosorożca), Wildlife Lodge (Hotel Dzikiej Przy- Wąwóz Olduvai lub Oldupai (Fig. 18–A). W wąwozie tym
rody; Fig. 14) i Sopa Lodge. Obiekty te oferują w sumie ponad znajduje się jedno z najsłynniejszych stanowisk archeologicz-
500 miejsc noclegowych (UNESCO 2005). Ponadto w obrębie nych i antropogenicznych, w obrębie którego natrafiono na
korony kaldery położonych jest kilka specjalnie wyznaczonych wiele bardzo wartościowych pod względem naukowym
miejsc kempingowych (campsites; Fig. 7). Na terenie NCA szczątków naszych praprzodków. Pomimo iż rejon ten był
znajdują się także punkty informacji turystycznej (Fig. 15, 16). znany archeologom już od początku XX wieku, najbardziej
Dla turystów zostały ponadto wyznaczone i przygotowane znaczące odkrycia zostały dokonane w połowie tego stulecia

61
 Geotouristic valorization, touristic development and hazard

przez małżeństwo Louisa i Mary Leakey’ów. Do najważniej- jonym strażnikiem. Dotarcie na szczyt wulkanu Empakai
szych należą znaleziska z 1959 roku hominida Australopit- zapewnia niezapomniane widoki zarówno na Wyżynę Kra-
hecus boisei (Zinjanthropus) sprzed 1,75 mln lat temu. Także terów, jak i wnętrze krateru, z urzekającym swym pięknem
bardzo ważne dla zrozumienia ewolucji rodzaju ludzkiego są jeziorem Empakai (Tombazzi 2003).
odkrycia szczątków hominida Homo habilis i Homo erectus Skała Nasera (Fig. 18-F). Nazwą tą jest określany potęż-
(Leakey L. 1965; Leakey M.D. 1967, 1971, 1976, 1979). Po ny monolit o wysokości około 100 m, leżący w północno-
tych spektakularnych odkryciach w obrębie stanowisk znaj- zachodniej części Obszaru Chronionego Ngorongoro. Stano-
dujących się w wąwozie Olduvai prowadzi się niemalże wi on jeden z częściej odwiedzanych przez turystów obiektów.
nieprzerwane prace badawcze, przez długi okres czasu prawie Jest to miejsce odznaczające się wspaniałymi widokami,
wyłącznie przez kolejnych członków rodziny Leakeyów. a także interesujące i bardzo ważne stanowisko archeologicz-
W wyniku tych długotrwałych i intensywnych badań w re- ne (Tombazzi 2003).
jonie tym natrafiono na niezwykłe bogactwo narzędzi i przed- Wąwóz Olkarien (Fig. 18-G). Wąwóz ten, znajdujący się
miotów użytkowanych przez naszych praprzodków (Leakey w obrębie Doinyoogol, zapewnia geoturystom fascynujące
1967, 1971, 1976, Mora, de la Torre, 2005, Diez-Martín et al. widoki, które roztaczają się z jego stromych ścian. Jest to
2009), a także wiele skamieniałych kości wymarłych już miejsce bardzo atrakcyjne i godne polecenia.
zwierząt (Leakey 1965). Do wąwozu należy udać się wraz Skarpa uskokowa Eyasi (Fig. 18-H; por. też Żaba, Gaidzik
z wynajętym strażnikiem oraz licencjonowanym przewodni- 2011b). Ta bardzo wyraźnie zaznaczająca się w morfologii
kiem. Szczególnie interesujące, z uwagi na niezapomniane skarpa uskokowa przebiega wzdłuż południowo-zachodniej
widoki oraz poczucie szczególnej atmosfery „kolebki ludz- granicy Obszaru Chronionego Ngorongoro. Ukształtowała
kości”, jest przejście dnem wąwozu. Znajduje się tam też się ona podczas pierwszego etapu ryftogenezy. W jej obrębie
warte zwiedzenia muzeum, w którym zgromadzono unika- odsłaniają się prekambryjskie skały metamorficzne (Żaba,
towe eksponaty (UNESCO/IUCN 2008). Z nazwą wąwozu Gaidzik 2011b). Poza niewątpliwymi walorami geoedykacyj-
wiąże się również znana teoria Olduvai, sformułowana po raz nymi tej struktury szczególnie godne uwagi są wspaniałe
pierwszy w 1989 roku przez Richarda Duncana, a w kolejnych widoki, które rozciągają się z jej górnej krawędzi na położo-
latach udoskonalana (Duncan 1989). Zgodnie z nią cywiliza- ne poniżej jezioro Eyasi.
cja industrialna może trwać co najwyżej 100 lat. Tuż przy północno-wschodniej granicy Obszaru Chronio-
Rejon Laetoli (Fig. 18-B). W rejonie tym znaleziono, nego Ngorongoro znajduje się stożek czynnego wulkanu Ol-
bardzo dobrze zachowane w skałach wulkanicznych, odciski doinyo Lengai (Fig. 18; por. też Żaba, Gaidzik 2011b). Nazwa
stóp hominida sprzed 3,6 milionów lat. Tego niezmiernie tego stratowulkanu w języku Masajów oznacza „Górę Boga”.
ważnego odkrycia dokonała w 1972 roku Mary Douglas I jak się okazuje nie jest ona przypadkowa, gdyż jest to wulkan
Leakey (Leakey 1979). Najprawdopodobniej ten nasz pra- szczególny. Stanowi on jedyny na kuli ziemskiej aktywny
przodek poruszał się już w postaci wyprostowanej. Obecnie wulkan o lawie węglanowej (wulkan karbonatytowy; Dawson
ślady te można podziwiać w muzeum znajdującym się w po- 2008). Wspinaczka na jego szczyt zajmuje zaledwie cztery
bliżu wąwozu Olduvai. godziny i jest zdecydowanie warta wysiłku. Roztaczają się
Czarne wydmy (Fig. 18-C). Są to niezmiernie interesujące, stamtąd wspaniałe widoki, zwłaszcza na Wyżynę Kraterów
stosunkowo niewielkie wydmy zbudowane z czarnego piasku i głęboką dolinę ryftu Gregory’ego (Tombazzi 2003).
wulkanicznego. Występują one na terenach równinnych Ob- W niewielkiej odległości od krateru Ngorongoro i NCA
szaru Chronionego Ngorongoro. Formy te są przemieszczane znajduje się ponadto wiele wartych odwiedzenia atrakcji o cha-
w tempie około 18 m/rok przez stałe wiatry (Tombazzi 2003). rakterze wybitnie geoturystycznym. Zdecydowanie do najważ-
Krater Olmoti (Fig. 18-D; por. też Żaba, Gaidzik 2011b). niejszych z nich należy wulkaniczny masyw Kilimandżaro
Krater wygasłego wulkanu tarczowego Olmoti, sąsiadujący (5895 m n.p.m.), będący najwyższą górą Afryki i zarazem naj-
od północnego wschodu z kraterem Ngorongoro, jest nie- wyższą samotną górą Ziemi. Podobnie jak krater Ngorongoro
zwykle interesujący z kilku powodów. Przede wszystkim są jest on ściśle związany z ewolucją ryftu Gregory’ego. Wulkan
to walory edukacyjne, a także doznania estetyczne podczas ten zaczął się kształtować około 1,8–1,5 mln lat temu, a zatem
wspinaczki na urokliwy, pięknie zachowany stożek wulka- już po zakończeniu aktywności w Ngorongoro. Zakończył on
niczny. Z korony krateru roztacza się zapierający dech swą działalność zaledwie 10 tysięcy lat temu (Żaba 2005). War-
w piersiach widok na kalderę Ngorongoro wraz z jeziorem to udać się też do Parku Narodowego Arusha, na terenie którego
Makat oraz ogólną panoramę Wyżyny Kraterów. Godny znajduje się najwyższy czynny wulkan Afryki – Meru (4568 m
podziwu jest również widok wnętrza krateru Olmoti, które- n.p.m.; Fig. 2, Dawson 2008).
go średnica wynosi około 6,5 km. Podczas drogi na szczyt Na południowym wschodzie, w pobliżu NCA znajduje się
wulkanu Olmoti mija się wspaniałe wodospady na rzece Park Narodowy Jeziora Manyara (Fig. 2), a na zachód od
Munge utworzone w obrębie skał wulkanicznych (Tombazzi krateru Ngorongoro – Jezioro Wiktorii położone na wysoko-
2003). ści ponad 1000 m n.p.m. Zajmując powierzchnię 68 800 km²
Krater Empakai (Fig. 18-E; por. też Żaba, Gaidzik, 2011b). jest ono największym jeziorem Afryki. Oba jeziora odzna-
Krater tego wygasłego wulkanu tarczowego, o średnicy pra- czają się tektoniczną genezą oraz zajmują określoną pozycję
wie 8 km, jest – położoną 1000 m wyżej – miniaturą krateru w obrębie wschodnioafrykańskiego systemu ryftowego.
Ngorongoro. Obiekt ten stanowi idealny cel pieszych wędró- Z  uwagi na niewątpliwe piękno krajobrazów i wyjątkowe
wek, które z uwagi na znajdujące się w tym rejonie liczne bogactwo świata przyrodniczego obiekty te stanowią wyso-
stada bawołów afrykańskich, należy odbyć z dobrze uzbro- kiej rangi atrakcje geoturystyczne.

62
 Geotouristic valorization, touristic development and hazard

Geoturystyczna waloryzacja geostanowisk bardziej odporne są duże formy, zazwyczaj te, które nie od-
Obszaru Chronionego Ngorongoro znaczają się wybitnymi wartościami kulturowymi, np.: Ol-
Wybrane geostanowiska Obszaru Chronionego Ngoron- doinyo Lengai, wąwóz Olkarien, czy krater Olmoti i Empakai
goro i terenów przyległych poddano szczegółowej waloryza- (Tab. 2). Najbardziej podatne, a zatem zagrożone wzmożonym
cji (Tab. 1, 2). W tym celu wykorzystano metodyką opierają- ruchem turystycznym są geostanowiska związane z kulturą,
cą się na punktacji szeregu szczegółowych czynników wartościami ekologicznymi, np. wąwóz Olduvai, rejon Lae-
wpływających na atrakcyjność danego obiektu, zgrupowa- toli (Tab. 2).
nych w czterech głównych kategoriach (Pereira et al. 2007, Zagrożenia
Brilha et al. 2009). Oprócz wartości naukowych są to również: Pomimo stosunkowo wcześnie rozpoczętej działalności
wartości dodatkowe, użytkowe i ochrony. Pierwsze dwie mającej na celu ochronę dziedzictwa przyrodniczego krateru
kategorie można potraktować wspólnie jako wartość geolo- Ngorongoro obszar ten był, jest i będzie narażony na różnego
giczną danego obiektu. Zastosowanie takiego schematu po- rodzaju zagrożenia zarówno naturalne, jak i antropogeniczne.
zwala uzyskać bardzo cenne dane do porównywania geosta- Dotyczą one – niemalże w tym samym stopniu – różnych
nowisk między sobą, obarczone stosunkowo niskim – jak na elementów przyrody ożywionej, obiektów przyrody nieoży-
szacowanie wartości geoturystycznych – stopniem subiek- wionej oraz wartościach kulturowych. W latach 1984–1989
tywności (Pereia et al. 2010). Obszar Chroniony Ngorongoro znajdował się na specjalnej
Krater Ngorongoro, jako największa i najważniejsza Liście Obiektów Światowego Dziedzictwa Kulturowego
atrakcja geoturystyczna tego obszaru, uzyskał zdecydowa- i Przyrodniczego UNESCO, których najbardziej istotne warto-
nie najwyższą notę spośród wszystkich wziętych pod uwa- ści są w stanie poważnego zagrożenia (UNESCO/IUCN 2008).
gę geostanowisk (Tab. 1, 2). Wykazuje on zatem największy Żywe procesy geologiczne związane ze wschodnioafry-
potencjał geoturystyczny w obrębie analizowanego obszaru. kańskim systemem ryftowym, będące jedną z największych
Jednakże nie w każdej z czterech głównych kategorii obiekt atrakcji krateru Ngorongoro, mogą stanowić też pewne za-
ten uplasował się na pierwszym miejscu (por. Tab. 2). Zde- grożenie, wynikające zarówno z aktywności sejsmicznej, jak
cydowanie dominuje on pod względem wartości dodatko- i wulkanicznej tego obszaru. Dotychczas nie jesteśmy w sta-
wych (Tab. 2), takich jak wartości estetyczne, ekologiczne nie przeciwdziałać tym zagrożeniom, a jedyna działalność
oraz kulturowe (Tab. 1). Pod względem wartości naukowych władz NCA w tym względzie może polegać na monitorowa-
najwyższą, niemalże identyczną ocenę uzyskały dwa geo- niu tych procesów.
stanowiska: krater Ngorongoro oraz wąwóz Olduvai (por. Szczególnej ochrony w obrębie kaldery wymaga świat
Tab. 2). W pierwszym przypadku jest to związane ze szcze- przyrody ożywionej. Wiele gatunków zwierząt i roślin wystę-
gólną pozycją tej największej niezniszczonej i niezalanej pujących na tym obszarze jest w mniejszym lub większym
kaldery wulkanicznej na Ziemi, w obrębie wschodnioafry- stopniu zagrożonych wyginięciem. Do szczególnie narażonych
kańskiego systemu ryftowego (Żaba, Gaidzik 2011b). Wy- należy przede wszystkim nosorożec czarny (Diceros bicornis),
bitne odkrycia archeologiczne i ich znaczenie dla poznania który został wpisany do czerwonej księgi gatunków zagrożo-
ewolucji ludzkości, dokonane w obrębie wąwozu Olduvai nych wyginięciem Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody
wpłynęły na jego wysoką punktację pod względem warto- (w kategorii gatunków krytycznie zagrożonych). Wśród innych
ści naukowych. Ponadto wysoką notę uzyskał jedyny na kuli gatunków również wpisanych do czerwonej księgi (kategorie:
ziemskiej czynny wulkan karbonatytowy – Oldoinyo Lengai zagrożone oraz podatne na zagrożenie wyginięciem) znajdują
(por. Tab. 2). Szczególnie niską notę w tej kategorii uzyska- się między innymi: hipopotam nilowy (Hippopotamus amphi-
ła skała Nasera, posiadająca głównie wartości estetyczne bius), słoń afrykański (Loxodonta africana), lew (Panthera
oraz pewne wartości kulturowe i naukowe w zakresie ar- leo), gepard (Acinonyx jubatus), likaon (Lycaon pictus) i kot
cheologii, ale o zdecydowanie mniejszym znaczeniu niż złocisty (Profelis aurata). Z występujących w kraterze gatun-
wąwóz Olduvai. ków ptaków do najbardziej zagrożonych wyginięciem według
Oprócz wartości naukowych, estetycznych, kulturowych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody należą białoszpon
czy ekologicznych geostanowisko powinno również spełniać (Falco naumanni) i nikornik białosterny (Apalis karamojae)
kryteria związane z możliwością rozwoju ruchu turystycz- (http://www.iucnredlist.org/).
nego (cechy użytkowe oraz możliwości ochrony). W zasto- Świat przyrody ożywionej i nieożywionej krateru Ngo-
sowanej metodyce wzięto pod uwagę takie wskaźniki jak rongoro jest wyjątkowo czuły na zagrożenia zarówno ze
dostępność, widoczność, zagospodarowanie wartości geolo- strony ludności miejscowej, jak i stale powiększającej się
gicznych i innych, ochrona prawna, infrastruktura dodatko- rzeszy turystów odwiedzających to miejsce.
wa, integralność oraz odporność na zniszczenie w wyniku Podsumowanie
użytkowania (por. Tab. 1). Z przeprowadzonej waloryzacji Krater Ngorongoro z uwagi na swe wielkie, unikalne
wynika, iż najwyższymi wartościami użytkowymi cechują w skali światowej bogactwo przyrodnicze, a także wspania-
się najbardziej znane i najlepiej zagospodarowane geostano- le reprezentowane i czytelne ślady różnych procesów geolo-
wiska: krater Ngorongoro, wąwóz Olduvai i rejon Laetoli gicznych (głównie tektonicznych i wulkanogenicznych) za-
(Tab. 2). Te obiekty stanowią niejako „wizytówki” Obszaru sługuje na miano największej atrakcji geoturystycznej ryftu
Chronionego Ngorongoro stąd stopień ich udostępnienia, Gregory’ego, a także jednej z najważniejszych atrakcji Afry-
zagospodarowania i ochrony jest najwyższy ze wszystkich ki Wschodniej, a nawet całego kontynentu. O wielkim zain-
wziętych pod uwagę potencjalnych geostanowisk. Inaczej teresowaniu obszarami, na których atrakcje przyrody oży-
przedstawia się problem ich podatności na zniszczenie. Naj- wionej i nieożywionej łączą się z walorami kulturowymi,

63
 Geotouristic valorization, touristic development and hazard

świadczy wzrastająca z roku na rok liczba turystów odwie- łem geoturystycznym odznaczają się krater Ngorongoro
dzających ten rejon. Wybitne walory tej lokalizacji zostały i wąwóz Olduvai. Wszystkie wzięte pod uwagę obiekty cha-
dobitnie potwierdzone przez wpisanie jej na Listę Obiektów rakteryzują się stosunkowo wysokimi wartościami naukowy-
Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego mi i estetycznymi. Większość jednak – spośród tych mniej
UNESCO oraz objęcie też innymi formami ochrony. promowanych – uzyskała niskie noty w kategoriach dotyczą-
Każdego roku krater Ngorongoro jest odwiedzany przez cych ochrony, turystycznego zagospodarowania i użytkowania.
rzesze turystów. Pomimo iż ich liczba stale rośnie, ruch tu- Pomimo przestrzegania surowych zasad i reguł panujących
rystyczny na tym obszarze jest ściśle skoncentrowany. Dzie- w NCA, zarówno krater Ngorongoro, jak i żyjące w nim
je się tak z uwagi na powszechny obowiązek wynajmowania gatunki zwierząt i roślin są stale narażone na zagrożenia
przewodnika oraz strażnika podczas zwiedzania większości zarówno naturalne, jak i antropogeniczne. Te ostatnie są przez
obiektów NCA. W obrębie kaldery Ngorongoro przemiesz- władze Obszaru Chronionego Ngorongoro ograniczane do
czanie odbywa się wyłącznie wynajętymi, specjalnie przy- minimum. Zagrożenia naturalne wiążą się przede wszystkim
stosowanymi do tego celu samochodami terenowymi, które ze szczególnym położeniem tego obszaru w obrębie wschod-
chronią turystów przed niebezpiecznymi zwierzętami żyją- nioafrykańskiego systemu ryftowego, co wiąże się ze wzmo-
cymi w kraterze. Liczba miejsc noclegowych na tym obszarze żoną aktywnością różnych procesów geologicznych. Do
jest ściśle określona i szczegółowo monitorowana. najbardziej niebezpiecznych należy duża aktywność wulka-
Z przeprowadzonej waloryzacji wybranych dziewięciu niczna i sejsmiczna ściśle związana z procesami ryftogenezy
geostanowisk z Obszaru Chronionego Ngorongoro i terenów prowadzącymi do kształtowania się i rozwoju wielkich rowów
przyległych wynika, że zdecydowanie najwyższym potencja- tektonicznych.

References (Literatura):
Brilha, J., Pereira, D., Pereira, P. (eds.), 2009. Intensive Course on Geodi- Pereira, P., Pereira, D., Caetano Alves, M.I., 2007. Geomorphosite assess-
versity and Geological Heritage Assessment Workbook. University of ment in Montesinho Natural Park (Portugal). Geographica Helvetica,
Minho, 47 pp. 13, 159–168.
Dawson, J.B., 2008. The Gregory Rift Valley and Neogene-Recent Volca- Pereira, P., Brilha, J., Pereira, D., Carcavilla, L., Amrikazemi, A., Bajada, S.,
noes of Northern Tanzania. Geological Society, London, 102 pp. Barreto, J.M., Bollati, I., Braga, N., Canilho, S., Carvalhido, R., Casin-
Diez-Martín, F., Sánchez, P., Domínguez-Rodrigo, M., Mabulla, A., Barba, R., has, P., Castro, I., Cumbe, A., Dias, N., Erhartic, B., Fraga Pereira, R.,
2009. Were Olduvai Hominins making butchering tools or battering Gaidzik, K., Guimarães, R., Ghiraldi, L., Kozina, K., Lima, E., Lopes, E.,
tools? Analysis of a recently excavated lithic assemblage from BK (Bed Loureiro, C., Mantesso, V., Martin, S., Nekouie-Sadry, B., Pereira, S.,
II, Olduvai Gorge, Tanzania). Journal of Anthropological Archaeology, Rocha, J., Sá Lemos, H., Schilling, M., Sousa, M., Tomsa, A.M.,
28: 274–289. Torres, M., Welc, E. & Zanoletti, E., 2010. Subjectivity and uncertainty
Duncan, R.C., 1989. Evolution, technology, and the natural environment: in geological heritage quantitative assessment: results from fieldwork
A unified theory of human history. Proceedings of the Annual Meeting, using a predefined numerical methodology. In: Mugge-Bartolovic V.,
American Society of Engineering Educators: Science, Technology, & Rohling H. & Wrede V. (eds.), GeoTop 2010 – Geosites for the Public,
Society: 14B1-11-14B1-20. Paleontology and Conservation of Geosites. Schriftenreihe der Deu-
Estes, R.D., Atwood, J.L., Estes, A.B., 2006. Downward trends in Ngoron- tschen Gesellschaft für Geowissenschaften, 66, Hannover: 114–115.
goro Crater ungulate populations 1986–2005: Conservation concerns Tombazzi, G., 2003. New map of Ngorongoro Conservation Area. Maco
and the need for ecological research. Biological Conservation, 131: Editions LLC, Italy.
106–120. UNESCO/IUCN, 2007. Ngorongoro Conservation Area (United Republic
Fishpool, L., Evans, M. (eds.), 2001. Important Bird Areas for Africa and of Tanzania). Report of the WHC / IUCN Reactive Monitoring Mission
Associated Islands. Priority Sites for Conservation. Pisces Publications May 2007.
and Birdlife International, Newbury and Cambridge, U.K. BLI Conser- UNESCO/IUCN, 2008. Ngorongoro Conservation Area (United Republic
vation Series No. 11. of Tanzania). Report of the WHC / IUCN Reactive Monitoring Mission
Leakey, L., 1965. Olduvai Gorge. A Preliminary Report on the Geology and May 2008.
the Fauna 1951–1961. Cambridge University Press, Cambridge. UNESCO World Heritage Committee, 2005. Report on the 29th Session of
Leakey, M.D., 1967. Preliminary survey of the cultural material from Beds the Committee, Paris.
I and II, Olduvai Gorge, Tanzania. In: Bishop W.W., Clark J.D. (eds.), Żaba, J., 2005. The Kilimanjaro Volcano – geotouristic attraction in Africa.
Background to Evolution in Africa. University of Chicago Press, Chi- Geotourism, 1 (2): 3–12.
cago: 417–446. Żaba, J., Gaidzik, K., 2010. Geoturystyka – nowa interdyscyplinarna dzie-
Leakey, M.D., 1971. Olduvai Gorge. Excavations in Bed I and II, 1960–63, dzina nauk o Ziemi. Biuletyn Naukowy Wrocławskiej Wyższej Szkoły
vol. 3. Cambridge University Press, Cambridge. Informatyki Stosowanej. Turystyka i Rekreacja, 1: 6-13.
Leakey, M.D., 1976. A summary and discussion of the archaeological evi- Żaba, J., Gaidzik, K., 2011a. The Ngorongoro Crater as the biggest geotouri-
dence from Bed I and Bed II, Olduvai Gorge, Tanzania. In: Isaac G.L., stic attraction of the Gregory Rift (N Tanzania, Africa) – geographical
Mc Cowan E.R. (eds.), Human Origins, Louis Leakey and the East setting. Geotourism, 1–2 (24–25): 3–26.
African Evidence. W.A. Benjamin, Inc., Menlo Park: 431–460. Żaba, J., Gaidzik, K., 2011b. The Ngorongoro Crater as the biggest geotouri-
Leakey, M.D., 1979. Olduvai Gorge: My Search for Early Man. Williams stic attraction of the Gregory Rift (Northern Tanzania, Africa) – geolo-
Collins, London. gical heritage. Geotourism, 1–2 (24–25): 27–46.
Manega P.C., 1993. Geochronology, Geochemistry and Isotopic Study of
the Plio-Pleistocene Hominid Sites and the Ngorongoro Volcanic Websites:
Highlands in Northern Tanzania. Ph.D. Dissertation, University of http://whc.unesco.org/en/
Colorado, Boulder. http://www.ngorongorocrater.org/welcome.html
Mora, R., de la Torre, I., 2005. Percussion tools in Olduvai Beds I and II http://www.iucnredlist.org/
(Tanzania): implications for early human activities. Journal of Anthro-
pological Archaeology, 24: 179–192.

64

View publication stats