7ff

COLLECTIO
SELECTA

SS- ECCLESItE patrum,

cxxvii.

PAJ RES QUINTI ECCLESl.^ SyECULl.

S. AUGUSTINUS.
XX.
 PROSTAT INSUPER VENALE
MONTIS PESSULANI,
AptiD VIRENQUE, bibliopolah;

PARISIIS,

Apdd BIBLIOPOLAM, cci nomen gallice;

80CIETB POUR L4 PUBLICATION DES BONS LIVRES,

Rue des Saints-Peres, n» i6.

S.-CLODOALDT, E TYPOGRAPHEO BELIN-MANDAR.

«ea^

COLLECTIO
SELECTA

SS. ECCLESIiE PATRUM,

COMPLKCTENS

EXQUISU ISSIMA OPERA

TBM DOGMATICA ET MORALIA, TUM APOLOGETICA ET ORATORIA,

ACCIRANTIBUS

D. A. B. CAILLAU,
CAKOmCO HOKOIilRID CBNOUAKENSI BT CA Ut' HCENSI,

iNONNULLISQUE CLEUI GALLICANI PRESBYTERIS.

OPUS REGI DICATUM.

TOMUS CENTESIMUS VIGESIMUS SEPTIMUS.

PARISIIS,
APUD PAIIENT-DESBAURES, EDITOREM,
SANCT.« SEDIS Or.DISLM INSIGNIBIS DECORATIM ,

YU VULGO DIGTA DE SEINE, 48.

M. DCCC. XXXIX.
 ^as^

r3i?.

^
^
^M
 . ,^

SANCTI AllllELlI

AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

OPERUM ^ohzoi
PARS IV.

OPERA ORATORIA.

SERMONUM CLASSIS I.

SEUMONES DE TEMPOiiE.

CXKVII,
S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

SERMONES
AD POPULUM.

CLASSIS II.

SERMONES DE TEMPORE.

1 v-%/\ivvv vvv% vvw vvv% vwt vw\ vw% vvw vw% ww^wv» vw\ w/v% vvw vw\ vw^-vw* ww w

SEHMO CLXXXIV^

la NataW^ Donuni nostri Jesii Cliristi, I.

I. Natalis Dornini et Salvatoris nostri Jesu Christi, qiio

Veritas de terra orta est , et dies ex die in nostrum natus
est diem , anniversario reditu nobis hodie celebrandus
illuxit : exullemus et jucundemur in eo. Quid enim nobis
proestiterit tantae sublimitatis humilitas, fides habet Chris-
•
\lias dc Diversis 50. — ' Scrniones Je Nutali Pow///n'Iiabitos ab Au-
giistino Possiiiius iu InJiculo cap. q teslatur, et rursum lo cap. notat de lioc

eoJem festo scptciu ; ubi Senuoiiem tamen aliquem Jistinclc non designat.

f.
4 S. A.UGUST1M El'ISCOl'1

tianorum , remotum est a cordibus impioium ^ ijuoniam

abscondit Deus haec a sapientibus , et prudentibus, et re-

velavit eaparvulis^ Teneant ergo humiles huuiilitalem

Dei : ut in hoc tanto adjumento, tanquam in infirmitalis
suae jumento, perveniant ad altitudinem Dei. Sapientes
autem iJli et prudentes, dum alta Dei quaerunt, et humi-
lia non credunt, ista praetermittentes, et propter hoc nec

ad illa pervenientes , inanes et leves, inflati et elati, et

lanquam inter coelum et terram in ventoso medio pepen-

derunt. Sunt enim sapientes et prudentes , sed hujus
mundi , non ilhus mundus. Nam si esset
a quo factus est
in eis vera sapientia, quae Dei est et Deus est, intelhgerent
a Deo carnem potuisse suscipi, nec eum in carnem potuisse
mutari intelhgerent eum assumpsisse quod non erat, et
:

permansisse quod erat et in homine ad nos venisse, et a

5

Patre non recessisse et id eum perseverasse quod est, et

;

nobis apparuisse quod sumus et corpori infantdi poten- ^

tiam esse inditam et mundanoe moh non esse subtrac-

,

tam. Cujusopus est apud Patrem manentis mundus uni-

versus , hujus opus est ad nos venienlis virginis partus.
Dedit quippe indicium majestatis ejus virgo mater, tjuam
virgo ante conceptum , tam virgo post partum ; a viro
praegnans inventa, non facta : gravida masculo, sine mas^
culo : fehcior atque mirabilior fcecunditate addita , inte-
gritate non perdita. Hoc tam grande miraculum malunt
ilh fictum putare, quam factum. Tta in Christo ho-
mine et Deo , credere quoniam non possunt humana ,

contemnunt^ quoniam non possunt contemnere divina ,

non credunt. Nobis autem quanto ilhs abjectius, tanto sit

gratius in humihtate Dei hominis corpus et quanto ilhs :

est impossibihor, tanto sit divinior in hominis nativitate

virginis partus.
Mattii. XI 25.
 ,

SERMO CT.XXXIV, IN NATAI.l nOMIKI. T)

IT. Proinde Natalcm Domini Irequenlia et feslivilate

dehita celebremus. Exultent viri , exultent f'fx3minnR :

Christus vir est natus, ex femina est nalus 5 et utenjue

sexus cst honoratus. Jam ergo ad secundum hominem
transeat, qui in primo fuerat ante damnatus. Mortem no-
his persuaserat foemina : vilam nobis peperit foemina.
Nata est siniihtudo carnis peccati, ((ua mundaretur caro
peccati. Non itaque caro culpetur, sed ut natura vivat
culpa morikitur : quia sine culpa natus est , in quo is c[ui

in culpa fuerat , renascatur. Exultate, pueri sancli ,

qui
Christum praecipue sequendum elegistis ,
qui conjugia
non quaesistis. Non ad vos per conjugium venit quem ,

sequendum invenistis ut donaret vobis contemnere per

•,

quod venistis. Vos enim venistis per carnales nuptias,sine

quibusille spiritales venit ad nuptias:etvobis dedit sper-
nere nuptias ,
quos praecipue vocavit ad nuptias. Ergo
unde nati estis, non quaesistis j
quia eum qui non ita na-
tus est ,
plus quam caeteri dilexistis. Exultate, virgines
sanctae Virgo vobis peperit, cui sine corruptione nubatis,
:

quse nec concipiendo, nec pariendo potestis perdere quod

amatis.Exultate, justi : Natalis est Justificatoris. Exullate,
debiles et segroti : Natalis est Salvatoris. Exultate , cap-
tivi : Natalis est Redemptoris. Exultent servi : Natalis est
dominantis. Exultent liberi : Natalis est liberantis. Exul-
tent omnes Christiani : Natahs est Christi.

III. Hic dematre natus istum diem saeculis commcnda-

vit, qui de Patre natus saecula cuncta creavit. Nec illa na-
tivitas ullam habere potuit matrem , nec ista quresivit

hominem patrem. Denique natus et de pa- est Christus

tre, et de matre; et sine patre, matre: de patre et sine

Deus , de matre homo; sine matre Deus, sine palre ho-

mo. « Generationem ergo ejus quis enarrabit ^
? » Sive il-

' Isai. Liii, 8, et Acf. viii, 33.

 ,

6 S. AUGUSTINI EPISCOPI
lani sine tcmpore , sive istam sine semine 5 illam sine ini-
lio 5
istam sine exemplo ; iJIam qnae nunquam non fuit
istam quae nec antca nec postea luit 5 illam qujenon ha-
bet finem , istam quae initium illic habet, ubi fmem.
]\rcrito crgo Prophetae nuntiaverunt nasciturum , coeli

vero atque Angeli natum. Jaccbat in praesepio contincns

mundum : Verbum. Quem coeli non ca-
et infans erat et
piunt unius foeminaj sinus ferebat. Illa regem nostrum
,

regebat in quo sumus, illa portabat

; panem nostrum 5

illa lactabat. O manifesta infirmitas, et mira humihlas,

in qua sic latuit tota Divinitas ! Matrem cui subjacebat in-
fantia, regebat potentia : et cujus ubera sugebat, eam
veritate pascebat. Perficiebat in nobis sua munera ,
qui
sumere non abhorruit , etiam nostra primordia : et ipse
faciat iios Dei filios, qui propter nos fieri voluit hominis
filius.

-WM-VWWWWW^^tA/V» WVt A/^/VWWtVl/WWVWWWt/V^ X^WWWIA^WWVM^/W* vw\ wv* w

SEUMO CLXXXV^

In Natali Domini , 11.

I. Natalis Domini dicitur, quando Dei Sapientia se de-

monstravit infantem, et Dei Vcrbum sine verbis vocem
carnis emisit. Illa tamen occulta Divinitas, et Magis coelo
teste significata, et pastoribus angelica voce nunliata est.

Hanc igitur anniversaria solemnitate celebramus diem ,

qua impleta est prophetia dicens : « Veritas de terra orta

» cst , et justitia de ccelo prospexit-. » Veritas quaeest
in sinu Patris , de terra orta est, ut esset etiam in sinu
' Alias de Diveisis 62. — ^ Psal. lxxxiv, 12.
 SERMO CLXXXV, IN NATALI DOMINI. 7

matris. Veritas qna mundus continetur, de terra orla est,

ut foemincis manihus portaretur. Veritas qua beatitudo

Angelorum incorruplii)iliter alitur, de terra orta est , ut
carnalibus uberibus lactaretur. Veritas cui coelum non
suflicit, de terra orta est, ut in prsesepio poneretur. Cu-
jus bono in tanta bumilitate venit tanta subbmitas .^Nulb
utique suo ; sed magno, si eredimus, nostro. Expergiscere,
homo : pro te Deus factus est homo. « Surge ,
qui dor-
» mis , ct exurge a mortuis, et illuminabit te Christus^»
Pro te, inquam, Deus iactus est homo. In seternum moi-

tuus esses, nisi in tempore natus esset. Nunquam libera-

reris a carne peccati, nisi suscepisset simililudinem carnis
peccati. Perpetua te possideret miseria, nisi fieret haec mi-
sericordia. Non revixisses, nisi tuae morti convenisset.
Defecisses , nisi subvenisset. Perisses, nisi venisset.
II. Celebremus laeti nostrae salutis et redemptionis ad-
ventum. Celebremus festum diem^ c|uo magnus et ^eter-
nus dies ex magno et aeterno die venit in hunc nostrum
tam brevem temporalem diem. « Hic est nobis factus jus-
» titia, et sanctificatio , et redemptio : ut ,
quemadmo-
» dum scriptum est: Quigloriatur,inDomino glorietur-.»

Ut enim superbiae Jud;eorum similes non essemus qui ,

« Ignorantes Dei justitiam, et suam volentes constituere,

» justitise Dei non sunt subjecti ^ : » propterea cum dixis-
set : « Veritas de terra orta est 5 » mox addidit : « Et jus-
» tilia de coelo prospexit : » ne sibi eam mortalis infir-
mitas arrogaret, ne ista sua diceret, et se homo a se ipso
justificari, hoc est, a se justum fieri credens, Dei justitiam
recusaret. « Veritas ergo de terra orta est : » Christus qui
dixit : « Ego sum veritas% » de Virgine natus est. « Et
» justitia de coelo prospexit : » quoniam credens in eum
' Ephes. V, i4 — ' I Cor. i, 3o, 3i. — 3 Roni. x, 3.-4 Joan.
XIV, 6.
8 S. Aur.usTiNi r.j'iscoi'i

qiii natusest, non lionio a sc ipso, setl a Doo jnslilicatus

csl. (c Veritas de lerra orta est : » ([uia « Verhum caro
» factum est^Etjustitia decccloprospexit ))C[uia(cOmne :

)) datum optimum et omne donum perfeclum desursum

» cst-. Veritas de terra orta est Et , )) caro de Maria. (c

)) justitia non potest homo

de ctelo prospexit : )> quia ((

)) acci|3ere ([uidquam, nisifuerit ei datum de coelo^. )>

III. Justificati igitur ex fide

(( pacem habeamus ad ,

)) Deum per Dominum nostrum Jesum Ghristum per

, ,

» quem et accessum habemus in gratiam istam, in qua

» stamus, et gloriamur in spe gloriae Dei *. » His, fratres,

quae mecum recognoscitis, paucis apostohcis verbis, pauca

verl)a Psalmi hujus admiscere delectat , et consonantiam
reperire. pacem habeamus ad Deum
(( Justificati ex fide, :

((uia Justilia et pax osculatae sunt invicem^ Per Domi-

((

» num nostrum Jesum Ghristum » quia Veritas de : (c

» terra orta est. Per quem et accessum habemus m gra-

» liam istam, in qua stamus, et gloriamur in spe glorise

» Dei. » Nonait ,
glorite nostr.-c , sed (( gloriae Dei : »quia
« justitia, » non de nobis processit, sed (( de coelo pros-
» pexit. Qui ergo gloriatur, non in se, sed in Domino
» glorietur ^\ » Hinc enim et nato ex Virgine Domino,
cujus diem Natalem hodie celebramus ,
praeconium vocis
angeJicae factum est • (( Gloria in excelsis Deo , et in terra
» pax hominibus bonae voJuntatis^. » Tn terra enim pax
unde, nisi quia(( Veritas de lerra orta est, » id est, Chris-

tus de carne natus est? (( Et ipse est pax nostra qui fecit

» utraque unum^ : » utessemus homines bonse volunta-

tis , suaviter connexi vincuhs unitatis. In hac igitur gratia
gaudeamus, ut sit gloria nostra testimonium conscientiae

Joan. I, i.'|.- — ' Macol) i, 17. — 3 joan. iii, 27. — 4 Rom. v, i, 2.

— 5 Psal. ix-sxiv, 1 r, \7. — ^'
I Cor. 1, 3t. — 7 Luc. 11, i^. — **
Eplies.
II, 14.
 SERMO CLXXXVI , IN NATAI.l DOMFNI. 9
nostr.ne ' : ul)i non in nobis, sed in Domino gloriemnr'^.
Ilinc enim (iiciLini cst : « Gloria mca et exaltans capnt
,

» menm^. » Nam (ju;c major gratia Doi nobis potuit illn-

cescere, qnam ut habens unigenitum Filium, facerct eum
hominis fiUum ^ atque ita vicissim hominis filium , faceret
Dei FiHum?Quaere meritum quaere causam, ,
(juapre jus-

titiam et videutrum inveniasnisi gratiam.

^

SERMO CLXXXVP.

In Natali Domini , III.

I. Gaudemus fratres , : laetentur et exnltcnt gentes. Ts-

tum diem nobis non sol iste visibihs^ sed Creator ipsiiis

invisibihs consecravit ^
,
quando eum pro nobis visibilcm
factum , a quo invisibili et ipsa creata est , visceribus foe-
cnndis et genitahbus integris virgo mater effudit. Conci-
piens virgo ,
pariens virgo , virgo gravida , virgo fceta ,

virgo perpetua. Quid miraris hrec, o homo? Deum sic

nasci oportuit, homo. Talem fe-

quando esse dignatus est
cit illam (jui i^st factus ex illa. Ante(|uam enim fieret,
,

erat et quia omnipotens erat

: fieri potuit manens quod ,

erat. Fecit sibi matrem cum esset apud Patrem et cum , :

fieret ex matre, mansit in Patre. Quomodo Deus csse de-

sisteret, cum homo esse coepit, ([ui genitrici suae prfrstilit

ne desisteret virgo esse, cnm peperil? Proinde quod Ver-
bum caro factum est , non verbum in carnem pereuudo
^ 2 Cor. 1, 12. — » I Gor. i, Si. — ' Psal. in, 4- — •* Alias de Teni-
pore ig. — ^ Coil. Cass. cvi, fol 169 : Quia Maria istnm diem nobis non sol

iste visibilis consecravil.

 ,

10 S. AUGUSTIM EPISCOPI

cessit •, sed caro ad Vcrlnim, ne ipsa periret, accessit : ut

quemadmodum homo cst anima et caro, sic esset Ghristus

Deus homo. Idem Deus qui homo et qui Deus idem

ct ,

homo non confusione naturae, sed unitate personae. De-

:

nicjue (|ui Fihus Dei generanti cst coaeternus semper ex

Valrc, idem tdius hominis esse coepit ex virgine. Ac sic et
Fihi divinitati est addita humanitas et tamen non est ;

personarum facta quaternitas, sed permanet Trinitas.

II. Non ergo vohis subrepat quorumdam sententia mi-

nus attentorum in reguJam fidei et in Scripturarum ora-

cula divinarum. Dicunt enim : Qui fdius est hominis^
factus est Filius Dei^ qui vero Filius est Dei^ non est fac-
lus fihus hominis. Hocquod verum est at-
ut dicerent ,

tenderunt •, sed veruin eloqui non valuerunt. Quid enim

attenderunt , nisi quia humana natura potuit in melius
commutari, in deterius autcm divina non potuit? Hoc
verum est : sed etiam sic, idest, nequaquamin deterius
divinitate Verbum tamen caro factum est. Ne-
mutata ,

que enim ait Evangelium Caro Verbum facta est sed : :

ait « Verbum caro factum cst\ » Verbum autem Deus;

:

quia «Deus erat Verbum.» Et quid caro, nisi homo?Non

enim sine anima inChristo hominis caro, Unde ait « Tris- :

» tis est anima mea usque ad mortem -. » bi ergo Ver-

bum Deus, et homo caro, quid est aliud , « Verbum fac-

» tum est caro , » nisi, Qui Deus erat, factus esthomo.^
Ac per hoc qui erat Dei Filius , factus est hominis fdius
assumptione inferiorisnon conversione potioris , , acci-
piendo quod non erat, non amittendo quod erat. Nam
([uomodo iu regula fidei confiteremur, credere nos in Fi-

lium Dei qui natus est ex virgine Maria, si non Filius Dei,
sed fdius hominis natus est ex virgine Maria ? Quis cnim
Christianus neget ex illa foemina fdium hominis natum ?

^ Joan. 1, 14. ' MaUl). xxvi, 38.

 SERMO CLXXXVI , IN NATALI DOMINI. 11

sed tamenDoum hominem factnm, et ita hominem Deum

faclum. « Dcus enim erat Verbum , » et « Verhum caro
» factum cst. » Confitcndnm est igitur eum, qui Filius
Dei erat , ut de virgine Maria nasceretur, assumpta forma
servi filium hominis factum manentem, ({uod
,
quod crat
non erat assumentem esse incipientem quo minor est
:

Patre, et semper manentem in eo quod unum sunt ipse

et Paler.

III. Nam si illc qui semper est Dei Filius, non ipse est
factus hominis fdius ,
quomodo de illo dicit Apostolus :

« Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est

» esse pequalis Deo, sed seipsum exinanivit formam servi
» accipiens, in similitudinem hominum factus, et hahitu
» inventus ut homo ^ ? » Neque enim alius , sed ipse in
forma Dei aequalis Patri, qui est utique unigenitus Dei
Filius, « Semetipsum exinanivit in similitudinem homi- ,

» num factus, » Ncque alius sed idem ipse in forma Dci ,

aequalis Patri, « humiliavit, » nonalium, sed, « Semet-

» ipsum , factus obediens usque ad mortem mortem au-
,

» tem Quod totum non fccit Dei Filius, nisi in

crucis. »
ca forma qua cst hominis fdius. Item si ille qui semperest
Dei Filius, non est ipse factus horainis fdius ,
quomodo
dicit Apostoius ad Romanos : « Segregatus in Evangclium
» Dei,quod ante promiserat per Prophetas suos in Scrip-
» turis sanctis de Filio suo, qui factus est ei ex semine Da-
» vid secundum carnem-? quod uti- » Ecce Filius Dei ,

que semper erat, faclus est ex semine David secundum

carnem, quod non erat. Item si iile qui est Dei Fiiius,
non est ipse factus fihus hominis, quomodo « Misit Deus
» Filium suum factum cx muiiere^? » Quo nomine sc-

cundum hebr?eam iinguam non virgineum decus negatur,

sed fcemineus sexus ostenditur. Quis enim a Patre est mis-
Pliilip. II, 6, 7. — ' Rom. 1, 1-3. — 3 Galat. iv, 4-
12 S. AUGU3TIK1 Enscori
sus, iiisi unigeniliis Doi Fiiius? Quomodo ergo c\ muliere
Inelus, nisi quia idem
apud Palrem Dei Fi-
ipse qui etat
lius, missus faetus est hominis filius? De Patre natus sine

lemporis die, de matre natus hoe die. Istum enim diem

c[uem creavit in quo erearetur elegit sicut lactus est de
, ,

niatre quam fecit. Nam et ipse dies a (|uo deinceps incre-

mentumlucis accipit dies, opus Ghristi significat, a quo
inlerior homo nostcr renovatur de die indiem^ /Eterno
quippe creatori in tempore creato ille dies debuit esse na-
tahs, cuicreatura congrueret temporaHs.

A\\\'VV\'» VVV» VV*'» VV^"» \*V» VVV» VVV» VVM VVV\ VVV» VV\> 'VVV'» VVVk-VVV» XVVXVVV» Vl» V» vvv» vv

SERMO CLXXXYir. j

In Natali Domini j IV.

I. LiUDEM Domini loquetur osmeum: ejus Domini per

quem facta sunt omnia, et qui factus est inter omnia : qui
est Patris revelator, matris creator : Filius Dei de Patre
sine matre, fihus hominis magnus de matre sine patre :

diesAngelorum parvus in die liominum Verl)um Deus

,
:

anle omnia tempora Verbum caro opportuno tempore

, :

conditor sohs, conditus sub sole : cuncta saecula ordinans

de sinu Patris, hodiernum diem consecrans de utero ma-
tris : ibi manens , hinc procedens : etfector coeH et terrae,
sub coelo exortus in terra : ineffabiliter sapiens, sapienter
infans : mundum implens , in prnesepio jacens : sidera re-
gens, ubera lambens : ita niagnus in forma Dei, brevis in
forma servi, ut nec ista brevitate magnitudo illa minue-
retur, nec illa rnagnitudine ista brevitas premcretur. Ne-
' 2 Cor. IV, i6. — ' Alias de Tempoie 27.
 ,

SERMO CLXXXVII, IN NATALI DOMIM. 13

que enim qiiando membra humana suscepit, opcra divina

deseruit nec attingere a fine usque ad finem fortitcr, et
:

disponere omnia suaviter destilit quando infirmitate ^

•,

carnis indutus, virginali utero receptus est, non inclu-

sus •, ut nec Angelis suhtraheretur sapientise cibus , et nos
gustaremus quam suavis est Dominus.
Quid hoc rairamur de Verbo Dei, cum sermo istc
II.

quem promimus ita liber sensibus influat, ut eum et reci-

piat, et non includat auditor.^ Nam nisi reciperetur nc- ,

minem instrueret si includeretur ad alios non veniret.

: ,

Et utique sermo iste verbis syllabisque dividitur: nec ta-

men ex eo tanquara ex cibo ventris singulas particulas
tolhtis^sed omnes totura auditis, totura singuli capitis.
Nec timemus dura loquiraur, ile totura audiendo unus
absumat, nec alter possit habere quod suraat sed ita vos :

attentos esse volaraus nulhus aurera mentemque frau-

,

dantes ut et totum singuh audiatis, et totura ad audien-

,

dum cfeteris rehnquatis. Neque hoc fit alternis tempori-

bus , ut cum sermo qui dicitur ad te priraum intraverit
exeat a te, ut ad ahum possit intrare sed simul ad omnes :

venit, et totus ad singulos pervenit memoria , et si totus

teneri valuisset sicut ad totum audiendura
, omnes venis-
tis. ita cum toio singuh rediretis. Quanto magis Verbum

Dei, per quod facta sunt orania, et quod in se raanens in-

novat omnia; quod nec locis concluditur, nec temporibus
tenditur nec moruhs brevibus longisque variatur
5
nec •,

vocibus texitur, nec silentio terminatur 5

quanto raagis

hoc tantum et tale Verbum potuit matris uterum assumpto

corpore foecundare^ et de sinu Patris non emigrare? hinc
ad oculos humanos exire,inde mentes angelicas illustrare?
hinc ad terras proccdere inde ca'los extendere.^ hinc ho-
,

mo fieri , inde horaines facere ?

'
Saii. vni, I.
 »
,

14 S. AUGUSTIM EPISCOH
III. Nonio crgo credat Dei Filium couvcrsum cL commu-
tatum esseiu hominis lilium : sed polius credamus et noii
consumpta divina et perfecte assumpta humana substan-
lia , mancntcm Dci Filium, factumhominis fiUum.Ne(jue
enim quia dictum est : u Deus erat Verbum , et Verbum
» caro lactum est ^ ; » sic Verbum caro factum est, ut esse
desincret Deus : quando in ipsa carne qnod Vcrbum caro
factum cst, Emmanucl natum est nobiscum Deus'-. , Si-

cut Verbum quod corde gestamus fit vox cum id _,

ore
proferimus , non tamen illud in hanc commutatur, sed
illo integro ista in qua procedat assumitur, ut et intus
maneat quod intelligatur, et foris sonet quod audiatur hoc :

idem tamen profertur quod ante sonuerat in si-

in sono ,

lentio ; atque ita verbum cum iit vox, non mutatur in vo-
cem ^ sed manens in mentis luce, et assumpta carnis vocc
procedit ad audientem , ct non deserit cogitantem. Non
Gum ipsa voxin silentio cogitatur, quas vel grsecae est, vel
latina3 , vel linguaj alterius cujuslibet : sed cura ante om-
nem linguarum diversitatem res ipsa quae diccnda est
adhuc in cubili cordis quodam modo nuda est intelligenti,
quae ut inde procedat lo([uentis voce vestitur. Verumta-
men utrumque hoc, et quod cogitatur intelligendo, et
quodsonat loquendo, mutabile atque dissimile est neque ;

illud raanebit, cura oblitus fueris neque hoc, cum siluc- ;

ris Verbum autem Doraini manet in seternum, et incom-

:

mutabiliter manet.
IV. Et cum carnem assumpsit ex tempore , ut ad tem-
poralem vitam nostram procederet , non in carne amisit
aeternitatcm, sed etiam carni prsestitit immortalitatem.Ita
ipse « Tanquam sponsus procedens de tlialamo suo , exul-
» tavit utgigas ad currendam viam^. Qui cum informa
» Dei esset, non rapinara arbitratus est esse sequalis Deo :

» Joan. I, i^. — * MaUli. i, 23. — ^ psal, xviii, 6.

 ,

SERMO CLXXXVll , IN NATALI DOMTNI. 15

scd ul proptcr nos fierct (juotl non crat, « Scmctipsuin cxi-

» nanivit ; » non iormam Dei perdens, scd « ("ormam scrvi
» accipiens : » et per hanc « in similitudinem hominum
» factus ; » nec propria substantia , sed « habitu inventus
» ut homo '. » Hoc enim totum quod sumus vcl in anima
vel in corpore , nostra natura cst, illius habitus : nos nisi

hoc esscmus, non essemus ; iile si hoc non essel, cssct uti-

que Deus. Et cum hoc esse coepit ({uod non erat, homo
factus est, permanens Deus ut non unum horum, sed ;

utrumque verissime diceretur et propter quod homo fac- ;

Quoniam Pater major mc est » et propter quod

tus est, « - ;

permansit Deus, « Ego et Pater unum sumus^. » Nam si

Verbum in carnera, hoc est Deus in hominem mutatus ,

converteretur, non esset verum, nisi « Pater major me est ;»

quia homine major est Deus : illud autcm falsum esset
« Ego et Pater unum sumus ; »quia non sunt unum Deus
et homo. Sed forsitan posset dicere Ego et Pater non : ,

unum sumus sed unum fuimus. Quod enim erat et csse

,

destitit, non cst utique, sed fuit. Nunc autem, et propter

veram formam servi, quam acceperat, verum dixit « Pa- :

» ter major me est » et propter veram formara Dei in : ,

(jua permanebat verum dixit « Ego et Pater unum

, su- :

» mus. »Exinanivit crgo se apud homines, non ita factus

({uod non erat , ut non esset quod erat : sed occultans

(|uod crat, et domonstrans ({uod factus erat. Proindequia
virgo concepit et peperit fdium, propter manifestam servi
formam, « Puer natus est nobis "*.» Quia vero Dei Verbum
(|Uod raanet in seternum , caro factum est , ut habitaret
in nobis ,
propter Dei formam latentem sed manentem ; ,

sicut nuntiavit Gabriel, vocamus nomen ejus Emmanuel.

Factus est enim horao, permanens Deus , ut et fihus ho-

> Pliilip. 11, 6, 7. — ' Joan. xiv, 28. — ^ Id. x, 3o — 4 Isai. ix, G.
16 S. AUGUSTINI El-lSCOPI

minis rocte vocclur « Nobiscum Deus » noii altcrDeus, * ;

aJlcr homo. Exultct itaque in credentibus mundus, qui-

bus salvandis vcnit per quem factus est mundus , condi-
lor Alarinp, natus ex Maria : filius David, Dominus David :

scnien Abrahoe, qui cst antc Abraham : factor tcrrae, fac-

tus in terra : creator coeli, creatus sub coelo. Ipse est dies
(|ucm fecit Dominus , et dies cordis nostri ipse est Domi-
nus. Ambulemus in lumine ejus, cxultemus et jucundc-
mur in eo.

I/V\ VVV« Vl/%^ ^'VX^ Vl/Vfc/VV%^ -VVV^ 'VVVl ^/t/M ^/l/M VVVt 'VtO^ «^j^VV^ «^^

SERMO CLXXXYIir.

In Natali Dojnini, V.

I. FiLiuM Dei, sicuti est apud Patrem aequalis iUi et

coaeternus , in quo condita sunt omnia in co^lo et in ter-

ra , visibilia et invisibilia , Verbum Dei et Deum , vitara
et lucem hominum, si laudare moliamur , non mirum est

quod nuUa humana cogitatio, nuUus sermo sutiicial. Quo-

modo enim laudare digne valeat lingua nostra, quem
cor nostrum adhuc videre non valet , ubi oculum condi-
dit cjuo possit videri , si purgetur iniquitas , si sanetur in-
firmitas, et fiant beati niundo corde ,
quia ipsi Deum vi-

debunt? Non mirum est inquam nos non invenire , , ,

quibusverbis unum Verbum dicamus, in quodictum est

ut essemus, qui de ilJo aJiquiddiceremus. Hsec enim verJ)a
cogitata atque prolata mens nostra format , iJlo autem
Verbo ipsa formatur.Nec eo modo tacit Iiomo verha, quo
' Matth. 1, 23. — » Alias de Tenipore 25.
 ,,:

SERMO CLXXXVIII , IN NAXALI DOMIJM. 17

modo esl factus ipse per Verbum : quia nec eo modo ge-
nuit Pater unicum Verbum , cjuo modo fieciL cuncta per
Verbum. Deum quippe genuit Deus sed simul gignens el 5

genitus unus est Deus. Mundum autem fecit Deus mun- ;

dus transit, et permanet Deus. Et sicut ea quae facta sunl,

se ipsa utique non fecerunt sic a nullo factus est per:
,

quem fieri omnia potuerunt. Non igitur mirum si homo ,

factus inter omnia, verbis non explicat Verbum, per qivod

facta sunt omnia.
II. Huc itaque paululum aures et animos advertamus,
si forte valeamus abquid congruum dignumque dicere
non ex eo quod « In principio erat Verbum et Verbum ,

» erat apud Deum, et Deus erat Verbum » sed ex eo :

quod « Verbum caro factiim est » si forte dicatur a no- :

bis per quod « babitavit in nobis » si forte ibi possit esse 5

dicibilis, ubi voluit esse visibihs. Propter hoc enim et is-

tum celebramus diem, quo nasci est dignatus ex virgine :

quam generationera suam fecit ab hominibus utcunK(ue

narrari. In illa vero getcrnitate, in qua Deusde Deo natus

est , « Generationem ejus quis enarrabit ' ? » Ibi talis dies

non est ,
qui solemniter celebretur. Neque enim transit
anniversario volumine rediturus ; sed manet sine occasu
quia non coepit exortu. Est crgo iliud unicum Dei Ver-
bum , ilia vita , illa hominum
aeternus quidem dies
lux ,

iste autem in quo humanae carni copulatus, factus est

lanquam sponsus procedens de thalamo suo nunc ho- ,

diernus est cras fit hesternus. Verumlaraen hodiernus

,

natura ex virgine coramendat aeternum, quia aeternus na-

tus ex virgine consecravit hodiernum. Quas itaque laudos
charitati Dei dicamus quas gratias agamus? Qui nos ita
,

dilexit , ut propter nos fieret in temporc, per quem iacta

» Isai. Lui, 8, et Act. viii, 33.

cxxvii. 2
18 S. AUGUSTINI EI'ISCOi'1

sunt lempora •, et mullis servis suis in munclo mnior esset

netale , ipso mundo antiquior aeternitate 5 homo lieret qui

liominem iecit , crearetur ex matrc quam creavit, porta-
retur raanibus quas formavit , sugeret ubera quse imple-
vit , in praesepi muta vagiret infantia Verbum , sine ([uo

muta est humana eloqucntia.

III. Yide homo quid pro
, , te factus est Deus : doc-
Irinara tantae humilitatis agnosce , etiara in nondum lo-
quente doctore. Tu quondam in paradiso tam facundus
ut omni animoe vivae nomina imponeres propter te
fuisti, :

autem Greator tuus infans jacebat et nominc suo nec ,

matrem vocabat. Tu in latissimo fructuosorum nemorum

praedio te perdidisti , obedientiam negligcndo : ille obe-
diens in angustissimum diversorium mortalis vcnit, ut
mortuum quaereret moriendo. Tu cum esses homo, Deus
esse voluisLi , ut perires : ille cum esset Deus homo esse ,

voluit , ut quod perierat inveniret. Tantum te pressit hu-

mana superbia , ut te non posset nisi humihtas sublevare
divina.
IV. Celebremus ergo cum gaudio diem quo peperit ,

Maria Salvatorem conjugata conjugii creatorem virgo

, ,

virginum principem et data marito et mater non de ^ ,

marito; virgo ante conjugium, virgo in conjugio 5 virgo

praegnans , virgo lactans. Sanctae quippe matri omnipo-
tens Filius nuilo modo virginitatem natus abstulit, quam
nasciturus elegit. Bona est enim foecunditas in conjugio :

sed mehor integritas in sanctimonio. Homo igitur Chris-

tus quiutrumque praestare posset ut Deus, (idem namque

homo^ idem Deus ) nunquam sic daret matri bonum ,

quod conjuges dihgunt, ut auferret mehus propter quod

virgines matres esse contemnunt. Virgo itaque sanctaEc-
clesia celebrat hodie virginis partum. Huic enim dicit
 SERMO CLXXXIX , IN NATALI DOMIM. 19
Apostolus : « Aptavi vos uni viro virgincm caslam cxhi-
)) berc Christo^ » Undc « virgincm caslam » in tot po-
pulis ulrius([ue sexus, in tot non solum pucris et virgini-

bus, verumetiam conjugatis patribus, matribusque? Undc

incjuam « virginem castam , )) nisi in fidei, spei , et cha-
ritatis integritale.'^ Virginitatem proindeChristws Ecclesioe
lacturus in corde ,
prius Mariae servavit in corpore. Hu-
mano quippe conjugio sponso fcemina traditur, ut virgo
jam non sit : Ecclesia vero virgo esse non possct , nisi

sponsum cui traderetur, filium virginis invenisset.

SERMO CLXXXIX^

In Natali Domini, VI.

I. Sakctificavit nobis , fratres, istum diem , dies ([ui

fecit omnem Diem. De c[uo Psalmuscanit : « Cantate Do-
» mino Canticum novum ; cantate Domino omnis terra.
)) cantateDomino et bencdicite nominiejus: benedicite
,

» de die in diem salutare ejus^. Quis est dies de die, ))

nisi Filius de Patre lumen de lumine? Sed dies ille hunc

,

gcnuit dicm, ([ui de virgine natus esthodie.Dies ergo ille

non haliet ortum, non haljet occasum.Diem dico Patrem

Deum. Quid est dies, nisi lumen? Non oculorum carna-
lium, non lumcn commune cum pecoribus sed lumen 5

quod Angclis lucct, lumen cui vidcndo corda purgantur.

Transit istanox in qua modo viviraus, in qua nobis accen-
duntur lucernse Scripturarum et veniet illud quod in :

' 2 Cor. XI, 1. — ^ Alias dc Diversis 55. — ^ Psal. xcv, i, 2.

 :

20 S- AUGtJSTINI EPiscori

Psalmo canitur 1 « Mane astabo tibi_, et conteniplabor le '.»

II. Dies ergo ille, Verbura Dei dies qui lucet Angelis,
,

dies qui lucet in iUa unde peregrinamur patria , vestivit

se carnc, natusque est de Maria virgine. Mirabiliter na-

tus. Quid mirabilius virginis partu ? Concipit , et virgo
cst 5
parit, et virgo est. Creatus est de ea quam creavit
attuJit ei lluecunditatem , non corrupit ejus integritatera.
Maria unde : Ex Adam. Adam unde? De terra. Si Maria
de Adam^ et Adam de terra 5 ergo et Maria terra. Si au-
tera ]\Iaria terra agnoscamus quod cantamus « Veritas
, :

» de terra orta est. » Quale nobis beneficium praestitit?

« Veritas de terra orta est, et justitia de coelo prospexif^.»
Judcei enim , sicut dicit Apostolus, « Ignorantes Dei jus-
M titiam, et suara volentes constituere, justitise Dei non
» sunt subjecti^. » Unde potest homo esse justus? a se-
metipso? Quis pauper sibi panem? Quis nudus coope-
dat
ritur, nisi acceperit vestem ? Unde justitia? Quae justitia sine
fide? « Justus enim ex fide vivit^. » Qui sine fide se dicit jus-
tum, mentitur.Quoniam mentitur in quo noncst fides j si

vultdicere verum,convertat se ad veritatem. Longe enim

veritas erat, quse de terra orta est. Dorraiebas, venit ad te :

gravi opprimebaris somno , excitavit te : viam tibi fecit

per se, ne perderet te. Ergo « Veritas de terra orta est , »

quia Christus de Virgine natus est « Justitia de coelo pros- :

» pexit, »ut per justitiam homines resipiscerent qui per _,

injustiliam desipuerunt.
III. Mortales eraraus, peccatis opprimebamur, pcenas
nostras portabamus. Omnis homo quando nascitur, a mi-
seria inchoat. Noli quserere prophetantem : interroga nas-
centera , vide flentem. Cum haec esset in terra Dei indig-
natio ,
qualis subito facta est dignatio ? « Veritas de terra
» orta est. » Creavit omnia, creatus est inter omnia. Fe-
' Psal. V, 5. — ' Id. Lxxxiv, 12. — 2 Rom. x, 3. — 4 Id. i, 17.
 :

SERMO CLXXMX , IN NATAI.I DOMINI. 21

cit (liem , venit in dicm. Dominus Clirisliis iii reternum

sine initio apud Patrem , liabel et Natalem. In principio
Verbum , ({ui nisi habcret humanam generationcm , nos
ad divinam non perveniremus regenerationem, natus est,

ut renasceremur. Christus natus est, nemo dubitet re-

nasci : generatus est , non regenerandus. Gui enim neces-
saria erat regeneratio, nisi cujus damnata est generatio?
Fiat itaque in cordibus nostris misericordia ejus. Portavit
eum mater in utero : portemus et nos in corde. Gravidata
est virgo incarnatione Ghristi : gravidentur pectora nos-
tra fide Chrisli. Peperit virgo Salvatorem : pariat anima
nostra salutcm ,
pariamus et laudem. Non simus steriles :

animoe nostrae Deo sint foecundae.

IV. Generatio Christi a patre sine matre , et a matre
sine patre : ambae mirabiles. Prima , aeterna, secunda,
tcmporalis. Natus est seternus de aeterno. Quidmiraris^?
Deus est. Sit consideratio Divinitatis : et perit causa admi-
rationis. Transeat admiratio, ascendat laudatio : fides
adsit, crede quod factum est. Parum-ne pro te humiliatus
est Deus ? Qui Deus erat , factus est. Angustum erat di-
versorium, involutus pannis, m praescpe positus est,quis
non admiretur ? Ille qui mundum implet in diversorio ,

locum non invenit. In praesepio positus cibus noster est

factus. Accedant ad praesepe duo animalia duo populi. ,

a Cognovil bos possessorem suum , et asinus praesepe do-

» mini sui^.» Noli erubescere Dei esse jumentum : Chris-
tum portabis, non errabis •, ambulas per viam, sedet supcr
te. Sedeat supcr nos Dominus, ot quo vult nos dirigat
jumentum ipsius simus, ad Jerusalem eamus. Ipso insi-
dente non opprimimur, sed elevamur ipso ducente, :

' Vi<lctur deesse membrum alterum sententioe. 'Sunt et alii quijam loci

forte minus integvi : scJ iis sanandis necessaria exemplaria nos deficiunt, —
' Isai. I, 3.
22 S. AXJGtJSTINI EPISCOn
non crrabimus, pcr ipsum ad ipsum camus , ut cum nato
hodic puero in pcrpetuum gaudeamus.

\\ VVl^ ^4/^*% V1%<A 't/VVt VV^^t 'VVV% 'WV^ «VVV^ VVV^ \A/V% vvv% «vvv^ «vvv^ \^

SERMO CXC\

In ISatali Domini, VII.

DoMiNus noster Jesus qui eral apud Patrem anlc-

I,

quam natus esset ex matre non solum virginem de qua ,

nasceretur, sed ct diem quo nasceretur elegit. Errantes ,

homines plerumque ehgunt dies, ahus novellandi ahus ,

sedificandi ahus proficiscendi et ahquando etiam ahus

^ ,

uxorem ducendi. Quod cumfacit, ideo facit, utinde ah-

quid natum fehciter nutriatur. Nemo taraen potest ehgere
diem, quo ipse nascatur. Sed ille potuit utrumque ehgere,
qui utrumque potuit et creare. Nec ita elegit diem , sicut

eligunt qui fata hominum inaniter de siderum dispositione

suspendunt. Non enim per diem fehx factus est qui est
natus 5 sed fehcem feeit diem ,
quo nasci est ipse digna-
tus. Nam et dies nativitatis ejus habet mysterium lucis

ejus. Sic enim dicit Apostolus : « Nox praecessit , dies au-

» tem appropinquavit abjiciamus opera tenehrarum et

: ,

» induamus nos arma lucis sicut in die honeste ambule-

,

» mus -. » Agnoscamus diem et simus dies. Nox enim ,

eramus^ cum infidehter vivebamus. Et quoniam ipsa infi-

dehtas quce totum mundum vice noctis obtexerat mi- ,

nuenda fuerat fide crescente; ideo die Natahs Domini

nostri Jesu Christi et nox incipit perpeti detrimenta et
, ,

' Alias (le Diversis 6i. — ' Roni. xni, i2.

 ,

SEHMO CXC, IN NATALI DOMINI. 23

dicssumerc augmcnla. Habcamus crgo IVatres, solem- ,

ncm istum diem non sicut infidelcs proptcr hunc solem,

•,

sed propter eum qui fecit hunc solem. Quod enim Ver-
hum erat, caro factum est% ut propter nos posset esse
sub solc -. Carne quippe sub sole majestate autcm super :

universum mundum
quo condidit solem. Nunc vero
, in

et carne super istum solem quem pro Deo coiunt, qui ,

mentc caeci verum justitife non vident Solem.

II. Diem crgo istum Christiani non divinae nativitatis ,

celebremus, sed humanse, scihcet qua contemperatus est

nobis; ut per invisibilem visibiiem factum , a visibihbus
ad invisibiha transiremus. Debemus enim fide cathohca
retincre duas essenativitates Domini unam divinam, al-
•,

teram humanam illam : sine temporc hanc in temporc. ,

Ambas autem mirabiles : illam sine matre, istam sine pa-

tre. Si istam non comprehendiraus , illam quando enarra-
mus ? Quis comprehendat novitatem novam, inusitatam ,

unicara in raundo , incrcdibilem credibilem factam , et

toto mundo incredibiiiter creditam ^ ut virgo conciperet
virgo parcret , virgo pariens permaneret Quod humana ?

ratio non invenit , fides capit : et ubi humana ratio defi-

cit , fides proficit. Quis enim dicat non potuisse Dei Ver-
bura per quod facta sunt omnia, facere sibi carnem etiam
sine matre, sicut primum hominem sine patre fecit et ma-
tre? Sed quoniam utrumque sexum id est, mascuii et ,

foeminae, ipse utique creavit ideo utrumque sexum etiam •,

nascendo voiuit honorarc,quem venerat liberare. Lapsum

certe primi hominis nosiis, cjuia non est ausus serpens lo-
qui viro , sed ad eum dcjiciendum foemineo usus est rai-

nisterio. Per infnraiorem , obtinuit fortiorera : et qui per

alterum penetravit, de utroque triuraphavit. Ideo ut non
' Joan. I, 14. — * Cod. Cass. ii,fol. 10-2 : Ncc itasub Sole, nf non et su-
per solcm. Cavnc (|nippe, clc.
 ,

24 S. AUGUSTINI EPISCOPl
posscmus morlem noslram in fVemina volut motu jnsti do-
loris liorrcre , eamquc credcrc sine rcparatione damna-
lam ; Dorainus veniens fjuaererc cjuod perierat, utrumque
voluithonorando commendare , quia utrumque perierat.
In nullo igitur sexu debcmus injuriam facere Greatori :

uLrumque ad sperandara salutera commendavit Nativitas

Domini. Honor masculini sexus est incarne Christi ho- :

nor iVeminini estin matre Christi. Vicit serpentis astutiam

gratia Jesu Christi.
III. Uterque ergo sexus in eo qui hodie natus est re-

nascatur, ct celebret hodiernum diem quo die non Do- :

minus Chrislus esse coepit sed qui erat semper apud ,

Patrem carnem quam accepit ex matre in hanc lucem

, ,

protuht matri foecunditatem afferens integritatem non

: ,

auferens. Concipitur , nascitur , infans est. Quis est iste

infans ? Infans e.nim dicitur ,
quod non possit fari , id est,
loqui. Ergo ct infans , et Verbum est. Per carnem tacet
per Angelos docet. Nuntiatur pastoribus princeps pastor-
que pastorum : et in prsesepi jacet fidehum cibaria jumen-
lorum. PraedicLura enim fuerat per Prophetam : « Agno-
» vit bos possessorem suura , et asinus praesepe Domini
)) sui K Ideo in asello sedit, quando Jerusalem cum lau-
))

dil)us muhitudinis praecedentis et consequentis intravit.

El nos agnoscaraus, ad praesepeaccedamus, cibaria man-
ducemus Dominum rectoremque portemus ut ad ccc-
, 5

Jestera Jerusah^m illo ducente veniamus. Infirma estChristi

cx matre nativitas sed ex Patre ampla majestas. Habet
^

in diebus temporahbus temporalera diera sed ipse est dies 5

a3ternus ex,aeterno die.

IV. Merito Psalmi ejus tacnquara voce tubae coelestis
accendiraur, ubi audiraus : « Cantate Domino Canticum
» novum, cantate Doraino omnis terra. Cantate Doraino,
' Isai. I, 3.
 :

SERMO CXC , IN NATALl DOAIINI. 25

» et l)cncdicito nornen ejus '. » Agnoscamus crgo , ct an-
nuntiemus « tliem cx die_, » cjui in carne natus csc isto

die. Dics Filius ex die Patre, Deus ex Deo , lunien ex lu-

mine. Hoc cst enim salutarc , de quo alibi dicitur : « Deus
» miscreatur nostri, et benedicat nos •, illuminet vultuni
» suum super nos , ut cognoscamus in terra viam tuam ,

» omnibus gcntibus salutare tuum ^ » Quod dixit, « in

in
» terra » lioc repetivit
^ « in omnibus gentibus » et , :

quod dixit « viam tuam » hoc repetivit « salutare

, , ,

» tuum. » Ipsnm Dominum dixisse Tneminimus « Ego :

» sum via^. » Et modo cum Evangelium legeretur, au-

divimus Simeonem beatissimum senem responsum acce-
pisse divinum ,
quod non gustaret mortem , nisi prius vi-
disset Christum Domini. Qui cum accepisset in manibus
infantem Christum, et cognovisset parvuhim magnum
« Nunc dimittis, inquit, Domine, servum tuum secun- ,

» dum verbum tuum in pace quoniam viderunt oculi

:

» mei salutare tuum ^. Bene ergo nuntiemus diem c.x

» die salutare ejus. Annuntiemus in gentibus gloriam
» ejus, in omnibus popuhs mirabilia ejus ^ » In prresepi
jacet , sed mundum continet : ubera sugit, sed Angelos
pascit : pannis involvitur , sed immortahtate nos vestit
lactatur, sed adoratur : locum in diversorio non invenit,
sed templum sibi in credentiura cordibus facit. Ut enim
fieret fortis infirmitas , infirma facta est forlitudo. Magis
ergomiremur, quam contemnamus ejus etiam carnalem
nativitatem, et ibi agnoscamus tantae propter nos celsitu-
dinis humilitatem. Inde accendamus charitatem ut per- ,

veniamus ad ejus aeternitatem.

'
Psal. xcv, I, 2. — ' Id i.wi, 9, 3. — ^ Joan. xii, 6. — 4 Luc. ii, 29, 3o.
— 5 Psal. xcv, 2, 3.
 ;

26 S. AUGUSTINl EPISCOPl

SERMO CXCI^

Ifi Natali Domini, Vlll.

I. Veivbum Patris per quod facla sunt tempora , caro

factnm , Natalem suum nobis fecit in tempore : et in ortu

humano habere voluit unum diem , sine cujus nutiudi»

vhio nulkis volvitur dies. Ipse apud Patrem praecedit
cuncta spatia saeculorura : ipse de matre in hac die cursi-
bus se ingessit annorum. Homo factus, hominis factor
ut sugeret ubera, regens sidera •, ut esuriret panis, utsi-
tiret fons, dormiret lux, ab itinere via fatigaretur, falsis
testibus veritas accusaretur, judex vivorum et mortuorum
ajudice mortahjudicaretur , ab injustisjustitia damnare-
tur, flagellis disciphna caederetur, spinis botrus corona-
retur, in hgno fundamentum suspenderetur, virtus infir-
maretur,salus vuhieraretur,vita moreretur. Ad haec atque
hujusmodi sustinenda pro nobis indigna ut hberaret in- ,

dignos quando nec ille ahquid mah, qui propter nos tanta
;

pertuht mala, nec nos boni ahquid merebamur, qui per

eum tanta accepimus bona : propter haec ergo, qui erat
ante omnia saecula sine initio dierum Dei Fihus , esse in
novissimis diebus dignatus est hominis fdius ^ et qui de
Patre natus , non a Patre factus erat, factus est in raatre
quam fecerat 5 ut ex iha ortus hic ahquando esset, quae
nisi per illum nunquam et nusquam esse potuisset.
II. Sic adimpletum est quod praedixerat Psalmus : « Ve-
> Alias (le Diversis 60.
 ,,,
,

SERMO CXCI , IN NATALI DOMINI. 27

» ritas de terra orta est ^ » Maria virgo ante conceptum
virgo post partum. Absit enim ut in ea terra, hoc est, iii

ea carne unde orta est vcritas, periret integritas. Nempe

post resurrectionem suam cum , spiritus putaretur esse

non corpus, « Palpate, inquit, et videte, quia spiritus

» carncm et ossa non habet sicut me videtis habere'^. » ,

Et tamen ilHus juveniiis corporis soiiditas non patenti- ,

ijus foribus sead Discipulos intromisit^. Cur ergo qui po-

tuit per ciausa ostia magnus intrare, non potuit etiam per

incorrupta membra parvus exire ^ ? Sed neque hoc, neque

iiiud volunt credere increduii. Ideopotius fides utrumque
non credit. Ipsa estquippe infideiitas, cui nuila inChristo
videtur esse Divinitas. Porro si fides Deum natum credit
in carne , Deum non utrumque possibile ut et
dubitat •,

corpus majoris aetatis non reserato aditu domus, intus po-

^
sitis prresentaret, et sponsus infans de thalamo suo , hoc
est, utero virginali, illresa matris virginitate procederet.
III. lihc namque unigenitus Dei Filius humanam sibi

dignatus est conjungere naturam , ut sibi capiti imma-

cuiato immaculatam consociaret Ecciesiam quam Paulus :

apostoius virginera vocat non soias in ea considerans ,

etiam corpore virgines , sed incorruptas omnium deside-

rans mentes. « Dcsponsavi enim vos , inquit , uni viro
» virginem castam exhibere Christo ^.» Ecclesia ergo imi-
tans Domini sui matrem quoniam corpore non potuit ,

mente tamen et mater est et virgo. Nullo itaque modo

virginitatem malri suae nascendo Christus ademit qui ,

Ecclesiam suam de fornicatione daemonum redimendo

virginem fecit. Ex cujus incorrupta virginitate procreatae
virgines sanctae, quoe terrenas nuptias contemnentes, esse

' Psal. txxxiv, 12. — ' Luc. xxiv, Sg. — ^ Joan. xx, 19. — Vide Epis-
tolam cxxxvii, n. 8. — 5 Psal. xvni, 6. — ''2 Cor. xi , 2, et Florus. Ibid.
28 S. AUGUSTINI EPISCOPI
eliam carne virgines elegistis, gandontes celebrale solom-
niler hodierno die Virginis partum. Ille quippe est nalus
ex foemina, qui non est a masculo satus in fnemina. Qui
vobis attulit quod amaretis, matri non abstulit quod ama-
tis. Qui sanat in vobis quod traxistis ex Eva absit ut vi- ,

tiaret quod dilexistis in Maria.

IV. Illaigitur cujus vestigia sectamini,etutconciperet,

cum viro non mansit ; et cum pareret , virgo permansit.
Imitamini eam quantum potestis^ non foecunditate quia ,

hoc non potestis salva virginitate. Sola utrumque potuit,

quorum vos unum habere voluistis 5
quia hoc perditis, si

utrumque habere velitis. Sola utrumque potuit, quse Om-

nipotentem peperit ,
per quem potuit. Solum enim uni-
cum Dei Filium, isto unico modo fieri oportebat filium
hominis. Nec tamen ideo non est vobis ahquid Christus ,

quia unius est Virginis foetus. Ipsum quippe vos ,

quem
filium edere non sponsum invenistis in
potuistis carne ,

corde : et talem sponsumredemptorem sic te- ,

quem et
neat fehcitas vestra ut peremptorem non timeat virgini-
,

tas vestra. Qui enim matri virginitatem nec corporali

abstuht partu , multo magis in vobis eam spiritah servat

amplexu. Nec propterea vos steriles deputetis, quia virgi-
nes permanetis. Nam et ipsa pia integritas carnis, ad fcecun-
ditatem pertinet mentis. Agite quod ait Apostolus : quo-
niara non cogitatis ea quae sunt mundi, quomodo placeatis
maritis^ ; cogitate quae Dei sunt ,
quomodo illi in omni-
l)us placeatis 5 ut non uterum foelibus , sed animum ice-
cundum possitis habere virtutibus. Poslremo omnes allo-
quor, omnibus dico ; universam virginem castam ,
quam
desponsavit Apostolus Christo , ista voce compello. Quod
miramini in carne Marioe , agite in penetralibus animae.

' 1 Cor. VII, 52.

 ,,
,

SERMO CXCII, IN «ATALI UOMIM. 29

Qui corde crcdit ad justitiam^ concipit Christum : qui orc
confitetur ad salutem^, parit Christum. Sic in mentibus
vestris et foecunditas exuberet , et virginitas perseveret.

SERMO GXCII^

Jn JSatali Dommi, IX.

I. HoDiE (( Veritas de terra orta est^, » Christus de

carne natus est. Gaudetesolemniter, etsempiternum dicm
hodierno quoque admoniti cogitate, aeterna dona spe fir-

missima concupiscite^filiiDei esse accepta potestate prsc-

sumite. Propter vos temporalis effectus est temporum
effector, propter vos in carne, apparuit mundi conditor
propter vos creatus est creator. Quid adhuc raortales mor-
talibus rebus oblectamini, et fugitivam vitam,si fieri pos-
set, tenere conamini ? Spes longe clarior effulsit in terris,

iit terrenis vita proraitteretur in ccelis. Hoc ut credere-

tur, res incredibihor prserogata est. Deos facturus qui
horaineserant, homo factus est qui Deus erat : nec amit-
tens quod erat , quod fecerat. Ipse fecit
fieri voluit ipse
quod esset quia hominem Deo addidit non Deum in
,
,

homine perdidit. Miramur virginis partum, et novura ip-

sum nascendi raodum increduhs persuadere conamur
quod in utero non semmato germen prohs exortum est
et a complexu carnis viscera immunia fdiura hominis pro-
lulerunt, cujus patrem horainem non tulerunt; quod
virginilatis intcgritas et in conceptu clausa, et in parLu

• Rom. X, 10. — ' Alias de Tcnipore 16. — 3 pjai. lxxxit, 12.

30 S. AtGUSTINl EPISCOPI
iucorrupla permansit. Mira est ista potentia , secl plus est
mirauda misericordia, quod ille qui sic nasci potuit, nasci

voluit. Erat enira jam unicus Patri ,

qui unicus natus est
matri : et ipse est factus in matre ,
qui sibi fecerat ma-
trem : sempiternus cum Patre, hodiernus ex matre : post
matrem de matre faclus, ante omnia de Patre non factus :

sinequo Pater nunquam fuit sine quo mater nunquam ,

fuisset.

II. Exultate, virgines Christi, consors vestra est mater

Christi.Ghristum parere non potuistis, sed propter Chris-
tum parere noluistis^ Qui non ex vobis natus est, vobis
natus est. Verumtamen si verbi ejus memineritis , sicut
meminisse debetis •, estis etiam vos matres ejus_, quia vo-
luntatem facitis Patris ejus. Ipse enim dixit : « Quicuraque
» facit voluntatem Patris mei, ipse mihi frater et soror et
» mater est^ » Exultate, viduae Christi : qui foecundara
fecit virginitatera , illi vovistis continentise sanctitatera.
Exulta etiam castitas nuptiahs omnes fidehter viventes
,

cum conjugibus vestris :quod amisistis in corpore in ,

corde servate. Ubi jara non potest esse a concubitu caro

integra , sit in fide virgo conscientia , secundura quam
virgo est omnis Ecclesia. In Maria Christum pia virginitas
peperit : in Anna Christura viduitas parvura grandseva
cognovit: in Ehsabeth Christo conjugalis castitas etaniiis
foecunditas militavit. Omnesgradus fidehum membrorum
capiticontulerunt, quod ipsius gratia conferre potuerunt.
Proinde quia veritas et pax et justitia Christus est, hunc
fide concipite, operibus edite nt quod egit uterus Mariae ;

in carne Christi, agat cor vestrum in lege Christi. Quo-

modo autem non ad partura virginis pertinetis quando ,

Christi membra estis.^ Caput vestrum peperit Maria vos ,

Ecclesia. Nam ipsa quoque et mater et virgo est mater :

" Matth. XII, 5o.

 ,:

SERMO CXCII, IN IVAtALI DOMINI. 31

visceribus charitatis, virgo integritate lidei el pietalis.
Populos parit, sed unius membra sunt, cujus ipsa est cor-
pus et conjux; etiam iii hoc simihtudinem gerens illius

virginis, quia et in multis mater est unitatis.

III. Omnes itaque unanimes castis mentibus ct afFec-,

tibus sanctis, diem Natalis Domini celebremus quo die, :

sicut istum sermonem exorsi sumus, « Veritas de terra

» orta est. » Jam enim et quod in eodem Psalmo sequi-
tur, factum est. Nam ille qui de terra ortus est, hoc est,
de carne natus est quia de coelo venit , et super omnes,

est^ procul dubio cum ascendit ad Patrem, etiam u Jus-

5

» titia de coelo prospexit ^ » Hanc enim justitiam verbis

suis ipse commendat promittendo Spiritum sanctum ,

« Ipse, inquit , arguet raundum de peccato et de justi- ,

» tia, etdejudicio. De peccato quidem, quia non credi-

» derunt in me : de justitia, quia ad Patrem vado, et jam
» non videbitis me^.»Haec est justitia, quae de coelo pros-
pexit. « A summo enim coelo egressioejus, et occursus ejus
» usque ad summum coeli "^.«Ne vero quisquam contem-
neret veritatem ,
quia de terra orta est , cum sicut spon-
sus processit de thalamo suo, id est, de utero virginali,
ubi Verbum Dei creaturae huraan?e quodam inefFabili con-
jugio copulatum est : ne hoc ergo quisquam contemneret,
et quamvis rairabiliter nalura, et dictis factisque mirabi-
Icm tamen propter similitudinem carnis peccati nihil
,

amplius Christum quam hominera crederet cum dictum ,

esset : « Tanquam sponsus procedens de thalamo suo

» exullavit ut gigas ad currendam viam ^ : » continuo sub-
junctum est : « A summo ccjelo egressio ejus. » Quod crgo
audis : « Veritas de terra ortaest, » dignatio est, noncon-
ditio 5 misericordia est , non miseria. Veritas ut de terra
'
Joan. m, 3i. — ^ Psal. lxxxiv, i2. -- 3 Joolii. xvi, 8-io. — 4 PsaJ2

xvui, 7.-5 Ibid. 6.

32 S. AUGUSTINI Enscopi
oriretur, de coelo descendit : sponsus ut de thalamo suo
proccderet, a summo coelo egressio ejus. Inde est quod
hodie natus est ,
quo
minor dies nullus in terris a
die ,

([uo tamen incrementa dies sumunt. Qui ergo inclinatus

cst ct nos erexit minimum clegit diem scd unde lux
, , ,

crescit ipso suo tah adventu nos eliam tacitus tanquam

: ,

sonitu magni clamoris exhortans, ut qui pauper propter nos

lactus est , in illo divites essc discamus : cjui propter nos
Ibrmam servi accepit , in illo libertatem accipiamus 5
qui
propter nos de terra ortus est, in illo coelum possideamus.

IVVVtVVMlVVMVVVtVVVXVVVVIVt/VtVVVtiVWkVVVVVVV^VVVVVVMVAA/XiVVVXiVl/MVVm^rVlltlVVVlVVV^

SERMO CXCIII K

Jn Natali Domini, X.

I. Akgelokum vocem ,
per quam Dominus Jesus Chris-
tus natus Virginis partu pastoribus nuntiatus est, cum
Evangelium legeretur, audivimus « Gloria in excelsis :

» Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis *. »

,

Festa vox et gratulatoria, non uni foeminae, cujus uterus

prolem ediderat sed generi humano, cui Virgo pepererat
:

Salvatorem. Dignum enim erat et hoc prorsus deceljat, ,

ut ei foetae quae Dominum coeh et terrae procreaverat , et

post editum foetum integra manserat non muherculae ,

humanis solemnitatibus, sed AngeH divinis landibus, foe-

taUa celebrarent. Dicanius ergo et nos , et quanta possu-
mus cum exultatione dicamus , qui non pecorum pas-
toribus eum natum nuntiamus , sed ejus natahtia cum
ejus ovibus celebramus : dicamus , inquam, et nos fideh
* Alias de Diversis 38. — = Lug. u, i4-
 SERMO CXCIII , IN NATALI DOMINI. 33
corde, devota voce : « Gloria in excelsis Deo, et in terra
» pax hominibus bon.ne volunlalis. » Et hixic vcrba divi-
na , has Dei laudes, hoc Angelicum gaudium, quanta va-
lemus consideratione perspectum , fidc et spe ct charitatc
meditemur. Sicut enim credimus et speramus ct desidc-
ramus, erimus et nos gloria in excelsis Deo , cum resur-
gente corpore spiritah rapti fuerimus in nubibus obviam
Christo : si modo cum in terra sumus, paccm cum bona
voluntatc secteraur. In excelsis quippc vita ,
quia ibi rcgio

vivorum 5 et ibi dies boni , ubi Dominus idcm ipse est , ct

anni ejus non deficiunt'. Quisquis autcm vult vitam , ct
dihgit videre dies bonos , cohibeat hnguam suam a malo,
et labia ejus non loquantur dolum 5 declinet a malo , ct
faciat bonum : et itasit homo bonae volunlatis. Et quserat
pacem, ac sequatur eam quia « In terra pax hominibus
:

» bonae voluntatis. »

II. Quod
si dicis homo « Ecce velle adjaces mihi
, :
5

» perficereautem honum non invenio ot condcJectaris :

» legi Dei secundum interiorem hominem vides autcm ,

» aliam legem in membris tuis repugnantem legi menlis

» tuae et captivum te ducentem in lege peccati quaj est

,

» in membris tuis"^ » persiste in bona vohmtate

: ct ex- ,

clama quod sequitur « Miser ego homo, quis me hbe-

:

» rabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum

M Christum Dominum nostrum^. » Ipse est enim pax in
terra hominibus bonae voluntatis ,
post bellum in quo
« Caro concupiscit adversus spiritum , et spiritus adversus
» carnem ut non quae vultis illa
, faciatis : quoniam
» ipse estpaxnostra, qui fecit ulraque unum*.» Persislat
igitur bona voluntas adversus concupiscentias malas ct ,

persislens implorct auxihum gratias Dei, per JesumChris-

' Psal. xKxiii, i3. — * Roni. vii. i8-23. — 3 Galat. v, 17. — 4 Eplics.
u, 14.

GXXVIl. 3
 ,

34 ». AUGUSTIJil EPISCOPI

tiimDominum noslrum. Rcpugnatur illi a lege membro-

rnm carnalium et ecce jam etiam captivatur imploret
, :

auxilium , non fidat viribus suis ; ct saltem fessa , non de-

dignetur esse confessa. Aderit enim qui dixit eis quos jam
videbat credentes in eum : « Si permanseritis in verbo
» meo, verediscipuli mei evitis 5 et cognoscetis veritatem, I
» et veritas liberabil vos*. » Aderit et liberabit veritas de
corpore mortis hujus. Ideo quippe « Veritas, cujus Na-
» talitia celebramus , de terra orta est ^, » ut sit pax in
terra hominil)us bonae voluntatis. Nam quis idoneus est
velle et posse , nisi inspirando adjuvet ut possimus ,
qui
vocando praestitit ut vehmus? Quia ubique misericordia
vocaremur qui nolebamus,
ejus praevenit nos, ut et ut
impetremus posse quod volumus. Dicaraus ergo ei : « Ju-
» ravi, et statui custodire judicia justitise luae^. » Statui

quidem^ et quia imperasti, promisi obedientiam, sed quo-

niam video aliam legem in membris meis repugnantem
legi mentis meac et captivum me ducentem in lege pec-
5

cati qu?e est in membris meis

,
« Hiimihatus sum usque- :

» quaque, Domine, vivificame secundum verbum tuum*.

» Ecce velie adjacet mihi » ergo « Voluntaria oris mei :

» approl)a Domine , » ut fiat pax in terra hominibus

:

bonae voluntatis. Dicamus ista et si qua alia suggerit ,

pietas, sanctis instructa lectionibus, ut nati ex Virgine

Domini celebritatem non inaniter f requentemus inchoati ,

bona voluntate, perficiendi plenissima charitate; quae

et diffunditur in cordibus nostris non per nos ipsos ,

sed per Spiritum sanclum qui datus est nobis^.

' Joan. vm, 3i, 32. — ' Psal. txxxiv , 12. ~ 5 ij. cxviii , 106. —
4 Ibid. 107. — 5 Rom. v, 5.
 ,

SERMO CXCIV , IN ivatali domimi. 35

«VV V^ VVV^t
' %< V\A VV» VVVk ^VVV% Vl/V% 'VVV^ «VVV^ A^VV% VVl'^ VVV\ 'VVV^ VV\\ V

SERMO CXCIV^

In Natali Domini , XI.

I. AuDiTE, filii lucis^ adoptati in regnum Dei, Iratres

cliarissimi, audite, audite, et exultate justi in Domino
ut vos rectos possit decerelaudatio -. Audite quod nostis,
recolite quod audistis , amate quod creditis, praedicate
quod amatis. Sicut anniversarium celebramus hunc diem,
sic huic diei debitum expectate sermonem. Natus estChris»
tus , Deus de Patre, homo de matre. De immorta- Patris
litate, de matris De patre sine matre, de
virginitate.
raatre sinc patre. De Patre sine tempore, de matre sine
semine. De patre principium vita?, de matre finis mortis.
Dc patre ordinans omnem diem, de matre consecrans is-
tumdiem. PiTemisil(l)enimhominem Joannem, qui tunc
nasceretur, cum dics inciperent minui jet natus est ipse
cum dies inciperent crescere : ut ex hoc praefiguraretur
quod ait idcm Joannes « Illum oportet crescere, me au- :

» temminui. » Debetenim vita humana inse deficere,in

Christo proficere, « Ut qui vivunt, jam non sibi vivant,

))sed ei qui pro omnibus mortuus est et resurrexit ^ » et :

dicat unusquisque nostrum quod dicit Apostolus « Vivo :

))autem jam non ego vivit vero in me Christus^. Illum ,

))enim oportet crescere me autem minui. , )>

II. Laudant eum condigne omnes Angeli ejus, quorum

cibus seternus cst, incorruptibili eos sagina vivificans-

« Alias Jc Tempore 23. — ' Psal. xxxii, i. — 3 joan. iii, 3o. — 4 2Cor.
T, i5 ; Florus ibiJ., et Galat. ii, 20.

3.
36 S. AUGUSTINI EPISCOPl
quia Vcrbiim Dci cst, cujus vita vivunt , cujus aetcrnilale
scmpcr vivunt, cujus bonitate semper beale vivunt. lUi
eum condigne laudant, Deum apud Deum_, et dant gloriam
in excelsis Deo. Nos autem plebs ejus et oves manuum
«

» ejus*, pro modulo

)) infirmitatis nostrsr; pacem per bo-
nam voluntatem reconciliati mereamur. Ipsorum enim
Angelorum vere hodierna vox est quam nato nobis Sal- ,

vatore exultando fuderunt « Gloria in excelsis Deo ct : ,

» in terra pax hominibus bonae voluntatis Laudant '^.

))

ergo iUi competenter, laudemus et nos obedienter. Sunt

illi nuntii ejus, sumus et nos pecora ejus. Implevit in coelo

mensam ipsorum iroplevit in terra praesepe nostrum.

,

Plenitudo enim mensae ipsorum est quia « In principio ,

» erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, etDeus erat

» Verbum. » Plenitudo praesepii nostri est, quia « Verbum

» caro factum est, et habitavit in nobis". » Ut enim pa-
nem Angelorum manducaret homo , Creator Angelorum
factus est homo. IlU laudant vivendo, nos credendo : illi

fruendo , nos petendo : illi capiendo , nos quserendo : illi

intrando, nos pulsando.

III. Quis enim hominum omnes thesauros sapientiae et
scientiee noverit in Christo occultos *, atque in paupertate
carnis ejusabsconditos? Quia « Propter nospauper factus
» est, cura dives esset, utillius paupertate ditaremur^. »

Cum enim mortahtatem assumeret, mortemque consu-

meret, in paupertate seostendit^ sed divitias dilatas pro-
misit , non ablatas amisit. Quam multa multitudo dulce-
dinis ejus ,
quam abscondit timentibus se ,
perficit autem
sperantibus in se^. Ex parte enim scimus, donec veniat
quod perfectum est'. )> Cui capiendo ut idonei praestare-
mur, ille sequahs Patri in formaDei, in forma servi factus
' Psal. xuv ,7. — ' Luc. 11 , 14. — ^ Joan. i, 1 et i^. — ^ Coloss. ii^ 3.

— 5 2 Cor. viii, 9, et riorus ibid. — ^ Psal. xxx, 20. — 7 i Cor. xiu, 9, 10.
 SEBMO CXCIV , IJ\ NATALI DOMIM. 37
similis no!)is, reforinat nos ad similitudincm Dci ct factus •,

filius hominis unicus Filius Dci , multos hominum filios

facit filios Dei : ct nutritos servos per visibilcm formam

servi ,
pcrficit libcros ad vidcndam formam Dei. « Filii

» enira Dei sumus, et nondum apparuit quod erimus, »

Et « Scimus quoniam cum apparuerit similes ei erimus,

,

» quoninm videbimus eum sicuti est^ » Nam qui sunt

illi sapientiae scientiaeque tliesauri? quae illae divitire di-

vinae , nisi quia sufliciunt nobis? Et quae illa multitudo
dulcedinis, nisi quia satiat nos? « Ostende ergo nobis
» Patrcm, et suflicit nobis^. »Et in quodam Psalmo qui-
dam ex nobis , vel in nobis, vel pro nobis, ait illi : « Sa-
» tiabor, dum manifestabitur gloria tua^. » Ipse autem
ct Pater unum sunt"* : et qui ipsum videt, vidct ct Pa-
trem ^ Ergo « Dominus virtutum, ipse est rex glorise^. »
Convertens nos , ostendet nobis faciem suam^ et salvi eri-

mus '^
; et satiabimur, et suiliciet nobis.
IV. Dicat itaque illi cor nostrum « Quaesivi vultum :

» tuum vultum tuum Doraine requiram ^ ne avertas

; , , •,

» faciem tuam a me. » Et respondeat ipse cordi nostro :

« Qui diligit me, mandata mca custodit et qui diligit me, ;

» diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, ct ostendam

» me ipsumilli^. » Videbant utiqueeum oculis illi quibus
liocdicebat, ct sonum vocis ejus auribus audiebant, et
humano corde hominem cogitabant sed quod oculus non :

vidit, nec auris audivit, nec in cor horainis ascendit **^,

eumdem ipsum se promittebat ostendere dihgentibus se.

Quod donecfiat, donec ostcndat nobis quod sufficiat no-
bis, donec eum fbntem vitae potemus etsatieraur interim ;

dum arabulantcs per fidem peregrinamur ab eo, dum esu-

' I Joan. iii, 2. — ' Joan. xiv, 6. — ^ Psal. xvi, i5. — 4 Joan. x, 3o. —
5 Id. XIV, 9. — 6 P.sal. XXIII, 10. —7 Id. Lxxix ,
4- — ^ U- xxvi , 8. —
9 Joan. xiT, ai. — *" i Cor. ii, 10.
 .

38 S. AUGUSTINI EPISCOPI
rimus ct sitimus justitiam, et formcTe Dei pulchritudinem
incllabili ardorcdesidcramus, formae scrvi Nalalcm dcvoto
obsequio celebremus. Nondum contemplari possumus
(juod genitus est ante Luciferum a Patre, IVequentemus
quod nocturnis horis est natus ex Virgine. Nondum capi-
mus quod ante solem permanet nomenejus, agnoscamus
in sole positum tabcrnaculum ejus ^ Nondum constitue-
mur Unicum permanentem in Patre suo recordemur ,

sponsum procedentem de thalamo suo'^. Nondum idonei

sumus convivio Patris nostri, agnoscamuspraesepcDomini
nostri Jesu Christi.

4^ V%^/V VVVVVVVV Vt/Vl' \VV% %/\/VV Vt/VV VVVVVl^V VVV\ VVV^' VVVV Vti^

SERMO CXCV^

In Natali Dominiy XII.

I. FiLius Dei idemque Filius hominis Dominus noster

Jesus Christus , sine matre de Patre natus, creavit omncm
diem^ sinePatre de matre natus, consecravit hunc dicm ;

divina nativitate invisibihs humana visibihs utraque , ,

mirabiUs. Proindequod de illo Propheta praedixit : « Ge-

» nerationem ejus quis enarrabit^? » de qua potius dictum
sit, judicare difiicile est utrum de illa ubi nunquam non ;

natus coaeternum habet Patrem , an de ista ubi aliquando

natus , in qua fieret ,
jam fecerat matrem : utrum de illa

ubi semper natus est, qui semper erat quis enim enarrabit
5

quomodo natum sit lumen de lumine et unum lumen ,

utrumque sit? quomodo natus sit Deus de Deo, nec deo-

' Psal. Lxm, 17. — ' I'J. xvrii, 6. — ' Alias de Tempore i2. — 4 Isai.

L1II , 8
 ,

SERMO CXCV, IN NATALI DOMINI. 3P

rum nunierus crevent?quomodo velut de re transacta di-
catur quod natus est cum tempus , in ilhi nativitate nec
transierit, quo prreterita esset^ nec praecesserit , quo fu-
tura esset : nec pra?sens fuerit ,
quasi adliuc fieret , et
perfecta non esset?Hanc ergo generationem quis enarra-
bit cum id quod enarrandum est supra tempora maneat,
,

sermo autem enarrantis in tempore transeat? Istam quoque

ex Virgine generationem ([uis enarrabit , eujus conceptus
in carne non carnaliter factus, cujus ortus ex carne uber-
tatem nutrienti attulit, integritatem parienti non abstulit?
Quamlibet itaque earum sive utramque « Generationem
» ejus quis enarrabit? »

II. Ilic est Dominus Deus noster, hic est mediator Dei
et hominum homo Salvator noster, qui natus de Patre
creavit et m.atrem 5 creatus de matre glorificavit et Pa-
trem : sine foemineo partu unicus Patri , sine virili com-
pkxu unicus matri. Hic est speciosus forma prse fihis ho-
minum sanctae fiHus Mariae sanctae sponsus Ecclesiae
, ,

quam suse genitrici similem reddidit nam et nobis eam :

matrem fecit , et virginem sibi custodit. Ad hanc quippe

dicit Apostolus : « Aptavi vos uni viro, virginem castam
» exhibere Christo ^ » De qua rursus dicit, matrem nos-
tram non ancillam , sed liberam , cujus multi filii desertae
magis quam ejus quae habet virum'^. Est ergo et Ecclesiae,
sicut perpetua integritas, et incorrupta foecunditas. Quod
cnim illa meruit in carne, haec servavit in mente : nisi
quod illa peperit unum, haec parit multos, in unum con-
gregandos per unum.
III. Hic est ergo dies, quo venit in mundum, per quem
factus est mundus quo carne •, factus est praesens , virtute
nunquam absens : quia in hoc mundo erat, et in sua ve-
nit^ In mundoerat, sed mundum latebat : quia lux lu-
' 2 Cor. XI. 7. — " Gal.-it. iv, 16, ^7. — ^ Joan. 1, 4-
40 S. AUGUSTIM EPISCOPI

cchat iii toncbris, et oam toncl^rnenon comprehendebant.

Vcnil crgo in canic, carnis vitia mundaturus. Venit in
mcdicinali terra , undc curaret interiores oculos nostros^
((uos exterior nostra cxcaecaverat terra : ut eis sanatis, qui
fuimiis antca tcnchr.T, lux etliciamur in Domino; et non
jam lux in tenebris luceat proesens absentibus, sed appa-
reat certa cernentibus. Ad hoc processit sponsus de tha-
lamo suo, et cxultavit ut gigas ad currendam viam ^ Spe-
ciosus ut sponsus, fortis ut gigas, amabilis et terribilis,
severus , et serenus, pulcher bonis, asper malis. Manens
in sinu Patris, implevit uterum matris. \n quo ihalamo,
id est, Virginis utero, natura divina sibi copulavit huma-
nam fubi Verbum caro factum est pro nobis , ut a matre
procedens, habitaret in nobis ^ ut ad Patrem prsecedens,
nbihabitemuspraeparet nobis. Hunc ergo diem laeti so-
lemniter celebremus^ etaeternum diem, per eum qui no-
bis aeternus in tempore natus est, fideliter exoptemus.

v«n'%/W\VWVVW\'\'W\'WW\'W\.'WV\'WWVW\ vwvwwwwwwwwvt/wwwvfwvwv^^/^l

SERMO cxcvr.

In Natali Dominz, XIII.

HoDiERNus diesNatalis Domininostri Jesu Christi no-

j.

r»is fcstus illuxit. Natalis dics, quo natus est dics. Et ideo

hodic ([uia cx hodierno crescit dies. Nativitat(is Domini

,

nostri Jesu Christi duae sunt^ unadivina, altera humana :

amb.Te mirabilcs 5 illa sine foemina matre , ista sine viro

patre. Quod ait sanctus Isaias propheta , « Gencrationem
» ejus quis enarrabil^? » ad ambas generationes rcferri
'
Psal. XVIII, G. — ' Alias dc Diversis 69. — ' Isai. uii, 8.
 :

SERMO CXCVI , IN NATALI nOMINl. 41

potest : Qiiis digne enarret gcnerantom Deum ? 0"'^ digne

enarret virginis partum? Illud sine die, hoc ccrlo die :

utrumque humana aestimatione et cum magna ad-

sine ,

rriiratione. lllam primam altendite generationcm « In :

» principio erat Verhum, et Verhum crat apud Deuni, ct

» Deus erat Verbum^ » Gujus Verbum? Ipsius Patris.

Quod Verbum ? Ipse Filius. Nunquam Pater sine Filio.

Et tamen qui nunquam sine Filio, genuit Filium. Et gc-
nuit, et non coepit. Sine initio generato nullum cst ini-

tium. Et tamen Fihus, et tamcn genitus. Dicturus esl

homo Quomodo : genitus, et non habet initium ? Si gcni-
tus, habet initium si non hahct initium quomodo gc- :
,

nitus ? Quomodo nescio. Qu.ieris ab homine quomodo sit

,

genitus Deus ? Interrogatione tua laboro : sed Prophetam

appcllo : « Generationem ejus quis enarrabit? » Veni me-
cum ad istam generationem humanam , veni mccuni ad
istam, in qua se ipsum exinanivit formam servi accipiens : si

forte vel ipsam capere possimus, si forte vel deipsa ali(|tiid

loqui valcamus. Etenim quis capiat , « Qui cum in forma

» Dei esset , non rapinam arbitratus est esse sequalis
» Deo^? » Quis hoc capiat? quis hoc dignecogitet? Cu-
jus mcnshoc audeat perscrutari? cujus lingua audeat pro-
nuntiare? cujus valeat cogitatio capere? Interim hoc
omittamus est ad nos.: multum Ut autcm non mullum
csset ad nos, «Semetipsum exinanivit formam servi acci-
» piens, in similitudinem hominum faclus. » Ubi? Invir-

gincMaria. Inde ergo ahquid loquamur, si forte possumus.

Angelus nuntiat, virgo audit credit, et concipit. Fides ,

in mente, Christus in ventre. Virgo conccpit, miramini

virgo percrit pius miramini post partum virgo pcr-
,
: ,

mansit. Generationem ergo istam quis enarrabit?

II. Dico quod vos delcctet, charissimi. Trcs vil.ne sunt
' Joan. I, I. — ' Philip. ii, G.
 ;

42 S. AUGVSTINI EPISCOPI
in Ecclesia membrorum Christi : conjugalis^ vidualis, vir-
ginalis. Quia ipsoe vita3 , ipsae pudicitiae f uturoe erant in
sanctis membris Christi 5 omnes istae vitae tres attestatae

sunt Christum. Prima, conjugalis : quando Maria virgo

concepit, Elisabeth uxor Zachariae et ipsa conceperat
hujus Judicis praeconem ferebat in utero^ Venit ad eam
sanctaMaria, tanquam ad cognatam suam salutandam.
Exuitavit infans in utero Elisabeth. Ille exultavit, illa

prophetavit.Habes attestantem pudicitiam conjugalem.Ubi

vidualis? In Anna. Audistis modo cum Evangelium lege-
retur quod esset
, sancta prophetissa vidua octoginta et
quatuor annorum ,
quae septem annis vixerat cura viro
suo'^; frequentans templum Domini, serviens in orationi-
bus nocte Et ipsa vidua agnovit Christum. Vidit
et die.
parvum,agnovitmagnum.Et ipsa attestata est. Habes etin
ista vitam vidualem. In Maria virginalem. Eligat sibi ,

quisque de istis tribus quam voluerit. Qui praeter istas

esse voluerit, in membris Christi esse non disponit. Non
dicant conjugatae: Nos ad Christum non pertinemus. Ha-
buerunt maritos sanctae fceminae. Non se extollant virgi-
nes. Quanto magnae sunt humilient se in omnibus. Om- ,

nia exempla salutis proposita sunt ante oculos nostros.

Nemo exorbitet. Nemo praeter uxorem melius sine uxore. :

Si pudicitiam conjugalem quaeris habes Susannam si , :

vidualem, habes Annam si virginalem, habes Mariam. :

III. Dominus Jesus homo esse voluit propter nos. Non

vilescat misericordia : jacet in terra Sapientia. « In prin-

» cipio erat Verbum , et Verbum erat apud Deum et ,

)) Deus erat Verbum. » cibus et panis Angelorum de :

te implentur Angeli , de te satiantur , et non fastidiunt :

de te vivunt, de te sapiunt, de te beati sunt. Ubi cs prop-

t^rrae? In diversorio angusto, in pannis , in praesepio.

« Luc. 1, passim. — » Id. u, 36.
 SEHMO CXCVI, IN NATALI nOMINI. 43
Propter quem ? Qui regit sidera, sugit ubcra : implet An-
gelo'^, fatur insinu Patris Sed locu-
, tacet in sinu matris.
turus est competente aetate impleturus Evangelium nohis.
Propter nos passurus propter nos moriturus, ad exem-
,

plum prnemii nostri resurrecturus^ ante oculos Discipulo-

rum in coelura ascensurus, adjudiciumde coelo venturus.
Ecce qui in pr.Tsepi jaccbat , diminutus est, sed non
perdidit sc : acccpit quod non erat_, sed mansit quod
erat. Ecce habemus infantem Christum, crescamus cum
illo.

IV. Satis h<Tec sint Charitati Vestrae. Quia muitos hic

video propter solemnitatem, oportet ut dicam. Kalendae
Januariae venturae sunt. Christiani estis omnes ; Deo pro-
pitio, Christiana est civitas. Duo genera hominum hic
sunt, Christiani et Judaei. Non fiant ilJa quae odit Deus :

per lusura iniquitas, per jocum improbitas. Non ibi faciant

homines Judices ne vcniant in manus vcri Judicis. Au-
,

ditc , Chrisliani e£tis,membra Christi estis. Cogitate quid

cstis , cogitate quanti empti estis. Postremo si vultis scire
quid liacitis, ego eis dico ,
qui faciunt. Nolite ad injuriam
vcstram referre, quibus ista dfsphcent ; eis dico qui fa-
ciunt, et quibus placent. Vultis nosse quid facilis, et qua-
lem Iristitiam nobis ingeritis? Faciunt illud Judsei. Vel
sic erubescite, ne Natah Joannis, id est, ante sex
(iat.

menses,( totenim menses inter se habentpraeco et Judex,)

de solemnitate superstitiosa pagana, Chrisliani ad mare ve-
nicbant et ibi se baptizabant. Absens eram : sed sicut com-
peri per disciphnam Chrislianorum presby teri permoti, qui-
busdani dignam et ecclesiasticam disciphnam dederunt.
Murrauraverunt inde homines, et dixerunt quidam :Quan-
tum erat ut indicaretur nobis? Si ante praemoneremur,
non facereraus. Ipsi praemonuissent presbyteri, non fc-
cisscmus. Ecce episcopus praemonet, moneo ,
praedico,
 ,

44 S. AUGUSTINI EPISC.OPT

donnntio. Audialur episcopus jubons, nudinlur episcopus

monens, audialur episcopus rogans, audialnr cpiscopus
adjurans. Adjuro per ipsum qui hodie nalus est, adjuro,
obstringo nemo faciat. Ego me absolvo. Melius est ut
,

monens audiar quam tristis sentiar. ,

X^X^ %A<%% VV%\ V\/V% VV^-^ V\a^ VVV% VV\^ VVVk "VX^ VV^-^ Vt/%<% VVV% VV^ '^'VV^ vvv-^ ^^^

SERMONIS CXCVII.

De Kcdendis Januariis contra Paganos. ,

FRAGMENTA

Reperta in Bedae et Flori collectione in Paulum.

Ad Rom. cap. i.

I. « Revelatur enim omnem im-

ira Dei de coelo super
» pietatem^ .» Quorum
Judoeorum et Gentium?
, nisi et

Sed ne dicerctur Quaresuperimpietatem Gentium? Nun-

:

quam enim gentes legem acceperunt et prsevaricatores

facti sunt? Recte revelatur ira Dei super Judseos, quibus

data est lex, et eam observare noluerunt : Gentibus au-

tem non est data. Intuemini, fratres, et intelligite quo-
modo omnes reos ostendit , et omnes salutis indigere ac

misericordiae Dei. « Revelatur enim ira Dei de coelo super

» omnem impietatem et injustitiam hominum, eorum qui
» veritatem in iniquitate detinent. m Videte quemadmodum
non dixerit : Non habent veritatem : sed « Veritatem, in-
» quit, in iniquilate detinent. » Et quasi quaereres dicens,
' Rom. I, 18.
 , ,

SEUMO CXCVll , DE KALEHDIS JAWtAuilS. 45

Quomodo possunt habcre vcrilatcm, (|ui lcgom non accc-
pcrunt ? Setjuitur , « Quia ({uod nolum cst, in(|uit, Dci
» manifcstum est in illis. » Et (juomodo potuit manifcs-
lum esse in illisquod notum est Dei, qui legem non acce-
perunt? Sequitur, et dicit : « Invisibilia cnimejus a crea-
» tura mundi pcr ea quaefacta sunt intcllecta conspiciuii-
» tur, sempiternaquoqueejusvirtuset divinilas*. ))Uti(|uc

subaudimus, intellecta conspicitur. Cur enim attendat

opera, et non ([userat artificem? Attcndis terram fructifi-
cantem, attendis mare plenum animalibus suis, attendis
aerem plenum volatilibus, attendis coelum fulgere stcllis,
et caetera et non ([uaeris tanti operis artificem ? Sed dicis
,

mihi Ista video illum non video. Ad ista videnda corpo-

: ,

ris oculos dedit ad sc videndum mentem dedit. Nequc

,

enim in animam hominis vides. Sicut ergo ex motibus et

administratione corporis animam, quam non vides, intel-
ligis sic ex administratione totius mundi, et ex regimine
:

ipsarum animarum inteJlige Creatorem. Sed parumestin-

telligere. Namilli intellexerunt : et vide quid ait Aposto-
lus : <( Quia cognoscentes Deum , non sicut Deum magni-
» ficaverunt , aut gratias egerunt , sed evanuerunt ia
» cogitationibus suis, et obscuratum est insipiens cor
» eorum. )> Quo merito , nisi superbiae? Nam vide secpicn-
tia : « Dicentes se esse sapientes , stulti facti sunt "^.
» Non
enim debebant sibi arrogare quod ille donaverat, nec se
jactare ex eo quod non a se ipsis sed ab illo habebant. ,

Quod illi utique reddendum fuit_, ut ad hoc tenendum

quod videre poterant, ab illo sanarentur qui dederat ut
viderent. Si enim hocfacerent, humihtatem scrvarcnt
el possent purgari , alque iih bcatissimae contemplationi
cohaererent. Quia vero superbia erat in cis, intcrposuit sc
falsus et fallax ct superbus ,
qui eis promitteret quod per
' Rom. 1, 19, -io. — ' Ibitl. 21, 22.
 ,

46 S. AUGtSTlM EPISCOPI

partes nescio quas superbise purgarcntur animae illorum

et fecitcultores daemoniorum. Inde sacraomnia quae cele-
hrantur a paganis ,
quae valere dicunt ad purgationem
animarum suarum. Et audi Apostolum consequenter haec
dicentem, quia pro mercede superbi.x ista receperuntj
quia non sic honorificaverunt Deum ut honorificandus ,

est Deus. « Et mutaverunt gloriam incorruptibihs Dei

» in simihtudinem imaginiscorruptibihs hominis *. » Jam
simulacra sunt. Et ista quidem omnium Gniccorum aha-
rumque gentium ,
quae simihtudinem hominum habet.
Quia vero non est major et superstitiosior idololatria quam
iEgyptiorum nam iEgyptus perfudit mundum figmentis
^

talibus, quaha deinceps dicit Apostokis cum dixisset : ;

« In similitudinem imaginis corruptibihs hominis 5 » ad-

didit , « et quadrupedum, et serpentium. »
volucrum, et

Numquid enim, fratres, in aliis temphs vidistis simulacrum

capite canino vel tauiino caeterorumque animahum irra- ,

tionabihum figmenta? Haec enim idola ^^gyptiorum sunt.

Utrumque cnim genus complexus ait Apostolus « In , :

» simihtudinem imaginis corruptibihs hominis , et volii-

» crum, et quadrupedum, et serpentium. Propterea tra-

» didit illos Deus in desideria cordis eorum , in immundi-

» tiam, ut contumehis afficiant corpora sua insemetipsis^.»
Hsec mala eorum , ex impietate superbiae sunt. Ista vero
peccala quia de super])ia non soium peccata sed ctiam , ,

supphcia sunt. Cum

enim dicit « Tradidit illos Deus_, » :

jam de vindicta est cujusdam pcccati, ut hsec faciant.

« Qui commutaverunt veritatem Dei in mendacium^. »
Quid est « Commutaverunt veritatem Dei in mendacium ?
:

» In simihtudinem scihcet imaginis corruptibilis hominis,

» etvolucrum, et quadrupedum, et serpentium. » Et

ne quisquam eorum diceret Non simulacrum colo sed : ,

•
Rom. 1, 23. — ' Ibid. 24. — ^ Ibid. 25.
 SERMO CXCVII , DE KALENDIS JANUARIIS. 47
quocl significant simulacra, subjccit slatim : « Et coluc-
» runt , et .servierunt creaturc-ie potius, quam Grealori. »
Intelligite prudenter. Aut simulacrum enim colunt, aut
creaturam. Qui simulacrumcolit, convertit veritatem Dei
inmendacium. Nam mare veritas est Neptunus autem, :

mendacium lactum ab homine, conversa veritate Dei in

mendacium quia Deus fecitmarej homo autem, simula-
:

crum Neptuni. Sic, Deus fecit solem homo autem simu- :

lacrum soHs faciendo convertit veritatem Dei in menda-

,

cium. Sed ne dicant : Non colo simulacrum, sed solem

colo; ideo dixit : « Coluerunt creaturam potius, quam
» Creatorem. »

Ex eodem Sermone , Beda et Flonis ad 1 Cor. i.

II. Sbd forsitan dicet aliquis : Elsi ipse humihter natus

est , in Discipulorum nobihtate jactarc se voluit. Non ele-
git reges , aut senatores , aut philosophos , aut oratores :

imo vero elegit plebeios ,

pauperes , indoctos , piscatores.
Petrus piscator, Cyprianus orator. Nisi fidehter praece-
deret piscator , non humiliter sequeretur orator. Non de
se quis([uam desperet abjectus : teneat Christum, et
spes ejus falsa non erit, etc.

Ex eodem Sermone, Beda et Florus ad 1. Cor. m.

III. QuiD volebat Simon, nisi laudari in miraculis, ex-

tolli superbia ? Ipsa enira eum compulit , ut pecunia
emcndum putaret donum Spiritus sancti. Cui superbiae
48 S. AUGLSTIM EPISCOPI

conlrarius Aposlolus, in humilitatc mancndo, in mcridie

lervens spiritu , fulgens prudentia, dicit : « Neque qui

)) j)laiUat est aliquid , neque qui rigat j sed qui incremen-
)> luni dat Dcus. » Quia dixerat : « Ego plantavi , ApoUo
» rigavit, Et iterum ,
sed Deus incrementum dedit^ »

« Numquid Paulus pro vobis crucifixus est ? aut in nomine

» Pauli baptizati estis^? » Vide quomodo se coli respuit
pro Gbristo, et non vult se fornicanti animae ostentare pro
sponso. Nonne magnum videtur plantare et rigare? Sed
« Ne(|ue qui plantat est aliquid, neque (|ui rigat. » Quo-
modo timuit? Non se dicit aliquid ad salutem eorumquos
in Christo Gcdificare cupiebat.

£x eodem Sei^mone, Beda et Florus ad Gal. i.

IV. Nec ipse Apostolus voluit in se poni spem, sed in

veritate quam annuntiabat. Quod per ipsum dicebatur
melius erat quam ipse per quem annuntiabatur. « Licet
,

» si nos , ;> inquit. Parum est, audi sequentia : « aut An-

M gelus, inquit, de coelo annuntiaverit vobis aliquid prae-
» ter quam quod accepistis , anathema sit^. » Videbat
posse falsum mediatorem transfigurare se in Angelum lu-
cis, etahquid falsum annuntiare. Sicut ergo superbi ho-
mines volunt se adorari pro Deo , sibi arrogare quidquid
possunt, se nominari et si fieri potest, Ghristum ipsum
,

gloria transire ita diabolus et angeh ejus. Donatum Do-

:

pro Christo habent. Si audiant ahquem paganum

natistoe
detrahentem Ghristo, forsitan patienter ferant, quam si
audiant delrahentem Donato.
' I Cor. in, 6, 7. — ' Id. 1, i3. — ^ Gaiat. 1, 8.
 ,

SERMO CXCVII , DE KALENUlS JAWUAlUli. 49

Ex eodem Sermone Beda , et Florus ad Gal. iv.

V. QuiA ipse Christus loquitur iii sanctis suis, dicente

Apostolo ; « An experimentum quacritis ejus qui in me
M loquitur Christus^? » Etlicet dicat : « Nequequi plan-
)) tat est neque qui rigat, sed qui incrementum
ahquid ,

» dat Deus'^, » non quia se ipsum, sed quia ilium in se

diligi volebat perhibet tamcn testimonium quibusdam

:

dicens « Quia sicut Angelum Dei excepistis me, sicut

:

» Christum Jesum^. » In omnibus ergo sanctis suis ipse

est amandus, qui ait « Esurivi, et dedistis mihi mandu-

:

» care^. » Non enim ait : Dedistis illis : sed, « Dedistis

» mihi. » Tanta est charitas capitis erga corpus suum.

£x eodem Sermone, Beda et Florus ad Coloss. n.

Jam du-
VI. QuiD est Juno? Juno, inquiunt, est aer.
dum mare coleremus in simulacro Telluris
invitabat ut :

nunc invitat ut aerem colamus. Elementa sunt ista qui- ,

bus mundus iste consistit. Hoc ergo apostolus Paulus in

Epislolasua proponens, « Cavete, inquit, ne quis vosde-
» cipiat per philosophiam et inanem fallaciam, secundum

» elementa mundi hujus^ » Ipsos enim tangebat, qui

quasi prudentibus idola exponunt. Ideo cum diccret

« Philosophiam eodem loco ait « Secundum ele-
^
» in :

» menta hujus mundi » non quasi qualescumque adora-

:

toressimulacrorum, sed quasi doctiorcs interpretatorcs

signorum cavcndos esse admonens.
' 2 (lOr. XII, 3. — » I Cor. iii, 7. — ^ Galat iv, 14. — 4 Maltli. xxv, 35.
— 5 Coloss. 11, 8.

CXXVII. k
 ,

50 S. 1UGUSTI^£ EVI5C0PI

VVV» VVV» V VVt VVVt Vk V» VVVk VVV> V VV« Vl/V» \'V\'t VVV'» VVV« VVV» \ VV\ VVV\ VVV'» Vl/V» vvv\ vv\>t vt

SERMOCXCVIlIi.

De Kalendis Januaviis, II.

I. Admonemus Gharitatem Vestram, fratres, quoniam

vos quasi solemniter hodie convenisse conspicimus , et ad
hunc diem soHto frequcntius congregatos, ut memineritis,
quod modo cantaslis, ne sit lingua perstrepens corde
muto sed c[uod sonuistis voce ad aures invicem vestras
\

clametis affectuad auresDei. Hoc enim cantabatis: « Salva

» nos, Domine Deusnoster, congrega nos de gentibus, ut
)) confiteamur nomini sanctotuo^. « Et modo si solem-
nitas gentium , quae fit hodierno die in Iselitia saeculi atque
carnaH, in strepitu vanissimarum et turpissimarum can-
tionum, in conviviis et saltationibus turpibus, in cele-
bratione ipsius falsae festivitatis, si ea quae agunt gentes
non vos delectent, congregabimini ex gentibus.
II. Vos certe cantavistis , et adhuc divini cantici sonus
recens est in auribus vestris : « Salva nos , Domine Deus
,

» noster, et congrega nos de gentibus. » Quis potest con-

gregari de genlibus, nisi cum fi t salvus ? Qui ergo miscentur
gentibus, salvi non sunt salvantur autem qui congreganlur
•,

de gentibus, salute fidei , sakite spei, salute sincerissimae

charitatis, salute spiritah, salute promissorum Dei. Qui
ergo credit, sperat, et amat, non contiiiuo salvus dicen-
dus est. Interest enim quid credat, quid speret, et quid
amet. Nemo quippe vivit in quacumque vita, sine tribus

' Alias 7 ex Sirmondianis. — » Psal. cv, 17.

 SERMO CXCVIII , DE KALEWDlS JAlNlJAnilS. 51

istis animoc atrectionibus, credendi, sperandi, amandi. Si

non credis quod crcdunt gentes, non speras quod sporant

gentes, non amas quod amant gentes^ congrcgaris de gen-
tibus, segregaris, hocest, separarisdegentibus.Nec te ler-

reat commixtio corporalis in tanta separatione mentis.

Quid enim tani separatum, quam ut credant illi dgemones
deoSj credas tu (lui unus et verus est Deus ? sperent illi
inania ScTculi, speres tu seternam vitam cum Ghristo?
ament ilh mundum, ames tu artiticem mundi? Qui ergo
aliud credit, ahud sperat, aliud amat, vita probet, factis
ostendat. Acturus es celebrationem strenarum, sicut pa-
ganus, lusurus alca, et inebriaturus te quomodo ahud :

credis,ahud speras, ahud amas? Quomodo hbera fronte

cantas « Salva nos Dominc Deus noster, et congrega
: ,

» nos dc gentibus? » Segregaris enim de gentibus, mix-

tuscorpore genlibus, dissimih vita. Et quanta sit ista se-

gregatio , videte, si modo facitis, si modo probatis. Jam
enim Dominus noster Jcsus ChrJstus Dei Fihus, qui prop-
lcr nos homo faclus est , dedit pro nobis pretium. Itaque
suum dedit ilJe pretium : ad hoc dedit, ut redimal, ut
congreget de genlibus. Si autem misceris gentibus, non
vis sequi eum qui te redemit : misceris autem gentibus
vita, faclis, corde, taha credendo , lalia sperando, taha
dihgendo : ingratus es Redemptori tuo, nec agnoscis pre-
tium tuum, sanguinem agni immaculati. Ut ergo sequaris
Redcmptorem tuuni qui te redemit sanguine suo noh
,
,

te miscere gentibus simihtudine morum atque factorum.

Dant iih strenas, date vos eleemosynas. Avocantur ilh can-
tionibus luxuriarum avocatc vos sermonibus Scriptura-
,

rum currunt ilh ad theatrum vos ad Ecclesiam inc-

: , :

briantur ilh , vos jcjunate. Si hodie non potestis jejunare,

saltem cum sobrictate prandete. Hoc si fcceritis, bene
4.
 :

52 S. AUGUSXIM EPISCOPI

canlastis : « Salva nos, Domine Deus noster, et congrega

)) nos de gentibus. »

III. Itaque multi luctabuntur hodie in corde suo cum

vcrbo quod audierunt. Dixiraus enim : Nolite strenas dare,
date pauperibus. Parum est ut tantum detis , amplius
etiam date.Non vultis amplius? vel tantum date. Sed di-
cis Quando strenas do mihi accipio et ego. Quid
mihi : ,

ergo, quando das pauperi nihil accipis? Certe non hoc ,

credas, quod gentes credunt-, certe non hoc speres quod ,

gentes sperant. Ecce si dicis te nihil recipere cum pauperi

dederis, factus es pars gentilium : sine causa cantasti
(i Salva nos, Domine Deus noster, et congrega nos de
» gentibus. » Noli oblivisci ilhus prsescriptionis , ubi di-
citur : « Qui dat pauperibus, nunquam egebit^ » Obli-
tus es jam quid dicturus Dominus eis qui pauperibus ,

dederunt : « Venite benedicti Patris mei, percipite reg-

» num - ? » et quiddicitur eis qui non dederint, « Mittite

» eos in ignem aeternum ? » Modo qui libenter audierunt

quid dixit : cum his certe stant qui non libenter audie-
runt. Ego nunc Ghristianis veris loquor. Si ahud creditis,
aliud speratis, aUud amatis aliter vivite et distantem fi- j ,

dem spem et charitatem vestram distantibus moribus

, ,

approbate. Audite Apostolum commonentem « Nohte, :

» inquit jugum ducere cum infidehbus. Quae enim par-

,

w ticipatio justitiae cum iniquitate ? aut quse societas lu-

» minis ad tenebras ? quae pars fideli cum infideh ? qui
M autem consensus tempH Domini cum idohs ^ ? » Et ahbi
dicit«Quae enim immolant gentes, daemoniis immolant, et
:

» non Deo. Nolo vos, inquit socios fieri dsemoniorum^ » ,

Ergo Deos ipsorum delectant mores eorum. llle autem

« Prov. xiviu, 7. — » Matth. xxv, 34. — ^ 2 Cor. vi, 14-16. — 4 i Cor.
X, 20, 21.
 ,

SERMO CXCVriT , DE K\LENDIS JANUAnilS. .')3

qui dixit : « Nolo vos fieri socios daemoniorum , » voluit,

ut ab illis qui doemonibus scrvirent, vita ct raoribus se-
pararentur. Etenim illa daemonia delectantur canticis
vanitatis, delectantur nugatorio spectaculo , et turpitudi-

nibus variis theatrorum, insaniacirci, crudelitate amphi-

theatri , certaminibus animosis eorum ,
qui pro pestilen-
tibus hominibus htes et contentiones usque ad inimicitias
suscipiunt, pro mimo, pro histrione ^''pro pantomimo
pro auriga, pro venatore. Ista facientes _,
quasi thura po-
nunt daemoniis de cordibus suis. Spiritus enim seductorcs
gaudent seductis , et eorum quos seduxerint atque dece-
perint , malis moribus et vita turpi infamique pascuntur.
« Vos autem, sicut dicit Apostolus , non ita didicistis
» Christum : si tamen eum audistis, et in ipso edocti
» estis*. NoHte ergo eflici participes eorum. Eratis enim
» ahquando tenebrse, nunc autem lux in Domino; sicut
» fihi lucis ambulate ^ » ut et nos qui vobis verbum
;
,

Domini prsedicamus , possimus vobiscum et de vobis in

illa perpetua luce gaudere.

' Eplies. IV, 20. 2i. — * W.llv, 7, 8.

54 S. A,UGUSTINI EPISCOPl

wx» w^t vvv\ vvv%v V \ V vwv vw\ vwvvwA vw» ww w/v» wav vwv vwvvvw vwv ww vwv w/v

SERMO CXCIX^

In Epiphania Domini^ I.

I. NupER celebravimus diem ,

quo ex Judaeis Domi-
nus natus est : hodie celebramus, quo a gentibus ado-
ratus est. « Quoniam salus ex Judaeis^. sed hsec salus
)) usque ad fmes terrae^. )) Nam et illo die pastores ado-

raverunt, hodie Magi. lUis Angeli, istis autem stella

nuntiavit. Utrique de coelo didicerunt , cum regem caili

in terra viderunt, ut csset « Gloria in excelsis Deo, et in

)) terra pax hominibus bonae voluntatis^. Ipsc est enim
)) pax nostra, qui fecit utraque unum ^. Jam hinc infans )>

natus atque annuntiatus ostenditur lapis ille angularis,

jam in ipso primordio nativitatisapparuit. Duos ex diverso
parietes in se copulare jam coepit, pastores a Judaea, Ma-
gos ab Oriente perducens : utduos conderetin se in unum
novum hominem , faciens pacem ,
pacem his qui longe,
ct pacem his qui prope. Ideoque iUi ipso die de proximo
accedentes de longinquo isti hodie venientes duos dies
, ,

celcbrandos posteris signaverunt, unam tamen Jucem

mundi utrique viderunt.
II. Sed hodie de istis loquendum est quos de reraotis ,

terris fides duxit ad Christum. Venerunt enim et qucesie-

runt eum dicentes : « Ubi est ,

qui natus est rex Judseo-
)) rum? Vidimus enim stellam ejus in Oriente, et venimus

' Alias de Tempore 34- — ^ Joan. iv, 22. — 3 isai. xux, 6. — 4 L'i

II, 14. — ^ Eplies. II, 14, etc.

 ,

SHRMO CXCIX , IN EPIPHANIA DOMIWI. 55

» adorarc cum ^ » Nunliant ct interrogant , crcdunl et
(jurerunt; lanquam significantes cos ([ui ambulanl pcr
fidem, et desiderant speciera. Nonne alii reges Judacorum
jam toties in Judoea nati crant? Quid est, (juod iste ab
alicnigenis in coelo agnoscitur, in terra quaeritur ^ in alto
fulgct, in humili latct? In Oriente Magi vident stellam,
et in Judaea natum intelligunt regcm. Quis est iste rex
tam parvus, tam magnus; nondum interris lo({uens, jam
in C(X'lis edicta proponens ? Verumtamcn propter nos

quibus de Scripturis suis sanctis innotescere voluit , ipsos

ctiam Magos quibus tam clarum signum in ccelo dederat,
et quorum cordibus se in Judaea natum esse revelaverat,
Prophctis tamen suis de se credere voluit. Quaerendo enim
civitatem , in qua natus erat ,
quem videre et adorare cu-
piehant , necesse habuerunt percontari principes Judaeo-
rum 5 ut illi de sancta Scriptura, quam in orc, non in
corde gestahant, infideles fidelibusde gratia fidei respon-
derent, mendaces a se , veraces contra se. Quantum enim
erat, ut ilhs quoerenlibus Christum comites fierent, cum
ab cis audissent, quod visa stella ejus venirent eum adorare
cupientes ; ipsi eos ad Bethlehem Judse, quam de libris di-
vinis indicaverant , ducerent, pariter viderent, pariter
intelligercnt, paritcr adorarcnt? Nunc vcro aliis dcmon-
strato vitae fonte, ipsisunt mortui siccitate. Facti sunteis

tanquam lapides ad milliaria : viatoribus ambulantibus

ali(juid ostenderunt ; sed ipsi stolidi atque immobiles rc-
manscrunt. Magi quaerebant , ut invenirent : Herodes
({uaerebat , ut perdcret : Judaei civitatem nasccntis lege-
bant, tempus venientis non intelligebant. Inter Magorum
pium amorem , et Herodis crudclem timorem , illi eva-
nuerunt Bethlehem demonstrantes : Christum autem qui
ibi natus est ; non tunc quaesitum, sed visum postea nega-
• Matlli. n, 2.
 ,

56 S. AUGUSTINI EPISCOPI
turi, nec tunc infantem, setl ioquentem postea necaturi.
Feiix potius infantum ignorantia, quos Herodes persecutus
est territus, quam istorum scientia quos consuluit pertur-
batus. Ilii pro Gliristo potuerunt pati, quem nondum po-
terant confiteri : isti docentis non secuti sunt veritatem ,

cujus nascentis potuerunt nosse civitatem.

Magos^ sane ad ipsum proprium iocum ubi Deus
III. ,

Verbum infans erat, ilia stella perduxit. Hic jam erubescat

stullitia sacriiega et qusedam ut sic dicam, indocta doc-
, ,

trina, quae ideo putat Christum sub stellarum decreto

csse natum, quia scriptum est in Evangeiio, quando natus
est, steilam ejus Magos in Oriente vidisse. Quod verum
non esset, necsihomines sub decreto ejusmodi nasceren-
tur : quia non sicut Dei Filius propria voiuntate , sed na-
turae mortalis conditione nascuntur. Nunc autem tantum
ahhorreta vero, sub stellato fato natum esse Ghristum
ul nuilum hominum ita nasci credat quisquis recte credit
in Ghristum. Sed de genituris hominum vanihomines io-
quantur c(uod insipienter opinantur, negent voluntatem
qua peccant, confmgant necessitatem qua peccata defen-
dant perditos mores per quos in terra ab hominibus
•
,

detestantur, in coeio etiam figere conentur, et a sideribus

manare mentiantur videat tamen unusquisque eorum
:

quemadmodum non vitam, sed familiam suam qualicum-

que potestate regendam putet quandoquidem ista sen- :

tiendo servos suos in domo peccantes verberare non sini-

tur, nisi prius deos suos in coeio radiantes biasphemare
cogatur. Ghrisium tamen isti nec secundum suas vanissi-
mas conjecturas , et non sane fatidicos, sed piane faisidi-
cos iibros ,
possunt ideo putare sub steiiarum decreto esse
natum quia eo nato steiiam Magi in Oriente viderunt.
,

Hinc enim potius Christus non siib dominatu ejus , sed

' Fnciinrlii=; lib i, cap. 4-
 SEHMO CXCIX, IN EMPHANIA nOMINI. T)?

Dominus ejus apparuit ;

quia illa non in coelo sidercas

vias tenuit, scd hominibus quserentibus Christum viam

usque ad locuni, in quo natus fuerat, demonslravit. Unde
non ipsa Christum fecit rairabihter vivere, sed ipsam fecit
Christus mirabihter apparere nec ipsa Christi mirabiha
:

decrevit, sed ipsam Christus inter sua mirabiha demon-

stravit. Ipseenim natus ex Matre de novum , coelo terrae
sidus ostendit, qui natusex Patre coelum terramque for-
mavit. Eo nascente lux nova est in stella revelata, quo
moriente lux antiqua estin sole velata. Eo nascente Superi
novo honore claruerunt, quo moriente Inferi novo timore
tremuerunt', quo resurgente Discipuli novo amore exar-
serunt, quo ascendente coeh novo obsequio patuerunt.
Celebremus ergo devota solemnitate et hunc diem quo ,

cognitum Christum Magi ex gentibu^s adoraverunt^ sicut

celebravimus illum diem quo natum Christum pastores
,

ex Judaea viderunt. Ipse enim Dominus Deus noster elegit

Apostolos ex Judaea pastores, per quos congregaret sal-
vandos etiam ex gentibus peccatores.
• Cod. Cass. xcix, 169^ vcrso : Novo tromore timuerunt.
58 8. AUGUSTINI EPISCOPI

SERMO CC^

In Epiphania' Domini j II.

I. Ad partum Virginis adorandum Magi ab Oriente ve-

nerunt. Hunc diem hodie celebramus , huic debitam so-
lemnitatem sermonemque persolvimus. lllis dies iste pri-
mus illuxit, anniversaria nobis festivitate rediit. Ilh erant
hochngua
primitiaa gentium, nos populus gentium. Nobis
nuntiavit Apostolorum tanquam hngua ccelo-
, stella ihis

rum et nobis iidem Apostoh tanquam cceh enarrave-

:
, ,

runt gloriam Dei -. Cur enim non agnoscamus eos coelos,

qui facti sunt sedes Dei? sicut scriptum est : « Anima
)) justi, sedes est sapientise^. » Per hos enira coelos ille

ctjelorum fabricator et habitator intonuit , quo tonitru

mundus contremuit, et ecce jam credit. Magnum sacra-
mentum. In praesepi tunc jacebat, et Magos ab Oriente
ducebat. Abscondebatur in stabulo, et agnoscebatur in
coelo^ ut agnitus in coelo manifestaretur in stabuio, et ap-
pellaretur « Epiphania )> dies iste, quod latine manifes-

lalio dici potest : simul ejus celsitudinem humihtatemque

commendans, ut qui in aperto coelo signis sidereis mon-
strabatur, in angusto diversorio quaesitus inveniretur •, in-
vahdus infantihbus membris, involutus infantihbus pan-
nis: adoraretur a Magis, timeretur a mahs.
II. Timuit enim eum rex Herodes eisdem sibi Magis ,

nuntiantibus cum adhuc quaererent parvulum, quem

,

cognoverant de coelo teste jam natum. Quid erit tribunal

' Alias de Tempore 3o. — * Psal. xvui, 2.-3 Sap. i, iG.

 SERMO CC , IN EPIPHANIA DOMINI. 69
judicanlis quando supcrbos rcgcs cunrc terrcbant infan-
,

tis? Quanto consultius nunc rcgcs non sicut Herodcs, ,

intcrficerc qurerunt scd sicut Magi potius

; adorare dc- ,

lectantur, jam prsesertim eum qui et ipsam mortcm quam

cupiebat inimicus inferre , etiam pro ipsis inimicis ab ini-

micis sustinuit,eamque in suo corpore occisus occidit.

Pie timeant nunc reges ad Patris dexteram jam sedentem,
quem rex ille impius limuit adhuc matris nbera lamben-
tem. Audiant quod scriptum est : « Et nunc, reges , in-
» telligite, erudimini qui judicatis terram : servite Domino
» in timore, et exultate ei cum trcmore^ » Ule enimrex,
ultor impiorum regnm , et rcctor piorum , non ita natus
est, ut rcges nascuntur in s.ieculo 5
quia et ille natus est,
cujus regnum non est de hoc sseculo. Nobilitas fuit nas-
centis, in virginitate parientis; et nobilitas parientis, in
divinitate nascentis. Denique c.um tam multi jam nati at-
que defuncticssent reges Judfeorura, nunquam quemquam
eorum adorandum Magi (juaesierunt quia nec quemquam :

eorum ccelo loquente didicerunt.

III. Verumtamen, quod praetereundum non est, haec
Magorum illuminatio magnum testimonium caecitatis ex-
titit Jud.ieorum. In terra eorum isti requirebant, quem
illi non agnoscebant. Apud eos isti infantem inve-
in sua
nerunt quem illi apud se docentem negaverunt. In his
,

terris de longinquo isti peregrini puerum Christum non-

dum verba promentem adoraverunt^ ubi cives illi juvenem

miracula facicntem crucifixerunt. Isti in membris parvis
Deum agnoverunt, illi in factis magnis nec tanquamho-
mini pepercerunt quasi pius fuerit videre novam stellam
:

in ejus nativitate fulgentem, quam solem cjus in morte

lugentem. Jamvero quod eadem stella -, quse Magos per-
duxit ad locum , ubi erat cum Matre virgine Deus infans,
' Psal. II, 10, II. — » Fncumlus lib. i, cip. 4.
 ;

60 S. AUGUSTINI EPISCOPI

qiiae utiquc poterat eos ot ad ipsam perducere civitatem, se

tamen subtraxit, nec cis prorsus apparuit, donec decivitate,
in qua Christus nasceretur, iidem ipsi interrogarentur Ju-
daei, ut ipsi eam secundum divinae Scriptur?c testimonium
nominarent, ipsidicerent: « In Bethlehem Juda3. Sicenira
))scriptum est: Et tu, Bethlehem, terra Juda, non es mi-
» nima in principibus Juda ex te enim exiet dux qui reget :

)) populam meum Israel ^

: » quid aliud hic significavit

divina providentia, nisi apud Judaeos solas divinas Litteras

remansuras, quibus gentes instruerentur, illi excaecaren-
lur 5
quas portarent non ad adjutorium salutis suse , sed
ad testimonium salutisnostrae? Namhodie cum praemissas
prophetias de Christo proferimus jam rerum completa- ,

rum luce declaratas, si fortePagani, quos lucrari volumus,

dixerint non eas tanto ante pracdictas, sed post rerum
eventum , ut haec quae facta sunt prophetata putarentur,
a nobis esse confictasJudaeorum codices recitamus ut ^ ,

tollatur qui jam in Magis illis

dubitatio Paganorura :

figurabantur, quos Judaei de civitate, in qua natus est

Christus, divinis Eloquiis instruebant, et eum ipsinec re-
quirebant , nec agnoscebant.
IV. Nunc ergo , charissimi ,
gratiae filii et hseredes, vi-

dete vocationem vestram , et manifestato Judaeis et Gen-

tibus Christo tanquam angulari lapidi perseverantissima
dilectione cohaerete. Manifestatus enim est in ipsis cuna-
prope et his qui longe erant -
bulis infantiae suae his qui ,

Judaeis in pastorum propinquitate gentibus in Magorum ,

longinquitate. Illi ipso diequo natus est, isti adeum hodie

advenisse creduntur. Manifestatus ergo est, nec illis doc-
tis , nec istis justis. Praevalet namque imperitia in rusti-
citate pastorura, et impietas in sacrilegiis Magorum.
Utrosque sibi lapis ille angularis applicuit ;
quippe qui
• Matth. II, 5, 6, etMich. v, 2. — » Ephes, ii, i3.
 SERMO CC , IJN EIUPHAmA DOMIKI. 61

venit stultamundi eligere, ut confuntleret sapienles tt '

^

non vocare justos, sed peccatores^^ ut nullus magnus su-

perbiret, nuUus infimus desperaret. Unde Scribae et Pha-
risaei dum nimis docti et nimis justi sibi videntur, cujus
nascentis civitatem ostenderunt prophetica eloquia reci-
tantes , hunc reprobaverunt aedificantes. Sed quia faclus
est in caput anguli^, et quod natus ostendit, passus im-
plevit; huic nos inhaereamus cum alio pariete habente
reliquias Israel, quae per electionem gratiae salvae sunt*.
Eos enim pastores illi praefiguraJjant de proximo conjun-
gendos, ut et nos, quorum ex longinquo vocationem JVIa-

gorum significabat adventus,, jam non peregrini etin([ui-

lini , sed cives sanctorum et domestici Dei maneamus ^,
coaedificati super fundamentum Apostolorum et Prophe-
tarura, ipso suramo angulari lapide existente Ghristo Jesu ,
qui fecit utraque unum'^, ut in uno araeraus unitatem, et
ad colligendos ramos ^ qui etiam de oleastro inserti ^, per
superbiam fracti haeretici sunt facti, quoniam potens est
Deus iterum inserere illos , habeamus infatigabilem cha-
ritatem.

I Cor. 1, 27. — ' Mattli. ix, i3. — ^ Psal. cxvii, 22. — ^ Roiu. xi, 5.

— 5 Epbes. u, ig. — '^

IbiJ. i4- — 7 Donatistas intelligit — ^ Rom.
XI, 23.
 ,,:

62 S. AUGUSTIJNI EPISCOPI

«/^vvv^vvvtvvvvvvvvvvvvvvvv^vvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvivvvxvvv^vvvxvvvvvvvvvvvv

SERMO GGI».

In Epiphania Dojnini^ III.

I. Aate paucissimos dies Natalem Domini celcbravimus

hodierno autem die manifestationem ,
qua manifestari
gentibus coepit , solemnitate non rainus debita celebra-
mus. Illo die natum pastores Judaei viderunt : hodie Magi
ab Oriente venientcs adoraverunt. Natus quippe fuerat
lapis ille angularis ,
pax duorum parietum ex circumci-
sione et praeputio , non ex parva diversilate venientium j

utin illo copularentur, qui factus est paxnostra, et fecit

utraque unum^. Hoc in pastoribus Judaeorum , et Magis
gentium praesignatum est. Inde coepit, quod in universo
mundo Nos itaque duos dies
fructificaret et cresceret.
nativitatis et manifestationisDomini nostri spiritali las- ,

titia gratissimos habeamus. Judaei pastoresad eum Angelo

nuntiante, gentiles Magi stella demonstrante perducti

sunt. Haec stella vanas computationes astrologorum divi •
nationesque confudit, cum stellarum adoratoribus Grea-
torem coeH et terrse adorandum potiusdemonstravit. Nam
ipse novam stellam declaravit natus qui antiquum solem
,

obscuravit occisus. lUa luce inchoata est fides gentium

illis tenebris accusata est perfidia Judaeorum. Quid erat
illa stella ,
quae nec unquam antea inter sidera apparuit
nec postea demonstranda permansit? Quid erat, nisi

magnifica lingua coeh, quae narraret gloriamDei, quae

> Alias deTeiupoie 3i. — ^ Ephes. ii, vl\.

 SEKMO CCI , IIV EPIPHAKIA DOMINI. 63
inusitatum Virginis partum inusitato fulgore clamarct^
cui postea non apparenti Evangelium toto orbe succede-
ret? Quid denique Magi venientes dixerunt? « Ubi est qui
» natus est rex Jud[Eorum? » Quid est hoc? Nonne tam

raulti antea reges erant nati Judaeorum ? Quid tantopere ^

alienae gentis regem nosse et adorare cupierunt? « Vidi-

» mus enira , inquiunt , stellam ejus in Oriente , et veni-
» raus adorare cum^. » Numquid hoc tanta devotione
requirerent , tanto pietatis aliectu desiderarent, nisi eum
agnoscerent regem Judoeorum ,
qui rex est etiam saecu-
lorum ?

II. Hinc et Pilatus nonnulla utique aura veritatis atllatus

est, quando in ejus passione titulura scripsit : « Rex Ju-
» daeorura^ : » quera Judoei conati sunt mendosi emendare.
Quibus ille respondit : « Quod scripsi , scripsi : » Quia
praedictura erat in Psalmo ; « Tituli inscriptionera : Ne
» corrurapas'^. » Advertaraus itaque magnum hoc et mira-
bile sacraraentura. IMagi ex Gentibus crant, ipse etiam
Pilatus ex Gentibus : ilii stellam viderunt in coelo , iJIe

titulum scripsit in ligno : utrique taraen non regera gen-

tium , sed Judaeorura vel quaerebant , vel agnoscebant.
Judaei vero ipsi nec stellara secuti sunt, nec titulo con-
senserunt. Jam igitur proesignabatur quod postea ipse
Dominus dixit : « Multi ab Oriente et Occidente venient,
» et recurabent cum Abraham et Isaac et Jacob in regno
» coelorura autem regni ibunt in tenebras exterio-
: filii

» res^. » Nam Magi ab Oriente Pilatus ab Occidente ve- ,

nerat. Unde illi orienli hoc est nascenti ille autem , , ;

occidenti , hoc est , morienti , attestabantur rcgi Judoeo-

rum : ut cum Abraham et Isaac et Jacob, ex quibus Judaei

ducebant originem , recumberent in regno coelorum non 5

» Matlli. u, 2. — ' Ibid. — 5 Joau. xix, 19. — 4 Psal. lvi, i.— SMatlU.
vm, n.
 ,

64 S. AUGUSXIM EPISCOPI

ex eis propagali per carnem, sed eis inserti per fidem : ut

ille de quo Apostolus loquitur, olivae inserendus jam prae-
monstraretur oleaster ^ Propterea quippe non rex gen-
tium, sed Judoeorum ab eisdem gentibus, vel quaerebatur,
vel agnoscebatur 5
quia oleaster ad olivam , non ad oleas-
trum oliva veniebat. Rami taraen frangendi , hoc est
infideles Judaei , et Magis inquirentibus ubi Christus nas-
ceretur : « In Bethlehem Judae^, » respondebant 5 et Pilato
exprobrante, quod regem suum crucifigi vellent, pertina-

cissime saeviebant^. Itaque Magi adoraverunt, Judaeis os-

tendentibus locum Christi nascentis ;
quia in Scriptura
quam Judaeiacceperunt, Christum cognoscimus. Pilatus
ex gentibus manus lavit, Judaeis mortem Christi petenti-
hus ;
quia sanguine quem Judaei fuderunt , nostra peccata
diluimus. Sed de testimonio Pilati per titulum in quo ,

scripsit regem Judaeorum esse Christumj alius est disse-

rendi locus quo passionis est tempus.

:

III. Nunc vero quod attinet ad manifestationera nati

Christi, de cujus manifestationis die quae graeco vocabulo

« Epiphania » nominatur, qua raanifestari coepit gentibus

cum eum Magi adoraverunt, quae restant pauca dicamus.

Nara etiam atque etiam considerare delectat quemadmo- 5

dum Magis quaerentibus ubi Christus nasceretur, Judaei

responderunt « In Bethlehem Judae?
: » nec tamen ad :

eum venerunt ipsi, Magos ad eum

sed eis abscedentibus ,

locura in quo infans erat eadera stella perduxit ut os- , :

tenderetur quod et civitatera poterat deraonstrare sed ad ,

hoc se aliquantura subtraxerat ut Judaei possent inter- ,

rogari. Ad hoc sunt autera interrogati Judsei, ut demon-

straretur eos non ad suara sed ad gentium salutem et ,

agnitionem testimonia divina portare. Propter hoc enim

illa gens regno suo pulsa est et dispersa per terras, ut ejus
^ Rom. XI, 24- — " ' Matth. 11, 5. — ^ Id. xxvii, 24. — '^ Id. u, 5.
 :

SliR.VlO CCl , IN EHrilAMA IJUMIM. 6i)

fidei cujus inimicisunl, ubicjuc tesles fieri cogerenlur.

l'erdito quippe templo , sacrificio , sacerdotio, ipsoquc
regno , in paucis veteribus sacramenlis nomen gcnuscjue
cuslodiunt , ne permixti gentibus sine discretione dispc-
reant , et testimonium veritatis amittant velut Gain acci- :

piente signum ^, ut eum nullus occidat, qui fratrem justum

Hoc nimirum ctiam in quin-
invidus et superbus occidit.
tjuagesimo octavo Psalmo non incongruenter intelligi po-
test, ubiChristusexpersona sui corporis loquitur et dicit
« Deus meus demonstravit mihi in inimicis meis, ne oc-
* cideris eos , ne quando obhviscantur legis tuae-. » h\
,
eis quippe inimicis fidei christiaufc demonstratur gentibus
(juomodo prophetatus est Chrisius : ne forte , cum vidis-
sent tanta manifestatione impleri prophetias ,
putarent
easdem Scripturas a Chrislianis esse confictas , cum de
Christo praedicta recitarentur, quse completa cernuntur.
Proferuntur ergo codices a Judaeis , atque Deus de-
ita

monstrat nobis in inimicis nostris ^ c[uos ideo non occidit,

hoc est, de terris non penitus perdidit, ne obliviscerentur

legis ipsius : (|uam propterea legendo , et cjusedam ejus

quamvis carnaUter observando , meminerunt , ut sibi su-

mant judicium, nobis praebeant testimonium.
'
Gen. IV, i5. — ' Psal. lvui, 12.

CXXVll
 ,

66 S. AXJGUSTIWI EPISCOPI

^ \%^/V \VVV VVV% \V\^ VVVVVVVV WV\i %/VVV XiVX^ VVVV VVt/V VVVV VVV\'

SERMO CCIP.

I?i Epiphania Domini , IV.

I. HoDiERNi diei per universum mundujn nota solem-

nitas quid nobis afterat festivitatis ,
quidve anniversaria
repetitione commesaioret, anniversario quoque sermone
tempus admonet ut loquamur. « Epiphania » quippe grj3e-

ce , latine manifestatio dici potest. Hoc enim die Magi

Dominum adorasse perhibentur \ stella scilicet apparente
commoniti , et praecedente perducti. Eo quippe die quo
natusest, illi stellam in Oriente videruut^ et quem natum
indicaverit, agnoverunt. Ex illo igitur die ad hunc diem
occurrerunt, Herodem regem nuntio terruerunt, Judaeis
ex prophetica Scriptura respondentibus , Bethlehem civi-
tatem , ubi Dominus natus fuerat , invenerunt. Ad ipsum
deinde Dominum eadem ducente venerunt, demon-
stella

stratum adoraverunt 5 aurum, thus et myrrham obtule- ,

runt^ aho itinere redierunt. Manifestatus est quidem et

die ipso nativitatis suse Dominus pastoribus ab Angelo
admonitis; quo etiam die per slellam et ilhs est longe in
Oriente nuntiatus 5 sedisto die ab eis estadoratus. Suscepit
ergo devotissime istum diem celebrandum universa Ec-
clesia gentium quia et ilH Magi quid jam fuerunt
: , nisi

primitia3 gentium ? Israehtoe pastores Magi gentiles , : ilU

prope , isti longe : utrique tamen ad angularem lapidem
concurrerunt. « Veniens quippe , sicut Apostolus dicit

> Alias de Tempore Sa.

 SERMO CCll , IN E1M1'HAMA IJOMIKI. 67
» evangclizavit pacem nol)is, (jiii eramus longe, et pacem
» his t[ui prope. Ipse est enim pas. nostra, qui fecit utra-
» que unum, et duos condidit in se, in unum novum
» hominem, laciens pacem, et commutavit utrosque in
» uno corpore l)eo, inlerficiensinimicitiasin semetipso'. »
II. Merilo istum diem nunquam nobiscum hseretici Do-
natistoe celebrare voluerunt quia nec unitatem amant, nec
;

Orientali Ecclesiae, ubi apparuit iUa stelia, communicant.

Nos autem manifestalionem Domini et Salvatoris nostri
Jesu Christi , c[ua primitias gentiura delibavit, in unitate
gentium celebremus. Tunc enim puer priusquam sciret
vocare patrem aut matrera sicut de illo fuerat prophe-,

tatum, accepit virtutem Damasci, et spolia Samari;e' : id

est, antequam per humanam carnem humana verba profer-
ret, accepitvirtutem Damasci,illudscilicet unde Damascus
prcesumebat. In divitiis quippe civitas illa secundura se-
cuium florens aliquando praesumpserat. In divitiis autem
principatus auro defertur, quod Christo Magi supjiliciter
obtulerunt. Spoiia vcro Samariae iidem ipsi erant ,
qui
eam incoiebant. Samariam namque pro idololatria posita
est. Illic enim populus Israel aversus a Domino ad idola ,

colenda conversusest. DebeilaturusscilicetChristusgladio

spiritali per universum orbem regnum diaboli, hoec prima
puer spolia dominationi detraxit, ut ad se
idololatrite
adorandura Magos conversos a peste iiiius superstitionis
averteret, et in hac terra nondum loquens per linguam ,

loqueretur de cceloper steilam 5 utet quisesset, et quo, et

,
propter quos venisset non voce carnis, sed virtute Verbi,
,

quod caro factum est, demonstraret. IIoc enim Verbum,

quod in principio erat Deus apud Deum jam etiam caro ,

iactura, ut habitarct innobis, et ad nosvenerat, et apud

Patrem manebat sursum Angeios non desercns,
j et deor-
^ Ephes, u, i4~i7- — ' ^f*"'- vi"> 4"

5.
 68 S. AUGUSTIM EP15C0P1

siim ad so homincs per Angelos colligens '

^ ct cujlestibus

habitatorihus sccundum Verbum incommutahili Veritate

fulgebat, et propter angustum diversorium in prsesepi

jacebat. Ab ipso in coelo demonstrabatur stella, et ipsum

adorandum demonstrabat in terra. Et lamen infans tam

potens, taramagnus, parvulus propter inimicitias Herodis
in i^gyptum portantibus parentibus lugit ita nondum :

sermone sed factis jam suis membris loquens et tacitus

, ,

dicens « Si vos persecuti fuerint in una civitate

: fugite ,

» in aliam ^. » Mortalem quippe carnem, in qua nos prae-

figuraret gerebat, in qua erat etiam pro nobis opportuno

,

tempore moriturus. Unde a Magis ilHs non solum aurum

honorandus , et thus adorandus verumetiam rayrrham ,

sepeliendus acceperat. Quales etiam fuissent pro ejus no-

mine morituri, quam innocentes, quamhumiles, ostendit
in parvuhs, quos Heiodesoccidit. Nam ex quibus totalex
pendet et Prophetne^, etiam illum numerum prseceptorum
significavit bimatus illorum.
III. Jam vero quem non facit intentum, quid sibi veiit

quod Magorum inquisitioni, ubi Christus nasceretur, Ju-

daei de Scriptura responderunt, et ipsi cum eis non ado-
raverunt ? Nonne hoc videmus etiam nunc ,
quando ex
ipsis sacraraentis quibus eorum duritia subditur,
, nihil
ahud quam Ghristus, in quern nolunt credere, ostendi-
tur ? Nonne et quando occidunt ovem et Pascha mandu-
cant*, gentibus Christura demonstrant, quem cum eis

ipsi non adorant? Nam illud quale est, quod ssepe de

testimoniis propheticis, quibus Chrislus praenuntiatus est,
quibusque hominibus dubitantibus, ne forte a Ghristianis

' Cod. Cass. cvi, fol. 248 : Suisum non deseiebat Angelos , et deorsum
ad se liomines vocabat, per Angelos, et cum hominibus secundum honiinem
in terris degebat, et coelcslibus, etc. — = Matlh. x, 23. — 3 i(j, xxn, ^o. —
{1 Exod. XII, 9.
 ,

SERMO CCII , IN KPIPHANIA DOMINI. 09

illa non adhuc futura, scd facta, ad Ju-
conscripta sint,
doeorum codices provocamus ut animos dubitanlium ,

connrmemus/ Nonne etiam tune Jud.TiChristum ostendunt

gentibus, quem nolunt adorare cum gentibus?
IV. Nos ergo, cliarissimi ,
quorum erant illi Alagi pri-
mitifle, nos h.iereditas Christi usque ad terminos terrae

propter quos circitas ex parte in Israelfacta est, ut pleni-

tudo gentium intraret^ cognito Domino et Salvatore
nostro Jesu Christo, qui propter nos consolandos tunc
jacuit in angusto diversorio nunc propter suhUmandos
,

sedet in coelo ; sic eum annuntiemus in hac terra in hac ,

regione carnis nostrae ut non qua venimus rcdeamus,

,

nec prioris nostrne conversationis vestigia repetamus. Hoc

ost enim quod et ilH >lagi non qua venerant redierunt.
Via mutata , vita mutata Et nobis coeli enarraverunt
est.

gloriam Dei' : et nos ad Christum adorandum fulgens ex

Evangeho veritas , tancjuam de cctAo stella, perduxit •, et

nos prophetiam in gente Judaica celebratam, tanquam

indicium Judaeorum non nobiscum pergentium, fideli

aure percepimus^ et nos regcm et sacerdotem et pro nobis

mortuum Christum agnoscentes atque laudantes, tanquam
in auro et thure et myrrha honoravimus : superest ut eum
evangelizantes novara viam carpamus , non qua venimus
redeamus.
' Rom. XI, 25. — ' Psal.xviii, 2.
70 S. AVGUSTINT EPISCOPl

SERMO cciir.

In Epiphania Domini^ V .

I. Epiphania grsecae linguae vocabulo , latine manifes-

Hodierno
tatio dici potest. igitur die rnanifestatus Re-
demptor omnium gentium , fecit solemnitatem omnibus
gentibus. Gujus itaque nativitatem ante dies paucissimos
celebravimus, ejusdem manifestationem hodie celebramus.
Dominus ergo noster Jesus Ghristus ante dies tredecim
natus a Magis hodie traditur adoratus^. Quia factum
,

est, Evangelii loquitur veritas quo die autem factum sit, :

ubique clamat tam praeclarse istius solemnitatis auctoritas.

Justum enira visum est, quod et vere justum est, ut quo-
niam Magi primi ex gentibusGhrislumDorainum cog*
illi

noverunt, et nondum ejus sermone commoti, stellam sibi

apparentem et pro infante Verbo visibihter loquentem,
velut linguam coeh secuti sunt ut diem salutis primi-
, ,

tiarum suarura gentes gratapter agnosccrent et eum Do- ,

raino Ghristo cum gratiarum actione solemni obsequio

dedicarent. Primitise quippe Judaeorum ad fidem revela-
tionemque Ghristi in iUis pastoribus extiterunt, qui ipso
die quo natus est, eura de proxirao veniendo viderunt.
Illis Angeli, istis stella nuntiavit. Ilhs dictum est : « Gloria
)) in excelsis Deo^ : » in istis impictum est : « Gceli enar-
)) rant gloriam Dei*. )> Utrique sane tanquara initia duo-
rum parietum de diverso venientium , circuracisionis et
I Alias. de Diversis 64. — =* Mattli. 11. — ^ Luc. n, 14. — '^ Psal.

xvui, 2.
 SEHMO CCIII , IV EPIPHANIA DOMINI. 71
angularem lapidem cucurrerunt
praeputii, ac : ut esset
pax eorum, faciens utracjue unum ^
II; Verumtamen illi Deum , ex eo quod Christum vi-

derant, laudaverunt : isti autem visum Ghristum etiam

adoraverunt. In illis gratia prior , in istis humihtas am-
phor. Fortasse ergo ilh pastores minus rei , de salute ala-
crius exullabant : isti autem Magi multis onerati peccatis^
submissius indulgentiam requirebant. Hggc est illa humi-
litas ,
quam plus in eis qui ex gentibus erant, quam in
Judaeis , divina Scriptura commendat. Ex gentibus enim
erat ille Centurio ,
qui cum Dominum in toto pectore
suscepisset, se tamcn dixit indignum ut in domum , ejus
intraret^, nec ab eo Gegrum suum voluit videri, sed sal-
vum juberi. Sic interius prsesentem corde retinebat, cu-
jus a suo tecto praesentiam honorifice revocabat.Denique
Dorainus Noninveni, inquit tantam fidem in Israel. m
: «

Illa etiam Chananaea ex gentibus erat , quae cum se a Do-

mino audisset canem, et cui panis fdiorum mitteretur

indignam micas tanquam canis exegit et ideo non esse
, :

meruit quia id quod fuerat non negavit.

,
Nam et ipsa au-
divit a Domino , « O raulier , raagna est fides tua ^. » Hu-
militas in ea fecerat fidem magnam •
quia seipsam fecerat
parvam.
III. Veniunt ergo pastores de proximo videre, etMagi

de longinquo veniunt adorare. Haec est humilitas qua in-

seri meruit oleasterin olivam*, et olivam dare contra na-
turam; quia naturam meruit mutare per gratiara. Nam
cum hoc oleastro totus sylvesceret et amaresceret mundus,
per insertionis gratiam pinguefactus enituit. Veniunt enim
ab extremo terrae , secundura Jereraiam, dicentes « Vere :

» mendacia coluerunt patres nostri^ » Et veniunt, non

' Ephcs. n, i.f. — 2 Mattli. viii, 5. — 3 Ji_ xv, 22. — 4 Rom. xi, 17.
— 5 Jerem. xvi, 19.
 ,

72 S. AUr.USTIM EPISCOPI

ab una orbis parte, sed sicut Evangelium secunclam Lu-

cam loquitur , « Ab Oriente , et Occidente , ab Aquilone
)> et Meridie^ , » qui recumbant cum Abrabam et Isaac

et Jacob in regno coelorum. Sic totus orbis ex partibus

quatuor Trinitatis gralia vocatur in fidem. Secundum
quem numerum cum quatuor ter ducuntur duodena-
, ,

rius numerus Apostolicus conseeratus est tanquam uni- 5

versi orbis salutem ex quatuor mundi partibus in Trini- ,

tatis gratiam praefigurans. Hunc enim numerum etiam

discusille significavit ,
qui demonstratus est Petro plenus
omnibus animalibus , tanquam omnibus gentibus. Nam
et ipse quatuor lineis suspensus e coelo ter submissus as-
sumptus esf^', ut quaterni duodecim facerent. Ideofortasse
post Natalem Domini duodecim diebus additis Magi pri- ,

mitiae gentium ad Christum videndum adorandumque

venerunt et non solum accipere propriam sed omnium
, ,

quoque gentium salutem significare meruerunt. Celebre-

mus ergo devotissime etiam istum diem et Dominum Je- ^

sum quem primitiae illae nostrae adoraverunt jacentem in

,

diversorio, nos habitantem adoremus incoelo. Hoc quippe

in eo illi venerati sunt futurum quod nos veneramur ,

impletum. Adoraverunt primitioe gentium inhiantem ube-

ribus matris : adorant gentes sedenlem ad dexteram Dei
Patris.

• Luc. xiii, 29. — ' Act. X, ir.

 SEr,MO CCIV , TN EPIPIIANIA UOMINI. 73

SERMO CCIVi.

In Epiphania Domini, Vl>

Ante paucos dies Natalem Domini celebravimus Kpi-

I. :

phaniam hodie celebramus quo graeco vocabulo signi- 5

ficatnr manifestatio , et refertur ad illud (juod ait Aposto-

lus, « Sine dubio magnum est pietatissacramentum, quod
» manifestatum est incarne'^. » Ambo itaque dies ad ma-
nilestationem pertinent Christi. In illo quippe natiis est

homo ex homine matre, qui sine initio Deus erat apud

Patrem. Sed carni est manifestatus in carne ;
quia caro
eum videre non poterat, sicut erat in spiritu. Et illo qni-
dem die, qui Natalis ipsius nuncupatur viderunt eum ,

pastores Judaeorura : hodierno autem die qui Epiphania ,

proprie, hoc est, manifestatio dicitur, adoraverunt eum

Magi gentium. llhs eum Angeli, istis vero stella nuntia-
vit. Coelos Angeli habitant, et sidera exornant : utrisque
ergo coeii enarraverunt gloriam Dei ".

II. Utrisque enim natus estlapis angularis; ut, quem-

admodum dicit Apostolus Duos conderet in se in
: «

» unum novum hominem faciens pacem et commutaret

,

» utrosque in uno corpore Deo per crucem *. » Quid enim

est angulus, nisi conjunctio duorum parietum ,
qui ex
diverso veniunt , et illic quodam modoosculum pacisin-
veniunt? Inimica quippe inter se fuerunt circumcisio et

» Alias 7 ex Vignevianis, — » i Tim. ni, 16, — 3 pca). xviii, 1,— 4 Eplie.«.

II, i5, 16.

 ,,

74 S. AUGUSTINI EPI8C0PI
praeputium , hoc est Judaei et gentes ,
propter duo inter
sc diversa atque contraria , inde veri unius Dei cultum
hinc multorum atque falsorum. Cum itaque illi essent
prope, autem longe, utrosque adduxit ad se, qui
isti

« Commutavit utrosque in uno corpore Deo, » sicut idem

Apostolus consequenter adjungit « Per crucem interfi- :

» ciens inimicitias in semetipso. Et veniens evangeh-

» zavic pacem, vobis inquit, qui eratis longe, et pacem

» iis qui prope quia per ipsum habemus accessum ambo in
;

» uno spiritu ad Patrem^ » Videte si non etduos parietes

ex inimicitiarum diversitate venientes et angularem lapi- ,

deni deraonstravit Dominum Jesum, ad quem de diverso

utrique accesserunt, in quo utrique concordaverunt, hoc
est, etqui ex Judceis in eum, et qui ex gentibus credide-
runt 5 tanquam diceretur eis Et vos de propinquo et : ,

vos de longinquo, accedite ad eum , et illuminamini et

» vultus vestri non erubescent-. » Scriptum est enim
« Ecce pono in Sion lapidem angularem , electam ,
pre-
» tiosum 5 et qui credideril in eum non confundetur ^.
, »

Qui audierunt et obedierunt , hinc atque inde utrique

venerunt, pacem tenuerunt, inimicitias finierunt : utro-
rumque Magi fuerunt. In eis coepit
praemitiae paslores et
bos agnoscere possessorem suum, et asinus praesepe do-
mini sui ^. Ex Judaeis animai cornutum, ubi Christo crucis
cornua parabantur. Ex gentibus animal auritum unde ,

prsedictum erat, « Populus quem non cognovi, servivit

» mihi, in auditu auris obaudivit mihi^ » Ipse namque

possessor bovis et dominus asini in praesepi jacebat, et

ambobus ahmentum commune praebebat. Quia ergo pax
venerat eis qui erant longe, et pax eis qui erant prope^
pastores Israehtae tanquam propeinventi, eodie quonatus
' Ephes. II, 17. — 2 Psal. xxxiii, 6. — ^ i Petr. u, 6, —4 Isai. i, 3: —
5 Psal. xviij 45-
 , :

SERMO CCIV , IN EPIPHANIA DOMINT. 75

cst Christus, ad eum vcncrunt, viderunt, et exullaverunt
Magi autem gentiles, tanquam longe inventi, tot dicbusin-
terpositis quo natusest, hodiepervenerunt, invene-
ab illo

runt, adoraverunt. Oportebat itaquc nos, hoc est Ec- ,

clcsiam quse congregatur cx gentibus, hujus diei cclebra-

brationem, quo est Christus primitiis gentium manifesta-
tqs, illius diei celebrationi, quo est Christus ex Judaeis

natus, adjungere, ettanti sacramenti memoriam geminata

solemnitate servare.
III. Quando duo parietes isti cogitantur , unus ex Ju-
doeis, alius ex gentibus, angulari lapidi cohaerendo , ser-
vantes unjtatem spiritus in vinculo pacis ^
5 non oflendat
animiira reproborum multitudo Judaeorum , in quibus
fuerunt aedificantes, id est, volentes esse Legis doctores :

sed quales dicit Apostolus : « Non inteHigentes neque quse

M loquuntur, neque de quibus affirmant -. » Per hanc enim
mcntis caecitatem, lapidem rcprobaverunt, qui factusestin
caput anguii^. Scd nonfieret in caput anguli,nisi duobus

popuhs de diverso venientibus praeberet pacificam, gratia

copuJante, juncturam. Non ergo cogitentur in Israehtico
pariete persccutores et interfectores Christi, quasi legem
aedificantes et fidem destruentes , angularero. lapidem re~
probantes ct ruinam civitati miserre fabricantes. Nec ista

ibi cogitetur numerositas Judoeorum dispersa per terras

ad divinarum ,
quas nescientes ubique portant , testimo-
nium litterarum. In his enim claudicat Jacob*, cui tacta
et arefacta femoris latitudo, qiia significaretur a semitis
suis claudicans generis multitudo. Sed in pariete sancto,
qui ex eis ad pacem lapidis angularis accessit , illi cogi-
tentur in quibus benedictus est Jacob. Idcm quippe et
benedictus et claudus : benedictusin sanctificatis, cJau-
' Ephes. iVj 3. — ' I Tini. 1,7— ^ Psal, civn , 2?. — 4 Gen.
xxxn, 25.
 ,

76 S. AUGUSTINI FPISCOPI
diis in reprobatis. Illi iii isto pariele cogitentur ,
quorum
al)undantia prneccdebat et scquebatur asellum Salvatoris,
clamans : « Benedictus qui venit in nomine Domini^ »

llli cogitentur qui Discipuli inde electi, et Apostoli facti

sunt. Cogitetur Stephanus in grseca lingua coronoe no-
mine appellatus , et prior post resurrectionem Domini
martyrio coronatus. Cogitentur etiam ex ipsis persecuto-
ribus tot millia credentium ,
quando venit Spiritus sanc-

tus. Cogitentur Ecclesise , de quibus Apostolus dicit :

« Eram autem ignotus facie Ecclesiis Judaere ,

quae erant
)) in Christo-, tantum autem audientes erant Quia qui :

)) aliquando nos persequebatur nunc evangelizat fidera, ,

)) quam aliquando vastabat et in me magnificabant ,

)) Deum'^. » Isto modo IsraeUticus paries cogitetur, et

parieti ex gentibus venienti ,
qui nunc est conspicuus
adjungatur : atque ita lapis angularis prius in praesepio

positus , usque ad coeli culmen erectus , non frustra prce-

dictus Christus Dominus invenitur.

' Matth. XXI, 9. ~ ^ Galat. i, 22-24.
 SEUMO CtV , la QUADlUGESlMA. 77

<M «A^ \V\ \WV\VW\VWt \ W\ \W\ VVIA VVV% Wl^V WW WV\ VWV %WV VVl/\ VWV WW IWV^ 'WV^

SERMO CCV».

Jn Quadragesimaj I.

I.Observationem Quadragesimae, solemni reditu prac-

sentatam , hobierno die ingredimur : quo vobis solcmni-
ter etiam exhortatio nostra debetur-, ut Dei sermo per
nostrum oflicium ministratus, jejunaturos corpore, pascat
in corde ^ ac sic interior homo cibo suo refectus, exterioris
castigationem possit agere Con- , et robustius sustinere.
gruit enim Domini crucifixi pas-
nostrae devotioni, ut qui
sionem jam propinquantem celebraturi sumus, repri-
mendarum carnalium voluptatum crucem nobis ipsi etiam
faciamus, sicut dicit Apostolus « Qui autem Jesu Christi :

)) sunt carnem suam crucifixerunt cum passionibus et

,

» concupiscentiis -. » In hac quidem cruce per totam ,

istam vitam ,
quae iu mediis tentationibus ducitur ,
per-
petuo debet pendere Christianus. Non enim estin hac vita
tempus evellendi clavos , de (piibus in Psalmo dicitur :

« Confige clavis a timore tuo carnes meas^ : » Carnes,

sunt carnales concupiscentiae ; clavi , sunt praecepta jus-
titiae : his ilias timor Domini configit ,
qui nos ilh accepta-
bilem hostiam crucifigit. Unde item dicit Apostolus :

« Obsecro itaque vos, fratres, per miserationem Dei, ut

» exhibeatis corpora vestra hostiam vivam sanctam Dco
, ,

H placentcm*. » Crux ergo ista , in qua Deiservus non so-

Alias de Divcisis 68. — * Galat. v, ^^.Beda et Floius ibid. -'- ^Ptal.

cwiii, no. — ^ Kom. xii, i.
 ,

78 S. AUGUSTIM EPISCOPl

lum non confunditur, sed etiam gloriatur dicens : « Mihi au-

M tem absit gloriari, nisi in cruceDomininostri Jesu Christi,
» per quem mihi mundas crucifixus est, et ego mundo^ : »

crux , non quadraginta dierum est sed to-

inquam , ista ,

tius hujus numero quadraginta istorum

vitae, quse mystico
significatur dierum sive quod homo ducturus hanc vitam, j

sicut nonnuUi asserunt diebus quadraginta formatur in ,

utero siv-e quod Evangeha quatuor cum denaria lege

5

concordant ^ et quater deni istum numerum signant , no-

bisque in hac vita Scripturas utrasque necessarias esse
demonstrant^ sive aha qualibet probabihore causa, quam
potest inteilectus melior et luculentior invenire. Unde et
Moyses et EUas et ipse Dorainus quadraginta diebus jeju-
naverunt : ut insinuaretur nobis et in Moyse et in Elia et

in ipso Christo , hoc est , in Lege et Prophetis et in ipso

Evangelio, idnobiscum agi^ ne conformemur et haerea-

mus huic saeculo , sed crucifigamus hominem veterem
non in comessationibus et ebrietatibus non in cubihbus ,

et impudicitiis non in contentione et semulatione agen-

,

tes^ j sed induamus Dominum Jesum ct carnis curam ne ;

fecerimus in concupiscentiis. Sic semper hic vive, Chris-

tiane : si terreno hmo gressus non vis immergere, noli de
ista cruce descendere. Si autem hoc faciendum est per
hanc totam vitam ,
quanto magis per istos Quadragesimae
dies quibus non solum agitur, verumetiam significatur
haec vita?
II. Per ahos ergo dies non graventur corda vestra in
crapula et ebrietate^ per hos autem etiam jejunate. Per:

ahos dies , adulteria , fornicationes omnesque illicitas

corruptelas nohte contingere : per hos autem etiam a

conjugibus abstinete. Quod vobis deraitis jejunando, elee-
raosynis addite praerogando. Tempus quod reddendo con-
T Galat. VI, i4- — * RoiiJ' x"i> i^, i^. — 3 Luc. xxi, 34-
 ,

SEinio ccv , m quadragesimA. 79

jugalidebito occupabatur supplicalionibus impcndalur. ,

Corpus quod carnaiibus atFectibus solvebatur, puris pre-

cibus prosternatur. Manus quae amplexibus implicaban-
tur, orationibus extendantur. Vos autem qui etiam per
alios dies jejunalis ,
per hos augete quod facitis. Qui pcr
alios dies perpetua continentia crucifigitis corpus per hos,

Deo vestro crebrioribus et intentioribus inhsererc oratio-

nibus. Omnes unanimes , omnes fideles fideliter , omnes
in hac peregrinatione unius patrise desiderio suspirantes
et amore Dei quod ipse non habet
ferventes. Donum ,

nullus in altero invideatnuUus irrideat. In spiritalibus ,

bonis, tuum deputa, quod amas in fratre suum deputet, :

quod amat in te. Nemo sub abstinentiae specie mutare ,

afFectet potius ,
quam resecare delicias j ut pretiosos ci-
bos quserat, quia carne non vescitur , et inusitatos liquo-
res, quia vinum non
ne per occasionem quasi do- bibit :

mandae carnis, magis agat negotium voluptatis. Alimenta

quidem mundis mundasunt omnia, sed in nullo est mun-
da luxuria.
III. Prse caeteris , fratres , a litibus et discordiis jeju-
nate. Mementote Prophetam quibusdam exprobrantem
atque claraantem : « In diebus jejunii vestri, inveniuntur
» voluntates vestrae ,
quod oranes qui sub jugo vestro
)) sunt stimulatis_, et caeditis pugnis •, auditur in clamore
)) vox vcstra : » et csetera talia. Quibus commeraoratis
adjunxit : «Non hoc jejunium ego elegi, dicit Dominus ^ )>

Si clamare vultis, illum frequentate clamorera de quo

,

scriptum cst : Voce mea ad Dominum clamavi ^. » Ille

quippe non est litis , sed charitatis •, nec carnis, sed cor-
dis. Non est talis ille , de quo dicitur : « Expectavi ut fa-
» cerct judicium , fecit autem iniquitatem ; et non justi-
» tiam , sed clamorem^. Dimitte, et dimittetur vobisj
> Isai. LYiu, 3-5. — > Psal. cm, 2. — ^ Isai. v, 7.
 ;

80 S. AUGUSTINl EPISCOPl
» tlate , et (Jabitur vobis ^ » Hae sunt dnoe al.Te orationis,
(juibus volai ad Deum : si illudquod commitlitur, ignos-
cit delinquenti, et donat egenti.

'VV ^'VV^ V\/ vv^^vvt A^vv^ «vvvt «vvvt <vv%% ^vvi^ %vv% ^/V^^k «VVV^ ^fl/VV^VW^ ^/VM

SERMO CGVr.

In Quadragesima , II.

I. Akwiversario reditu Quadragesimae tempus adve-

nit ,
quo vobis exhortatio ncstra debetur : quia et vos
tempori congrua Domino opera vestra debetis : quae ta-
men non Domino ulilia possint esse , sed vobis. Orationi-
bus ,
jejuniis, eleemosynis et alia quidem lempora debent
Christiano fervere : verumtaraen et illos qui diebus aliis
in his pigri sunt , debet ista solemnitas excitare 5 et ii qui
per alios dies ad ista sunt alacres, nunc ea debent ferven-
tius exercere. Tempus quippe humilitatis nostrae vita in
hoc sseculo est ,
quam dies significant isti , Domino pro
nobis Christo ,
qui semel moriendo passus est, velut an-
nis omnibus revoluta solemnitate passuro. Quod enim se-
mel in toto tempore factum est, ut vita nostra novaretur
celebratur annis omnibus ut in memoriam revocetur. Si ,

ergo veracissimae pietatis aifectu, toto peregrinationis hu-

jus tempore, quo in mediis tentationibus vivimus, humi-
les corde esse debemus quanto magis his diebus qui- :
,

bus ipsum tempus humilitatis nostr.e non solum vivendo

agimus, sed etiam celebrando significamus ? Humiles esse
nos docuit humilitas Christi, quia impiis moriendo cessit:
excelsos nos facit celsitudo Chrisli ,
quia pios resurgendo
'
Luc. VI, 37, 38. — ' Alias de Diversis 70.
 SERMO CCVI , IN QUAD114.GESIMA. 81
enim commortui sumus ait Aposlolus, ct
praecessit. « Si ,

» convivemus si toleramus, et conregnabimus K » Unum

:

horum modo, tanquam ejus propinqnantc passione al- ^

terum post Pascha, tanquam ejus resurrectione complela,

devotione debita celebramus. Tunc enim post dies hujus
humilitatis etiam nostr?e celsitudinis tempus etsi non-
, ,

dum videndo agere vacat ^

jam tamen prsemeditando sig-
nificarc delectat. Nunc itaquc orationibus ingemiscamus
instantius : tunc uberius exhilarabimur laudibus.
II. Sed orationibus nostris ,
quibus ad Deum faciUus
volando perveniant, eleemosynis et jejuniis pennas pie-
tatis addamus. Hinc autem intelligit animus Christianus ,

quantum remotus esse debet a fraude alienae rei, quando

.sentit simile esse fraudi , si superflua sua non tribucrit
indigenti. Dominus dicit : « Date, et dabitur vobis ; dimit-
» tite et dimittetur vobis
, » Haec duo genera eleemo- '.

synarum tribuendi et ignoscendi, clementer et ferventer

,

operemur qui nobis a Domino ut bona tribuantur, ct

^

mala non retribuantur oramus. « Date inquit et da- , , ,

» bitur vobis. » Quid verius, quid justius ut qui dare 5

detrectat , se fraudet ipse , nec accipiat.? Si iropudenter

agricola quserit messem , ubi se novit non praemisisse se-
men», quanto irapudentius quaeritDeum divitem dantem,
qui hominem pauperem noluit exaudire poscentem ? In
paupere enini se pasci voluit ,
qui non esurit. Deum ergo
nostrum egentem non spernamus in paupere, ut egentes
satiemur in divite. Habemus egentes et egemus demus , :

ergo, ut accipiamus. Verumtamen quid est quod damus?

Et pro isto exiguo, visibili, temporali atque terreno, quid
est quod accipere desideramus? « Quod oculus non vidit,
» nec auris audivit , nec in tor hominis ascendil ^. » Misi

ipse promilleret, impudenli.T fiiisset dare ista, et accipere

'
2 liiii. iij II, 12. — > Luc. VI, J7, ib. — ^ I Coi. 11,9.

cxxvii G
82 S. AUGUSTINI EPISCOPl
vellc illa : et nollc dare nec ista : quoe tamen ista nec ipsa
haberemus * , nisi dante illo ,
qui exhortatur ut demus.
Qua igitur fronte in utrisque speramus dantem , si in mi-
nimis contemnimus imperanlem ? « Dimillite et dimitte-
» tur vobis. » Hoc est, ignoscite, et ignoscetur vobis. Con-
servus conservo reconcilietur ; ne juste servus a Domino
puniatur. In hoc genere eleemosynse , nullus est pauper.
Potest hoc facere ut in seternum vivat, etiam qui ad tem-
pus non habet unde vivat. Gratis datur, dando cumula-
tur, quse non consumitur , nisi quando non erogatur.
Cujus ergo usque ad hos dies inimicitise perdurarunt, con-
fundantur atque finiantur. Finiantur , ne fniiant : non
teneantur, ne teneant : perimantur per redemptorem , ne
perimant retentorem.
III. Jejunia vestra non sint talia, qualia Prophetacon-

demnat, dicens « Non hoc jejuniura elegi, dicit Domi-

:

» nus Arguit enim jejunia litigiosorum

"^.
)) quaerit pio- :

rum. Arguit opprimentes quaerit rclaxantes. Arguit ini-:

micantes quoerit hberantes. Inde cnim per hos dies a

:

rebus hcitis desideria vestra f renatis ne iUicita commit- ,

tatis. NuUis diebus se ingurgitet vino nec adulterio qui , ,

diebus istis temperat a conjugio. Ita oratio nostra humili-

tate et charitate, dando, temperando e"t ig-
jejunando et

noscendo, bona tribuendo mala non retribuendo a et ,

malo dechnando et bona faciendo, quacrit pacem, et con-

sequituream. Volat enim tahbus oratio pennis adminicu-
lata virtutum : et quo Christus pax nostra praecessit , fa-
cilius perferturin coelum.
' Aliquid hic supplendum est. — ^ Isai. Lvni, 5.
 ,,

SERMO CCVll 5 IIV QUADUAgLSIMA. 83

«VV^^t VVIA 'VVX'^ ^/VV\ ^V^^ V%/V\ -Vt/Vt '^^/VX «VVVt 'VV\'t 'VVV^ A^/V%AfVV^ A^

SERMO ccvir.

In Quadragesima j IIJ.

I. In adjutorio misericordiae Domini Dei nostri, tenta-

tioncs saeculi , insidioe diaboli , mundi labor , carnis ille-
cebra , turbulentorum temporum fluctus , et corporalis
omnis atque spiritalis adversitas , eleemosynis, et jeju-
niis , atquc orationibus superandoe sunt. Haec cum per
totam viam fervere debeant Christiano ; tum maxime pro-
pincjuante solemnitate paschali ,
quae suo reditu anniver-
sario nostras excitat mentes , innovans in eis memoria
saUitari, quod Dominus noster unicus Dei Filius miseri-
cordiam prseslitit nobis ,
jejunavit oravitque pro nobis.
Eleemosyna cjuippe graece misericordia est. Quae autem ,

major esse misericordia super miseros potuit c]uam illa ,

c[uoe ccjch creatorera de coelo deposuit, et terreno corpore

terrse induit conditorem 5 eum qui in seternitate Patris
manet oequalis mortahtate coaequavit et nobis formam
, ,

servi mundi Domino imposuit ut ipse panis esuriret, sa- ^

lietas sitiret , virtus inhrmaretur, sanitas vulneraretur

vita moreretur? hoc autem ut nostra pasceretur fames ,

rigaretur ariditas , consolaretur infirmitas, extingueretur

iniquitas, ardesceret charitas. Quae major misericordia
c[uam creari creatorem , servire dominatorem , vendi re-
demptorera, humiliari exultatorem, occidi suscitatorem ?
Nobis de proebendis elecmosynis praecipitur ut panera de-
' Alias de Divcrsis 71.
6.
84 S. AUGUSXIWI EMSCOPl
mus csurieiili : ille se ipsum ut nobis darct esuricnlibus ,

prius pro iiobis se tradidit s.ipvientibus. Pr.necipitur nobis

ut peregrinum recipiamus : ille pro nobis in sua propria
venit, et sui eum non recepcrunt ^ Ipsum denique bene-
dicat anima nostra, qui propitius fit omnibus iniquitalibus
ejus ,
qui sanat omnes languores ejus, qui redimit de cor-
ruptionc vilam ejus, qui eam coronat in miseratione et
misericordia : qui satiat in bonis desiderium ejus "^.
Exer-
ceamus itaque eleemosynas nostras tanto impensius, tan-
toque frequentius ^ quanto propinquior fit dies qua no- ,

bis prserogata eleemosyna celebratur. Quia jejunium sine

misericordia ei nihil est qui jejunat.
Jejunemus etiam humiliantes animas nostras ap-
II. ,

propinquante die quo magister humilitatis humiliavit se-

metipsum factus subditus usque ad mortem crucis ^.
,

Imitemur ejus crucem abstinentiae clavis edomitas con- ,

cupiscentias configentes. Gastigemus corpus nostrum et ,

servituti subjiciamus et ne per indomitam carnem ad :

ilHcita prolabamur, in ea domanda aHquantum et licita

subtrahamus. Crapula et ebrietas etiam per dies caeteros
devitanda : per hos autem dies etiam concessa prandia
removenda. Adulteria et fornicationes semper execranda
atque fugienda his autem diebus et a conjugibus tempe-
:

randum est. Facile tibi obtemperabit caro, ne inhaereat

alienis ,
suis. Sane caven-
quse refrenari consueverit et a
dum ne mutes, non minuas voluptates. Videas enim
est
quosdam pro usitato vino, inusitatos hquores exquirerCj
et ahorum expressione pomorum ,
quod ex uva sibi de-
negant, multo suavius compensare^ cibos extra carnes
multiplici varietate ac jucunditate conquirere^ et suavi-
tates quas aho tempore consectari pudet , huic tempori
quasi opportune coUigere : ut videhcet observatio Qua-
' Jonn. 1, II. — ' Psal. cii, 2-5. — ^ Pliilip. n, 8.
 SERMO CCVII, IN QUADIlAr.ESlMA. 85
dragcsimne non sit vetcrum coiicupiscenliarum repressio ,

sed novarum deliciarum occasio. Haec , fratrcs , ne vobis

persuasa subrepant ,
quanta potcstis vigilantia providete.
Parcimonia jejuniis conjungatur. Sicutventris castiganda
saturitas, ila gulse irritamenta cavenda sunt. Non huma-
norum alimentorum genera detestanda , sed carnaHs est
dclectatio refrenanda. Esaii non pingui vitulo vel volati-
libus saginatis, sed immoderate concupita lenticula re-
probatus est'. Sanctum David a([uam plus justo deside-
rasse pcciiituit-. Non operosisergo neque pretiosis, sed in
promptu positis et quibusque vilioribus alimentis est cor-
pus ajejunio reficiendum , vel potius fulciendum.
III. Ilis diebus adminiculis piarum eleemosynarum et
frugalium jejuniorum oralio nostra in superna sustolli-
tur quia nec impudenter a
: Deo misericordia pelitur, cum
ab homine homini non negatur nec serena cordis peten- ,

tis intentio carnalium voluptatum phantasmatibus nubilis

irapeditur. Sit autem oratio casta, ne forte nonquod cha-

ritas , sed quod cupiditas quaerit, optemus ; ne inimicis
mali aliquid imprecemurne in quos nocendo vel vindi-
•

cando non possumus, orando saeviamus. Certe sicut nos

apli efTicimur ad orandum eleemosynis et jejuniis, sic et
ipsa nostra oratio facit eleemosynas , cum dirigitur atque
profunditur, non pro amicis tantum, verumetiam pro ini-
micis, et jejunat ab ira et odio et a perniciosissimis vitiis.

Si enim nos jcjunamus quanto potius illa a venenis ?

a cibis,

Denique nos debitis opportunisque temporibus alimento-

rum perceptione reficimur : nunquam iilam escis talibus
oblectemus. Perpetua suscipiat ista jejunia : quia est illis

cibus proprius ,
quem sumere sine intermissione pr.Tcipi-
tur. Semper ergo jejunet ab odio , semper dilectione pas-
catur.
« Gen. XXV, 3o. — » i Paral. xi, i8.
86 5. AUGUSTINI EPISCOn

SERMO CGVIIP.

In Quadragesima , IV.

SoLEMNE tempus advenit quo Vestram commonea-

I. ,

mus et exhoitemur in Domino Charitatem quanquam :

ipsum tempus , etiam tacentibus nobis satis vos admo- ,

neat et hortetur -, ut jejuniis et orationibus et eleemosynis

sohto instantius et alacrius ferveatis. Sed ministerium
nostri sermonis accedit , ut et vocis hujus tuba , vires suas
spiritus vester adversus carnem dimicaturus accipiat. Sint
ergo vestra jejunia sine litibus, clamoribus , caedibus : ut
etiam qui sub jugo vestro sunt, remissionem cautam sen-
tiant et benignam : ut aspera severitas refrenetur, non ut
salubris disciplina solvatur. Gum vero aliquo genere ci-
borum etiam concessorum atque hcitorum causa casti-
mementote omnia munda mun-
gandi corporis abstinetis,
dis ne quid putetis immundum nisi quod infidelitas
: _,

inquinaverit. « Immundis enim et infidehbus ait Apos- ,

» tolus, nihil est mundum -.» Sed plane fidelium corpora

cum servituti subjiciuntur ,
proficit spiritali saluti ,
quid-
quid corporaU minuitur voluptati. Ideoque cavendum est,
ne pretiosas escas vel pro aUis alias vel etiam pretiosio- ,

res sine carnibus animaUum requiratis. Gum enim corpus

castigatur , et servituti subjicitur , restringendae sunt de-
Uciae , non mutandae. Quid enim interest in quaU cibo
concupiscentia immoderata culpelur? Non ulique de solis

' Alias dcDivoisis 72. — ' Tif. i, i5.

 ;,,

SERMO ccviir , IN QUADHAGESIMA. 87

carnibus , scd ctiam de quibusdam pomis et agriculturae
alimentis Israclilarum concupiscentia divina voce dam-
nata est. Et Esaii, non propter ofFamsuillam, scd propter
lonticulam defricatam , siia primogenita perdidit ^ Ut
omittam quid csuriens Dominus tentatori ctiam de ipso
pane responderit - qui certe non suam carnera quasi re-
:

bellem domabat,sed quid in talibus tentationibus respon-

dere debeamus miscricorditer admonebat. Quapropter
charissimi, a quibuscumque cibis vobis placuerit abstinere
mementote ut propositum vestrum pia temperantia con-
non ut Dei creaturam sacrilego errore damnetis.
servetis,

Quicumque etiam estis conjugibus alligati, nuiic maxime

apostolica monita nolite contemnere , ut invicem absti-
neatis ad tempus , ut vacetis orationibus^. Quod enim et
aliis diebus utiliter fit , nimis inverecundum est si modo

non fiat. Arbitror onerosum non esse debere, anniversaria

observationc solemnibus diebus hoc facere conjugatos
quod viduae ex quadam vitae parte professae sunt, quod
tota vita sanctae virgines susceperunt.
Jamvero eleemosynas his diebus augere quodam
II. ,

modo ex debito est. Ubi enim justiusquam miserendo im-

penditis, quod vobisabstinendodemitis?Et quid iniquius,
quam ut quod minus erogat abstinentia, servet permanens
avaritia, aut consuraat diiata luxuria? Intendite itaque
quibus debeatis quod vobis denegatis : ut quod delrahit
teraperantia voluptati, addat misericordia charitati. Quid
jam dicam de illo opere misericordise ubi nihil de apo- ,

thecis, nihil de sacculo impenditur, sed ex corde dirait-

titur ;
quod magis si maneat, quam si recedat, incipit esse
damnosum ? Iram dico adversus ahquem in corde serva-
tam. Quid autem stultius, quam iniraicura forinsecus de-
vitare , et multo pejorem in praecordiis intimis retinere ?

> Cen. XXV, 3o. — ' MaUli. iv, 3. — ' i Cor. vii, :>.
 ,

8S s. ai:gustini Ein.scoi'1

Unde Apostolus « Sol non occidat super iracun-

dicit :

)) diam vestram. Moxque subjungit « Neque detis lo-

» :

» cum diabolo*.» Tanquam hoc agat, qui non cito iram

pellit ex animo ut per illam velut per januam aditum

,

praestet diabolo. Primitus itaque agendum est ut super ,

iram non occidat iste sol ne deserat ipsam mentem justi-,

Sed in cujus pectore adhuc usque permansit, pel-

tiae Sol.

lat eam saltem jam proximus dies Dominicae passionis

qui non est iratus interfectoribus suis, pro quibus in ligno

pendens et precem fudit et sanguinem. In cujuscumque
ergo vestrum pectore usque ad istos sanctos dies fronte
impudentissima perduravit ^ nunc inde saltem ira disce-
dat, ut oratio secura procedat : nec offendat aut palpitet,
aut sub conscientiae stimulis obmutescat , cum ad eum
locum venerit , ubi dicendum est : « Dimitte nobis debita
» nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris "^.
»

AHquid petituri estis ne vobis retribuatur , et ahquid ut

tribuatur. « Remittite ergo, et remiltetur vobis : date et
» dabitur vobis^. » Haec, fratres, etiamsi non admoneam,
perpetua meditatione curare debetis. Cum vero tot divi-
norum testimoniorum ministra vox nostra , diei quoque
prnesentis celebritate juvetur ; timere non debeo ne me ,

vel potius omnium Dominum

me, ahquis vestrum forte in
contemnat sed sperare potius quod grex ejus agnoscens
:

ejus esse quod dicitur, eum etiicaciter exaudiendus ex-

audiat.

« Ephes. IV, 26, 27. — 2 MaUh. vi, 12. — ^ Luc. vi, 87, 38.
 SERMO CClX , IN OlAt)HAr.T;siMA. 80

'*'\VV^'^V\*V*XV*'VVV%\\\A\'VV^Vt"l\\'V\^**VV*/V\^\VV\'V*'*VV*\\'\/\'\VV\VVt/VVVVVV\A-VXVXV\VV%A

SERMO CCIX^

In Quadragesima ,
/^.

I. SoLEMKE tempus advenit, quando de anima atten-

corpore castigando Vestram commoneam
tius cogitanda et
Charitatera. Hi sunt enim quadraginta dies sacratissimi
loto orbe terrarum ,
quos propinquante Pascha universus
mundus, quem Deus in Christo reconciliat sibi, prrcdi-
canda devotione concelebrat. Si quoe inimicitiae, quae vel
nascinon debuerunt vel cito mori debuerunt et tamen
, •,

usque ad hoc tempus sive negligentia, sive pertinacia, sive

non modesta sed superba verecundia inter fratres per-
, ,

durare potuerunt j saltem modo fmiantur. Super quas sol

non debuit occidere, saltem post multos solis ortus et oc-
casus etiam ipsoe suo tandem ahquando extinguantur
,

occasu nec ulterius ullo renoventur exortu. Neghgens

,

inimicitias fmire obliviscitur pertinax veniam non vult 5

concedere, cum rogatur •, superbe verecundus veniam pe-

tere dedignatur. His tribus vitiis inimicitise vivunt : sed
animas in quibus non moriuntur, occidunt. Vigilet contra
negligentiam memoria contra pertinaciam misericordia ^
,

contra superbam verecundiam submissa prudentia. Qui se

concordice recoHt neglectorem , excutiat expergiscendo
torporem •
qui se cupit esse sui debitoris exactorem , Dei
se cogitet debitorem ; qui erubescit petere ut sibi frater

ignoscal , vincat per bonum timorem malum pudorem :

' Alias de Diversis nS.

 ,,

90 S. AUGUSTINI EPISCOPl
ut noxiis inimicitiis finitis, ut eis mortuis, vos vivatis. To-
tum hoc cbarilas agit, qu:c non agit perperam^ Gharitas,
fratres raei, in quantum adcst, exerceatur bene vivendo :

in quantum autem minus cst impetretur petendo. ,

II. Ut autem nostrae orationes congruis adminiculis ad-

juventur, quoniam in his diebus ferventiores eas habere
debemus ; etiam eleemosynas ferventius erogemus. Ipsis
adjiciatur ,
quod nobis jejunando et a cibis sohtis absti-
nendo detrahitur. Quamvis eas debeat largiores habere
qui propter aliquam necessitatem corporis sui et consue-
tudinem alimentorum non potest abstinere, uthoc addat
pauperi ,
quod sibi detrahit sed ideo pius det pauperi ;

quia sibi non detrahit ut quoniam minus potest orationes

5

suas castigatione corporis adjuvare , abundantiorem in

corde pauperisincludat eleemosynam,qu3e pro illo possit
De Scripturis sanctis hoc est saluberrimum amplec-
orare.
tendumque consiiium « Inciude inquit eleemosynam : , ,

)) in corde pauperis , et haec pro te exorabit ^. »

III. Admonemus etiam eos qui se a carnibus abstinent,

ne vasa in quibus sunt coctae tanquam immunda devitent.
Sic enim loquens Apostolus ait « Omnia raunda mun- :

» dis".» Quod enim fit in liujusmodi observationibus sana

doctrina, non fit causa immunditiae devitandse, sed con-

cupiscentiae refrenandae. Unde et illi qui sic se a carnibus
temperant , ut alias escas et difticiiioris prfeparationis et
pretii majoris inquirant , multum errant. Non enira est
hoc suscipere abstinentiam , sed mutare luxuriam. Quo-
modo istis dicturi sumus , ut quod sibi detrahunt dent
pauperi ; a quibus soiitus ita cibus reiinquitur, ut in aiio

comparando sumptus augeatur?Estote ergo his diebus et

crebrius jejunantes, et vobis parcius impendentes, et ege-
nis largius tribuentes. A conjugaii quoque concubitu, hi
' I Cor. xiii, 4- — ^ Eccli. xxix, i5. — ^ Tit. 1, i5.
 SERMO CCX , IN QUADKAGESIMA. 91

dies poslulant continenliam : « Ad tcmpus, ait Aposto-

» lus, ut vacelis orationi : et iterum rcvertimini in idip-
» sum ne tentet vos Satanas propter intemperantiam
,

» vestram'. » Non est hoc arduum atque dillicile diebus

paucis fidclibus conjugatis ,
quod a certo vilse articulo

usque in fmem sanctae viduse susceperunt, quod tota vita

sanctae virgines faciunt. Atque in his omnibus fcrveat de-
votio, comprimatur elatio. Nemo sic gaudeat de bono
largitatis, ut bonum amittal humilitatis. Omnia vero cse-

tera Dei dona non faciunt prodesse aliquid, nisi adsit vin-
culum charitatis.

VVI^^-VM 1VV%' %vvv tiVVV v%/\a' vvvv %( v\/x vv%^ VVV%' v%/v% vvv\ w%/v %^/vv w^

SERMO CCX-.

In Qaadvagesima y VI.

I. SoLEMNE tempus advenit, quod amplius quam per

anni caetera spatia, nos orationibus atque jejuniis animam
humiliare, etcorpus castigarecommoneat.Cur autem hoc
propinquante solemnitate Dominicae passionis, et cur qua-
dragesimi numeri mysterio celebretur, quoniam solet
movere nonnullos, merito de hac requod dicendum Do-
minus donare dignatus est, ad Vestram Charitatem pro-
ferre suscipimus.Quos autem ista non ad litigandum, sed
ad cognoscendum quaerere novimus eorum fide atque ,

pietatc multum adjuvamur ut dicenda impetrare pos- ,

simus.
U. Hoc enim solet facere quaestionem, cur ipse Domi-
' i Cor. VII, 5. — ' Alia? de Diversis 74.
 ,;

92 S. AUGUSTINl EI'ISCOri

nus Jesus Christus,f|iii humaiio corpore assumpto ad hoc

ntique hominibus homo factus apparuit > ut nobis et vi-
vendi et moricndi et resurgendi prreberet exemplum, non
antcquam Ijaptizaretur, sed postcaquam baptizatus est
jejunavit. Sic enim scriptum est in Evangelio : « Baptiza-
» tus autem confeslim ascendit de aqua et ccce aperti ,

» sunt ei coeli et vidit Spiritum Dei descendentem super

,

» se. Et ecce vox de coehs dicens Hic est FiUus meus di- :

M lectus in cjuo mihi complacui ^ Tunc Jesus ductus est

,

» in desertum a Spiritu, ut tentaretur a diabolo. Etcum

)) jejunasset quadraginta diebus et quadraginta noctibus,
» postea esuriif^. » Nos autern cum eis qui baptizandi
sunt , ante diem baptismi eorum ,
qui dies paschalis ap-
propiat ,
jejunamus ,
post quem diem per dies quinqua-
ginta jejunia relaxamus. Quod merito movere deberet si ,

baplizare vel baptizari nisi die paschaH solemnissimo non

liceret. At cum per totum annum, sicut unicuique vel ne-
cessitas fuerit vel voluntas non prohibeatur a baptismo ,

id donante iilo qui dedit eis potestatem filios Dei fieri ^

anniversariam vero Domini passionem, nonnisi certo anni
die, quod Pascha dicitur, liceat celebrari baptismi sa- :

cramentum a Paschaprocui dubio distinguendum est. Hoc

enim omni die licet accipere illud uno et certo anni die :

fas est agere. Hoc ad innovandam vitam datur illud ad :

rehgionis memoriam commendatur. Sed quod ad ilium

diem longe major baptizandorum numerus confluit non ,

gratia uberior salutis hic distat, sed Isetitia major festivi-

tatis invitat.

Quid quod etiam baptismus Joannis, quem tunc

III.

Christus accepit, a baptismo ipsius Christi quem fideles ,

ejus accipiunt discernendus est; nec ideo ille quo bap-

,

tizatus est Christus, melior est isto quo baptizatur Chris-

' Matth. III, 16, 17. — ' 1(1. »v, I, 2. — 3 Joan. 1, 12.
 ,

SERMO CCX , IN QUADRAGESIMA. 93

tianus, quia Christiano mclior est Christus; sed ideo magis
istud baplismum, quia Christi est, illi prc-ieponitur? Joan-
nes enim baplizavit Christum, cum se Christo confitere-
tur minorem : Christus autem baptizat Christianum ([ui ,

se ostendit et Joanne majorem. Sicut circumcisione car-

nis, quamvis eam et Christus accepit , et nemo Christia-
nus nunc accipit, melius est sacramentum resurrectionis
Christi.quo ad expoHandam carnalem ac vetercm vitam
circumciditur Christianus, ut audiat Apostolum dicentem :

« Sicut Christus resurrexit a mortuis pcr gloriam Patris ,

» sic et nos in novitate vitae ambulemus*. » Sicut ipsum

vetus Pascha ,
quod agni occisione celebrare pr.Tcceptum
est, non ideo quia hoc cum Discipulis celebravit Christus,
melius cst quam Paschanostrum, quoimmolatus estChris-
enim ad praebendum nobis humilitatis et
lus. Pertinuit

devotionis exemplum ut illa etiam sacramenla veniens

:

suscipere dignaretur, quibus venturus ipse praenuntiaba-

tur : ut hinc ostenderet quanta religione nos oportet haec
suscipere sacramenta, quibus jam venisse nuntiatur. Non
ergo quia Chrislus post acceptum Joannis baptismum con-
tinuo jejunavit, tanquam regulam observationis dedisse
credendus est, ut post ipsius Christi baptismum accep-
tum, continuo jejunare necesse sit sed plane illo exem- :

plo docuit jejunandum esse, quandoforte acriore lucta-

mine cum tentatore confligimus. Ob hoc enim Christus ,

qui sicut homo dignatus cstnasci, non respuitsicut homo

tentari, ut Christianus magisterio ejusinstructusnon pos-
.sit a tentatore superari. Sive ergo continuo post baptis-
mum , sive quolibet intervallo temporis interposilo
quando simile praelium tentationis iniertur homini, jeju-
nandum est ut et corpusirapleat de castigatione niilitiam,
:

et animus impetretdehumiliatione victoriamdn illo ergo

' Uoni. VI, 4.
 ,

94 S. A.UGUST1JSI EPISCOPI

dominico ex<3mplo illius causa jejunii , non Jordanis tinc-

tio , sed diaboli tentatio fuit.

IV. Gur autem nos ante solemnitatem passionis Domi-

nicae jejunemus, et illa jejuniorum relaxatio quinquagesi-
mo die perficiatur, hsec ratio est. Omnis qui recte jejunat,
aut animam suam in geraitu orationis et castigatione cor-

poris humiliat ex fide non ficta , aut ab illecebra carnali

inopia ahqua spiritali veritatis et sapientise delectatione
suspensa ad famem sitimque sentiendam descendit ejus in-
tentio, De utroque jejunii genere Dominus respondit in-
terrogantibus cur Discipuli ejus non jejunarent. Nam de
illo primo, quod habet animae humiliationem : « Non pos-
» sunt , inquit , lugere fihi sponsi ,
quandiu cum eis est

» quando aufereturab eis spon-

sponsus. Sed veniet hora
» sus, et tunc jejunabunt. » De illo autemaitero, quod

habet epulas mentis ita consequenter locutus est « Ne-

, :

» mo assuit pannum novum vestimento veteri , ne major

» scissura fiatneque mittunt vinum novum in utres ve-
:

» teres ne et utres rumpantur, et vinum efTundatur; sed

,

» vinum novum in utres novos mittunt et utraque ser- ,

» vantur^ » Proinde quia jam sponsus ablatus est uti- ,

que nobis fihis ilhus pulchri sponsi, lugendum est. Spe-

ciosus enim forma prae filiis hominum, cujus difTusa gratia
in labiis ejus^, inter manus persequentium non habuit
speciem neque decorem ^ et ablata est de terra vita ejus. ,

Et recte lugemus, si flagramus desiderio ejus. TJeati qui-

bus eum licuit ante passionem tunc habere prsesentem
interrogare sicut vellent, et audire sicut audire deberent.
lllos dies concupierunt videre patres ante adventum ejus,
neque viderunt : quia in alia dispensatione fuerant ordi-
nati ,
per quos venturus annuntiaretur , non a quibus ve-
niens audiretur. De his enim ad Discipulos loquitur di-
' MaUh. IX, 16-17. — * Psal. xuv, 3.-3 IsaL uii, 2 et 8.
 SERMO CCX, IN quadrAgesimA. 95
cens : « Multi justi et Prophctoe volucrunt vidcrc c[uae vos
» non viderunt ct audire quoe auditis, et non
videtis, ct 5

)) audicrunt ^ In nobis autcm illud impletum est quod

))
,

ipse itidem dicit « Venient dies quando desidcrabitis

:
,

)) vidcre unum de diebus istis et non poteritis*^. ,

))

V. Quis non sancti desiderii flamma uratur? quis non

hic lugeat ? quis non laboret in gemitu suo ? quis non di-
cat : « Factae sunt mihi lacrymae mcae panis die ac nocte,
)) dum Deus tuus ^ ?))Cre-
dicitur mihi quotidie : Ubi est
dimus quippc in cum jam sedcntcm ad dcxteram Patris :

sed tamen quandiu sumus in corpore, peregrinamur ab

co * , nec eum dubitantibus vel negantibus et dicentibus :

« Ubiest Deus tuus, » valemus ostendere. Merito Apos-

tolus ejus concupiscebat dissolvi , et esse cum illo : ma-
nere autem in carne non sibi optimum ducebat, sed neces-
sarium propter nos ^ Ubi cogitationcs mortalium timidae,
ct incertae providcntiae nostrae , « Quoniam deprimit ter-
)) rcna inhabitatio sensum multa cogitantem ^. Inde tcn-
)) tatio cst vita humana super terram et in hac sse- '^
: ))

cuH nocte circuit leo quaerens quem devoret^. Non Lco

de tribu Juda rex noster sed lco diabolus advcrsarius
, : ,

noster. iHc autem quatuor animalium de Apocalypsi Joan-

nis figuras in se uno cxprimens, natus ut homo, opcratus
ut leo immolatus ut vitulus volavit ut aquila ^. « Vola-
, ,

)) vit supcr pennas ventorum ct posuit tenebras latibu- ,

» lum suum ^". Posuit tcnebras et facta est nox in qua , ,

» pertranscunt omnes bcstiae sylvae. CatuH leonum ru-

» gientes", )>tentatores vidcHcet per quos diabolus quae-
rit quem devoret non quidcm habcntcs potestatcm nisi
j 5

in eis quos acceperint quia ct in Psalmo ipso ita sequi-

:

' Matth. XIII, 17, et Luc. x, 2^. — ' Luc xvii, 22. — 3 psai. xu, 4- —
4 2 Cor. V, 6. — 5 philip. ij 23. — ^ Sap. it, i^. — 7 Job. vii, i. — **
i Pctr.

V, 8. — 9 Apoc. IV. — '° Psal. xvii, ii, i2. —" Id. ciii, 20, 21.
96 S. A.UGUSTIKI EPISCOPl

tur : « Quaereiiles a Deo escam sibi^ » In tam periculosa

ct tentatiouibusplciiahujussreculinocte quis non timeat,
quis non medullis omnibus contremiscat, ne dignus judi-
cctur qui devorandus dimittalur in fauces tam crudelis
inimici? Unde jejunandum ct orandum est.
VI. Et quando potius quando instantius quam pro-, ,

pin([uante ipsa Dominicse passionis solemnitate ,

qua cele-

britatc anniversaria quodam modo nobis ejusdem noctis

memoria resculpitur , ne oblivione deleatur , ne nos non
corpore , sed spiritu dorraientes , ilie rugiens devorator
inveniat. Nam
Dominica passio quid nobis aliud
et ipsa ,

in capite nostroChristo Jesu, quam ipsam vitae hujus ten-

tationem maxime commendavit? Unde advcniente jam
mortis suse tempore, Petro dixit : « Postulavit Satanas
» vexare vos sicut triticum ^ et ego rogavi , Petre ,
pro te,
» ne deficiat fides tua : vade et conforta fratres tuos^. »

Et plane confortavit nos per apostolatum, per martyrium,

per Epistolas suas. Ulji etiam noctem , dequaloquor,
admonens formidandam, consolatione prophetioe tanquam
nocturni luminis ut cauti vigilaremus edocuit. « Habe-
,

» mus inquit certiorem propheticum sermonem cui

, , ,

» benefacitis intendentes tanquam lucernae lucenti in ,

» obscuro loco , donec dies lucescat , et Lucifer oriatur

» in cordibus vestris^. »

Vil. Sint ergo lumbi nostri accincti , et hicernse arden-

tes^, et nos similes hominibus expectantibus dominum
suum, quando veniat a nuptiis. Nec dicamus invicem no-
bis : « Manducemus et bibamus ,cras enim moriemur ^. »

Sed eo magis, quo incertus est mortis dies, et molestus

est vitae dies jejunemus et oremus cras enim moriemur.
,
,

« Pusillum^ inquit, et non videbitis me ^ et iterum pusil-

^ Psal. cui, 20. " ^"
Luc. xxii, 3i. 01. — ^ 1 Petr. 1, 19. — 4 Luc.
xu, 35. — 5 I Cor. XV, 32.
 ,
:

SERMO CCX , IN QUADRAGESIMA. 97

» lum, et videbitis me*. » Haec est hora de qua dixit
« Vos tristes eritis , saeculum autcm gaudebit : » id est

vita ista tentationibus plena , in qua peregrinamur ab eo.

« Sed iterum, inquit, videbo vos, et gaudcbit cor ves-
)) trum et gaudium veslrum ncmo auferet a vobis^)) In
;

hacspefidelissimipromissoris etiam nunc utcumquc gau-

demus , donec vcniat illud uberrimum gaudium cum si- ,

miles ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti cst, et gau •

dium nostrum nemo auferet a nobis'. Hujus enim spci

tam gratum et gratuitum etiam pignus Spiritum sanctiim
accepimus qui in cordibus nostris inenarrabiles gcmitus
,

operatur sanctorum desideriorum. « Concepimus enim,

» sicut ait Isaias , et parturivimus spiritum salutis^ Et
» muher cumparturit, ait Doniinus, tristitia cst ilb, quo-
» niam venit dies cjus sed cum peperit, fit gaudium :

M^magnum, quoniam natus est homo in sseculum*.» Hoc

erit gaudiura quod nemo auferet a nobis quo in aetcr-
, •,

num lumcn cx hac fidei conceptione transfundemur. Nuuc

ergo jejunemus et oremus, cum dies parturitionis est.
,

VIII. Hoc totum corpus Christi per totum orbem dif-

fusum, id est, tota hoc agit Ecclesia, et illa unitas cpuc
dicit in jPsalmo : « A fmibus terrae ad te clamavi , duui
)) angeretur cor meum ^ Unde jam )> nobis elucet cur
Quadragesima instituta sit hujus humiliationis solemnitas.
Quae enim a fuiibus terra? clamat , cum angitur cor ejus ,

a quatuor orbis terrae partibus clamat, quas frcquenter

etiam Scriptura commemorat,OrienteetOccidente, Aqui-
lone etMeridie. Per hoc totum ille DecaJogus Legis, jain
non per htteram tantummodo metuendus , sed per gra-
tiam charitatis implendus, indictusest..Unde quater mul-
liplicatis decem , videmus (|ua(lr.'iL;inta comph ri. Scd ad-
' Joan. XVI, 19, 20. — ^ I JiKiu ;u, v. - ^ hni. xxvi, 18. — h Jo 11.

XVI, 21. — ' Psal. Lx, 3.

CXXVlI. 7
98 S. ALGUSXIJVI Eiuscom

huc m laboie tentationis, cum vcnia Ueliclorum. Quis

enimperfecte implet, « Non concupisces ^? » Unde jeju-
nandum et orandum C5t a bono tamcn operc non ces-
:

sandum. Cui labori merces illa redditur in fine quse de-

narii nomine nuncupatur.Sicut autcm ternarius a tribus,
quaternarius a quatuor ^ ita denarius a decem nomen ac-
cepit : qui conjunctus c[uadragenario tanquam merces
labori redditur. Quinquagenarii numeri figura tempus il-

lius quod nemo auteret a nobis cujus

gaudii significat, :

in hac vita nondum functionem habemus; sed tamen post

solemnitatem Dominic.Te passionis a dic resurrectionis ejus

per dies quinquaginta, quibus jejunia relaxamus, hoc in

Dominicis laudibus personante Alleluia celebramus.
IX. Nunc itaque, in persona Christi, ut non circum-
veniamini a Satana, exhortorvos, dileclissimi , ut quoti-
dianis jejuniis , largioribus eleemosynis , feiventioribus
orationibus Deum propitietis. Nunc lempus est, quo et
conjugati ab uxoribus , et nuptse a suis virjs abstineant,

ut orationibus vacent : quanquam et per totum annum

certis diebus hoc facere debeant ; ct quanto crebrius,
tanto utique meUus : quia et qui concessa immoderate
appetit, eum qui concessit oifendit. Oratio quippe spiri-
tahs res est,et ideo tanto est acceptior, quanto magis
suae naturse implet elTectum. Tanto magis autem spiritali
opere funditur, quanto magis animus qui eam fundit, a
carnali voluptate suspenditur. Quadraginta diebus jejuna-
vitMoyses Legis administrator quadraginta Ehas excel- ,

lentissimus Prophetarum quadraginta ipse Dominus tes-

,

timonium habens a Lege et Prophetis. Inde cum his duo-

bus in inonte se ostendit. Nos autem qui tam longum
jejunium perpetuare non possumus ut pcr tot dies et ,

noctes nihil alimentorum , sicut et illi accipiamus , sal- ,

I
Exod. XX, 17, et Deut. v, 23,
 ,,,

SERMO CCX, KN QrAnilAGF.SlMA. 00

tem quanlum possumus iaciamus-, ut cxceptis clichus pcr
quos cerlis de causis mos EcclesicTe prohibet jejunarc
Domino Deo nostro vcl (|uotidiano, vel crebro jeiunio
pJaccamus. Scd numcjuid sicut a cibo et potu abslinentia
per tot cbcs non potest csse continua sic et a concubitu ,

non polestV cum videamus in nomine Christi multos

utriuscjue sexus ab hac re penitus immunia mcmbra Deo
dicata servare. Puto non esse magnum, ut lota paschali
soicmnitatc possit conjugum castitas, quod potest tota vita
virginitas.

X. Jamvero illud, c|uan(juam admonerc non del)ui

([uando([uidcm tempus hurailiandfe animre quantum jio-

tui maxime commendavi ; tamen proptcr hominum crro-

res, (jui per vaniloquas scductiones et pravas consueludi-
nes nobis molestam pro vobis curam inferre non cessant
tacere non possum. Sunt (juidam observatores Quadrage-
simoe deliciosi polius quam religiosi , exquirentes novas
suavitates magis cpiam veteres concupiscentias casticjan-
tes jqui copiosis protiosisque apparatibus iVuctuuni diver-
sorum ,
quorumlibct obsoniorum varietates et sapores
superare contendunt : vasa in cjuibus coctse sunt carnes
tanquam immunda formidant, et in sua carne ventris et
gutturis luxuriam non lormidant jeiiunant, non ut soli- :

tam temperando minuant edacitatem sed ut immodera- 5

tam dillerendo augeant aviditatem. Nam ubi tempus refi-

ciendi advenerit opimis mensis tanquam pecora prffise-
,

]>ibus irruunt ;
nuraerosioribus ferculis corda obruunt
ventres([ue distendunt •, artificiosis et peregrinis condi-
mentorum gulam ne vcl copia compcsca-
divcrsitalibus ,

tur, irritant. Denique tantum capiunt manducando

([uantum digerere non suiliciant jejunando.
XI. Sunt etiam qui vinum ita non jjibunt, ut aliorum
expressione pomorum alios sibi liquores, uonsalutis cau-
7.
100 S. A.UGUSTIW1 EPiscori

sa, sed jiicunditatis , exquirant : tanquam non sil Qua-

dragesima piae humilitatis observatio, sed novae voluptatis

occasio.Quanto e.nim lionestius si stomachi infirmitas ,

aquam potare non tolerat, vino usitato et modico snsten-

tetur, quam quaerantur vina quae vindemiara nesciunt,
quae torcularia non noverunt 5 non ut potus mundior eli-

gatur, sed ut frugalior improbetur? Quid autem absur-

dius, quam tempore quo caro arctius castiganda est, tantas

carni suavitates procurare, ut ipsa faucium concupiscen-

tia nolit Quadragesimam praeterire ? Quid inconvenien-

tius ,
quara in diebus hurailitatis ,
quando pauperum vic-
tus omnibus imitandus est , ita vivere, ut si toto tempore
sic vivatur, vix possint divitura patrimonia sustinere?
Cavete ista , dilectissimi : cogitate quod scriptum est :

« Post concupiscentias tuas non eas ^ » Quod saluberri-

raum praecepLura si orani terapore observandura est_,

cjuanto araplius his diebus ,

quando ita turpe est si cupi-
ditas nostra ad inusitatas laxetur iilecebras , ut merito
culpetur qui non restrinxerit usitatas.
XII Praecipue sane pauperum mementote,ut quod vo-
.

bis parcius vivendo subtrahitis, in coelesti thesauro repo-

natis. Accipiat esuriens Christus, quod jejunans minus
accipit Christianus. Castigatio volentis, fiat sustentatio
non habentis. Voluntaria copiosi inopia , fiat necessaria
inopis copia. Sit etiam in animo placabili et humih mise-
ricors ignoscendi facilitas. Petat veniam, qui fecit inju-
riam : det veniam qui accepit injuriam : ut non possidea-
mur a Satana , cujus triumphus est dissentio Christiano-
rum. Et haec enim magni lucri eleemosyna est, debitum
relaxare conservo , ut tibi relaxetur a Domino. Utruraque
opus bonura coelestis Magister Discipuhs coraraendavit di-
cens : « Reraittitc , ct remittetur vobis 5 date, et dabitur
' Fccll. xviii, 3o.
 ,

SERMO CCX , TN QUADR AOEStM A. 101

» Mementote servi illius cui omne dehitum
vobis ^ » ,

dominus ejus quod donaverat replicavit quia conservo ,

,

ipse debenti sibi centum denarios misericordiam non re-

pendit quam de talenlorum decem millibus quae debe-
,

bat accepif^. In hoc genere operis boni excusatio nulla

est, ubi sola voluntas tota facultas est. Potest quisque di-
cere : Ne stomachus non possum. Potest
doleat, jejunare
etiam dicere Volo dare pauperi sed unde non habeo
:
5 , :

aut tantum habeo ut timeam egere si dedero. Quan-

, ,

quam et in his operibus excusationes plerumque sibi ho-

mines falsas faciunt, quia veras non inveniunt. Verumta-
men quis est qui dicat Ideo non ignovi veniam petenti :

cjuia me vaJetudo impedivit aut quia manus qua porri- ,

gerem non fuit ? Dimitte, ut dimittatur tibi. Garnis hic

opus nulhim est nullum vel carnis suae membrum in
,

adjutorium animae assumitur , ut hoc impleatur ,

quod
rogatur. Voluntate agitur , voluntate perficitur. Fac se-
curus , da securus , nihil in corpore dolebis , nihil in do-
mo minus habebis. Jamvero, fratres , videte quid mali
sit_, ut poenitenti fratri non ignoscat, cui prseceptum est
ut inimicum adhuc diligat.Quae cum ita sint, cum scrip-
tum sit non occidat super iracundiam vestram ' »
: « Sol :

considerate, charissimi utrum Christianus dicendus sit,

,

qui saltem his diebus inimicitias non vult finire quas

nunquara debuit exercere.
' Luc. VI, 37, 38. — > Matth. xvin, '^7. — 3 Ephes. iv, 26.
 ,

102 S. AUGUSTIM EPISCOri

\\ W *'V'\'» wvww» vv»'» vvv^ \v*^ wv^ vw% \w» vw» wvwvx-x vvwvw^ vw\ VV\A vw^ VW^IW

SERMO ccxr.

In Quadragesima j TII.

De frakrna eoncordia, et condonationc offcnsarum.

I. DiEs isti sancti ,

quos agimus in observatione Qua-
dragesimae, commonent nos de fralerna concordia loqui
vobis , ut ([uicumque habet adversus alium querelam
finiat , ne finiatur. Nolite ista contemnere , fratres mei.

Cumenim vita ista mortalis et fragilis, quse inter tot ter-

renas tentationes periclitatur, et orat ne submergatur, non

potest esse in quovis justo sine quaiibuscumque peccatis ;

unum remedium per quod vivcre possimus quia do-

est ,

cuit nos magister Deus dicere in Oratione « Dimitte nobis :

» debita nostra , sicut et nos dimittimus debitoribus nos-

)) tris -. » Pacium et placitum cum Deo fecimus, et condi-

tionem solvendi debiti in cautione subscripsimus. Dimitti
nobis plena fiducia petimus, si et nos dimittimus si au- :

tem non dimittimus, dimittinobis peccata non putemus-,

ne nos ipsos fallarnus. Homo se non fallat, Deus nemincm
fallit. Humanum est irasci ; et utinam nec hoc posse-
mus Humanum ! est irasci 5 sed non debet iracundia tua,
natus surculus brevis, suspicionibus irrigari, et ad trabem
odii pervenire. Ahud est enim ira , ahud odium. Nam
saepe etiam pater irascitur fiho , sed non odit fiiium : iras-

citur, ut corrigat. Si propterea irascitur, ut corrigat,

amando irascitur. Propterea dictum est : « Fcstucam in
' Alias^ointer Hoiuilias. — " MaUli. vi, 12.
 ,

SERMO CCXI , IN QUADUAGESIMA. 103

)) oculo iVatris tuividcs; Irabcm aiitcm iu oculo luo noii
» vidcs '. » Culpas iu alio iram, et tcnesodium in lc ipso.

In comparationc odii, ira festuca cst. Sed fcstucam si

nutrias, trabcs erit. Si cvellas ct projicias, nibil erit.

II. Si advcrtistis, beati Joannis, cum ejus Epistola le-
gerctur, dcbuit vos terrcresentcntia. Ait enim « Tenebrse:

» Iransicrunt , lux vera jam lucet. » Deinde secutus ad-

junxit : « Qui se dicit in lumine esse, et fratrem suum
» odit , in tencbris est usque adhuc ^. » Sed forte tales
tenebras esse homo putet , (|uales patiuntur in carceribus
inciusi. Utinam Et tamen in talibus nemo
tales essent!

vult esse. In his autem carcerum tenebris possunt includi

et innocenles. In (alibus enim tenebris inclusi sunt Mar-
tyres. Tenebr?e circumquaque fundebantur, et lux f ulge-

bat in cordibus. In iUis tenebris carceris oculis non vide-

bant, sed amore fraternitatis Deum videbant. Vultis scire
quales sunt istre tenebrse, de cjuibus dictum est : « Qui odit
» fratrem suum, in tenebris est usque adhuc? » In alio
loco dicit : « Qui odit fratrem suum , homicida est*. »
Qui odit fratrem suum , ambulat , exit , intrat ,
procedit
nulhs catenis oneratus , nullo carcere inclusus : reatu
tamen ligatus est. Noh illum putare sine carcere esse :

carcer ejus, cor ejus est. Cum audis : « Qui odit fratrem
» suum , in tenebris est usque adhuc : » nc forte contem-
nas tah^s tcnebras , adjungit, et dicit : « Qui odit fratrera
» suum , homicida est. » Odis fratrem tuum , et securus
ambulas? et concordare non quamvis ideo Deusspa- vis ,

tium det tibi? Ecce jam homicida es, et adhuc vivis si :

Dominum iratum haberes , cum odio fratris subito rape-

reris. ParcitDeus tibi, parce tu tibi, concorda cum fratre
tuo. At forte tu vis, et ilie non vult.^ Sulficiat tibi. Ilabes

unde iilum doleas : te solvisti. Dic , si vis concordare, et

T MaUl», VII, 3. — » I Joan. ii, 8, 9. — 3 ij. m^ i5.
104 S. AUGUSTINl EPrsCOPI
ille iion vull^ dic securus : « Dimitte nobis debila nostra,
» sicut et nos dimiltimus debitoribus nostris. »

Iir. Forte peccasli in illum , vis cum illo concordare,

vis ei dicere : Frater, ignosce raihi quod peccavi in te. lile

non vult ignoscere , non vult dimittere debitum : quod

ei debes, non vult tibi dimittere. Ipse observet ,
quando
habet orare. Quando venturus est qui ,
tibi noluit dimit-
tere quod in eum forte peccasti ,
quando venturus est ad
Orationem ,
quid facturus est? « Dicat : « Pater noster,
» qui es in cfclis. » Dicat, accedat : « Sanctificetur nomen
» tuum. » Adhucdic: « Veniatregnumtuum. » Sequere :

« Fiat voluntas tua , sicut in coeio et in terra^ » Adhuc

ambuia : « Panem nostrum quotidianum da nobis liodie. »
Dixisti quod sequitur vide ne forte velis transcendere,
:

et aiiud dicere.Non est qua transire possis, ibi teneris.

Dic ergo, et verum dic aut si non iiabes quare dicas : :

« Dimitte nobis debita nostra » noli dicere. Et ubi est ,

iliud quod idem Apostoius dixit « Si dixerimus, quia :

» peccatum non habemus nos ipsos dccipimus, et veritas ,

» in nobis non est ? » Si autem mordet conscientia fragi-

-

litatis, et in hoc saecuio ubique abundantia iniquitatis •,

dic ergo : « Sed quod se-

Dimitte nobis debita nostra. »

(|uitur vide. Noiuisti enim dimittere peccatum fratri tuo ,

(t dicturus es : « Sicut et nos dimittimus debitoribus nos-
» tris. » Annon es dicturus? Si non es dieturus, nihii es
accepturus : si autem dicturus , faisum es dicturus. Ergo
dic, et verum dic. Quomodo dicturus es verum, qui fratri
noluisli rciaxare peccatum ?
IV. liium admonui modo : te consolor, o quisquises, si

lamen es ,
qui dixisti fratri tuo : Dimitte mihi quod in te
peccavi : si dixisti cx toto corde, si vera humilitate, non
iicia charitate, quomodo Deus videt in corde unde dixisti,

Blattli. VI, 9-12, — ' I Joan, 1,8.

 SERMO CCXl , IN QrADnAGESlMA.. 105
sed illenoluittibi (iimiltero, noliessesoliicitus. Serviestis
amho , iiabetis nominiim conservo luo debes, noJuit
: til)i

dimittere : inlorpclla Dominum amborum. Quod libi di-

miserit Dominus si potest, exigat servus. Dico aliud

, :

Admonui ergo eum, qui noluit dimittere fratri suo cum ,

petat ille dimitti sibi, ut faciat quodnolebat^ ne, quando

orat non accipiat c[uod desiderat. Admonui et illum
,
,

qui petivit veniam peccatisui afratresuo, et non accepit^

ut in eo quod non impetravit a fratre suo securus sit de ,

Domino suo. Est et aliud quod admoneam Peccavit in :

te frater tuus et noluit tibi dicere

, Dimitte mihi quod :

in te peccavi. Ahundant verba ista utinam illa Deus :

eradicet de agro suo , hoc est , de cordihus vestris. Quam

muiti sunt enim, qui sciunt se peccasse in fratres suos, et
nolunt dicere : Dimitte mihi. Non eruhuerunt peccare, et
eruhescunt rogare : non eruhuerunt de iniquitate, et eru-
bescunt de humiiitate. Ipsos ergo imprimis admonco.
Quicumque habetis discordiam cum fratribus vestris , et
revocatis vos ad vos , et consideratis vos , et justum judi-
cium fertis in vos intus in cordibus vestris, et invenitis vos
non debuisse lacere quod fecistis, non debuisse dicere
quod dixistis ,
petite veniam fratres a fratribus vestris ,

facite fratribus quod ait Apostolus : «Donantes vobis ipsis,

» sicut et Deus in Christodonavit vobis ^

: facite , nolite
erubescere veniam petere. Perinde omnibus dico , viris et

fbeminis, minoribus et majoribus, laicis et clericis : dico

et mihi ipsi. Omnes audiamus, omnes timeamus. Si pec-
cavimus in fratres nostros, si adhuc inducias vivendi ac-
cepimus, non ideo morimur : adhuc enim vivimus non- ,

dum damnati sumus : dum vivimus, faciamus quod jubet

Patcr, qui erit Deus judex : ct petamus veniam a fratrihus,
quos fbrte peccando in eos alic|uid offendimus, aliquid
' Eplies. IV, 32.
 ;

106 S. ALGU8TIN1 EVISCOn

laesiniiis. Sunt personae Immiles pro ordine saeculi hujus,
a quibus si pet^as veniam , extoUunlur in superhiam : hoc
estquod dico, ahquando dominus peccat in servum suum :

quia etsi ille dominus est ille servus; ambo tamen aheni
,

servi sunt ,
quia ambo Christi sanguine redempti smit.
Tamen durum hoc etiam jubeam hoc preeci-
videtur, iit ,

piam ut si forle dominus peccat in servum suum injuste

,

htigando, injuste csedendo; dicat ille Ignosce mihi, da :

mihi veniam. Non quia non debet facere , sed ne ille

incipiat superbire. Quid ergo? Ante oculos Dei poeniteat

eum, ante oculos Dei puniat cor suum et si non potest :

servo dicere, quia non oportet Da mihi veniam^ blande :

illum alloquatur. Blanda enim appellatio, veniae est pos-

tulatio.

V. Restat ut eos alloquar, in quos alii peccaverunt , et

ilhqui in eos peccaverunt, veniam petere noluerunt. Illos

enim jam sum allocutuSj qui petentibus veniam fratribus
dare noluerunt. Nunc ergo cum alloquor vos omnes, quo-
niam dies sancti sunt ne discordiae vestrse remaneant
,

credo quia cogitastis ahqui in cordibus vestris ,

qui scitis

vos cum fratribus vestris ahquas habere discordias, et in-

venistis quod non ipsi vos in eos peccaveritis sed illi in ,

vos. Etsi non modo mihi loquimini^ quia meiim est loqui
in hoc ioco, vestrum autem tacere et audire tamen forte :

cogitando loquimini , et dicitis vobis : Volo concordare,

sed ille me laesit , ille in me
non vult veniam peccavit , et

postulare. Quid ergo? dicturus sum Vade ad illum, et :

tu pete veniam? Absit. Nolo mentiaris nolo dicas Da : :

mihi veniam qui te nosti non peccasse in fratrem tuum.

,

Quid enim tibi prodest cum tu fueris tuus accusator?

,

Quid expectas tibi ignosci, ab eo quem non l?esisti, aut in

quem non peccasti.^ Nihil tibi prodest, nolo facias nosti, :

bene discussisti, scis quia in te peccavit, non tu in illum.

 SERMO ccxr , IN QUADRAGESIMA. 107
Scio, incjuit. Iiiista tuta scientia, sit tua conscienlia. Noli
venire ad fratrem tuum qui in te peccavit, et ultroab illo

petere veniam. Debent inter vos esse alii pacifici ,

qui il-

lum objurgent , ut a te prius veniam petat : tu tantura

paratus esto ignoscere ,
prorsus paratus esto ex corde di-
mittere. Si paratus es dimittere ,
jam dimisisti. Habes
adhuc quod ores ora pro illo, ut petat a te veniam quia
:
^

nocere si non petat ora pro illo ut petat. Dic Do-

scis ei ,

mino in oratione tua Domine, scis me non peccasse in :

illum iVatrem meum , sed ilium potius peccasse in me,

et obesse illi quod peccavit in me , si veniam non petat a
me 5 ego bono animo peto ut ignoscas ei.

VI. Eccc dixi vobis quod raaxime per istos dies jejunio-

rura vestrorum , obscrvationum vestrarum, continentiae

vestrae , mecura agere debeatis , ut cum fratribus vestris
concordetis. Gaudeam et ego de pace vestra, qui contristor
lilibus vestris : ut omnes donantes vobisraetipsis, si quis
habet adversus aliquem querelam , securi agaraus Pas-
cha , securi celebremus ejus passionem, qui nihil cuiquam
debebat , et pretium pro debentibus solvit : Dorainum
Jesum Christura dico, qui in neminem peccavit, et prope
in illum omnis mundus peccavitj nec exegit supphcia,
sed promisit prseraia. Habemus ergo ipsum testera in cor-
dibus nostris quia si in ahquem peccavimus, vero corde
,

veniam postulemus^ si ahquis in nos peccavit, veniam

dare parati simus, et pro inimicis nostris oremus. Non
expecteraus vindicari , fratres. Quid est, vindicari , nisi
raaio alieno pasci ? Scio quotidie vcnire horaines genua
,

ligere, frontem terrae concutere, aiicjuando vultum suum

lacrymis rigare ; et in ista tanta humilitate ac perturba-
tione dicere : Domine, vindica me, occide iniraicum raeum.
Plane ora , ut occidat inimicura tuum , ct salvet fratrem
 ,

108 S. AUGUSTINI EPISCOn

liuim : occidat inimicilias , ora,ut
salvel naturara. Sic
vindicet te Dens pereatqui tepersoquehatur, sed maneat
:

c|ui tibi reddatur.

WWWV-WWVWXAVTX^X VI^A VVV% V\X% VV-VX V\a%%A/VVVV%'V%.'V\\AVl/\'V^A'\VVVV«.VV\.\VVVVV\\VVV%

SERMO CCXIP.

In traditione Symholi, I.

Feria secunda post Dominicam quintam Quadragesimae (2).

l. Tempus est ut Symbolum accipiatis, quo continetur

omne quod creditis.
breviter, propter aeternam salutem,
Symbohim autem nuncupatur a similitudine quadam
translato vocabulo quia symbolum intcr se faciunt mer-
5

catoresj quo eorum societas, pacto fidei teneatur. Et

vestra societas est commercium spiritalium, ut similes si-
tis negotiatoribus bonam margaritam qucerentibus'^. Haec
est charitas, quse diffundetur in cordibus vestris per Spi-
ritum sanctum ,
qui dabitur vobis^. Ad hanc pervenitur
ex fide t|Ufe Svmbolo continetur ut credatis « Tn
, isto :

» Deum Patrem omnipotentem » invisibilem, immorta-

lem regem sseculorum, visibihum et invisibihum crea-

,

torem et quidquid ahud digne de illo vel ratio sincera

: ,

vel Scripturse sanctoe auctoritas loquitur. Nec ab ista ex-

cellentia Dei Fihum separetis. Neque enim sic ista de Patre
dicuntur, ut ab illo ahena sint qui dixit « Ego et Pater :

» unum sumus''. » Et de quo Apostohis ait « Qui cum :

Alias de Diversis 75. — » MaUli. xiii, 4^- — ^ r»o"i' v, 5, — 4 Joan.

X, 39.
 ,

SERMO CCXII , IJV ikAditiond Svmboli. 109

)) in lorma Dei esset , non rapinam arbitratus est cssc
)) aequalis Deo ^ )) Rapina quippe usurpatio est alieni :

cum illa a^qualitas natura sit. Ac per hoc quomodo non

erit omnipotens Fiiius, per quem facta sunt omnia? Cum
etiam sit virtus et sapientia Dei ^, de qua scriptum est

quod cum sit una omnia potest^ Est autem etiam na- ,

tura invisibilis, in ea ipsa forma, in qua aequalis cst Palri.

Natura quippe invisibile est Verbum Dei ,
quod in prin-
cipio erat , et Deus erat^ qua natura etiam immortalis
: in

omnino, id est , omni modo incommutabilis manet. Nani

et anima humana secundum quemdam modum diciUir
immortalis sed non est vera immortahtas , ubi tanta cst
\

mutabilitas ,
per quam et deficere et proficere potest.

U nde mors ejus est , ahenari a vita Dei per ignorantiam

quse est in illa : vita vero ejus, currere ad fontem vitic,

ut iii lumine Dei videat lumen. Secundum quam vitam

etiam vos per Christi gratiam reviviscetis a morte quadam,
cui renuntiatis, Verbum autem Dei quod est unigenilus
Fihus ; cum Patre semper incommutabihter vivitj nec
deficit, quia permansio non minuitur ; nec proficit, quia
perfectio non augetur. Est etiam ipse saeculorum visibi-
hum et invisibihum Creator : quia sicut dicit Apostolus :

« In ipso condita sunt omnia in coelo et in terra , visibiha

)) et invisibiha , sive Throni , sive Dominationes , sive
)) Principatus, sive Potestates^ omnia in ipso et per ipsum
» creata sunt omnia ilh constant ^ Sed quoniam
, et . ))

semetipsum exinanivit, non formam Dei amittens, sed

formam servi accipiens; per hanc formamservi invisibihs
visus est : quia « Natus est de Spirilu sancto , ex Maria
)) virgine.)) Inhac forma servi infirmatus est Omnipotens :

quia « Passus est sub Pontio Pilato. )) Per hanc for-

' rhilip. II, (3. ~ 2 I Cor. i, 'i^- — ^ Sap. vii, 27. — 4 Joan. 1, t. —
5 Culoss. 1, i6.
 110 S. AUGtSTINI EPISCOPI
mam servi 5 immorlalis mortuus cst : quia « Grucifixus
» est el sepultus. » Pcr hanc Ibrmam servi^ rcx saeculo-
rum « Die tertio resurrexit. » Per hanc formam servi visi-
bihum et invisibihum Greator « Ascendit in coelum » ,

undc nunquam recessit. Per hanc formam servi, « Sedet

» ad dexteram Patris » qui est brachium Patris de quo
, :

dicit Propheta Et brachium Domini cui revelatum

: «

» est' .^» In hac forma servi, « Venturus est judicare vivos

» et mortuos : » in qua particeps esse voluit raortuorum ,

cum sit vita vivorum. Per ipsum nobis Spiritus sanctus

missus est a Patre, et ab ipso. Spiritus Patris etFihiab
utroque missus, a nuUo genitus : unitas amborum, ciequalis

ambobus. Haec Trinitasunus Deus est, omnipotens, invi-

sibilis, rex saeculorum , visibiHum et invisibilium Greator.
Neque enim dominos autlres omnipotentes, auttres
tres ,

creatores, aut quidquid aliud de exceilentia Dei dici po-

test dicimus quia nec tres dii
: sed unus Deus. Quamvis ,

in hac Trinitate Pater non sit FiHus et Filius non sit ,

Pater, et Spiritus sanctus nec lilius sit nec Pater ; sed ilJe

Pater Filii, ille Fibus Palris , ille Spiritus Patris et Filii.

Gredite, ut intelligatis. « Nisi euim credideritis , non in-
» telhgetis'-. Ex hac fide gratiam sperate : in qua voliis
« Peccata omnia diraittcntur. » Hinc enim saivi eritis,

non ex vobis Dei enim donum est. Post hanc etiam mor-
:

tem, quae in omnes pertransit, quse vetustati primi ho-

minis debetur^ sperate etiam in fine « Vestrorum corpo-

» rum resurrectionem non ad passiones dolorum, sicut

: »

resurrecturi sunt impii nec ad gaudia carnahum deside-

;

riorum, sicut putant stulti ; sed sicut Apostolus ait : « Se-

» minatur corpus animale, surget corpus spiritale^, » iit
jam non aggravet animam*, nec ullam quaerat refectio-
nem, quia nullam patietur defectionem.
« Isai. Liii, I. — ' Id. VII, 9. — 3 I Cor. xv, 54« — ^ Sap. ix, i5.
 SEllMO CCXU , IJS XUADITIOJVE SYMBOLI. 111
brevem sermonemde universo Symbolo
II. llinc igitur

vobis dcbitum reddidi in quo Symbolo quod audicritis,

totum in isto sermonc nostro breviter collectum agnosce-
tis. Nec ut eadem verba Symboli teneatis, ullo modo de-

betis scribere 5 sed audiendo perdiscere : nec cum didice-

ritis, memoriasemper tenere atque recolere.
scribere^ sed
Quid([uid enim in Symbolo audituri estis in divinis sa- ,

crarum Scripturarum litteris continetur. Sed quod ita

collectum etinformam c|uamdamredactumnon licetscribi,
commemoratio fit promissionis Dei ubi pcr Prophetam ,

proenunlians Testamentum novum dixit « Hoc estXesta- :

))mentum quod ordinabo eis post dies illos dicitDomi- ,

'
))nus dando legem meam in mente eorum et in corde
, ,

,
))eorum scribam cam ^ » Hujus rci significandse causa,
|,
audiendo Symbolum discitur : nec in tabulis, vel in ali-

qua materia •, sedin corde scribitur. Prrestabit ille qui vos

vocavit ad suum rcgnum et gloriam , ut ejus gratia rege-
neratis vobis, etiam Spiritu sancto scribatur in cordibus
vestris 5 ut quod creditis diligatis , et fides per dilectionem
operetur in vobis 5 ac sic Domino Deo largitori bonorum
omnium placeatis, non serviliter timendo poenam , sed
liberaliter amando justitiam. Hoc est ergo Symbolum,
quod vobis per Scripturas et sermones ecclesiasticos insi-
nuatum est sed sub hac brevi forma fidelibus consisten-
:

dum et proficiendum est.

' Jercm. xxxi, 33.

 112 S. AUGUSTIMI EPISCOPI

«/%*% V VX^ V\^ \ VVI VVV\ '%fVV%^^^% VVV-^ VVV^t VM/^ ^/l/X^t Vt/V% '\A/l/\ «VVI/t VVM

SERMO ccxiir.

la traditione Syjnholi, II.

I. Symbolum est breviter complexa regula fidei ut ,

mentem instruat, nec oneret meraoriam paucis verbis 5

dicitur unde multum acquiratur, « Credo in Deum Pa-

,

» trem omnipotentem. » Vide quam cito dicitur, et quan-

tum valet. Deus est, et Pater est Deus potestate, Paler bo- :

nitate. Quam felices sumus, qui Dominum nostrum patrem

invenimus. Gredamus ergo in eum, et omnia nobis de
ipsius misericordia promittamus, quia omnipotens est :

ideo in Deum Patrem omnipotentem credimus. Nemo di-

cat : Non mihi potest dimittere peccata. Quomodo non
potest omnipotens? Sed dicis Ego multum peccavi. Et :

ego dico Sed ille omnipotens est. Et tu Ego talia pec-

: :

cata commisi, unde liberari et mundari non possum. Res-

pondeo Sed ille omnipotens est. Videte quid ei cantelis
;

in Psalmo « Benedic inquit, anima mea Domino, et

; ,

)) noli oblivisci omnes retributiones ejus'^ » qui propitius :

fit omnibus iniquitatibus tuis qui sanat omncs Janguo- ,

res tuos. Ad hoc nobis est ejus omnipotentia necessaria.

Nam universa3 creaturae ad hoc erat necessaria_, ut crea-
retur. Omnipotens est ad facienda majora et minora ; om-
nipotens est adfacienda coclestiaet terreslria ; omnipotens
est ad facienda immortalia et mortalia : omnipotens est

ad facienda spiritalia et corporalia : omnipotens est ad fa^

'
Alias dc Tempoic 119. — ^ Psal. cii, 2, 3.
 SEUMO CCXllI, IN XllADrilOWK SVMEOLr, 1 I .'i

cienda spiritaJiact corporalia : omnipoU ns cst ad facicncla

visibiliaet invisibilia : magnus in magnis , iiec parvus in
minimis. Postremo omnipotens est ad facienda omnia, quic
facere voluerit. Nam ego dico c[uanta non possit. Non
potest mori, non potest peccare, non potest mentiri, non
potestfalli. Tanta non potest quae si posset, non cssct :

omnipotens. Credite ergo in eum et confitemini « Corde , :

» enim creditur ad justitiam ore autem confessio fit ad ^

» salutem ^ » Idco cum credideritis, oportet ut confitea-

mini, c[uando Symbolum reddetis. Accipite modo quod

teneatis, et postea reddatis, et nunquam obliviscamini.
II. Et in Jesum Christum. Credo,
Post hoc cjuid .^ «

» dicis, in Deum Patrem omnipotentem et in Jcsum ,

» Christum Filium ejus unicum, Dominum nostrum. » Si

Fihum unicum, ego Patri aequalem. Si Fihum unicum,

ergo ejusdem substantiae cujus est Pater. Si Filium unicum,
ergoejus omnipotentise cujus est Pater. Si Filium unicum,
ergo Patri coseternum. Hoc in se, et apud se, et apud Pa-
trem. Propter nos quid.^ ad nos quid? « Qui conceptus
» estde Spiritu sancto, natus ex virgine Maria. » Ecce
qua venit, quis ad quos. Per virginem Mariam, in c[ua
operatus est Spiritus sanctus, non homo maritus j
qui foe-
cundavit castam, et servavit intactam. Sic ergo carne in-
dutus est Dominus Christus sic , factus est homo qui fccit
hominem, assumendo quod non erat, non perdendo qaod
erat.Verbura enim carofactum est, et habitavit in nobis-.
Non verbum in carnem versum est, sed Verbura manens
carne accepta , invisibihs semper , factus est visibilis
c[uando voluit, et habitavit in nobis. Quid est , in nobis ?

In hominibus. Factus unus ex horainura nuraero, unus

et unicus. Unicus Patri. Nobis quid.^ Etnobis unicus Sal-
vator : nemo enini praeter ipsum salvator nostcr. Et nobis
I Roin. X, 10. — * Joaii. i, i^-

cxxvii. 8
 ,;
,

114 S. ACGUSTINI EPISCOri

unicus Redemplor nemo cnim praeter ipsum redemplor
:

noster non auro, non argento, sed sanguine suo.

:

III. Ergo ipsa, ubi empti sumus, ejuscommercia videa-

mus. Cum enim dictum esset in Symbolo, « Qui conceptus

» est de Spiritu sancto, natus ex virgine Maria » jam quid :

pronobis? « Passusest, sequitur, sub PontioPilato, cruci-

» fixus, mortuus, et sepultus. » Qui Filius Dei unicus Do-
minus noster crucifixus (3), Filius Dei unicus Dominus nos-
ter sepultus est. Homo crucifixus est, homo sepultus : Deus
non est mutatus, Deus non est occisus, et tamen secundum
hominem occisus. « Si enim cognovissent, ait Apostolus,
» nunquam Dominum glorioe crucifixissent » Et Do- ' :

minum gloriae ostendit , et crucifixum confessus est. Quia

si quis etiam tuam tunicam illsesa carne tua conscindat
tibi facit injuriam : nec sic clamas pro veste tua , ut di-
cas : Conscidisti tunicam meam; sed, Gonscidisti me ,

fila de me fecisti. Loqueris ista integer , et verum dicis ,

et de carne tua nihil detraxit qui laesit. Sic et Dominus

Christus crucifixus est.Dominus est, unicus Patri est

Salvator noster est, Dominus gloriae est tamen crucifixus :

estj sed in carne, et sepultus in sola carne. Nam ubi se-

pultus est^ et quando sepultus est, tunc ibi nec anima
fuit. Sola carne in sepulcro jacebat et tamen confiteris ,

« Jesum Christum Fiiium ejus unicum Dominum nos- ,

» trum qui conceptus est de Spiritu sancto natus ex

,
,

» virgine Maria, » qui Jesus Christus, unicus Filius Dei

Dominus noster. « Sub Pontio Pilato crucifixus » qui ,

Jesus Christus , unicus Dei Filius Dominus noster, « Et,

» sepultus , » qui Jesus Christus unicus Dei F^ilius, Do-

,

minus noster. Sola caro jacet, et tu dicis Dominus nos- :

ter ?Dico, plane dico quia vestem intueor, et vestitum

adoro. Caro illa illius vestimentum fuit : « Quia cum in
« I Cor. 11, 8.
 ,
:

SEKMO CCXIII, IN TRADITIONE SyMBOLI. 115

» forma Dei essct, non rapinam arbitratus ost csje ,icc|ua-
» iis Deo-, scd semetipsum exinanivit, lormam servi acci-
» piens , non formam Dei amittens ; in similitudine lio-
» minum factus, ct habitu inventus ut homo'. »
IV. Non contemnamus solam carnem quando : jacuit
tunc nos emit. Quare nos emit? Quia non semper jacuit
« Tertia cnim die rcsurrcxit a mortuis. » Hoc sequitur in
Symbolo. Cum confessi fuerimus ejuspassionem,confite-
mur et resurrectionem. In passione quid egit? Docuit quid
toleremus. In resurrectione quid egit?Ostendit quid spe-
remus. Hic opus , ibi merces : opus in passione, merces
in resurrectione. Nec ,
quia resurrexit a mortuis, bic re-
raansit. Sed quid sequitur? « Ascendit in coelum. » Et
modo ubi est? « Sedet ad dexteram Patris. » Intcllige

dexteram , ne quseras ibi sirJstram. Dextera Dei dicitur

neterna feiicitas. Dextera Dei dicitur inefiabilis insestima-
Ijiiis, incomprehensibiiis beatitudo atque prosperitas. Haec
est dextera Dei. Ibisedet. Quid est, Ibi sedet? Ibi habi-
tat. Sedes enim dicuntur, uijiquisquehaijitat. Num enim
quando iiium vidit Stephanus sanctus , mentiebatur qui
dicebat : ? Quomodo enim dicit
Sedet ad dexteram Patris
Stephanus. Ecce ego video coelum apertum et Fiiiura
« ,

» hominis stantem ad dexteram Dei'^? » Quia ilie vidit

stantem mentiebatur forte qui dicebat tunc

, Sedet ad :

dexteram Patris? Scdet er^o dictum est manet, habi- , ,

tat. Quomodo ? Quomodo Quo statu ? Quis

tu. dicet? Di-
camus quod docuit, dicamus quod novimus.
V. Quid? « Inde vcnturus judicaturus vivos et mor-
» tuos. » Confiteamur Salvatorem, ne timeamus judicem.

Qui enim modoin eum credit, et prsecepta ejus facit et

diiigit eum, non timcl)it quando veniet judicare vivos et

mortuos non solura non timcbil, scd ut vcniat optabit.

:

' Pliilip. 11, 9. — > Act. VII, jj.

 ,

116 S. AUGUSTlM EPISCOPI

Quid cnim nobis felicius, quani quando venit quem desi-

deramus quando venit quem amamus ? Sed timeamus
, ,

quia judex noster erit. Qui modo est advocatus noster ,

ipse tunc eritjudexnoster. Audi Joannem « Sidixerimus :

» quia peccatum nonhabemus, nos ipsos seducimus, et

)) veritas in nobis non est. Si autem confessi fuerimus

)) peccata nostra , dixit , fidelis est et justus ,
qui dimittat
)> mundet nos ab omni iniquitate. Haec
nobis peccata , et
» scripsi non peccetis et si quis peccaverit
vobis , ut :

))advocatum habemus apud Patrem Jesum Ghristum jus-

))tum, et ipse est exoratio peccatorum nostrorum ^ »
Si haberes causam apud ahquem judicem agendam et ,

instrueres advocatum , esses susceptus ab advocato, ageret

causam tuam sicut posset et si non illam finisset, et au- ;

dires illum judicem venturum quantum gauderes, quia ;

ipse potuit esse judex tuus qui fuit paulo ante advocatus ,

tuus ? Et modo ipse pro nohis orat ipse pro nobis inter- ,

pellat. Advocatum eum habemus et judicem timeamus? ,

Imo qui advocatum prsemisimjis, securi judicem venturum

speremus.
VI. Transitum est in Symbolo quod pertinet ad Jesum
Christum Fihum Dei unicum Dominum nostrum : sequi-
tur : « Et in Spiritum sanctum, » ut compleatur Trinitas,
Pater et Filius et Spiritus sanctus. Etde Filio multa sunt
dicta, quia Fihus suscepit hominem, Filius Verbura caro
factum est , non
non Spiritus sanctus sed carnem
Pater, :

Fihi tota Trinitas fecit. Inseparabiha enim sunt opera

Trinitatis. Sic ergo accipite Spiritum sanctum, ut non
credatis minorem esse quam Fihum et minorem esse ,

quam Patrem. Pater enim et Fihus et Spiritus sanctus

tota Trinitas unus Deus. Nihil ibi distat, nihil varium ,

nihil defectivum, nihil alteri contrarium j aequale semper,

' I Joan. ), 8-10.
 ,

SERMO CCXIII , IN TRADITIONE SYMBOLI. 117

invisibile et incommutabile Pater et Filius et Spiritus
sanclus. Liberet nos Trinitas a mullitudine peccatorum.
VII. Jam quod sequitur ad nos pertinet. « Sanctam
» Ecclesiam. » Sancta Ecclesia nos sumus-, sed non sic

dixi , nos ,
quasi ecce qui hic sumus qui me modo
,

audistis. Quotquot hic sumus , Deo propitio Christiani,

fideles in hac ecclesia , id est , in ista civitate ,

quotquot
sunt in ista regione ,
quotquot sunt in ista provincia
quotquot sunt et trans mare, quotquot sunt et in toto
orbe terrarum : « Quoniam a sohs ortu usque ad occasum
» laudatur nomen Domini^ » Sic se habet Ecclesia ca-
thoiica mater nostra vera , vera illius sponsi conjux. Ho-
noremus eam, quia tanti Domini matrona est. Et quid
dicam? Magna est sponsi et singularis dignatio •, meretri-
cem invenit, virginem fecit. non debet Quia meretrix fuit,

negare, ne obhviscatur misericordiam hberantis. Quo-

modo non erat meretrix quando post idola et daemonia ,

fornicabatur? Fornicatio cordis in omnibusfuit : in paucis

carne , in omnibus corde. Et venit , et virginem fecit.

Ecclesiam virginem fecit. In fide virgo est. In carne pau-

cas habet virgines sanctimoniales : in fide omnes virgines
debet habere et fbeminas , et viros. Ibi enim debet esse
caslitas et puritas et sanctitas. Nam vultis nosse quam
virgo sit ? Apostolum Paulum audite amicum sponsi au- ,

dite zelantem sponso, non sibi. « Aptavi vos, inquit, uni

» viro. » Ecclesiae dicebat : et cui Ecclesiae? Quocumque
hlterae illae pervenire potuerunt. « Aptavi vos uni viro
» virginem castam exhibere Christo. Timeo autem, dixit,

» ne sicut serpens Evam decepit astutia sua'^. » Serpens ille

numquid corporahter concubuit cum Eva? Et tamen

virginitalem cordis ejus extinxit. « Hoc timeo, dicit, ne
» corrumpantur mentes vestr.ne a castitate, quse est in
» Psal cxn, 3. — * i Cor. i, 2, 3,
118 S. AUGU3TINI EPISCOPI
» Cliristo. » Virgo est ergo Ecclesia : virgo est, virgo
sit. Caveat seductorem , ne inveniat corruptorem. Virgo
est Ecclesia. Dicturus es mihi fbrte : Si virgo est, quomodo
paritfilios? Aut sinon parit filios, quomodo dedimus no-
mina nostra ul de ejus visceribus nasceremur? Respon-
,

deo Et virgo est, et parit. Mariam imitatur, quae Domi-

:

num peperit. Numquid non virgo sancta Maria et peperit,

et virgo permansit? Sic et Ecclesia , et parit, et virgoest.

Et si consideres : Christum parit : quia membra ejus sunt

qui baptizantur. « Vos estis , inquit Apostolus , corpus
)) Christi et membra^ » Si ergo membra Christi parit,
Marise simillima est.

VIII. « Remissionem peccatorum. » Haec in Ecclesiasi

non esset, nulla spes esset : remissio peccatorum si in
Ecclesia non esset, nulla futurae vit.ie et liberationis
aeternae spes esset. Gratias agiraus Deo, qui Ecclesiae suae
dedit hoc donum. Ecce venturi estis ad fbntem sanctum,
dduemini baptismo , salutari lavacro regenerationis reno-
vabimini ; eritis sine uUo peccato ascendentes de , illo la-

vacro. Omnia quae vos preeterita persequebantur, ibi de-

lebuntur. ^Egyptiis insequentibus IsraeUtas similia erant
vestra peccata sed usque ad mare Ru-
,
persequenlibus ,

brum'*. Quid usque ad mareRubrum? Usque ad fon-

est,

tem Christi cruce et sanguine consecratum. Quod enim

rubrum est , rubet. Non vides quomodo rubcat pars
Christi? Interroga oculos fidei. Si crucem vides , attende
quod fudit. Lancea perforatum est lalus Christi , et ma-
navit pretium nostrum^. Ideo signo Christi signatur bap-
lismus , id est , aqua ubi tinguimini , et quasi in raari
Rubro transitis. Peccata vestra, hostes vestri sunt. Se-

([uuntur, sed usque ad mare. Cum vos intraveritis , eva-

detis, illa delebuntur : quomodo evadentibus per siccum
' I Cov. XII, 27. — ' Exoil. XIV. — ^ Joan six, 3^.
 ,

SERMO CCXIII , IN TRAniTIONE SYMBOI.t. 119

Israolilis, aquacoopcrait yEgyptios. Et (|ui(i tlicit Scriptu-
ra? « Unus cx eis noii remansit'. » Peccasti multa, peccasli
pauca 5
peccasti magna ,
peccasti parva : quod est minus
ex eis non remansit'^. Sed quoniam victuri sumus in isto
saeculo, ulji quis non vivit sine peccato, ideo remissio
peccatorum non est in sola ablutione sacri baptismatis
sed etiam in Oratione dominica et quotidiana, quam post
octo dies accepturi estis. In illa invenietis quasi quoti-
dianum baplismum vestrum , ut agatis Deo gratias qui
donavit lioc munus
quod confiteraur in
Ecclesiae su?e,
Symbolo ut cum dixerimus: « Sanctam Ecclesiam » :
5

adjungamus « Rcmissionem peccatorum. »

:

IX. Post haec « Carnis resurrectionem. » Iste jam finis

:

cst. Sed finis sine fine erit resurrectio carnis. Sed erit

postea nulla mors carnis , nullae angustiae carnis , nulla

fames et sitis carnis, nuUae aiHictiones carnis, nuUa se-
nectus et lassitudo carnis. Noli ergo horrere carnis resur-
rectionem. Bona ejus vide, mala obliviscere. Prorsus
quidquid ({uerelarum est carnalium modo, tunc ibi non
erit. iEterni erimus, secjuales Angelis Dei^. Unam cum
Angelis sanctis civitatem habebimus, a Domino posside-
bimur, haereditas ejus erimus^ et ipse haereditas nostra
erit ; quoniam ipsi dicimus modo : « Dominus pars haere-
» ditatis me.ie^. » Et de nobis dictum est Filio ipsius :

« Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatcm tuam^. >»

Possidebimus, et possidcbimur 5 tenebimus, ettenebimur.

Quid dicam?Cohmur et colimus. Sed cohmus ut Deum,
colimur utager. Utsciatisquiacohmur, Dominum audite.
« Ego sum vitis vera, vos estis sarmenta, Pater meus
» agricola^. » Si agricola dicitur, agrum colit. Quem
» Psai. cv, II. — » Forle delebunf ur omnia, ct magna et parva : quoJ cst :

Unus ereis non rcmansit. — 3 Mattli. xxii, 3o. — 4 Psal. xv, 5. — ^ IJ.

II, 8. • C Joan. IV, i.

 ,

120 S. AUGUSTINI EPISCOPI

agrum ? Colit iios. Et agricola terrfie hujus visibilis arare
potest , fodere potest ,
plantare potcst ^ rigare , si aquam
invenerit potest numquid potest incrementum dare
,
:

germen educere in terram radicem figere in auras pro- , ,

movere robur addere ramis fructibus onerare foliis

, , ,

honestare, numquid agricola potest? Agricola tamen

noster Deus Pater omnia ista potest in nobis. Quare?Quia
credimus in Deum Patrem omnipotentem. Ergo tenete
quod et proposuimus vobis et quomodo Deus dare dig- ,

natus est exposuimus.

SERMO CCXIV.

In traditione Sfmboli, III.

Prodit nunc primum ex Remigiano Hbro ante annos circiter

octingentos descripto.

I. Pro modulo setatis rudimentorumque nostrorum (4),

pro tyrocinio suscepti muneris atque in vos dilectionis af-
fectu ,
qui jam ministrantes altari , quo accessuri estis,
assislimus, nec ministerio sermonis vosfraudaredebemus.
Apostolus dicit : « Quoniam si confessus fueris in ore tuo
» quia Dominus est Jesus , et credideris in corde tuo quia
» Dominus illum suscitavit a mortuis, salvus eris.
Corde
» enim creditur ad justitiam, ore confessio fit ad salu-
» tem ^ » Hoc in vobis aedificat Symboium, quod et cre-

dere et confiteri debetis, ut salvi esse possitis. Et ea qui-

dem, quse breviter accepturi estis, mandanda memorise
' Rom. X, 9, lo.
 ) ,

SEKMO CCXIV, IN TRADITIONE SYMBOLI. 121

et orc profercnda , non nova vel inaudita sunl vol)is. Nam

in sanctis Scripluris et in Sermonibus ecclcsiasticis ca
multis modis posita soletis audire. Sed collecta breviteret
in ordinem certum redacta atque constricta tradenda sunt
vobis , ut fides vestra sedificetur, ot confessio praeparetur,
et memoria non gravetur. Haec sunt quae fideliter reten-

turi estis,^ et memoriter reddiluri. (Post hanc praelocu-

tionem pronuntiandum est totum Symbolum (5), sine
aliqua interposita disputatione : « Credoin Deum Patrem
» omnipotentem , » et caetera quae sequunturin eo. Quod
Symbolum nostis quia scribi non solet: quodicto, adjun-
genda est htec disputatio.

II. Ista quse breviter audistis , non solum creSere, sed

etiam totidem verbis memorise commendare et ore pro-
ferre debetis. Sed quoniam munienda sunt adversus di-
versa sentientes et a diabolo captivatos, qui insidiantur
fidei, cum mementote ita credere
adversantur sahiti :

« Omnipotentem Deum ut nuLla omnino natura sit

, »

quam ipse non condidit. Et idco peccatum punit, quod

ipse non fecit^ quia eo foedatur natura, quam fecit. Omnes
ergovisibiles invisibilesquecreaturas, vel quidquid ratio-
nabih mente potcst esse particeps incommutabihs veritatis,

sicuti Angelus ethomo^ quidquid vivit etsenlit, quamvis

careat intellectu , sicut sunt cuncta animaha , in terra , in
a([uis , in aere ,
gradientia, reptiha_, natahtia ;
quidquid
sine intellectu, sinc ahquo sensu ,
quoquo modo dicitur
vivere , sicut sunt ea quae radicibus figuntur in terra , et
in auras gcrminando erumpunt atque consurgunt; c(uid-
quid sola corpuh'ntia locura occupat , sicut lapis , atque
ipsiusmundanae mohs quaecumque cernuntur vel ctiam
tanguntur elementa hs^ec omnia fecit omnipotens, mediis
;

ima et summa conjungens et universa quae creavit locis ,

congruis tempoiibusque disponens. Fecit autem non ex

 ,

122 8. AUGVSTINI EPISCOPI

aliqua materie, quam ipse non fecit. Non enim aliena for-
mavit, sed ipse ([uod formaret instituit. Qui enim dicit
quod aliud facere de nihilo non potuerit, quomodo credit
quod omnipotens fecerit. Sine dubio quippe negat omni-
potentcm, qui dicit quod mundum Deus facere non pos-
sct si unde faceret non haberct. Nam quae est omnipo-
,

tentia, ubi tanta est indigentia, ut ad sui operis etrectum,

quemadmodum faber pervenire non posset nisi eum ,

materies quam ipse non instituit adjuvaret? Ab his igitur

opinionibus et erroribus purget animum, qui credit in
omnipolentem Deum. Illa enim quae dicitur infbrmis re-
rum materies formarum capax et subjecta operi Greato-
,

ris, in orania est convertibihs quae placuerit facere Con-

,

ditori. Non eam Deus velut sibi coaeternam , unde

mundum fabricaret, invenit; sed eam ipse ex omnino ni-
hilo, cum rebus quas de illa fecit instituit. Nec luit ante
,

res ipsas quae factae videntur ex ipsa

,
ac per hoc omni- :

potens ex nihilo primitus cuncta fecit , cum quibus fecit

pariter unde fecit. Materies itaque coeli et terrae , sicut

haec in principio sunt creata, simul cum ipsis est creata :

nec fuit unde fierent quae Deus in principio fecit : et ta-

men facta sunt quae omnipotens fecit ,

quae facta compo-
suit , implevit , ornavit. Si enim quae in principio fecit
ex nihilo utique fecit, etiam ex his quse fecit quidquid
voluerit facere potens est ,
quia omnipotens est.

III.Nec ideo credantiniqui Deum non esse omnipoten-

tem, quia multa contra ejus faciunt voluntatem. Quia et
cum faciunt quod non vult, hoc de eis facit quod ipse
vult. Nullo modo igitur omnipotentis vel mutant, vel
superant voluntatem : sive homo juste damnetur, sive
misericorditer liberetur, voluntas omnipotentis impletur.
Quod ergo non vult omnipotens, hoc solum non potest.
Utilur ergo malis, non secundum eorum pravam, sed
 SEKMO CCXIV , IN TRADITIONE SYMBOLI. 123
sccundum suam rectam voluntalem. Nam sicut mali na-
lura sua bona, hoc est, bono ojus opere male utuntur sic -,

ipse bonus etiani eorum malis operibus bene utitur, ne

omnipotentis voluntas ali(jua ex parte vincatur. Si enim
non haberet ([uod bonus de mabs juste ac bene laceret,
,

nulJo modo eos vel nasci vel vivere sineret •, quos malos
ipse non fecit, quia homines fecit : quia non peccata quae
sunt contra naturam , sed naturas ipsas creavit. Malos ta-

men eos futuros praescius ignorare non potuit : sed sicut

noverat (juae ipsi essent mala facturij sic etiam noverat
quae bona de illis esset ipse facturus. Quis verbis explicet,
quis oequiperet laudibus, quantum nobis bonum contu-
lerit passio Salvatoris , cujus in remissione peccatorum
sanguis efFusus est? Et tamen tantum hoc bonum per ma-
litiam Zabuli ,
per mahtiam
per malitiam Judicorum ,

Judae traditoris impletum Nec eis juste tribuitur bo-

est.

num quod per illos Deus non ipsi hominibus contu-

,
,

lerint sed eis juste retribuitur supplicium quoniam no-

:
,

cere voluerunt. Sicut autem ali(|uid invenire poluimus,

quo manifestum esset nobis quemadmodum Deus etiam ,

malis operibus et Judaeorum et Judae traditoris bene usus

est ad nostram redemptionem ac salutem : sic in universa
creatura occultis atque subditis sinibus, quos nec oculorum
nec mentis acie penetramus, novit quemadmodum malis
Deus bcneutatur, ut in omnibus quae nascuntur et admi-
nistrantur in mundo, voluntas omnipotentis impleatur.
IV. Sed quoniam dixi hoc solum omnipotentem non
posse , non vult ne quis me temere dixisse arbitre-
c|Uod :

tur aliquid omnipotentem non posse hoc et beatus Apos- ;

lolus dixit « Si non credimus ille qui fidelis permanet,

: ,

» negare se ipsum non potest ^ » Sed quia non vult, non

potest; quia etvelle non potcst. Non enim potest justitia

2 Tini. n, i3.
 :

124 S. AUGUSTINI EPISCOPI

velle facere quod injustum est , aut sapientia velle quod
slultum est , est. Unde ad-
aut veritas velle quod falsum
monemur Dcum omnipotcntem non hoc solum quod ait ,

Apostolus : Negare se ipsum non potest , sed multa non

posse. Ecce ego dico, et ejus veritate dicere audeo,
quod negare non audeo Deus omnipolens non potest :

mori non potest mutari, non potest falli non potest

, ,

miser fieri , non potest vinci. Haec atque hujusmodi absit

ut possit omnipotens. Acper hoc non solum ostendit ve-
ritas omnipotentem esse, quod ista non possit; sed etiam

cogit veritas omnipotentem non esse qui haec possit. Vo- ,

lens enim est Deus quidquid est aeternus ergo, et incom- ;

mutabihs, et verax, et beatus, et insuperabihs volens est.

Si omnipotens non est
ergo potest esse quod non vult ,

est autem omnipotens ergo quidquid vult potest. Et ideo 5

quod non vult, esse non potest qui propterea dicitur 5

omnipotens, quoniam quidquid vult potest. De quo et

Psalmus dicit « In coelo et in terra omnia quaecumque
:

» voluit fecit ^ »

V. Deus igilur omnipotens, qui quaecumque voluit fecit

omnia genuit unicum Verbum per quod facta sunt om-
,

nia sed hoc non de nihilo, sed de se ipso ideo non fecit,
^ =

sed genuit. « In principio enim fecit coelum et terram"^ » :

non autem fecit in principio Verbum quia « In prin- , ;

» cipio erat Verbum et Verbum erat apud Deum, et Deus ,

» erat Verbum^. » Hic est DeusdeDeo. Pater autem Deus,

sed non de Deo. Hic est Fihus Dei unicus-, quia de sub-
stantia Patris, coaeternus, aequahs Patri fihus nullus ahus
est. Verbum Deus : non sicut verbum , cujus sonus et
corde cogitari potest, et ore proferri; sed, sicut dictum
est , (|uod brevius et mehus dici non potest , « Deus erat
» Verbum. » Apud Patrem incommutabihter manens, et
• Psal. cxxxiv, 6. — ' Gen. i, i. — ^ .loan. i, i.
 SEaMO CCXIV , IN TRADITIONE S^MIiOLI. 125
incommutabilis etiam ipse cum Patre : de quo dicit Apos-
tolus : u Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbi-
)) tratus est esse aequalis Deo^ » Esse quippe c-cqualem
Patri, natura illi est, non rapina. Sic credimus « In Je-
)) sum Christum Filium Dei Patris unicum , Dominum
» nostrum. »

VI. Sed quia ille, qui in forma Dei non rapinam arbi-
tratus est esse sequalis Deo, per quem creati sumus, uL
quod perierat quaereret et salvaret, semetipsum exinani-
vit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum
factus et habitu inventus ut homo : sic in eum crcdimus
quod « Natus sit de Spiritu sancto et virgine Maria. »

Utraque enim ejus nativitas raira est, et divinitatis et liu-

raanitatis. Illa est de patre sine matre, ista de roatre sine
Patre : illa est sine aliquo tempore, ista in acceptabili

tempore : illa oeterna, ista opportuna : illa sine corpore in

sinu Patris , ista cum corpore, quo non vioiata est virgi-
nitas matris : illa sine ullo sexu , ista sine ullo virili com-
plexu. Ideo autem dicimus « Natum de Spiritu sancto et
)) Maria virgine , » quia cum sancta Virgo inquisisset ab
Angelo : « Quomodo fiet istud? » ille respondit: « Spiritus
)) sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit
)) tibi. M Deinde addidit : « Propterea quod nascetur ex
)) tc sanctum, vocabitur Filius Dei-? » Non ait : Quod
nascetur ex te, vocabitur Filius Spiritus sancti. Susceptus
quippe a Verbo totus homo, id est, anima rationalis et
corpus; ut unus Ghristus, unus Deus Dei Filius nontan-
tum Verbum esset , sed Verbum et homo totum hoc , Dei
Patris est Filius propter verbum, et hominis filius propter
hominem. Per id quod Verbum est, aequalis est Patri :

per^ id quod homo est, raajor est Pater. Et simul cum

homine Filius Dei est, sed propter Verbum a quo sus- ,

" Philip. II, 6. — ' Luc. 1, 34, 3 j. — ^ Fortc propter.

 126 S. AUGUSTINI EPI8C0PI
ceptiis est homo : et simul cum Verbo filius hominis est,
secl propter hominem, qui est susceptusa Verbo. Propter
cujus sanctam in Virginis utero conceptionem , non con-
cupiscentia carnis urente factam , sed fidei charitate fer-
vente, ideo dicitur « Natus de Spiritu sancto et virgine
» Maria : ut unum eorum pertineat , non ad gignentem ,

sed ad sanctificantem , alterum vero ad concipienlem at-

que parientem. « Propterea inquit quod nascetur ex te , ,

» sanctum, vocabitur Filius Dei. » Quia sanclum, ideo

de Spiritu sancto quia nascetur ex te , ideo de virgine

;

Maria; quia Fihus Dei, ideo « Verbum caro factum est^ »

VII. Oportebat autem ut in homine assumpto, non
solum invisibilis videretur, et Patri coaeternus tempo-
raliter nasceretur ; verumetiam incontrectabilis tenere-
tur, insuperabihs iigno suspenderetur, inviolabilis clavis
configeretur, et vita et immortalis in cruce moreretur,
in monumento sepeHretur : hoc totuin Dei Fihus Domi-
nus noster Jesus Christus. Unde consequens est ut eum-
dem ipsum Filium Dei unigenitum Dominum nostrum
Jesum Christum, nonsolum hominem ex homine natum,
verumeliam usque ad mortem et sepulturam humana
passum, et corde credamus ad justitiam, et ore confitea-
mur ad salutem. Cum enim sit totus Filius Dei unicus
Dominus noster Jesus Christus Verbum et homo, atque
ut expressius dicam Verbum, anima, etcaro-, ad totum
,

refertur quod in sola anima tristis fuit usque ad mortem 5

quia Filius Dei unicus Jesus Christus tristis fuif^ : ad to-

tum refertur quod in solo homine « Crucifixus est, quo-
niam FiHus Dei unicus Jesus Christus crucifixus est ad :

totum refertur quod in sola carne « Sepultus est. » Ex

quo enim coepimus dicere credere nos « In Jesum Chris-
» tum Filium ejus unicum Dominum noslrum » ex illo ,

• Joan. 1, 14. — * Matlh. xxvi, 38.

 : ,

SERMO CCXIV, IN TUADITIONE SYMBOLI. 127

quidquid aliud de illodicimus, non subaudilur nisi Jesus
Ghristus Filius Dei unicusDominus noster. Nec miremini
sic enim dicimus Filium Dei unicum Jesum Christum
Dominum nostrum sepultum, cum sola caro ejus sepulta
sit; quemadmodum verbi gratia, dicimusapostolum Pe-
,

trum hodie jacere in sepulcro, cum et illud verissime di-

camus eum in requie cum Christo gaudere. Eumdem
quippe Apostolum dicimus non enim duo apostoli Petri,
:

sed unus est. Eumdem ergo ipsum dicimus, et in solo

corpore jacere in sepulcro , et in soio spiritu gaudere cum
Christo. Additur Sub Pontio PiJato, » sive unde
autem «

colligatur temporis veritas sive unde Christi plus com-

,

raendetur humilitas, quod sub homine judice sit tanta

perpessus, qui judex vivorum et mortuorum est cum tanta
potestate venturus.
VIII. « Tertio vero die resurrexit » in carne vera , sed
nequaquam ulterius moritura. Hoc Discipuli ejus ocuHs
roanibusque probaverunt ; nec eorum fidem deciperet
tanta bonitas, nec falleret veritas. Sed propter brevitatem
cito subjungitur quod « Ascendit in coelum. » Nam qua-
draginta diebus fuit cum Discipulis suis ; ne tam magnum
resurrectionis ejus miraculum , si eorum ocidis cito sub-
traheretur, ludificatio putaretur. Ubi nunc « Sedet ad
» dexteram Patris : » quod fidei oculis prudenter debemus
intueri ; ne arbitremur in aliqua sede imraobiJiter fixum
ut ei stare vel ambulare non liceat. Non enim quia Ste-
phanus sanctus eum stantem videre se dixit^, ideo vel ille
falsum vidit, vel Symboli hujus verba turbavit. Absithoc
putare, absit hoc dicere. Sed iilius habilatio in excelsa et
ineffabili J^eatitudine ita significata est , ut illic sedere
diceretur. Unde etiam sedes habitationes dicuntur 5 velut
cum interrogamus ubi sit aliquis, et respondetur In sedi-
:

» Act. vu, 55.

 ,

128 S. AUGIISTIJVI EIMSCOPI

bus suis. El dc servis Dei maxime ac sagpissimc dicitur:

Tot annos ille in illo vel illo monasterio sedit , hoc est
requievit , commoratus est , habitavit. Nec sancta Scrip-
tura hoc genus locutioiiis ignorat. lUe quippe Semei a rege
Salomone in Jerusalem civitate jussus hahitare, addita
comminatione , ut si quando hide auderet exire ,
poenas
debitas lueret, per tres ibi annos sedisse perhibetur, quod
intelhgiturhabitasse^Dextera vero ipsa Patris non itadi-
citur secundum humani corporis situm , tanquam Fiho
sit ipse ad sinistram , si ei secundum istos corporeos situs
habitusque membrorum Filius coliocatur ad dexteram.
Sed « Ad dexteram Dei » dicitur, honoris et fehcitatis
inenarrabihs celsitudo. Sicut de Sapientia dictum legitur :

« Sinistra ejus sub capite meo, et dextera ejus amplectitur

» me-. » Si enim subter jacuerit terrena commoditas,
tum desuper amplectitur aeterna fehcitas.
IX. De subhmi ergo habitatione coelorum , ubi nunc
est ejus etiam immortale jam corpus, Dominus noster Je-
sus Christus « Ad judicandos vivos mortuosque venturus
» est, » secundum evidentissimura angehcum testimo-
nium ,
quod scriptum est in Actibus Apostolorum. In-
tuentes enira Discipuh Dominum ascendentem in coelum,

et eum suspensis aspectibus deducentes, audierunt Ange-

los dicere : « Viri Gahlaei ,
quid hic statis ? Hic Jesus, qui
» receptus est a vobis, sic veniet, quemadmodum vidis-
» tis eum euntem in coelum^. » Repressa est muha etdi-
versa continens humana praesumptio. In ea forma judica-
bit Christus, in enim eum viderunt
qua judicatus est. Sic

Apostoli ascendentem in coelura, quando audierunt sic esse

venturum. Illa forma erit conspicua vivis et mortuis , bo-
nis et raahs sive bonos intelhgamus nomine appellatos
:

esse vivorum , malosque raortuorum sive illos accipia- 5

» 3 Reg. II, 38, £)ca6i(j£, juxta lxx. — ' Cant. 11, 6. — 3 Act. i, ii.
 ,,,

SEUMO CCXIV , IIV TRADITIOWE SYMBOLI. 129

mus, quos nondum finisse istam vitam invenict cjusad-
ventus mortuos autem quos ejus praesentia suscitabit
,

sicut ipse in Evangclio loquitur , diccns : «c Venict hora ,

» quando omnes ({ui sunt in monumentis, audicnt voccm

» ejus , et proccdent qui bcnc fcccrunt in resurrectio-
)) nem vitae; qui maia egerunt, in resurrectionem judicii^))
Et illi videbunt in forma hominis in quem crediderunt,
ctilliqucmcontempscrunt. Formam vero Dei, (jua cTcqua-
lis est Patri , impii non videbunt. Tolletur enim impius ,

sicut dicit Prophcta, ne videat claritatem Domini**. Et

« Beati mundo cordc , ((uoniam ipsi Deum vidcbunt^. ))

Haec de Jesu Christo Fiho Dci unico Domino nostro satis

dicta sint.
X. Credimusenim « In Spiritum sanctum , » de Patre
procedentem *, nec tamen filium : super Filium manen-
tem patrem de Filii accipientem ^ nec ta-
^ , nec Filii :
,

men Fihi filium sed Spiritum Patris et Filii Spiritum

:
•

sanctumet ipsum Deum.Non enimhaberet tale templum,

si nOn esset Deus, unde dicit Apostolus : « Nescitis quia
» corpora vestra templum in voljis Spiritus sancti est
» ({uem habetis a Deo".'^ » Non templum sed
creaturae ,

Creatoris. Absit enim a nobis, ul templum simus creatu-

rse : cum dicat Apostolus : « Templum enim Dei sanctum
» est,quod estis vos^.» In hac Trinitate non est aliud alio
majus aut minus, nulla operum separatio, nulla dissimi-
litudo substantiae. Unus Pater Deus, unus Fihus Deus
unus Spiritus sanctus Deus. Nec tamen Pater et Filius et
Spiritus sanctus tres dii, sed unus Deus. Ita ut non sit ipse
Pater qui Filius , ncc Filius sit qui Pater, nec Spirilus
sanctus sit aut Pater aut Filius : sed Pater Filii Pater, et

' Joan. V, 28, 29. — ' It^ai. xwi, 10, juNla lxx. — 3 Mattli v, 8. —
li
Joan. XV, qG. — 5 IJ. i^ 32, — C ]j xvi, i^. — 7 i Coi. vi, 19. — 8 M.
111, 17.

cxxvii. 9
 ,,

130 S. AUGXJSTINI EPlSCOri

Filius Palris Filius, et Spiritus sanctus Patris et FiJii Spi-

ritus : et singulus quisque Deus, et ipsa Tritiitas uiius

Deus. Hsec fides imbuat corda vestra , et confessionem

dirigat. Hoc audiendo credite , ut intelligatis 5 ut quod
creditis , intelligere proficiendo valeatis.
XI. « Sanctam quoque Ecclesiam » matrem vestram ,

tanquam supernam Jerusalem sanctam civitatem Dei, ho-

norate , diligite ,
pr?edicate. Ipsa est quae in hac fide
quam audistis , fructificat et crescit in universum mun-
dum ^ , Ecclesia Dei vivi , columna et firmamentum ve-
ritatis^ : quae malos in fine separandos, a quibus inte-
rim discedit disparilitate morum , tolerat in communione
sacramentorum. Hsec propter sua frumenta inter paleas
modo gementia quorum in novissima ventilatione raassa
,

horreis debita declarabitur , claves accepit regni coelo-

rum j ut in illa per sanguinem Ghristi, operante Spiritu
sancto, fiat « Remissio peccatorum.
» In hac Ecclesia re^

viviscet anima, quae mortua fuerat peccatis ut convivi- ,

ficetur Christo, cujus gratia sumus salvi facti.

XII. Sed nec de ista carne mortali^ quod resurrectura

sit in saeculi fine , dubitare debemus. « Oportet enim cor-
M ruptibile hoc induere incorruptionem, et mortale hoc
» induere immortahtatem^. Seminatur in corruptione
» surget in incorruptione seminaiur in contumeha, sur- :

» get in gloria : seminatur corpus animale^, surget corpus

» spiritale^. » Hsec est christiana, hoec cathohca, haec
apostoHca fides. Credite Christo dicenli : « Capilhis ca-
» pitis vestri non peribit ^ : » et infidehtate depulsa, quanti
valeatis ,
potius cogitate. Quid enim nostrum a Redemp-
tore nostro contemni potest ,
quorum capilkis contemni
non potesl ? Aut quomodo dubitabimus quod animae et

T Coloss. I, 6. — » I Tim. in, i5. — ^ i Cor. xv, 53. —4 Ibid. 4a, 43.
--: * Luc, XXI, i8.
 SERMO CCXV , IN REDDITIOWE SYMEOLI. 131

carni iioslrfe vilam dalurus sit aelcrnam , t^ui pro nobis

animam et carnem , et suscepit in (jua moreretur , et po-
suit cum moreretur , et recepit ne mors timeretur ? Om-
nia ([u.TC lra(.lunlurin Symbolo pro modulo nostro, fralres

mei, Vestrse exposui Cbaritati. ()uod ideo Syml^olum di-

citur, ([uia ibi noslrte societatis fides placita continetur,
et ejus confossione tant([uam signo datoGhristianus fidelis
agnoscitur. Amen.

^A^VX vwv vv^t vvvt vw\ wv^-ww vw*vw\ w*/\ WV^-VW* WV^^VW^ VW\ WVt VW^/VW^ w/vtw/

SERMO CCXV^

In redditione Symholi.

I. Sacrosakcti martyriiSyrabolum ,
quod simul acce-
pistis,- etslnguli bodie reddidistis, verba sunt in quibus
matris Ecclesicie fidei supra fundamentura stabile, quod
est Christus Domiuus, solidata firmatur : « Fundamentum
» enim aliud neraopotesfeponere, praeter id quod positum
» est, ([uod est Christus Jesus*^. » Accepistis ergo, et reddi-
distis , ([uod animo et corde semper retinere debetis, quod
in stratis vestris dicatis ,
quod in plateis cogitetis, et quod
intcr cibos ^
in quo etiam dormientes cor-
non obhviscamini
pore, corde Renuntianles enim diabolo, pompis et
vigilctis.

angelisejus mentem atque animam subtrahentes, obhvisci

oportet praetcritorum, et vetustate prioris vitae contempta,
cum novo hominc vitam quoque ipsam sanctis raoribus
innovare j
et sicut A]iostolus dicit , ([use retro sunt obliti,

atque in ea quae ante sunt extenti , sequi ad palmam su-

» Alias cx Vi^ucrianls iG. — ^ i Cor. iii, \i.

9.
 , :

132 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

pcrn;e vocalionis Dei ^
5 et credere c(uod nondum vides
ut merito possis ad id quod credideris pervenire : « Quod
» enim videt quis, quid sperat ? Si autem quod non vide-
» mussperamus, per patientiam expectamus'. «
II. Fides ergo haec et salutis est regula , « Credere nos
» in Deum Patrem omnipotentem universorum , creato-
M rem, » regem saeculorum, immortalem et invisibilem.
Ipse est quippe Deus omnipotens, qui in primordio mundi
cuncta ex nihilo fecit qui est ante ssecula qui fecit et re- , ,

gitsaecula. Non enim tempore augetur, aut loco distendi»

tur , aut aUqua materia concluditur aut terminatur : sed
manet apud se et in se ipso plena et perfecta aeternitas ,
quam nec comprehendere humana cogitatio potest nec ,

lingua narrare. Nam si munus quod promittit sanctis suis,

nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis
ascendit^ : quomodo potestipsum qui promittit, aut mens
concipere, aut cor cogitare, aut lingua narrare?
Credimus et
III. « in Filium ejus Dominum nostrum
» Jesum Christum , » Deum verum de Deo vero , Dei
Patris Filium Deum : sed non duos Deos. Ipse enim et
Pater unum per Moysen populo insinuat di-
sunt* : et

cens : « mandata vitae Dominus Deus tuus

Audi, Israel, ,

» Deusunus est^. » Siautemvis cogitare quemadmodum

aeternus Fihus de seterno Patre sine tempore natus sifj

redarguit te Isaias propheta qui dicit « Generationem , :

» ejus quis enarrabit ^ ? Nativitatem itaque Dei ex Deo nec

cogitare poteris, nec narrare credere tantum tibi per- :

mittitur , ut salvus esse possis : sicut Apostolus dicit

« Credere enim oportet qui ad Deum accedit, quia est, et
» quserentibus eummercedis redditor erit''. » Si verona-
tivitatem ejus secundum carnem, quam pro nostra salute

' Philip. m, i3. — ' Rom. vui , 24, 26. — ^ i Cor. 11,9. — 4 Joan.
X, 3o. — * Deut. VI, 4- — ^ Isai. uu, 8. — 7 Hebr. xi, 6.
 ,

SERMO CCXV , m TVEnDITrONF. Symboli. 133

dignatus accepit, scire desidcras ; audi, et credo natum de
Spiritu sancto ex Maria virgine. Quanquam et hanc ipsam
nativitatem ejus quis enarrabit? Quis enim digne aestimare
potest Deum propter liomines nasci voiuisse, sine virili

semine virginem concepisse , sine corruptione peperisse

et post partum in integritate permansisse ? Dominus enim
noster Jesus Ghristus uterum virginis dignatus intravit,
membra foeminae immaculatus implevit, malrem sine
corruptione foetavit, a se ipso formatus exivit, atque inte-
gra genitricis viscera reservavit ^ , ut eam de qua nasci
dignatus est , honorc perfunderet, et virginis
et matris
sanctitate. Quis hoc cogitat? quis enarrat?Ergo et hanc
nativitatem ejus quis enarrabit ? Cujus enim mens ad co-
gitandum, cujus ad enuntiandum lingua sufficiat, non so-
lum quod Verbum ^ non habens uUum
in principio erat '^

nascendi principium verum etiam quod Verbum caro

;

factum est^ ehgens virginem quam sibi faceret matrem ,

faciens matrem quam servaret et virginem Dei Filius ;

nuUa matre concipiente, hominis Filius nuUo homine

seminante; foecunditatem fbeminae veniendo afferens, in-
tegritatem nascendo non auferens ? quid est hoc ? quis
dicat? quis taceat? Et mirum
quod eloqui non va- dictu :

lemus, silere non sinimur; sonando praedicamus, quod

nec cogitando comprehendimus. Tantum quippe Dei do-
num nec etlari possumus, quoniam sumus ad ejus enar-
randam magnitudinem parvuli et tamen laudare com- ;

pelhmur, ne tacendo remaneamusingrati. Sed Deo gratias,

quia id quod competenter non potest dici, potest fidehter
credi.
IV. « Credimus ergo in Jesum Christum Dominum nos-
» trum, natum de Spiritu sancto ex virgine Maria. » Nam
« Forte reseravit. — ' Joan. i, u. — ^ IbiJ. i^.
 »

134 s. ArcrSTiisr episcopi

ct ipsa ])eata ^laria, qncm credendo pepevit, credendocon-

cepit.Cum enim promisi;© sibi lilio, ([uresisset (|uemadmo-
dum fieret, quoniam virum non cognosceret uticjue solus ei 5

modus cognoscendi atque quem qui-

pariendi notus erat,
dem ipsa experta non f uerat, sed ex aliis fceminis natura fre-
quentante didicerat, ex viro scilicet et foemina luominem
nasci : responsum ab Angelo accepit : (( Spiritus sanctus su-
» perveniet in te , et virtus Altissimi obumbrabit tibi ;
prop-
» terea quod nasceturex le sanctum, vocabitur Filius Dei^
Quse cum dixisset Angelus illa fide plena et Christum , ,

prius mente quam ventre concipiens Ecce inquit, an- : ((

» cilla Domini fiat mihi secundum verbum tuum

, » "^.

Fiat, inquit, sine virili semine conceptus in virgine^ nas-

catur de Spiritu sancto et integra foemina, in quo renas-
catur de Spiritu sancto integra Ecclesia. Sanctum quod
nascetur de homine matre sine homine patre, vocetur Dei
FiUus quoniam qui natus est de Deo Patre sine ulla matre,
;

mirabiiiter oportuit ut fieret hominis fdius-, in ea carne

natus , ut per clausa viscera parvus exiret ,in qua resus-
citatus per clausa ostia magnus intraret. Mira sunt hsec,
quia divina sunt, ineffabilia, quia et inscrutabiha : non
sufficit exphcando os hominis ,
quia nec investigando cor
hominis. CrediditMaria , et in ea quod credidit factum
est.Credamus et nos, ut et nobis possit prodesse quod
factum est. Quamvis ergo mirabihs sit etiam ista nativitas :

tamen cogita ohomo, quid pro te Deus tuus, Creator

,

pro creatura susceperit ut Dcus in Deo manens, aelernus

;

cum seterno vivens, aequalis Fihus Patri, pro reis et pro pec-
catoribus servis formam servi non dedignaretur induere.
Neque enim hoc meritis humanis est exhibitum. Nam pro
iniquitatibus nostris pcenas potius merebamur sed si ini- ;

• Luc. I, 35. — ' Ibid. 38.

 SERMO CCXXV , IN REDDITIONE SYMBOLI. 135
cjuitates observasset, quis suslinuisset? Pro impiis ergoct
pro peccatoribus servis Dominus factus est homo, de Spi-
ritu sancto et virgine Maria nasci dignatus est.

V. Parum hoc lorsitan videatur ,

quod pro hominibus
Deus, pro peccatoribus justus, pro rcis innocens ,
pro
captivis rex, pro servis Dominus carne humanitatis indutus
advenit, in terris visus estetcum hominibus conversatus
est : «Crucifixusinsuper, mortuuset sepultus est.»Noncre-
dis? Dicis forte : Quando hoc factum est? Audi quo tem-
pore : « Sub Ponlio Pilato. » In significatione tibi etiam
nomen judicis posilum est, ne vel de tempore dubitarcs.
Crede ergo Fihum Dei crucifixum sub Ponlio Pilato et
sepuhum. « Majorem autem hac charitatem nemo habet,
•»ut animam suam ponat quis pro amicis suis *. » Putas,
nemo? Omnino nemo. Verum est, Christus hoc dixit. In-
terrogemus Apostolum , etiam respondeat nobis. « Chris-
» tus, inquit, pro impiis mortuus est^. » Etiterum dicit :

» Cum inimiciessemus, reconcihati sumusDeo per mor-

» tem Fihi ejus^ » Ecce ergo in Christo majorem inve-
nimus charitatem ,
quia animam suam non pro amicis ,

sed pro suis tradidit inimicis. Quantus ergo Dei amor erga
homines et quahsatfectio, sic amare etiam peccatores ut ,

amore eorum moreretur. « Gommendat enim charitatem

» suam in nobis, Apostoh verba sunt quia cum adhuc ,

» peccatores esseinus , Christus pro nobis mortuus est^. »

Crede crgo hoc et tu et pro salute tua noh erubescere

,

confiteri. « Corde enim creditur adjustitiam, ore autem

» confessio fit ad salutem^ » Denique iie dubitares ne ,

erubesceres,quando primum credidisti signum Christi ,

in fronte tanquam in domo pudoris accepisti. Recole

frontem tuam, ne hnguam expavescas ahenam. « Qui
» Joan. XV, i3. — » Rom. v, 6. — ^ Ibid. lO. — 4 IbM. 8, g. —
5 IJ. X, 10.
 ,,

136 S. AUGUSTINl EPISCOPI

» cnim inquit ipse Dominus, confusus me fuerit coram
,

» hominibus confundet illum Filius hominis coram An-

,

» gelis Dei ^ » Noli ergo erubescere ignominiam crucis

quam pro Deus ipse non dubitavit excipere et dic cum

te ;

Apostolo Mihi autem absit gloriari nisi in cruce Do-

: M ,

» mini nostri Jesu Ghristi '. » Et respondet tibi idem ipse

Apostolus : « Non me judicavi aliquid scire in vobis, nisi
» Jesum Christum,hunc crucifixum^. » Illequi ab unoet
populo est tunc crucifixus, in omnium populorum est nunc
cordibus fixus.

VI. Tu autem, quisquis es qui de potentia magis quamde

humilitate vis gloriari , accipe consolationem , habe exul-
tationem. Qui enim crucifixus sub Pontio Pilato et sepul-
tus est , « Tertia die resurrexit a mortuis. » Forte et hic
dubitas, forte trepidas. dictum est Crede Quando tibi :

natum, crede passum, crucifixum, mortuum etsepultum^

quasi de homine facilius credidisti : nunc quia dicitur :

« Tertia die resurrexit a mortuis, » dubitas, o homo? Ut

demultis unum proferamus exemplum 5 Deum attende
omnipotentem cogita et noli dubitare. Si enim potuitte, ,

cum non esses, ex nihilo fiacere cur non potuit hominem ,

suum, quem jam fecerat^ a mortuis excitare? Credite

ergo, fratres : ubi de fide agitur , longo uti sermone non
opus est. Sola haec fides est, quae Christianosab omnibus
hominibus discernit et separat. Nam quia mortuus est et
sepultus, et Pagani modo credunt , et Juda^i tunc vide-
runt : quia vero tertia die resurrexit a mortuis, nec Paga-
nus , nec Judaeus admittit. Discernit ergo a mortuis per-
fidis vitam fidei nostrae, resurrectio mortuorum. Nam et

apostolus Paulus cum Timotheo scriberet « Memento, :

» Jesum Christum resurrexisseamorluis^. » Cre-

inquit,
damus ergo, ratres et quod in Christo factum credimus,
f ,

• Maic vui, 38. — ' Galat. vi. i4 — ^ i Cor ii, 3, — 4 2 Tim ii, 8.
 SERMO CCXV , IN KEDDITIONE SYMBOLI. 137
hoc rntnrum speremusin nohis. Deus enim qui promillit,
non taliit.

Vir. Post(|uam ergo resurrexit a mortuis , « Ascendit

)) adcrelos, sedet ad dextcram Dei Patris. )> Adhuc forte

non credis. Audi Apostolum : « Qui descendit , inquit,

» omnes coelos, ut adimpie-
ipse est et qui ascendit super
» ret omnia^ Vide ne quem non vis credere resurgen-
)>

tem, sentias vindicantem « Qui enim non crediderit, :

)>jam judicatus est -. Nam qui modo sedet ad dexteram

)>

Patris advocatus pro nobis, inde « venturus est judicarc

)) vivos et mortuos.Credamus ergo ut sive vivamus, sive ;

» moriamur, Domini simus^. »

VIII. « Credamus et in Spiritum sanctum. » Deus enim
est; quia scriptum est : « Deus spiritus est*. » Per ipsum
» remissionem accipimus peccatorum ;
per ipsum resur-
* rectionem credimus carnis 5
per ipsum vitam spera-
» mus aeternam. » Sed videte ne numerando errorem
patiamini , et me putetis tres Deos dixisse (juia unum ,

Deum tertio nominavi. Una est in Trinitate substantia

Deitatis^ una virtus, una potestas, una majestas, unum
nomen Divinitatis sicut ipse 5 Christus dixit DiscipuUs suis,
cum resurrexisset a mortuis : « Ite ,baptizate Gentes^ »
non in multis nominibus, sed in uno nomine Patris et
Filii et Spiritus sancti. Credentes ergo divinam Trinila-
tem, et trinam unitatem, cavete, dilectistimi, ne ([uis vos
ab Ecclesiae catholic« fidc ac unitatc seducat. « Qui enim
» vobis aliter evangelizaverit, praeter quam quod accepis-
» anathema sit*^. » Apostolum, non me audite, qni
tis,

ait « Sed et si nos, aut Angelus de C(elo aliter vobis evan-

:

» gelizaveritj praeterquam quodaccepistis, anathemasit.»

IX. Videtis certe , charissimi, etiam in ipsis sancti

• Ephes. IV, 10. — » Joan. iii, i8. — ' Roni. xiv, 8. — 4 Joan. iv, ^4
— 5 Matth. xxvni, 19. — ^ 0«lat. i, 8, q.
138 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Symholi vcrbis, qiiomodo conclusioni omnium regula-
rum, qux ad sacramcntum fidei pcrtinent, ({uasi supple-
mentum quoddam addilum, ut diceretur « Per sanctam :

)) Ecclesinm. )> Fugite ergo, quantum potestis, diversos

et varios deceptores quoruni sectas et nomina proe mul-
,

titudine sui nunc longum cst enarrare. Multa enim ha-

,

bcmus dicerc vobis ; scd non potestis illa portare modo.

Unum vestris precibus commendo, ut ab eo qui catholicus
non cst, animum et auditum vestrum omnimodis averta-
tis quo « remissionem peccatorum et resurrectionem
:

)) carniset vitam seternam, » per unam veram et « sanc-

)) tam Ecclesiam cathoHcam » apprehendere valeatis in 5

qua discitur Pater et FiUus et Spiritus sanctus unus Deus,

cui est honor et gloria in scecula saeculorum.

(V/VMVVVV Wt/VVVVVVVV* VVVVV%/VVVVV*'VVVVVVV\» WV^-VVVVVVV^VVW 'VWl vw% /v\

SERMO CCXVP.

j4d Competentes.

I. Rudimenta ministerii nostri, et vestri conceptus quo

fidei concipitis utero generari coelesti gratia, adjuvanda
sunt ore : ut et noster vos sermo salubriter alloquatur, et
nos vester conceptus uliUter consolelur. Nos instruimus
sermonibus, vos proficite moribus. Spargimus sermonem
verbi, fructum reddite fidei. Omnes secundum vocatio-
nem qua ,
vocati sumus a Domino, in ejus via semitaque
curramus ^ nullus retro respiciat. Veritas enim, quae nec
fallere potest , aperte denuntiat : « Nemo ponens manum
)) super aratrum , et respiciens retro, aptus erit regno

• Alias de Diversis 8.
 SET\MO CCWI , AD COMPETENTES. 139
» cnnlorum ^ » TIoc ncmpe vos concnpisccre, ad hoc am-
l)ire omnilnis menlis veslrse conalibus , ipsum vestrum
nomen, quod Compelenles vocamini, oslendit. Quidenim
aliud sunt Competentes , cjuam simul petentes ? Nam quo-
modo condocentes, concurrentes, considentes, nihilaliud
sonat quam simul docentes, simul currentes, simul seden-
,

tcs ita eliam Competentium vocabulum non ahnnde quam

:

de simul petendo atque unum aliquid appctendo composi-

tum est. Kt ((uod illud est unum, quod petitis vei concupis-
cilis , nisi quod quidam abjeclis desideriis carnalibus et
superatis terroribus sseculi clamat intrepidus ? « Si con-
» sistant adversum me castra, non timebit cor meum :

» si exurgat in me bellum, in hoc ego sperabo. » Et quae

illa sit exprimens, adjunxit et dixit « Unam petii a Do- :

» mino, hanc requiram, ut inhabitem in domo Domini

» omnes dies vitae mcGe. » Atque hujus regionis et hal)i-

tationis beatitudinem explanans conncctit et exprimit , :

« Ut contempler deleclationem Domini, et protegar a tem-

» plo ejus^. »

II. Videtis, contyrones mei, adquam delectationem Do-

mini venietis cum , delectationem sseculi abjicitis ? Si des-

picitis mundum, habebitis cor mundum, et videbitis eum

qui fecit mundum : et sicut ille vicit, ita et vos in ejus
gratia vincetis hunc mundum. Quem profecto jamjamque
superabitis atque calcabitis, si non de vestris viribus, sed

de Dei misericordissimi adjutorio praesumatis. Nolite vos

despicere, quia nondum apparuit quod eritis. « Scitote
» autcm, quoniam cum apparuerit similes ei eritis, dum ,

» apparuerit quod eritis^, » Scitote autem, quoniam vi-

debitis eum non qualis
, in temporis plenitudine venit ad
nos , sed qualis semper manejiis condidit nos. Exuite vos
veteremhominem, ut induamini novo *. Pactum vobiscum
' Luc. IX, 6a. — » Psal. xxvi, 3, 4'— ' i Joan. iii, 2. — 4 Cx)loss. m, 9.
140 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Dominus inchoat. Vixistis s?eculo carni vos ct sanguini ,

dcdistis imagincm hominis terrcni portastis. Sicut ergo

,

imaginem portastis ejusqui de terrai est,ita etiam ejusqui

decoelo est uhra porlate. « Humanus sermo » quia ideo ,

Verbum caro cst factum : « Ut sicut exhibuistis corpora

» vestra arma iniquitatis peccato , ita nunc exhibeatis
» membra vestraarma justitiffi Deo ^ » In perniciem ad-
versus vos vester oppugnator vestris jaculis armabatur : in
salutem vestram adversus eum vicissim membris vestris

vester protectorarmetur. Nihil vobis ille nocebit, si mem-

bra vestra vobis auferentibus non tenebit. Iste vos jure
derelinquet, si ab eo vestrum votum voluntasque dis-
sentiet.
III. Ecce cum auctione et mercatu fidei, regnum vobis
coelorum venale proponitur ; inspicite et congerite vestrae
conscientise facultates, thesauros cordis vestri unanimiter
congregate. Ettamen gratis emitis, si gratam gratiam quae
vobis offertur, agnoscitis. Nihil impenditis, et tamen
magnum est quod acquiritis. Non sitis viles vobis, quos
cunctorum Creator tam charos sestimat ut vobis
et vester ,

quotidie Unigeniti sui pretiosissimum sanguinem fundat.

Non sic eritis viles si pretiosum distinguatis a vih-, si non
creaturae, sed Creatori serviatis : si vobis inferiora vestra
non fuerint dominata-, ut immaculati a capitah magno-
que peccato mundemini; si non in vobis semen verbi Dei,
quod etiam nunc spargit coeiestis agricola in agro cordis
vestri ^ aut tanquam in via indignorum transitu concul-
,

cetur*, aut tanquam inter petrosa durissime conscientiae

vestrae stoUditate jam germinans comprimatur, aut inter
spinas cupiditatum vestrarum perniciosis aculeis suffoce-
tur. Si a tam damnosae damnandaeque terrae sterilitate
abhorreatis, fructifera vos profecto terra uberrimaque sus-
' Rom. VI, 19. — ' Psal. xviii, i^. — ^ Matth. xin, — 4 Luc. viu.
 ,,

SERMO CCXVl, AD COMPETENTES. 141

cipiet, et cum magno gaudio seminatori et complulori
veslro multiplicatam centeni reddetis ubertatem, aut si

ad lioc impjfl'es forte fueritis, sexageni fructus usurasexol-

vetis : quod si nec ad hoc occurretis , non erit vester in-

gratus etiam trigeni proventus : quia coelestibus omncs

horreis excipienlur , omnes in oeterna requie recondentur.
De oranium fructibus coelestis panis ille conficietur, et
omnis operarius in Dominica vinea sine dolo laborans
ipso abundanter ac salubriter saturabitur : dum tanti semi-
natoris, plutoris, et rigatoris, atque ipsius incrementi da-
toris , evangchca praedicatione gloria diifamatur.
IV. Accedite ergo ad eum in obtritione cordis : quoniam
prope est omnibus qui obtriverunt cor, et ipse vos humiles
spiritu salvos faciet^ Certatim accedite, ut illuminemini.
Estisenim adhuc in tenebris, et tenebrae in vobis. Erilis
autem lux in Domino, qui « Illuminat omnem hominem
))venientem in hunc mundum -. » Confortamini saeculo,
reformamini Deo. Babylonicae captivitatis vos ahquando
jam taedeat. Ecce Jerusalem mater illa ccelestis in viis ,

hilariter invitans occurril , et obsccrat ut vehtis vitam, et

difigatis videre dies bonos, quos nunquam habuistis, nec
unquam hoc saeculo habebitis. Ibi enim deficiebant
in
sicut fumus dies vestri quibus augeri, minui; et qui-
, :

bus crescere deficere et quibus ascendere vanescere

, ; ,

fuit. Qui vixistis peccato annos multos et malos, deside-

rate vivere Deo : non multos annos quandoque finiendos

et ad intereundum in umbra mortis currentes sed bonos, •,

et in veritate vivacis vitae propinquos ubi nulia fame 5

nulla siti lassabitis : quia cibus vestcr fides ,

polus sapien-
tia erit. Nunc enim in Ecclesia in fide benedicitis Domi-
num : tunc autem in specie atUuentissime rigabiraini de
fontibus Israel.
' Psal. xxxiii, 19. — ' Joan, 1, 9.
142 9, AUGVSTINI EPiSCOPI
V. Scd iii hac interim peregrinalione sint vohis lacrynifE
vestroe panis die ac nocte ; dum dicentihus vohis quotidie :

({ Uhi est Deus vester^?» non potestis cafnahhus de-

monstrare quod ocukis non vidit, nec auris audivit, aut
in cor hominis ascendit-. Donec veniatis et appareatis ante
oculos Dei vestri, nohte deficere. Veniet enim et ipse
promissa persolvere, qui se sponte professus est dehita-
rem : qui nihil ah ah({uo mutuatus est, et suo promisso
dehitor esse dignatus est. Nos dehebamus; et tantum de-

hehamus, quantum peccaveramus. Venit ille sine dehito;

quia sine ullo peccato invenit nos damnoso ac damnando:

foenore oppressos et quse non rapuerat exolvens nos a

, ,

sempitcrno dehito misericorditer Hheravit. Nos admisera-

mus culpam expectahamus pcenam ille non factus so-
, :

cius culpae nostrae, sed factus particeps poenae; simul et

culpae esse voluit donator et poenae. Ipse est enim qui
ex usuris et iniquitate eruet aniraas credentium , atque ex
corde in unoquoque dicentium : « Credo videre bona Do-
» mini in terra viventium^. » Haec terra, non terreno vel
mortuo , sed coelesti quodam modo ac vivo corde concu-
piscenda est. Ipsa est enim , cui in Psalmo aho flagrans
quidam ejus amore et alacriter cantans dicit : « Spes mea
» cs tu, portio mea in terra viventium*. » Ad quam ilU

tendunt ,
memhra sua super ter-
qui vitahter mortificant
ram non membra
: quihus corporis mundi hujus compago
consistit, sediUa membra quihus aninite virihtas misera-

bihter infirmatur. Apertissime ea dinumerans ac desig-

nans Vas electionis Paulus apostohis dicit « Mortificate :

» memhra vestra, quae sunt super terram, fornicationem,

» immunditiam, perturbationem, concupiscentiam ma-

» lam et avaritiam quae est idolorum scrvitus^. » Ecce
, ,

• Psal. xLi, 4. — ^ I Cor. ii, 9. — ^ Psal. xxvi, i3. -• 4 Id. cxli, 6. —

5 Coloss. iii, 5.
 ,

SERMO CCXVI , AD COMPETENTES. 143

quae in hac terra morientium mortificare debeatis, qui in
illa terra viventium vivcre concupiscitis. Sic ergo ellicia-
raini membra Ghristi , ut non ea tollatis, et faciatis mem«
bra meretricis. Quoe enim turpior, quae dedecorosior est
meretrix ,
quam ipsa quae prima posita est fornicatio , et
ultima avaritia ? Quam idolorum servitutem veraciter ap-
pellavit 5 (|uia non solum in corporis luxu , sed eliam in
animae fluxu agnoscere et vitare debetis , ne ilJam perdi-
tionem minacis et casti sponsi ac justi judicis incurratis ,

cui dicitur : « Perdidisti omnem qui fornicatur abs te*. »

Quando justius ,
quando utiHus , in cordis ad eum casti-
tale singuli quique clamabitis Mihi adhcerere Deo: «

» bonum est^ ? » Hanc adhoesionem illa dilectio praestat,

de qua similiter dicitur : « Dilectio sinesimulatione, odio
» habentes malum adhaerentes bono^. »
VI. Ecce ubi est stadium vestrum , ecce ubi lucta cer-
lantium , ecce ubi cursus currentium, ecce ubi ferientium
pugillatus. Si vultis perniciosissimum coliuctatorem fidei
lacertis elidere ,
prosternite mala, complectimini bona.
Si vultis sic currere , ut comprehendatis; fugite iniquum,
consequimini justum. Si vultis sic pugillare, ut non aerem
csedatis, sed hostem viriliter feriatis ; castigate corpus ves-
trum , et in servitutem redigite, ut ab omnibus abstinen-
tes ac legitime certantes, bravii coelestis et incorruptae co-
ronae participes triumphetis. Quod in vobis adjurato vestri
Redemptoris nomine facimus, hoc vestri cordis scrutatione

et contribulalione complete. Nos precibus ad Deum etin-

crepationibus inveterati hostis dolis resistimus : vos votis
et vestri cordis contritione persistite, ut eruamini de po-
testate tenebrarum , et transferamini in regnum claritatis

ejus. Hoc est nunc opus vestrum , et hic labor vester.

« Psal. LXXii, 27. — » IbiJ. 28. — 3 Roni, xn, g.
144 s. AuausriMi episcopi
Digna in eum nos siiis nequiiiis maledicta congerimus :

vestra vos potius aversione ac pia renuntiatione gloriosis-

simum ei certamen indicite. Atlerendus, vinciendus,
excludendus est Dei et vester, ac sui potius inimicus. Nam
furor ejus et in Deum protervus, et adversum vos nefa-
rius, et in se perniciosus ostenditur. Anhelet usquequa-
quecaedes, supponat muscipulas , exacuat multiplices et
dolosas linguas suas : omnia venena ejus , obtestato no-
minc Salvatoris, vestris cordibus etfundite.
YII. Quidquid facinorosissimis suggestionibus ,
quid-
quid flagitiosissimis illecebris immittebat , nunc exhaurie-
tur nunc publicabitur. Nunc populabitur captivitas ejus,
,

qua vos tyranuice possidebat. Avertelur a vobis jugum^

quo vos immaniter deprimebat et ejus cervicibus impo- ,

netur tantum vos in liberationem vestram, Redemptori

:

veslro vestrum prsebete consensum. Sperate in eum omne

concilium novae plebis , et popule, qui pasceris, quem fecit
Dominus, enitere ut salubriter pariaris, ne feraliter abortia-
ris. Ecce uterus matris Ecclesiae, ecce ut te pariat atque ,

in lucem fidei producat laborat in gemitu suo. Nolite

,

vebira impatientia viscera materna concutere et partus ,

vestri januas angustare. Popule qui crearis, lauda Deum

tuum lauda qui crearis, lauda Dominum tuum. Quia

:

lactaris, lauda : quia aleris, lauda : quia nutriris ,

profice
sapientia et aetatc. Ille quoque has moras partus tempo-
ralis admisit, qui nec brevitate temporis deficit, neclon-
gitudine ulla temporis proficit, sed a diebus aeternis cunc-
tempus exclusit. Nolitehic, sicut benignus
tas angustias et
parvulum nutritoradmonet,puerieflicimentibus,sed mali-
tiaparvuh estote, mentibusperfectisitis^ UtCompetentes
competenter adolescite in Christo, ut in virum perfectum
I Cor. XIV, 20.
 ,,

SEUMO CCXVI, AD l.OMVETE^TES. 145

juveniliter accrescatis. Laetificate, ut scriptum esl, profocUi
sapientiae vestrae patrem veslrum, et nolite dcfectu vestro
contristare matrem vestram^
VIII. Amate quod eritis. Eritis enim filii Dei , ct iilii

adoptionis. lloc vobis gratis dabitur, gralisque conferc-

tur. In quo largius uberiuscjue abundabitis cjuanto plus ,

grati ei a quo haec accepistis, fueritis. Ad eum ambite

,

qui novit qui sint cjus. Tunc autem non dcdignabilur vos
intcr eos tjui cjus sunt nosse , si nominantes nomen i)o-
mini, ab injustitia recedatis. Parentes carnis vestrae habc-'
tis, vel habuistis in saecnlo, qui vos in laborem atquc ad
pcenam mortemquegenucrunt : sed quia fcliciori orbitatc

potest unusquist|ue vestrum de tahbus diccre : « Palcr

» meus et mater mea dereliquerunt me^ 5 » illum Patrcm,
Christiane, agnosce, qui illis rehnquentibus suscepit te cx
utcro matris tuae , cui quidam fidehs fidchter dicit Dc : «

)) ventre matris mece tu es protector meus^. » Pater Deus

cst, mater Ecclesia. Longe aliler ab his generabimini
tjuam ab ilhs geniti fueratis. Hos partus, non Labor_, non
miseria, non fletus, non mors^ sed facilitas, fehcitas, gau-
dium , vitac[uc suscipiet. Per illos Jamcntabihs generatio,
pcr hos optanda generatio e^t. Uh nos generando in aeter-
nam ptjenam generant, propter veterem culpam : isti rc-
generando, nec poenam faciunt remanere, nec culpam.
« Haec est illa regeneratio quaerentium eum, quaercntium
» faciem Dei Jacob^. » Humiles quaerite : ([uod cum in-
veneritis, ad securam altitudinem venietis. Infantia vcs-

tra innocentia erit, puerilia reverentia , adolescentia pa-

tientia, juventus virtus , senium meritum , senectus nihil
aliud t[uam canus sapienstjuc intellectus. Per hos arli-
culos vel gradus aetatis , non tu evolveris, sed perma-
nens innovaris. Non enim ut dccidat prior secunda succc-
-'
Prov. X, I , et XV, -20. — ' Ps;il. xwi, lo. — ^ W. xxi, 1 1.— 4 IJ. xxiu, 6.

cxxv I. iO
1 i6 S. AUCiUSXiM EllSCOrl
det, aiit lcrtiiTC ortus secundre cril interitus, aut quarta
jam nascitur ut tcrtia moriatur non quinta quartae invi- :

debit ut maneat, nec quintam scxta sepeliet. Cum simul

aetates istae non veniant, tamen in anima pia et justificata

pariter et concorditer perseverant. H.ie te ad septimam

perennem quietem pacemque perducent. Tamen sexties ,

ut legimus , de necessitatibus aetatis mortiferse liberatum,

jam in septima non te tangent mala ^ Non enira certa-
bunt quse non erunt, aut praevalebunt quae nec audebunt.
Ibi secura immortalitas , ibi immorlalis securitas.
IX. Et unde haec, nisi de immutatione dexterae Excelsi,
qui benedicet filios tuos in te , qui ponet terminos tuos
pacem^? Excitamini ergo ad haec , concreti, discreti 5

concreti bonis, discreti a malis : electi , dilecti, praesciti,

vocati ,
justificandi, glorificandi : ut crescentes, juvcnes-
centes, ac senescentes in fide ac maturitate virium, non
corruptione meinbrorum, in senecta uberi , tranquilli an-
nuntietis opera Domini ,
qui fecit vobis magna ,
qui po-
tens est : quia magnum nomen ejus, et sapientise ejus non
est numerus. Vitam quseritis , currite ad eum qui est fons
vitae : et fugatis tenebris fumosarum cupiditatura vestra-
rura , videbitis lumen in lumine Unigeniti illius vestri at-

que clementissimi Redemptoris , et fulgentissimi illumi-

natoris. Si salutem quseritis, sperate in eum qui salvos

facit sperantes in se. Si ebrietatem deliciasque sectamini,
nec ipsas negabit. Tantum venite et adorate ,
procidite et
plorate ante eum qui fecit vos : et inebriabit vos ab uber-
tate domus suae , et torrente deliciarum suarum pota-
bit vos.
X. Sed cavete ne veniat vobis pes superbise^ et vigi-
,

late ne vos manus moveant peccatorum. Primum ne

,

contingat, orate ut ab occultis vestris mundet vos se- :

' Job. V, if). — 2 Psal. cxLvii, i3.

 SERMO CCXVI _,
AD COMPETE^TES. l47
cundum vero ue irruat et dejiciat vos, petentes ut ab alienis
parcat vobis ; jacentes surgite, surgentes state, stantes assis-
tite, assistentes persistite. jugum disrum-
Nolite ultra ferre :

pite potius vincula eorura et abjicite a vobis jugum ipso-

,

rum, ne iterum servitutis jugo attincamini. « Dominus in

» proximo est^ nihil solliciti fueritis^ » Manducate nunc

panem doloris veniettempus, quando postpanem tristitias

:

panis vobis laetitiae ministretur. Sedmeritum illius, hujus

est tolerantia. Aversio et fuga tua panem luctus comme-
ruit convertere
: compungere et redi ad Dominum
, ,

tuum. Paratus est ille compuncto et redeunti panem gau-

dii erogare, si non dissimules nec dilFeras pro fuga tua

flebiliter serumnosus orare. In tantis ergo catervis moles-

tantium induite vos cilicio, et humihate in jejunio ani-
mam vestram. Redditur humilitati, quod superbiae dene-
gatum est. Et vos quidem cum scrutaremini, atque ipsius
fugoe ac desertionis pcrsuasor in Trinitatis tremendaB om-
nipotentia debite increparetur non estis induti cilicio
, :

sed tamen vestri pedes in eodem mystice constiterunt.

XI. Galcandasunt vitia velleraque caprarum : sinistro-
rumhoedorum conscendendi sunt panni. Cum prima stola
ultro vobis occurret misericors paterqui ad vestram de- ,

pellendam pestiferamfamemetiam saginatumvitulum non

dislulit immolare ~. Ejus carnibus pascemini ejus san- ,

guine potabimini : cujus effusione peccata dimittuntur,

debita donantur, maculae deterguntur. Ut pauperes man-
ducate, et tunc saturabimini : ut et vos de illis sitis , de
quibus dicitur Manducabunt pauperes, et saturabun-
: «

» tur^ : ))ac saturati salubriter ejus panem gloriamque

ructate. Currite ad eum et convertimini ille est enim
, ;

((ui convertit aversos^ prosequitur fugitivos, invenit per-

ditos, humiUat superbos, pascit famelicos, solvit compe-
' Philip, IV, 5. — » Luc. xy. — 3 psal, xii, 27.

iO.
 148 S. AUGUSTIM EPISCOPI

ditos, illiiminat csecos, purgat immundos, recreat fati-

gatos, suscitat mortuos, atque nequiti.iespiritibus possessos

et captos eripit, A quibus quia vos nunc immunes esse
probavimus, gratulantes vobis admonemus vos, ut sani-
tas, quae apparuit in vestro corpore , haec in vestris cordi-
bus conservetur.

•VVV% «t/VV^ VV\^ VVVA /VVV^ VVV\ ^VVVX 'VVV^ ^/Vi^A/V^/^ 'VVVI \/V%^ Vt/V% '^^^

SERMO ccxvir.

De oratione Christi, Joan. xvii : Pater qiios dedisti

mihi , volo iit ubi ego su?n, ibi sint ipsi.

Habitus paulo ante Pascha.

Prodit nunc primum ex MSS. Germanensi et Floriacensi.

I.DoMiNrs Christus, qui nosexaudit cum Patre, orare

pro nobis dignatus est Patrem. Quid fehcitate nostra cer-
tius quando ille pro nobis orat, qui dat quod orat? Est
,

enim Christus homo et Deus orat ut homo, dat quod :

orat ut Deus. Quod autem tenere debetis, ideo totum Pa-

tri assignat, quia Pater non de illo est, ipse de Patre est.

Fonti unde natus est , totum dat. Sed et ipse fons natus

est. Ipse est enim fons vitse. Ergo Pater fons fontem ge-
nuit. G enuit quidem fontem fons 5 sed et generans fons
et genitus fons : quemadmodum generans Deus et genitus
Deus, unus est Deus. Pater non est Fihus, Filius non est
Pater, Spirilus sanctus amborum nec Pater nec Fihus :

sed Pater et Fihus et Spiritus sanctus unus est Deus. ^Edi-

ficamini in unitate , ne cadatis in separatione.
 :

SEUMO CCXVII , DK OHA.TIONF. CIiniSTI. 149

II. Audislis pro nobis orarct, imo (juid vollet. Di-
cjiiid

xit : « Pater, quos dcdisti mihi, volo ut ubi ego sum,

)) ibi sint ipsi. Volo, inquit, utubi ego sum, et ipsi sint

» mecum '. )) O domus beala I o patria secura I Non lialiet

hostem non , iiabet pestem. Securi ibi vivemus, migrarc

non c[ureremus, tutiorem locum non inveniemus. Quid-
quid hic elegeris in terra, ad timorem eligis, non adse-
curitatem. Elige tibi locum, dum es in malo loco, id est,
in hoc saeculo, in hac vita tentationibus plena , elige in
hac morlalitate gemilibus et timoribus plena : dum es in
malo loco, elige tibi Jocum, quo migres de malo loco. Non
poteris ad locum bonum migrare de loco malo, nisi benc
feceris in loco malo. Qualis locus est ille, ubi ncmo esu-
rit? Ergo si vis habitare in loco bono, ubi nemo esurit;
in loco malo frange panem tuum esurienti. In loco illo
beato nemo est peregrinus : omnes in patria sua vivunt.
Si ergo vis esse in loco bono, ubi nemo est peregrinus •
in
loco malo non habentem c[uo intret , suscipe in domum
tuam.Peregrino praebchospitiumin locomalo, ut venias ad
locum bonum, ubi hospes non possis. In loco bono esse
nerao indiget vestimento non est, fiestus ibi non
: frigus ibi
sunt ut c[uid lectum
: ut quid indumentum? Ibi non
,

erit tectum sed protectio. Ecce et ibi invenimus tectum

, :

« Sub umbra alarum tuarum sperabo"-. Ergo in lioc )>

loco malopraebe non habenti tectum, ut sis in loco bono,

ubi habeas tale tectum, ut non quaeras facere sarta tecta :

quia non ibi stillat imber. Est perpetuus fons veritatis :

sed imber ille Ifetificat, non humectat imber iste, i[ise :

est fons vitse. » Quid est enim, « Apud te est fons vitce^
j

)) et Verbum erat apud Deum * ? »

III.Ergo, charissimi, facile bene in loco maIo,ut venia-
tis ad locum bonum, de quo ait qui nobis cum prreparat
' Joan. XVII, q4- — ^ P^''»' i-vi,'?. —- ^ Id. xxxv, 20. — 4 Joan. i, ij.
150 S. AUGUSTINl EPISCOPI
« Aolo ut ubi egosum, et ipsi sint mecum.M Ascendit prse-
parare, ut nos ad paratum securi veniamus. Ipsepraepara-
vit : inillo manctc. Parva tibidomusestChristus? Jam-nc
passionem ipsius times ? non mo-
Resurrexit a mortuis, et
ritur , et mors ei non dominabitur^. Locus malus
ultra ,

dies mali , saeculum hoc. Sed bene faciamus in loco malo,

et bene vivamus in diebus malis. Transit locus malus et
dies maii et veniet locus bonus oeternus, et dies boni
:

aeterni et ipsi dies boni unus dies erunt. Hic enim quare
:

sunt mali dies? Quia transit unus, ut veniat alius. Transit

hodiernus , ut veniat crastinus : transit hesternus, ut ve-

niat hodiernus. Ubi nihil transit , unus est dies. Et dies

Christus est, et Pater dies : sed Pater dies de nullo die,
Filius dies ex die. Commendavit ergo nobis Dominus Jesus
Christus in passione sua labores et contritiones praesentis
saecali : in resurrectione sua commendavit aeternamvitam
et beatam Toleremus praesentia, speremus
futuri sseculi.
futura. Ideo in diebus istis dies agimus significantes labo-
rem prsesentis sseculi , in jejuniis et observatione conte-

rentes animas nostras : in diebus autem venturis dies sig-

nificamus futuri saecuh, nondum ibi sumus. Significamus
dixi, non tenemus. Usque ad passionem enira contritio :

post resurrectionem laudatio.

« Rom. VI, 9.
 SEEMO CCXVIIl , DE PASSION !, DOMINI. 151

/VWWt^W^WV^bWWVVMWVWVWVVWIVWWVMAIVWVWVV 1WV\WW<WMVVV%VW\WWVVVt

SERMO CCXVllI*.

De Passione Domini in J ^arasceve.

I. Cujus sanguine delicta nostra deleta sunt, solem-

nitcr lcgitur passio, soleraniter cclebratur; ut annua de-
votione memoria nostra laetius innovetur, et ipsa frequen-
tatione populorum fidcs nostra clarius illustretur. Exigit

crgo a nohis solemnitas_, ut de passione Domini vobis

scrmoncm, qualem donat ipse, reddamus. Et quidem ad
salutem nostram et vitae hujus transigendae utilitatem, iii

his quae passus cst ab iuimicis Dominus nostcr exemplum

patientiae nobis praebcre dignatus cst 5 ut pro evangclica
dignitate , si hoc ipse voluerit, nihil tale pcrpeti rccuse-

mus. Verumtamen quia nec in ipsa carne mortah aliudille

scd omnia voluntatc pcrpessus est , recte cre-
necessitate ,

ditur etiam significare aliquid voluisse in singulis quibus-

que factis, quae circa ejus passionem gcsta atque conscripta
sunt
II. Ac primum, quod traditus ut crucifigcretur crucem
suam ipse portavit , continentiae signum dedit, et demons-
travit praecedcns ,
quid faccre debeat qui eum scqui vo-
luerit.Hoc etiam verbo commonuit ubi ait « Qui di- , :

» hgit mc, toUat crucem suam etscquatur mc-. » ToUit ,

cnim quodam modo crucem suam, qui regit mortahtatem

suam.
I Alias (lc Divcrsis 7G. — ' Matth. xvi, 24.
152 S. AUGUSTINI EPISCOPI
III. Quod iii loco Calvariae criicifixus est , significavit

iu passione sua remissionem omnium peccalorum de , qui-

hus in I^salmo dicitur : « Multiplicatae sunt iniquitates
» mese super capillos capitis mei ^ »
IV. Quod duo cum iJlo ab utroque iatere crucifixi sunt,

ostendit alios sibi dextros, alios sinistros esse passuros :

dextros, de quibus dicitur : « Beati, qui perseculionem

)) patiuntur propter justitiam '^
: )) sinistros autem , de
quibus dicitur : « Et si tradidero corpus meum , ut ar-
)) deam charitatem autem non habuero
, , nihil mihi pro-
)) dest^. »

V. Quod titulus est positus super ejus crucem , in quo

scriptum erat : « Rex Judaeorum , » ilhid ostendit ,
quia
nec occidendo ellicere potuerunt, ut eum regcm non ha-
])ereiit ,
qui eis manifestissime eminentissima potestate
secundum sua opera redditurus est. Unde in Psalmo ca-
nitur « Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion
:

» montem sanctum ejus^. »

VI. Quod tribus linguis titulus conscriptus erat, he-
braea, graeca, et latina; non solum Judoeis, sed etiam
Gentibus eura regnaturum fuisse declaratum est. Proinde
in eodem Psalmo cum dixisset « Ego autem constitutus :

» sum rex super Sion montem sanctum ejus^ » ubi sciU-

cet hebrsea lingua regnavit continuo tanquam graeca ^ ,

latinaque subjungens « Dominus, inquit dixit ad me^ : ,

» Filius meus es tu ego hodie genui te pete a nie et , : ,

» dabo libi gentes haereditatem tuam, et possessionem

» tuam fines lerrpe ^. » Non quia grseca et latina soliie sunt
gentium linguae sed quia ipsse maximeexcellunt; groeca,
:

propter studium litterarum Jatina propter peritiam ^ 5 ,

Romanorum. Quamvis in illis tribus linguis Christo sub-

^ Psal. xsxix, i3. — ^ MaUh. v, 10. — ^ i C,ox. xni, 3. — 4 Psal. ii, fio.

— ^lbid. 7. — <^
Forte polentiain.
 —,

SERMO crxvin , be rASSioivE poMmr. 153

jnganda iiniversitas gcnLium omninm monslrarelnr non :

lamen illic scriptum cst ct rex Gentium , sed tantummodo

Jud.ieorum^ ut commendaretur origo seminis, inproprie*
tate Lex enim a Sion prodiet
nominis. « dictum est, ,

))et verbum Domiui ab Jerusalem *. Nam qui sunt rjui ))

dicunt in Psalmo « Subjecit plebes nobis et gentes sub

: ,

» pedibus nostris'*; )> nisi de quibus dicit Apostolus :

« enim spiritalibus eorum communicaverunt gentes,

Si
» debent et in carnalibus ministrare eis^? )>

VII. Quod suggesserunt principes Judseorum Pilato, ne

absolute scriberet quod sit rex Judseorum, sed quod ipse
regem se dixerit Judseorum^ ramis illis fractis ita Pilatus
inserendum figurabat oleastrum quia homo erat ex gen- :

tibus gentium scribens confessionem

,
de quibus merito ,

ipse Dominus dixit « Auferetur a vobis regnnm

: .et da- ,

)) bitur genti facienti justitiam ^. Nec ideo tamen non ,

est rex ille Judaeorum. Radix enim portat oleastrum, non

oleaster radicem. Et quamvis illi rami per infidelitatem
fracti sint non ideo Deus repulit plebem suam quam
,
,

praesciit. Et ego, inquit Israelita sum^ » Et quamvis

<v ,

filii regni, qui noluerunt Dei Filium regnare sibi , eant

in tenebras exteriores tamen multi ab Oriente et Occi-:

dente venient, et recumbent, non cum Platone et Cice-

rone sed cum Abraham et Isaac et Jacob in regno coe-
,

lorum^. Pilatus quidem regem Judaeorum scripsit, non

regem Grsecorum aut Latinorum, c[uamvis Gentibus reg-
naturum. Et quod scripsit, scripsit neque infidelium sug- •,

gestione mutavit cui tanto ante praedictum erat in Psal-

:

mis :« Tituli inscriptionem : necorrumpas^.))Omncs genles

credunt in regem Judaeorum omnibus gentibus regnat
:

sed tamen rex Judoeorum. Tantum valuit illa radix, ut

I
Isai. n, 3. — = Psal. xlvi, 4- — ^ Roni. xv, "27. — 4 Mattli. xxi, 43.

5 Rom. XI, I. — '^

Maltli, viii, 11, 12. — 7 Psal, lvi, i, et lvii, i, efc.
154 S. AUGUSTINl EPISCOPI
insertum oleastrum iii se possit ipsa mutare, oleaster au-
tem olivae nomen iion possit auferre.
VIII. Quod in quatuor partes divisa vestimenta ejus
milites abstulerunt ;
per quatuor orbis partes peragratura
sacramenta ejus significaverunt.
IX. Quod unam tunicam inconsutilem desuper textam
sortiti sunt, potius quam partiti, satis demonstratum est
sacramenta visibilia,quamvis et ipsa indumenta sint Ghristi,
posse taraen habere quoshbet haec , sive bonos , sive ma-
los ; sincerissimam vero fidem ,
quae per dilectionem ope-
ratur unitatis integritatem ,
quia dilectio Dei diffusa est
in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est

nobis^5 non pertinere ad quoshbet, sed occulta Dei gra-

tia tanquam sorte donari. Unde Simoni qui baptismum
habebat, et istam non habebat, a Petrodictum est : « Non
» est tibi sors, neque pars in ista fide-. »

X. Quod in cruce cognitam^^matrem dilecto Discipulo

commendavit congruenter tunc humanum afTectum,
5

quandout homo moriebatur, ostendit. Istahora nondum

venerat, quando aquaminvinum conversurus eidem ma-
tri dixerat « Quid mihi et tibi est, muher ? Nondum ve^
:

» nit hora mea^. » Non enim de Maria sumpserat quod

habebat in Divinitate, sicut deMaria sumpserat quod pen-

debat in cruce.
XI. Quod dixit : « Sitio* 5 » fidem quserebat a suis : sed
quia « In propria venit, et sui eura non receperunt^; »

pro suavitate fidei, acetum perfidiae dederunt, et hoc in

spongia. Vere spongiae coraparandi, non sohdi, sed tu-
midi^ non recto confessionis adituaperti, sed insidiarum
tortuosis anfractibus cavernosi. Sane illepotus habebat et

hyssopura, quae huraihs herba radice fortissima petrse

^ Rom. V, 5. — 2 Act, viii, 21. — ^ Joan. 11, 4- — ^ U- xix, 28. —
5 IJ.l, II.
 ,:

SERMO CCXViri , DE PASSIONE DOMINI. 155

dicitur inhaerere. Erant quippe in illopopulo, quibushoc
facinus ad humihandam poenitendo animam post a])ji-

ciendo servabatur. Noverat eos ipse, qui hyssopum cum

aceto accipiebat. Nam et pro eis oravit ^ sicut ahus Evan-
gehsta testatur, cum pendens in cruce dixit : « Pater,
)> ignosce ilhs ,
quia nesciunt quid faciunt ^ »

XTI. Quod ait : v Perfectum est, et inchnato capite

» reddidit spiritum- ^ non necessitatem sed potestatem
» ,

suse mortis ostendit, donec omnia quse pro illo prophetata

erant perficerentur expectans : quia et hoc scriptum erat
« Et mea potaverunt
in siti aceto^ me : » tanquam po-
testatem habens ponendi animam suam , sicut et ipse tes-
tatus est. Et reddidit Spiritum per humiJitatem , hoc est,
capite inchnato •, recepturus eum per resurrectionem
capite sublevato ^. Istam mortem et capitis inchnationem
magnc-E potestatis fuisse, Jacob ille Patriarcha in Judae
benedictione praenuntians : « Ascendisti, inquit, recum-
)) bens, dormisti sicut leo^ : » per ascensionem mortem ,

per leonem significans potestatem.

XIII. Jamvero quod iihs duobus crura confracta sunt,
illi autem non, quia defunctus est-, quare factum sit,

ipsum Evangelium declaravit. Oportebat enim ut isto

etiam signo demonstraret in ejus praenuntiata prophetia
commendatum esse Pascha Judaeorum ubi hoc praecep- ,

tum est ut ovis ossa non frangerent.

,

XIV. Quod latus lancea percussum in terra sanguinem

et aquam manavit procul dubio sacramenta sunt quibus
;

formatur Ecclesia-, tanquam Eva facta de latere dormien-

tis Adam, qui erat forma futuri.
XV. Quod Joseph et Nicodemus eum sepeliunt ; sicut
nonnulli nomina interpretati sunt, Joseph interpretatur
I Luc. xxiii, 34. — ' Joan. xix, 3o. — ^ Psal. lxvui, 22. — 4 Joan.

X, 18. — 5 Gen, XLix, 9,

156 S. A.t]iiUSTINI EPISCOVI

auctus ; Nicodemus autem, quia nomen est Grrecum, plu-

ribus notum est, quod ex victoiia et populo sit compo-

situm^ quia v:«,- victoria est, 'Ky.o? populus. Quis est ergo
moriendo auctus nisi qui dixit « Granum tritici si non
, :

» moriatur, solum remanet-, si autem moriatur, multipli-

))catur ^?))Et quis etiam moriendopersecutorempopulum

vicit, nisi qui eos resurgendo judicabit?

SERMO CCXIX^

In vigiliis Paschce^ I.

Beatxjs Paulus apostolus exhortans nos ad imitationem

suara, inter alia multa suoe virtutis insignia, dicit etiam,
« In vigiliis saepius. » Quanto ergo alacrius in hac vigiha,

velut matre omnium sanctarum vigiharum , vigilare de-

bemus , in qua totus vigiiat mundus? Non iile mundus,

de c|uo scriptum est : « Si quis dilexerit mundum non,

)) est charitas Patris in ilio 5

quoniam omnia qu£e in
» mundo sunt, concupiscentia carnis est, et concupiscen-
)) tia oculorum, et ambitio ssecuH,qu3e non est a Patre^.»
Talem quippe mundum, id est, filios infidelitatis , regunt
diaboli et angeli ejus : contra quos iiobis esse colluctatio-
nem idem dicit Apostolus, ubi ait : « Non est nobis col-
» luctatio adversus carnem et sanguinem , sed adversus
» principes et potestates, et rectores mundi, tenebrarum
» harum ^. » Quod et nos fuimus aliquando, nunc autem

• Joan. XII, 24. — ' Alias de Diversis 77. — ^ i Joan. n, i5, i6, —
4 Eplies. VI, 12.
 ,

SERMO CCXIX , IJN VIGILllS PASCHjC. 157

liix in Domino. Luce itaque vigiliarum, resistamus recto-
ribus tenebrarum. Non ergo ilie mundus in hac solerani-
tate vigilat : sed ille de quo dicitur : » Deus erat in Christo
» mundum reconcilians sibi, non reputans illis delicta eo-
» rum^ » Quanquam tam ciara sit vigiliae hujus cele-
britas toto orbe terrarum , ut etiam illos vigilare carne
compellat ,
qui cordc , non dicam , dormiunt , sed tarta-
rea impietate sepulti sunt. Vigilant etiam ipsi nocte ista , dc
qua etiam visibiliter redditur, quod tanto ante promissum
» est Et nox tanquam dies illuminabitur ^. » Fit hoc
: «
in cordiI)US piorum quibus dictum est « Fuistis ali- ,
:

» quando tenebrae nunc autem lux in Domino ^ » Fit ,

hoc etiam in aemulis omnium et qui vident in Domino ,

et qui invident Domino. Vigilat ergo ista nocteetmundus

inimicus , et mundus reconciliatus. Vigilat iste, ut laudet
medicum hberatus : vigilat ille , ut blasphemet judicem
condemnatus. Vigilat iste, mentibus piis fervens et luces-
cens : vigilat ille , dentibus suis frendens et tabescens.
Denique istum charitas, illum iniquitas : istum christia-
nus vigor , illum diabohcus livor nequaquam dormire in
hac celebritate permittit. Unde ab ipsis etiam nostris ini-
micis nescientibus admonemur quemadmodum debeamr.s
vigilare pronobis, si propter nos vigilant etiam qui invi-
dent nobis. Eorura quippe qui nuUo modo Christi sunt
nomine consignati , tamen ista nocte multi dolore, multi
pudore^ nonnulli etiam qui fidei propinquant, Dei jara
timore non dormiunt. Diversis causis excitat eos ista so-
lemnitas. Quomodo ergo debet gaudendo vigilare Christi
amicus, quando et dolendo vigilat inimicus ? Quomodo
in tanta Christi gloria inardescat vigilare Christianus
quando erubescit dormire Paganus? Quoraodo deceteura,
qui hanc domum magnam intravit, in tanta ejus festivitate

' 2 Cor. V, jg. — 2 Psal. cxxxviii, i2. — 3 Ephes. v, 8.

158 - i' S. AUGUSTINI EPISCOPl
vigilare, quando jam vigilat qui disponit iiitrare? Vigile-
mus ergo, et oremus ut et forinsccus ct intrinsecns hanc
5

vigiliam celebremns. Deus nobis loquatur in lectionibus

suis-, Deo loquamur in precibus nostris. Si eloquia ejus

obedienter audiamus in nobis habitat quera rogamus.,

SERMO CCXX^

In vigiliis Pasc/ice , II.

SciMus, fratres , et fide firmissima retinemus , semel

Christum moriuum esse pro nobis^ pro peccatoribus jus-
tum pro servis Dominum pro captivis liberum pro
, , ,

aegrotis medicum ,
pro miseris beatum, pro egenis opu-
lentum ,
pro perditis quaesitorem ,
pro venditis redempto-
rem, pro grege pastorem, et quod est onlnibus mirabilius,
pro creatura creatorem : servantem tamen c|uod semper
est, tradentem quod factus est : Deum latentem, hominem
apparentem virtute vivificantem, infirmitate morientem
; 5

divinitate immutabilem carne passibilem, ut ait Apos- ,

tolus : « Qui traditus est propter delicta nostra , et resur-

)) rexit propter justificationem Hoc semei nostram ^. »

factum esse, optime nostis. Et tamen solemnitas tanquam

ssepius fiat revolutis temporibus iterat
, quod veritas se- ,

mel factum tot Scripturarum vocibus clamat. Nec taraen

contraria sunt veritas et solemnitas, ut ista mentiatur, illa

verum dicat. Quod enim semel factum in rebus veritas in-

dicat , hoc saepius celebrandum in cordibus piis solemni-

» Alias de Diver^is 78. — ^ Rom. iv, 25.

 ,

SERMO CCXX, 1]N \ IGILUS VASCII^E. 159

tas ronovnt. Verilas (|Lia3 facta snnt , sicut lacta sunt apc-
rit : soleranitas auteni non ea faciendo , sed celebrando
ncc praeterita prseterire permittit. Denique « Pascha nos-
)) trum immolatus est Christus^ lUc utique scmel oc- )>

cisus c[ui jam non moritur, mors ei ultra non domina-

,

hitur. Proindc secundum voccm veritatis scmcl Pascha ,

dicimus factum et ulterius non futurum secundum au-

, :

tem vocem solemnitatis omni anno dicimus Pascha ven- ,

turum. Sic intelligi arbilror quod in Psalmo scriptum est:

« Gogitatio hominis confitebitur tibi, et reliquiae cogita-
)) tionis diem solemnem celebrabunt tibi -. » Nisi enim

quod dc rebus temporaliter gestis dicitur cogitatio memo-

riae commendaret, nullas post tempus reliquias invenirct.

Ideo cogitatio hominis intuens veritatem Domino confite-

tur : reliquiae vero cogitationis quae sunt in memoria, no-
tis teniporibus non cessant celebrare solemnia , ne ingrata
cogitatio judicetur. Ad hoc pertinetnoctishujus tam pr.Te-

clara solemnitas , ubi vigilando tanquara resurrectionem

Domini per cogitationis rehquias operemur c[uara scrael ,

factara cogitando verius confiteraur. Quos ergo fecit doc-

tos praedicata vcritas, absit ut faciat irrehgiosos deserta
solemnitas. Haec istam noctera per totura raundum fecit

illustrera. Hoec demonstrat Christianorura agmina [lopu-

lorura, hsec confundit tenebras Judaeorum, haec evertit
idola Paganorum.
' I Cor. Vj 7. — ^ Psal. lxxv, h.
 ,:

ICO S. AUGUtJllJNl Eiubcori

VVM*.«'*'WVV1V\'V*V%/M^VV\%V%/%.VVAA'\VVV*VVV»\VVV\/V%1%'VV%XVVV'^

SERMO ccxxr.

la vigiliis Paschoe , III.

DicENDUM est cur tanta celebritate hodierMa potissi-

numj nocte vigilemus.Quod die terlio resurrexerit a mor-
tuis Dominus Ghristus nullus ambigit Christianus. Hac ,

autem nocte hoc factum esse, sanctum Evangelium con-

teslatur. Totum enim diem a prajcedente nocte compu-
tari non dubium est non secundum dierum ordinem qui
:

commemoratur in Genesi : quanquam et illic tenebra3

prsecesserunt. Nam tenebrae erant super abyssum, cum
dixit Deus : « Fiat lux, et facta est lux '^.
» Sed quia iilac

tenebrae nondum erat nox , nondum enim prsecesserat

dies divisit quippe Deus inter hicem et tenebras, et prius
:

haeem vocavit diem deinde tenebras noctem ^ et facta

,

luce usque ad alterum mane commemoratus est dies unus

manifestum est illos dies a luce coepisse^ et transacta luce
usque ad mane singulos terminatos. Sed postcaquam crea-
tus homo a luce justitice ad peccati tenebras dechnavit a ,

quibus eum Ghristi gratia hberat, factum est ut nunc dies

a noctibus computemus : quia non a luce ad tenebras
sed a tenebris ad lucem venire conamur, et Domino ad-
juvante fieri speramus. Sicut et Apostokis dicit « Nox
:

» prsecessit autem appropinquavit abjiciamus ita-

, dies ;

))c[ue opera tenebrarum et induamus nos arma lucis ^. , ))

Dies igitur Dominicae passionis quo crucifixus est, jam

' Alias de Diversis 79. — ' Gen, i, 3. — ^ Roin. xin, 12.

 SERMO CCXXI, IN VIGILUS PASCH.t. 161
transactam noctem propriam sequcbatur ^ idcoquc clausus
et terminatus estusque ad Parasceven, quam Judaei etiam
coenam puram vocant, ab ejus noctis exordio incipientes
sabbati observationem. Deinde sabbati dies a sua nocle
incipiens , fniitus est vespere incipientis noctis, quae per-
tinet ad initium Dominici diei : quoniam eum Dominus
suae resurrectionis gloria consecravit. Illius itaque noctis
ad initium Dominici diei pertinentis , nunc ista solemni-
tate memoriam celebramus iilam noctem agimus vigi-
:

lando, qua Dominus resurrexit et ilJam vitam, de qua ;

paulo ante dicebamus , meditamur, ubi nec mors uUa, ncc

somnus est, quam in sua canie nobis inchoavit, quam sic

excitavit a mortuis jam nonmoriatur, et mors ei ultra

, ut
non dominetur.Nam quando venientes adsepulcrum ejus,
a c[uibus diligentibus quaerel^atur diliculo corpus non ,

invenerunt responsumc[ue acceperunt ab Angelis quod

,
,

jam resurrexerat manifestum est quod ea nocte resur-

5

rexit, cujus extremitas illud diluculum fuit. Deinde cui

resurgenti pauio diutius vigilando concinimus ,
praestabit
ut cum fme vivendo regnemus. Sed
illo sine et si forte his
horis ,
quibus nos ducimus istam vigiliam , illius adhuc
corpus in sepulcro erat , nondumque resurrexerat 5 nec
sic sumus incongrui quia ille dormivit ut
vigilando : vigi-

lemus, qui est mortuus ut viveremus.

GXXVH. 11
 ,,,

162 S. AUGUSTIMI EPISCOPI

<\/V\AVVVVVVVVVVVVVVV\'VVV\\V1>VVIA/VVl>VVVk'V%VVVV%VVVVVV\<VVVlVVV\'VV\^'VVVX'Vl.Vt<VV«VV<

SERMO CGXXIP.

hi Vigiliis Paschce y IV.

CuM vos, dilectlssimi , ad vigilandum et orandum ipsa

solemnitas sanctae hujus noctis hortetur j
etiam nostrum
vobis taraen solemniter debetur alloquium , ut adversus
contrarias et invidas potestates rectoresque tenebrarum
velut contra nocturnas bestias , dominicura gregem etiam
vox pastoralis exsuscitet. « Non est enim nobis coUuctalio
)) adversus carnem et sanguincm , » sicut Apostolus dicit,

id est, adversus homines mortaU corpore infirraos , « Sed

)> adversus principes et potestates^ et rectores raundi te-
» nebrarura harura , adversus spiritaha nequitiae in coe-
» lestibus-. » Nec ideo sane diabolum et angelos ejus
quos Apostohis his verbis significat mundi hujus existi- ,

metis esse rectores de quo scriptum est « Et mundus

, ;

)> per eum factus est^. » Nam eos rectores mundi cum
etiam ipse dixisset, ne quis raundum inteihgeret ,
qui
plerisque Scripturarum locis coeh et terrae nomine nun-
cupatur , continuo tanquara exponendo addidit , « tene-
» brarura harura , » hoc est, infidehum ,
propter quod
jam fidehbus dicit : « Fuistis ahquando tenebrae, nunc
» autem lux in Domino''. » Sunt ergo ista spiritaha ne-
quitiae in coelestibus 5 non ubi sidera disposita efTuIgent

et sancti Angeh comraorantur 5 sed in hujus aeris infimi

« Alias de Diversis 80. — » Ephes. vi, 12, et Floius ibid. — 3 joan. 1, 10.
— 4 Ephes. V, 8.
 ,:

SERMO CCXXII, IN VIGILIIS PASCIl^. 163

caliginoso habitaculo , ubi et nel)ula conglobatur : et la-
men scriptum est : « Qui cooperit crelum nubibus^ >>

Ubi et aves volitant : et tamen dicuntur volatilia cceli'^.

In his ergo ctelestibus, non in illa superiore tranc[uillitate
coelestium , habitant isti nequissimi spiritus , contra quos
nobis colluctatio spiritalis indicitur : ut devictis angelis
malis , illo prsemio perfruamur quo Angelis bonis incor-
,

rupta oeternitate sociemur. Unde

alio loco idem Aposto-
lus, cum significaret tenebrosum diaboli principatum :

« Secundum spiritum , inquit , mundi hujus , secundum

» principem potestatis aeris hujus, qui nunc operatur in
» fihisinfidelitatis^. » Quod ergo est spiritus mundi hu-
jus , hoc sunt rectores mundi. Et sicut illic exposuit quid
dixerit mundum , « in filiis infidelitatis : » sic etiam hic
cum addidit, « tenebrarum harum. » Et quod ibi ait
« Principem polestalis aeris 5 » hoc isto loco , « in coeles-

)) tibus. Gratias itaque Domino Deo nostro, qui nos eruit

» de potestate tenebrarum , et transtulit in regnum Filii
» charitatis suoe'*. » Abillisergo tenebris evangelica luce
distincti , et ab illis potestatibus sanguine pretioso re-
dempti , vigilale et orate, ne intretis in tentationem. Nam
quicumque habetis fidem quge per dilectionem operatur,
missusest princeps hujus mundi foras a cordibus vestris :

sed forinsecus tanquam leo rugiens circuit quaerens quem

devoret. Non ergo detis locum diabolo quacumque ex ,

parte penetrare volenti : sed qui eum foras misit patiendo

pro vobis , adversus eum habitet intus in vobis. Cum vo-
bis ille dominaretur : « Fuistis aliquando tenebrae nunc 5

» autem lux Domino sicut filii lucis

in : ambulate. » Ad-
versus tenebras earumque rectores in matre luce vigilate
et Patrem luminum de sinu matris lucis orate.

« Psal. cxLvi, 8. — ' IJ. xLix, II. — 3 Ephes. u, 2. — & Coloss. i, i3.

11.
 ,

iGi S. AUGUSTINI EnSCOPI

/VlMiVVV^VVMVVVMlVVVVVV^^^VJiVVV^VVVXVVV^^VVVVVMVVVXVVW^VV^-VVV^^VVV^VVV» vw»

SERMO CCXXIII K

Ifi Vigiliis PasclicB j V.

I. uEt
Iw libro qui appellatur Genesis, Scriptura dicit :

)) viditDeus lucem quia bona est. Et divisit Deus inter

)) lacem et tenebras et vocavit Deus lucem Diem et te-
: ,

)) nebras vocavit Noctem ^. Si ergo Deus vocavit diem )>

lucem , sine dubio illi quibus dicit apostolus Paulus :

« Fuistis aiiquando tenebroe , nunc autem lux in Domi-

)>no ^ , » dies erant : c[uoniam ille qui iussit de tenebris
lumen clarescere, illuminavit eos''. Infantes isli, quos
cernitis exterius dealbatos interinsque mundatos, qui can-
dore vestium splendorem mentium pr9efigurant,cum pec-
catorum suorum nocte premerentur tenebrae fuerunt. ,

Nunc autem quia mundati sunt lavacro indulgentiae, quia

irrigali fonte sapientiae, quia perfusi luce justitioe : « Hic
)) est dies quem fecit Dorainus^ exultemus et laeteraur in
)) eo^. )) Audiat nos dies Domini, audiat nos dies factus
a Domino : audiat , et obaudiat , ut exultemus et laetemur
in eo. « Quoniam, sicut ait Apostolus, hoc est gaudium
)) et corona nostra, si vos statis in Domino^. Audite ))

ergo nos , o novelli filii castae matris imo audite nos

:
,

filii virginis matris. « Quoniam fuistis aliquando tenebrae,

)) nunc autem lux in Domino : ut filii lucis ambulate , )>

filiis lucis adhaerete ^ atque ut hoc ipsum planius dicam

' Alias de Diversis 8i. — » Gen. i, 4* ~~ ' Ephes. v, 8, et Florus ibid.

— 4 2 Cor. IV, 6.-5 Psal. cxvu, 24. — ^ Philip. iv, i.
 ,

SEKMO CCXXIII , IN VIGILIIS PASCHJE. 165

bonis fidelibus adhaerete. Suiit enim,quodpejus cst, fide-

les mali. Sunt fideles qui vocantur, ct non sunt. Sunt fide-
les, in quibus Sacramenta Christi patiantur injariam qui :

sic vivunt, ut et ipsi pereant, et alteros perdant. Pereunt

quippe ipsi, male vivendo : perdunt vero alios , male vi-
vendi exempla proebendo. Vos ergo , dilectissimi , nolite
talibus jungi. Bonos quserite, bonis adhaerete : boni
eslole.
Neque miremini multitudinem Christianorum ma-
II.

lorum, qui ecclesiam implent qui ad altare communi- ,

cant ,
qui episcopum , vel presbyterum de bonis moribus
disputantem magnis vocibus laudant :per quos impletur
quod congregator noster praedixit in Psalmo « Annun- :

))tiavi et locutus sum,

, multiplicati sunt super numc-
))rum^ )) In Ecclesia hujus temporis possunt esse nobis-
cum in : illa vero ,
quae post resurrectionem futura est
congregatione sanctorum esse non poterunt. Ecclesia enira
hujus temporis arese comparatur, habens mixta grana cum
paleis, habens permixtos bonis malos 5 habitura post ju-
dicium sine ulhs malis omnes bonos. Haec area continet
messem ab Apostolis seminatam, a sequentibus usque in
praesens tempus bonis doctoribus irrigatam non parum ,

etiam inimicorum persecutione contritam 5 sed quod so-

him restat;, nondum superna ventilatione purgatam. Ve-
niet de quo reddidistis in Symbolo « Inde
autem ille :

)>venturus est judicare vivos et mortuos et sicut Evan- : ))

gelium loquitur « Habebit ventilabrum in manu sua, et

:

)) expurgabit aream suam et congregabit Iriticum suum

,

)) in horreum ,
paleas autem comburet igni inextingui-
» biU^. )) Quod dico audiant et antiqui fideles. Qui gra-
num est, cum tremore gaudeat, et permaneat, et ab arca
non recedat. Non sc jiidicio suo velut a palea conctur
' Psal. xxxix, G. — » Mallh. 111, 12.
 ,,,

166 S. AUGUSTIWI EPISCOPI

exuerc : quoniam si se volueritmodo a palea separare
iion poterit in area permanere. Et cum venerit ille qui
sine errore discernit, quod in area non invenerit, ad hor-
reum non levabit. Incassum se de spica tunc grana jac-
tabunt, quaecumque nunc ab area recesserunt. Implebitur
illud horreum atque claudetur. Quidquid extra reman-
,

serit flamma vastabit. Qui ergo bonus est charissimi

, ,

toleret malum qui malus est imitetur bonum. In hac

: ,

quippe area possunt in paleas grana deficere; possunt rur-

sus grana de paleis consuscitari. Quotidie fiunt ista, fra-
tres mei : plena est vita haec supphciis atque solatiis. Quo-
tidie qui videbantur boni , labuntur et pereunt : ct rursus
qui videbantur mah , convertuntur et vivunt. « Non vult
)) enim Deus mortem impii tantum ut revertatur et vi- ,

» vat^.» Audite me, grana, audite me qui estis quod esse

desidero audite me, grana. Nohte contristari de permix-

:

tione palearum non erunt vobiscum in seternum. Quan-

:

tum est hoc quod premit palea ? Deo gratias quia levis ,

est. Nos tantum grana simus, et quantacumque fuerit

non gravabit. « Fidehs est enim Deus qui non permit- ,

» tet nos tentari supra id quod possumus sed faciet cum 5

» tentatione etiam exitum, ut sustinere possimus^.

» Au-

diant nos et paleae ubicumque sunt, audiant. Nolo hic

;

sint alloquamur eas tamen, ne forte sint. Ergo audite

:

me paleae quamvis , si auditis^ paleae non eritis. Audite

:

ergo. Prosit vobis Dei patientia. Granorum conjunctio,

commonitio grana vos faciat. Non vobis desunt imbres
,

verborum Dei non sitsterihs in vol^is ager Dei. Ergo re-

:

virescite, granascite, maturascite. Qui enim vos semina-

vit, spicas vult invenire, non spinas.

' Ezech. xviu, 23. — * i Cor. x, i3.

 ,,

SEUMO CCXXIII, IN niE PASCH^E. 167

SERMO CCXXIV*.

In die Paschce, 1.

Ad populum et ad Infantes , seu eo die baptizatos.

HoDiERNo die qui baptizati sunt et renati sunt in

I. ,

Christo Jesu, alloquamur eos, et vos in eis, et ipsos in

vobis. Ecce facti estis membra Christi. Si cogitetis quid
facti estis omnia ossa vestra dicent « Domine, quis si-
, :

» mihs tibi ^ ? » Non enim digne cogitari potest illa dig-

natio Dei et deficit omnis sermo sensusque humanus

,

venisse vobis gratuitam gratiam nullis meritis praecedenti-

bus. Ideo et gratia dicitur, quia gratis datur. Quam gra-
tiam? Ut sitis membra Christi , fiHi Dei , ut sitis fratres
Unici. Si ille Unicus , unde vos fratres, nisi quia ille Uni-
cus natura , vos gratia fratres facti ? Quia ergo membra
Christi facti estis, admoneo vos : timeo vobis, non tan-
tum a Judaeis, non tantum ab haereticis, quantum a mahs
cathohcis. Ehgite vobis in populo Dei quos imitemini.
Namsi turbam imitari volueritis, inter paucos angustam
viam amlnilantes non eritis. Abstinete vos a fornicatione
a rapinis , a fraudibus , a perjuriis , ab ilhcilis rebus , a
jurgiis : ebrietas repellatur a vobis : adulterium sic ti-
mete quomodo mortem ; mortem , non quae animam sol-
vit a corpore, sed ubi animasemper ardebit cum corpore.
II. Fratrcs mei, fihi mei, fihae meae, sororesmeae, scio

' Aliaf de Tcnipore 1G4. - * Psal. xxxiv, 10.

 ,,

168 S, ADGXJSTINT EPI8C0P1

agcre dial)oliim partes suas , nec quiescere Joqui in cordi-

j)us eorum, quos obligalos suis vinculis tenet scio fornica- :

toribus , adulteris qui contenti non sunt conjuge sua , di-

cere diabolum in cordibus eorum Non sunt magna carnis :

peccala. Contra hanc diaboli susurrationem debemus ha-

here Christi incarnationem. Hoc est, unde Christianos
decipit inimicus per carnis illecebras , cum eis facit leve
quod grave est , lene quod asperum , dulce quod amarum
est.Sed quid prodest quia Satanas facitleve, quodChris-
tus ostendit grave? Numquid novum ahquid facit diabo-
lus dicere Christianis fidelibus Nihil grave est quod fa- :

cis? In carne tua peccas numquid in spirilu? Facile :

deletur carnis peccatum facile a Deo venia datur ? Quid ,

magnum facit? Artificium suum facit, quod in paradiso

dixit « Manducate
: et eritis sicut dii nequaquam mo-
, :

)> riemini. » Deus dixerat « Qua die manducaveritis :

)> morte moriemini. » Venit inimicus et ait: « Non mo- ,

» riemini, sed aperientur oculi vestri, et eritis sicut dii ^,»

Dimissa est jussio Dei, et audita est persuasio diaboli.

Tunc inventa est vera jussio Dei , et falsa deceptio dia-

boli. Numquid profuit , obsecro vos ,
quia dixit mulier :

« Serpens seduxit me? » Numquid valuit excusalio? Si

valuit excusatio damnatio?
,
quare secuta est

III. Ideo vobis dicomei , filii mei qui habetis

, fraires ,

uxores ut nihil aliud noveritis et qui non habetis et

, : ,

ducere vultis integros vos ad eas servate sicut integras

, ,

vultis eas invenire. Vos qui continentiam Deo vovistis

Ecce dico vobis ecce clamo vobis,
nolite retro respicere. ,

ego me absolvome Deus posuit non exac-

: erogatorero ,

torem. Et tamen ubi possumus ubi datur locus ubi , ,

conceditur, ubi scimus, corripimus, objurgamus ana- j

themamus, excommunicamus et tamen non corrigimus. :

• Gen, III, 4, 5.
 ,
:

SEHMO C.CXXIV , IN DIK PASCH^. 169

Quare ? « Qaia neqnc qui plantat est ali([uid , nequc qui
» rigat; sccl qui incrementum datDeus^ Modo ([uia
»

lo([uor, quia moneo, quid opus est nisi exaudiat me Dcus

pro vobis , et agat aliquid in vol)is , hoc est , in cordibus
vestris? Brevitcr dico , et vobis commendo, et fideles ter-

reo , et vos aedifico. Mcmbra Ghristi estis : nolite mc, sed

Apostolum audite : « Tollens, inquit, membra Christi
)) faciam mcmbra meretricis '^
? » Sed dicit nescio quis :

Meretrix non cst quam habeo , concubina mea est.

sancte episcope , meretricem fccisti concubinam meam !

Numquid ego dixi? Apostolus clamat, et ego incurri ca-

lumniam. Ego te volo esse sanum : in me ([uarc fiiris

sicut insanus? Habes uxorcm, c[ui hoc dicis? Habco, in-

quis. Bene : velis nolis , illa quae praetcr uxorem tecnm
dormit, jam dixi, merctrix est. Ecce vade, et dic ei, quia
injuriam tibi fecit episcopus. Habes uxorem tuam lcgiti-
mam tecum dormit
, et alia : quaecumque est illa jani ,

dixi , est. Scd servat libi uxor tua fidcm

meretrix ncc ,

novit alium nisi te solum, et non disponit se nosse alte-

rum. Cum sit crgo illa casta tu ([uare fornicaris? Si illa ,

te unum tu quare duas ? Sed dicis Ancilla mea concu-

, ;

bina mea est nnm{[uid ad uxorem alienam vado? nnm-

,

quid ad meretricem pnblicam vado? Annon licet mihi in

domo mea facere quodvolo? Dico tibi, non licet. In
gehennam vadunt ,
qui hoc faciunt , in sempiterno igne
ardebunt.
IV. Vel hic liceat mihi loqui ^ et dicere. Corrigant sc
qui tales sunt, dum velint, ct non pos-
vivunt ; ne postea
sint : ({uia subito vcnit mors et non est (|ui corrigalnr
,

scd c[ui in igncm mittatur. Et quando veniat ipsa novis-

sima hora, nescitur, ct dicitur : Corrigo. Quando corri-
gis, quando mutaris? Cras, inquis. Ecce quotics dicis
' i Cor. ni, 7. — ' Id. VI, i5.
170 S. lUGUSTINI EPISCOPI
Cras, cras : factus es corvus. Ecce dico tibi, cum facis

voccm corvinam , occurrit tibi ruina. Nam ilie corvus ,

cujus vocem imitaris exiit de arca, et non rediit*. Tu

autem, frater, redi in Ecclesiam, quam tunc illa arca sig-
nificabat. Sed vos me audite , o baptizati ^ audite me^ vos
per sanguinem Christi renati : obsecro vos per nomen
quod super vos invocatum est, per illud altare ad quod
accessistis ,
per sacramenta quac accepistis ,
per judicium
futurum vivorum et mortuorum obsecro vos •, , obstringo
vos per nomen Christi,ut non imitemini eos quos tales esse
cognoscitis ; sed illius sacramentum maneat in vobis ,
qui
de ligno descendere noluit , sed voluit de sepuJcro re-
surgere.

SERMO CCXXV^

Iji die PaschcE , II.

Ad Infantes.

I. CoMMEPiDAT nobis divinae circa nos altitudinem gra-

tise Filius Dei sine tempore natus ex Patre. Quid enim erat
antequam esset in homine ? Putate vos quaesisse atque
dixisse. Putamus enim fratres mei antequam Christus
, ,

de Maria virgine nasceretur, erat annon erat? Putate ,

nos quaerere, unde non licet dubitare. His itaque cogita-

tionibus ipse Dominus rcspondit quando ei dictum est ,
:

« Quinquaginta annos nondum habcs, et Abraham vi-

'
Gen. viii, 7. — » Alias de Diversis 53.
 SERMO CCXXV, IN DIE PASCiriE. 171
)) disti? H Respondit enim , ct dixit : « Amen, amen dico
)) vobis, antequam Abraham ficret ego sum^ » Ergo ,

crat , sed homo nondum erat. Ne forte aliquis dicat An- :

gelus erat : sanctum EvangehLim dixit vobis ,

quia Chris-
tus erat. Et « In principio erat Ver-
qurcritis quid erat?
)) bum, et Vcrbum
apud Deum-. Eccc quod erat,erat )>

« In principio erat Verbum. Non est in principio fac- ))

tum Verl)um sed «erat Verbum.)) De isto autem mundo

,

audi quid dicit Scriptura « In principio fecit Deus coc- :

))lum et terram^. Quoeritis per quod fecit? « In prin-

))

))cipio erat Verbum per quod fieret coelum et terra. , )>

Non est factum , seJ « erat Verl)um.)) Jam restat quaerere

quale vcrbum : quia verba dicuntur et nostra. Nostra

quidem verba cogitatione concipiuntur voce pariuntur ,
;

ct tamen cogitata et prolata transeunt. Illud autem quid?

« Et verbum erat apud Deum. Dic ubi erat dic quid )) ,

erat. Jam dixi. Sanctum Evangelium dixit tibi:«In prin-

» cipio erat Verbum. » Dic ubi erat dic quid erat. « Et ,

)) Verbum erat apud Deum. Sed ego quaesivi quale Ver- ))

bum. Vultis audire quid erat? « Et Deus erat Verbum. »

Verbum quale Verbum ? Quis explicet Verhum ? « Et
,

» Deus erat Verbum.. » Sed forte factum a Deo? Absit.

Audi quid dicit sanctum Evangelium « Omnia per ip- :

» sum facta sunt. » Quid est, « omnia? » Quidquid fac-

tum est a Deo, per ipsum factum est. Et quomodo ipse

factus est qui omnia fecit? Numquid ipse se fecit? Pos-
,

tremo si ipse se fecit, qui se faceret erat. Si ergo erat qui

sc f aceret nunquam non
, erat.

II.Quomodo in virgine tale Verbum? « Omnia per ip-

» sum facta sunt. » Quid est , « omnia? » Quidquid fac-
tum cst a Deo, peripsum factum est. Noli, frater, ab isto
tanto operc separare Spiritum sanctum. A quo tanto opc-
' Joan. VIII, 53. — ' I<1. i, i. — ^ Gcn. i, i.
 ;,,

172 S. AtJGUSTINI EPISCOPI

re ' ? Non parvutn opiis, magiium opus snnt Angcli : car-

ncm Christi sedentem ad dexteram Patris adorant Angeli.
Tale ergo opus operatus est maxime Spiritus sanctus. In
isto opere cognominatus est ,
quando sanctae Virgini per
Angelus futurus nuntiatus est filius. IUa quia proposue-
rat virginitatem , et erat maritus ejus , non ablator, sed
custos pudoris ; imo non custos ,
quia Deus custodiebat
sed testis pudoris virginalis fuit maritus, ne de adulterio
gravida putaretur quando ei nuntiavit Angelus ait
: , :

« Quomodo fiet istud? quoniam virum non cognosco.i> Si

cognoscere disponeret non miraretur. Illa admiratio

,

propositi est testificatio. « Quomodo fiet istud? quoniam

)) virum non cognosco. » Quomodo fiet? Et Angelus ad
eam « Spiritus sanctus superveniet in te. » Ecce quo-
:

modofiet quodquaeris « Et virtus Altissimi obumbrabit :

» tibi. Ideoque quod nascetur ex te sanctum vocabitur ,

» Filius Dei-. » Et bene dixit « Obumbrabit tibi » ne : :

tua virginitas aestum libidinis sentiat. Et cum praegnans

esset, dictum est de illa : « Inventa est Maria habens de
» Spiritu sancto in utero^. » Operatus est ergo Spiritus
sanctus carnem Christi. Operatus est et ipse unigenitus
Filius Dei carnem suam. Unde probamus? Quia inde ait

Scriptura : « Sapientia sedificavit sibi domum *. »

III. Ergo animadvertite : Tantus Deus , Deus apud

Deum, Verbum Dei per quod facta sunt omnia, quomodo
in utero includitur? Primum ut ibi esset Verbum dese- ,

ruit coelum ? iJ t esset in utero Virginis Verbum deseruit ,

coelum ? Et unde Angeli viverent si Verbum deseruit ,

coelum? Sed ut panem Angelorura manducaret horao

Dominus Angelorum factus est homo. Adhuc cogitatio
humana erret per nebulas suas deficiat, quaerat, dicat, ,

Cod. Cass. xcix, fol. 87 verso : A quo tanto opeie? a carne Christi.
Non, etc. — ^ Luc. i, 34, 35. — 3 Matlli. 1, 18, — 4 Prov. ix, i.
 ,

SERMO CCXXV, IN DIE PASCHjE. 173

ut inveniat, quomodo Verbum Deiin utero Virginis, pcr
quod facta sunt omnia Angelos non deseruit Patrem , ,

non deseruit. Quomodo in illo utero includi potuit? Esse

potuit, includi non potuit. Quomodo inquit esse po- , ,

tuit tantus in loco tantillo? Ergo cepit uterus, quod non

capit mundus. Nec minoratus est, ut esset in utero. In
utero erat, et tantus erat. Quantus erat? Dic quantus erat,
dic qivod erat. « Et Verbum erat apud Deum. » Dic quod
erat. « Et Deus erat Verbum. » Et ego scio, inquam qui ,

tecum loquor ^ nec ego comprehendo sed cogitatio facit :

nos extendi , cxtensio dilatat nos , dilatatio nos capa-

ces facil. Nec facti capaces totum comprehendere pote-
rimus sed verbo meo vobiscum ago. Ecce quod dico,
:

quod dicturus sum hoc audite, hoc comprehendite vcr-

,

bum meum hoc est, verbum humanum. Si autem nec

,

hoc comprehendere poteritis,, videte ab illo quam longe

sitis. Certe miramur quomodo Ghristus carnem accepit
de Virgine natus est , et a Patre non recessit ecce ego :

qui vobiscum loquor, antequam ad vos venirem^, cogitavi

ante quod vobis dicerem. Quando cogitavi quod vobis di-
cerem ,
jam in corde meo verbum erat. Non enim vobis
dicerem , nisi ante cogitarem. Inveni te latinum , lati-
ilum proferendum est verbura. Si autem Graecus es-
tibi

ses ,
grsece tibi loqui deberem et proferre ad te verbum ,

graecum. Illud verbum in corde nec latinum est, nec grae-

cum : prorsus antccedit linguas istas quod est in corde
meo. Quaero illi sonum quaero quasi vehiculum quaero , 5

unde perveniat ad te, quando non recedit a me. Ecce au-

dislis quod est in corde meo, jam est et in vestro. In meo
est, et in vestro est : et vos habere ccepistis , et ego non
perdidi. Sicutverbum meum assumpsit sonum, perquem
audiretur : sic Verbum Dei assumpsit carnem ,
per quam
vidcretur. Quantum potui , dixi. Et quid dixi? Quoniam
 ,
,

174 8. A.CGUST1WI EPISCOri

quls (lixi? Honio loc[ui volui de Deo. Taulus est, talis est,
ut nec eutn loqui possimus , nec eum tacere debeamus.
IV. Gratias tibi ago Domine, quia quod dico, vel di-
,

cere volui , tu scis ; tamen de micis niensfie tuse pavi con-

servos meos : pasci et tu ac nutri interius quos regenerasti.
Ecce multitudo ista quid fuit? « Tenebrae ; nunc autem
» lux in Domino. » Talibus enim Apostolus dicit : « Fuis-
)) tis aliquando tenebrae , nunc autem lux in Domino *. »

O vos ,
qui baptizati estis , « Fuistis aliquando tenebrae
» nunc autem lux in Domino.» Si lux utique dies « vo- , :

» cavit enim Deus lucem Diem ^. » Fuistis tenebrse, fecit

vos lucem fecit vos diem de vobis cantavimus « Hic

, : :

» est dies quem fecit Dominus exultemus et jucunde- , ,

» mur in eo^. » Fugite tenebras. Ebrietas ad tenebras

pertinet. Nolite discedere sobrii, et redire ebrii : et post

meridiem videbimus vos. Spiritus sanctus habitare ccepit,

non migret : nolite illum exeludere de cordibus vestris.

Bonus hospes, inanes invenit, implet vos : esurientes in-

venit, pascit vos: postremo sitientes invenit, inebriat vos.

Ipse vos inebriet ; Apostolus enim ait : « Nolite inebriari

» vino, in quo est omnis luxuria. »Et quasi volens nos
docere undeinebriaridebeamus: « Sed implemini, inquit,
» Spiritu sancto j cantantes vobismetipsis, hymnis, et
» psahnis , et canticis spiritahbus, cantantes in cordibus
» vestris » Qui laetatur in Domino
Domino^. et cantat ,

laudes Domino magna exuhatione nonne ebrio simihs ,

est? Probo istam ebrietatem « Quoniam apud te Deus : ,

» fons vitse est, et torrente voluptatis tuae potabis eos. »

Unde ? « Quia apud te , Deus, fons vitae est , et in lumine
» tuo videbimus iumen ^ » Spiritus Dei et potus et lux
est. Si invenires fontem in tenebris, iucernam accenderes,
* Ephes. V, 8. — ' Gen. i, 5. — ^ psal. cxvii, 24. — 4 Ephes. v, i8, ig.
— 5 psal, XXXV, 9, 10.
 ,

SEKMO CCXXVI , IN DIE PASCH^. 175

ut pervenires ad eum. Noli accendere lucernam ad lucis
fontem ipse tibi lucet et ad se te ducet. Cum veneris
: ,

ad bibere accede et illurainare. « Accedite ad eum et

, ,

» illuminamini^ » nolite recedere

: ne contcnebremini. ,

Domine Deus, voca et accedatur ad tc firma, ne rece-

, :

datur. Fac filios tuos novos , de parvulis senes , sed non

de senibus mortuos. In ista enim sapientia senescere licet,

mori non licet.

/VVVt VVV» V\W\ VV\^ VVM VVVt VVVV VVV\ VVV'» VV«\ VVV\ VVVi VVV\ VVVt VVVt 'VVVt VVV» VVV\ VVVt V»

SERMO CCXXVP.

In die Paschce , III.

Ad populum et ad infantes.

Sic audistis praedicari Dominum Christum quia « In ,

» principio erat Verbum^ et Verbum erat apud Deum, et

» Deus erat Verlium Dominus Chris-
^. » Ipse est enim
tus, qui si non se humiliaret, sedsemper sic manere vo-
luisset, homo perisset. Agnoscimus Verbum Deum apud

Deum , agnoscimus Patri sequalem unigenitum Fihum

agnoscimus lumen de lumine , diem ex die. Ipse est dies,
qui fecit diem : a die non factus , sed genitus. Si ergo dies
de die non factus sed genitus est quis est dies quem
, ,
5

Dominus ? Quare dies? Quia lux est. « Et vocavit

fecit.

» Deus lucem diem ^. » Quaeramus quem diem fecit Do-

minus ut exultemus et jucundemur in eo. In prima con-

,

ditione mundi legitur ,

quia « Tenebrae erant super abys-
^ Psal. xxxui, 6. — ^ Alias de Diversis 82. — 3 Joan. 1, i. — 4 Psal.

cxvu, 24>
176 S. AUGUSTIHI EPISCOPI
)) sum , et Spirltus Dei ferebatur super aquam. Et dixit
» Deus : Fiat lux. Et iacta est lux. Et divisit Deus iiiter

)) lucem et tenebras 5 et lucera vocavit Diem, et tenebras

)) vocavit Noctcm ^ )) Ecce dies quem Dominus. Sed
fecit

numquid quo exultare ct

ipse est, in jucundari debemus?
Est alius dies quem
Dominus quem magis debemus
fecit ,

agnoscere , et in eo jucundari et exultare. Quoniam dic-

tum est fidelibus in Christum credentibus uVos estislux :

))mundi -. Si lux utique dies

)> quia lucem vocavit
, :

diem. Ferebatur ergo etiam hic hesterno die Dei Spiritus

super aquam , quando
et tenebrae erant super abyssum ,

isti Infantes adhuc sua peccata portabant. Quando ergo

ilhs per Spiritum Dei peccata dimissa sunt , tunc dixit
Deus « Fiat lux et facta est lux. Ecce dies quem fecit
: :

)) Dominus, exultemus et jucundemur in eo^. AUoqua- ))

mur istum diem apostohcis verbis. O dies, quem fecit Do-

minus, fuisti ahquando tenehrac nunc autem lux in Do- :

mino. « Fuistis, inquit, ahquando tenebrse. » Fuistis,

aut non? RecoHte factavestra, si non fuistis. Respicite
conscientias vestras, quibus renuntiastis. «Quia ergofuis-
))tis ahquando tenebrae, nunc autem lux, non in vobis,

)) sed in Domino, sicut fihi lucis ambulate^. Satis sint ))

vobis pauca ista, quoniam et post Liboraturi sumus, et de

Sacramentis altaris hodie Infantibus disputandum est.

' Gcn. i, 2-5. — 2 Matth, v, 14. — ^ Psal. cxvn, 24.-4 Ephes. v, 8,

 SERMO CCXXVII, IN DIE 1'ASCIIjE. 177

«•VVM^VVV» vvt*vvvvvvv\ VVVVVVVX VVV\ VVVVVVV\ IV\'V V^VV VVVVVVVV VVVVVVV*AV^Vl vx^vvvt/vv

SERMO CCXXVIP.

In die Paschce, IV.

Ad Infantcs, dc Sacranicntis.

Memor sum promissionis rae.ie. Promiseram enim vol)is,

qui baplizati Sermonem quo exponercm mcns;c l)o~

estis ,

minicae Saeramenturn cjuocl modo ctiam vidctis ct cu-

, ,

jus nocte prceterita participes facti estis.Debetis scire quid

accepistis ,
quid accepturi estis ,
quid c[uotidie aceipere
dcbeatis, Panis ille quem videtis in altari, sanctificatus

per verbum Dei, eorpus est Christi. Calix ille , imo (juod
habet calix, sanclificatum per verbum Dei , sanguis est
Christi. Per ista voluit Dominus Christus commendare
corpus et sanguinem suum , cpiem pro nobis fudit in re-
missionem peccatorum. Si bene quod
accepislis, vos estis
accepistis. Apostolus enim dieit : Unus panis unum
« ,

» corpus , multi sumus -. » Sic exposuit Sacramentum

menScT Dominicae « Unus panis, unum eorpus
: multi su- ,

» mus. Commendatur
» vobis in isto pane cjuomodo uni-
tatem amare debeatis. Numquid enim panis ille de uno
grano factus est? Nonne multa erant tritici grana? Scd
antequam ad panem venirent, separata erantrper aquam
conjuncta sunt, et post quamdam contritionem. Nisi enim
molatur Iriticum, et pcr a([uam conspergatur , ad islam
formam minime venit, qu?c panis vocatur. Sic et vos anle
' Alias de Diversis 3, — ^ i Cor. x, 7.

cxxvii. 12
178 S. AUGUSTIM EMSCOPI
jejunii humilialione et exorcismi sacramento quasi mole-
bamini. Accessit Baptismum ct aqua ;
quasi conspersi es-
tis , ut ad formam panis veniretis. Sed nondum est panis

sine igne. Quid ergo significat ignis? Hoc est Chrisma.

Oleum etenim ignis nostri, Spiritus sancti est sacraraen-
tum. In Actibus Apostolorum advertite quando legitur. ,

Modo incipitliber ipse legi^. Hodie coepitliber, qui vo-

catur Actuum Apostolorum. Qui vult proficere^ habet
unde.Quando convenitis ad Ecclesiarn, toUite fabulas va-
nas : intenti estote ad Scripturas. Codices vestri nos su-
mus. Attendite ergo , et videte, quia venturus est Pente-
Et sic veniet
coste Spiritus sanctus. : in linguis igneis se
ostendit. Inspirat enim charitatem ,
qua ardeamus in
Deum et contemnamus mundum
, , et foenum nostrum
exuralur, et cor quasi aurum purgetur. Accedit ergo Spi-
ritus sanctus ,
post aquam ignis et eflicimini panis, quod
:

est corpus Christi. Et ideounitas quodam modo significa-

tur. Tenetis sacramenta ordine suo. Primo post oratio-
nem, admonemini sursum habere cor. Hoc decet membra
Christi. Si enimmerabra Christi facli eslis, caput vestrum
ubi est? Membra habent caput. Si caput non proecessisset,
membra non sequerentur. Quo ivit caput vestrum ? Quid
reddidistis in Symbolo? « Tertia die resurrexit a mortuis,
» ascendit in coelum, sedet ad dexteram Patris. » Ergo
in coelo est caput nostrum. Ideo cum dicitur « Sursum :

•» cor respondetis « Habemus ad Dominum. » Et ne

•, )) :

hoc ipsum quod cor habetis sursum ad Dominura, tribua-

tis viribus vestris , meritis vestris , laboribus vestris ,
quia
Dei donum est sursum habere cor , ideo sequitur episco-
pus, vel presbyter qui ofTert , et dicit, cum responderit
populus Habemus ad Dominum sursum cor Gratias
: « :

)) agamus Domino Deo nostro, » quia sursum cor habe-

' ViJe Scr. alias gS de Diveisis.
 ,

SERMO GCXXVII, \N DIE rASClI^. 179

mus. Gratias agaraus (|uia nisi donarot, in tcrra cor ha-
,

bercmus. Et vos attestamini « Dignum et justum cst » :

dicentes ut ei gratias agamus qui nos fecit sursum ad

,

nostrum caput habcre cor. Deinde post sanctificationem

sacrificii Dei ,
quia nos ipsos voluit esse sacrificium suum
(juoddemonstratum est, ubi impositum estprimum illud,
sacrificium Dei et nos, id est, signum rei quod sumus ecce :

ubi est peracta sanctificatio, dicimus Orationem Domini-

cara c[uam accepistis et reddidistis. Post ipsam dicitur
, :

« Pax vobiscum » et osculantur se Christiani in osculo

:

sancto. Pacis signum est sicut ostendunt Jabia, fiat in

:

conscicntia. Id cst, cjuomodo labia tua ad labia fratris lui

accedunt, sic cor tuura a corde ejus non reccdat. Magna
ergo sacramenta et valde magna. Vultis nosse quomodo
,

comraendentur? Ait Apostolus « Qui manducat corpus :

)) Christi aut bibit caUcem Domini indigne, reus erit

,

» corporis et sanguinis Domini. » Quid est indigne acci-

pere? Irridenter accipere , contemptibihter accipere.Non

tibi videatur vile ,
quia vides. Quod vides , transit : sed
c{uod significatur invisibile, non transit; sed permanet.
Ecce accipitur, comeditur, consuraitur nuraquid cor- :

pus Christi consumitur? nuracpiid Ecclesia Christi consu-

mitur? numquid membra Christi consumuntur? Absit.
Hic mundantur ibi coronantur. Manebit ergo quod sig-
:

nificatur seternaliter , c[uanquara transire videatur. Sic

ergo accipite , ut vos cogitetis, ut unitatem in corde ha-
beatis, sursum cor seraper figatis. Spes vestra non sit in
terra, sed in coelo : fides vestra firma sit in Deum , accep-
tabiilis sit Deo. Quia quod modo hic non videtis , et cre-
ditis , visuri cstis illic, ubi sine fme gaudebitis.

12.
180 S. AUGUSXIKl EPISCOll

».X V^ V\ VWV W\'\ lV*/\ VVVV VVX^VVVVV^^VVVVVVViVVV^lVVVVVVVVVV^' VVV^A^V^/^ \wvvw\ ww ww

SERMO CCXXVIIP.

In die Paschce, V.

Ad populum et ad Infaiiles.

I.PosT laborem noctis prseteritoe quoniam etsi spiri- ,

tus promptus est, caro tamen infirma diu vos tenere ser- ,

mone non debeo, et tamen sermoncm vobis debeo. Dies

istos_, quibus post passionem Domini nostri Deo cantamus

Alleluia , festos babemus in laetitia usque ad Pentecosten,

quando missus est de coelo promissus Spiritus sanctus. Ex
his diebus , septem vel octo qui nunc aguntur , Sacra-
mentis Infantium deputantur.Qui paulo ante vocabantur
Competentes, modo vocantur Infantes. Competentes di-
cebantur, c|uoniam materna viscera ut nascerentur, ,

petendo pulsabant : Infantes dicuntur, quia modo natb

sunt Christo ,
qui prius nati fuerant sa^culo. In ilHs est
novata ^
,
quae in vobis debet esse firmata : et qui jam
fideles estis , non
exempla quibus pereant sed qui-
eis ,
,

bus proficiant prsebeatis. Intendunt enim vos modo nati,

quomodo vivatis ohm nati. Hoc faciunt qui etiam secun-
dum Adam nascimtur : prius parvuh sunt \
post mores
majorum cum sentire coeperint, quid imitcnturattendunt.
Et quoniam quo duxerit major, sequitur minor; optan-
dura est ut bona via major eat , ne sequendo major et

' Alias 17 ex Vignerianis. — ^Cod, Cass, vii: In illis nova vita.

 SERMO CCXWIII , IN DIE P.VSCII.I', Ifil

minor pcreant. Ilaquc vos, fratros, qui jam ([uoilain modo

pcr .Ttatcm rcgcncrationis parcntcs cstis , allo(|uor vos,

ac cxhortor, ut ita vivatis, ut cum cis ([ui vos imitantur,

gaudeatis, non pcrcatis. Altendit modo natus ncscio([ucni
fidclcm cbriosum : timco nc dicat sibi : Quarc ille fidclis

est, tantum bibit? Altcndit nescio (|uem frx^nerato-

et
rem tristem datorcm truculcntum exactorcm ct dicit
, , ,

sibi Faciam et ego. Ilespondctur ci Jam fidelis cs, noli

: :

facere baptizatus es rcnatus es mutata est spes mu-

^
^ , , ,

tentur mores. Et ille: Quare ille et ille fideles sunt? Nolo

dicere alia quis enim commemoret omnia? Ideo, fratres
•,

mei ,
quando male vivitis ,
qui jam fidelcs estis, cl de vo-
bis et de istis malam rationem Deo reddetis.
II. Jam ipsos alloquor , ut grana sint in area, ut pa-
leam quoe vcnto circumfertur , non sequantur, cum qua
pcrcant ; scd maneant ponderc charitatis , ut pcrvcniant
ad regnum immortalitatis. Vos ergo fratres, vos fihi, vos
novella germina matris Ecclesioe , obsecro vos per quod
accepistis , ut attendatis in eum qui vos vocavit ,
qui di-
Icxit vos ,
qui perditos qusesivit vos, qui inventos illumi-
navit vos , ut non sectemini vias perditorum , in quibus
errat nomcn fidclium : non cnim c[U3eritur c[uid voccntur,
sed utrum nomini suo consonent. Si natus est , ubi cst
nova vita ? Si fidelis cst, ubi est fides ? Audio nomen, ag-
noscam ct rem. Eligite vobis c[uos imitemini, Deum li-

mentcs , Ecclesiam Dei cum timorc intrantes, verbum

Dei diligenter audicntes , meraoria retinentes , cogita-
tione ruminantes, faclis implentes, ipsos eligite quos imi-
t.cmini. Non dicat cor vestrum Et ubi inveniemus talcs?:

Estote tales , et invenietis tales. Omnis res similis ad simi-

lem cohserct : si perditus vixeris, non se tibi junget nisi
perditus. Incipe bene vivere , et videbis quanti socii te
' Cod. Cass. vn : Noli peccare.
182 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cireumdent , de cjuanta fVaternitate gratuleris. Postrcmo ,

non invenis quod imiteris? Esto quod alius imitetur.

III. Sermonem ad altare Dei debemus hodie Infanti-
bus de Sacramento altaris. Tractavimus ad eos de sacra-
mento Symboli ,
quod credere debeant : tractavimus de
sacramento Orationis dominicae, quomodo petant et de ^

sacramento Fontis Baptismi^ Omnia haec et disputata

et

audierunt, et tradita perceperunt de Sacramento autem :

altaris sacri quod hodie viderunt nihil adhuc audie-

,
,

runt hodie iUis de hac re Sermo debetur. Propterea hic

•,

Sermo brevis esse debet, et propter laborem nostrum , et

propter aedificationem illorum.

lAVVVlVVVVVVVVVVV^VVV^Vt/VVVVVl^VVVVVVVVVVVVVVVVVVVt^VVVVVV^VVVt/VXVV^

SERMO CCXXIX.

De Sacramentis fidelium ^ feria II Paschce^

FRAGMENTUM,

In Bedae et Flori Collectione repertum, ad 1 Cor. x.

QuiA. passus est pro nobis commendavit nobis in isto ,

Sacramento corpus sanguinem suum quod etiam fecit

et ;

et nos ipsos. Nam et nos corpus ipsius facti sumus et per ,

misericordiam ipsius quod accipimus nos sumus. Re- ,

cordamini et vos non fuistis et creati estis. Ad aream

, ,

Cod. Cass. vu Tractavimus Je Sacramento Orationis Dominicte , quem ,

:

etquoraodo, et quaies debcanl invocare, tractavimus de sacramenlo fontis et

Captisni!.
 ,:

SERMO CCXXIX , DE SACRAMENTIS FIDELIUM. 183

Dominicam comportali boum id estis : laboribus , csl

annunlianlium Evangelium triturati estis. Quando Gale- ,

chumcni ditrerebamini in horreo servabamini. Nomina

,

vestra dedistis ; ctepistis moh jejuniis et exorcismis. Postea

ad aquam venistis , et conspersi estis, et unum facti estis

accedente fervore Spiritus sancti cocti estis : et panis Do-

rainicus facti estis. Ecce cjuod accepistis. Quomodo ergo
unum videtis esse quod factum est, sic unum estote vos,
diligendo vos , tenendo unam fidem, unam spem, indi-
viduam charitatem. Hreretici quando hoc accipiunt, tes-

timoniura contra se accipiunt : quia illi quaerunt divisio-

nera , cum panis iste indicet unitatem. Sic et vinum in
multis racerais fuit , et raodo in unum est. Unum est in

suavitate cahcis ,
post pressuram torcularis. Et vos post
illajejunia, post labores, post huraihtatem et contritio-
nem ,
jara in nomine Christi tanquam ad calicem Domini
venistis : et ibi vos estis in raensa , et ibi vos estis in ca-
hce. Nobiscum vos estis. Simul enim hoc sumimus, simul
bibimus : quia simul vivimus.
184 S. AUGUSTINl EPISCOPI

SERMO CCXXX\

In diebus Paschalihus, I,

De versu Psalmi cxvii : Hic est dies , quem fecit Dominus.

SicuT Domino nostro cantavimus, ita illo adjuvante fa-

ciamus. Omnis enim dies a Domino factus est non tamen :

sine causa de aliquo prsecipue scriptum est : c.Hic est dies

)) quem fecit Dominus^. » Legimus cum Deus conderet
coelum et terram, quia dixit « Fiat lux. Et facta est lux.
:

))Et vocavit Deus lucem, Diem et tenebras, Noctem ^. » ^

Sed est alius dies certus nobis et prsecipue commendan-

dus, de quo dicit Apostolus « Sicut in die honesle am- :

)) ])ulemus *. » Dies iste vulgaris quotidianus, oriente sole

et occidente perficitur. Est alius diesquo fulget verbum ,

Dei in cordibus fideliura et pellit tenebras non oculo- , ,

rum sed morum malorum. Ipsum ergo agnoscamus in

, ,

ipso gaudeamus. Audiamus Apostolum dicentem « Filii :

» enim lucis sumus, et filii diei non sumus noctis, ne- :

» que tenebrarum^ Sicut indiehoneste am])ulemus. Non

» in comessationibus et ebrietatibus, non in culjilibus

» et impudicitiis non in contentione et aemulatione

, sed :

» induite Dominum Jesum Ghristum. Et carnis providen-

» liam , ne feceritis in concupiscentiis''. » Hoc si facitis ,

tolo corde cantatis : « Hic est dies, quem fecit Dominus.»

Quod enim cantatis , vos estis , si bene vivatis. Quam
> Alias de Diversis 89. — » Psal.cxvii, 24. — ^Gen. i, 3-.5. — 4 Rom,
xiii, i3. — 5 I Tliess. V, 5. — ^ Rom, xiii, i3, 14.
 ,

SEKMO CCXXXI, IN DIEBUS PASCIlALIBrS. 185

multi per hos dics incbriantnr? Qnam mnlli \wy hos dics,
pnrum cst c[uia inchriantur , insnper eiiam lurpilcr cru-
deliterque rixantur ? Tales non cantant : « Ilic est dies

)) quem fecit Dominus. » Respondet eis Dominus : 'rene-

hr^e estis non ego feci vos. Si vultis esse dies (pKMn
: ,

fecit Dominus, benevivite et habebitis lucem veritalis

:
,

([uae nunquam occasum faciet in cordibus vestris.

SEFvMO GCXXXP.

Tn diebus Pasclialibus , II.

Dc resurrectione Ghristi secundum Marcum.

I. Resxjrkectio Domini nostri Jesn Christi cx morc lc-

omnibus libris sancti Evangelii. In hac

gitur his diebus ex
lectione animadvertimus, ([uomodo ipse Discipulos suos
prima membra sua hsercntes lateri suo objurgavit Do-
,

minus Jesus c[uia c[uem dolebant occisum fuisse non

: ,

credebant vivum esse'^. Patres fidei nondum fideles ma- :

gistri, ut crederet totus orbis terrarum c[uod pr?edicaturi

fuerant, et propter quod fuerant morituri, nondum crc-
dcbant. Quemviderant mortuos suscitasse, noncrcdcbant
resurrexisse. Merito ergo objurgabantur : ostendebantur
sibi ut innotesccrent sibi qui essent per se ipsos , c[ui fu-
turi essent [ler iiium. Sic etiam Petrus demonslratus est
sibi, quando Domini imminente passione prsesumpsit, ct
vcniente ipsa [lassione titnbavit^. Vidit se in se, doluit se
in se, llevitse in se : conversus est ad eum qui fecerat se.

' Alias de Temporc i^i. — ' Marc. xvi, i4- — ^ MaUli. xkvi.
186 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Ecce adhuc non credehant, cum jam viderent. Qualis
isti

ilUus dignatio qui nohis dedit credere quod non vide-

,

mus? Nos credimus eorum verbis, illi non credebant ocu-

lis suis.

II. Resurrectio autem Doraini nostri Jesu Christi nova

vita est credentium in Jesum, et hoc est sacramentum
quod valdenosse etagere
passionis et resurrectionis ejus,
debetis. Non enim mortem. Non
sine causa vita venit ad
sine causa fons vitoe unde bibitur ut vivatur, bibit hunc
calicem qui ei non debebatur. Non enim Christo debe-
batur mori. Unde venerit mors, criginem ipsius quaera-
mus. Pater mortis peccatum est. Si enim nunquam pecca-
retur nemo moreretur. Legem Dei, hoc est, prseceptum Dei
cum conditione homo primus accepit; ut si servaret, vi-
veret^ si corrumperet, moreretur. Nonse se credendo mo-
riturum fecit unde moreretur
, et invenit verum fuisse5

quod dixerat qui legem dederat. Inde mors inde mortahs, ,

inde labor inde miseria inde etiam post mortem priraam

, ,

mors secunda, id est, post mortem temporalem mors

sempiterna. Huic ergo conditioni mortis, his Jegibus in-
ferni obstrictus nascitur omnis homo : sed praeter illum
hominem, qui homo factus est, ne periret homo. Non
enim legibus mortis venit obstrictus : ideo dicitur in
Psalmo : « Inter mortuos liber^. » Quem sine concupis-
centia virgo concepit ,
quem et virgo peperit , et virgo per-
mansit. Quivixit sine culpa, qui non est mortuus propter
culpam comraunicans nobiscum pcenam , non commu-
:

nicans culpam. Poena culpae mors Dominus Jesus Christus :

mori venit, peccare non venit: communicando nobiscum

sine culpa poenam, et culpam solvit et pcenam. Quam
poenam solvit? Quae nobis debebatur post istam vitam.
Ergo crucifixus est, ut in cruce ostenderet veteris homi-
' Psal. i.xxxvii,6.
 ,

SERMO CCXXXI , IN DIEBUS PASCHALIBUS. 187

nis nostri occasum : et resurrexit, ut in sua vita ostenderet

nostrae vitae novitatem. Sic enim doctrina docet aposto-

lica : « Traditusest, inquit, propter peccata nostra , et re-
)) nostram^
surrexit propter justificationcm Hujus rei ))

signum circumcisio data erat Patribus ut octavo die ,

circumcideretur omnis masculus'^. Circumcisio fiebat in

cultellis petrinis" : quia petra erat Christus^. In ista cir-

cumcisione significabatur expoliatio carnalis vitae octavo

enim dies heb-
die per Christi resurrectionem. Septimus
domadis sabbato completur. Sabbato Dominus jacuit in
sepulcro, sepiima sabbati : resurrcxit octava. Resurrectio
ipsius innovat nos. Ergo octavo die resurgendo circumcidit
nos. Inipsa spe vivimus.
III. Audiamus Apostolum dicentem : « Si resurrexistis

)> cum Christo. » Quomodo resurgimus ,

qui nondum mor-
tui suraus? Quid est ergo quod voluit dicere Apostolus,
« Si resurrexistis cum Christo? )) Numquid ille rcsurre-
xisset, nisi prius mortuus fuisset? Viventibusloquebatur,
nondum morientibus, et jam resurgentibus? Quid sibi

vult? Videte quid dicat : « Si resurrexistis cum Christo,

)) quae sursum sunt quserite, ubi Ghristus est in dextera
)) Dei sedens : quae sursum sunt sapite, non quae super
)) terram. Mortuienira estis^. )) Ipsedicit Apostolus, non
ego : sed tamen verum dicit ^ et ideo dico et ego. Quare
illud dico et ego? « Credidi propter quod locutus sum^. ))

Si bene vivimus , raortui sumus, et rcsurreximus. Qui

autcm nondum mortuus est , nec resurrexit male adhuc ,

vivit et si male vivit, non vivit moriatur, ne moriatur.

: :

Quid est, moriatur ne moriatur? Mutetur, ne damnetur, ,

« Si rcsurrexistis cura Christo » verba repeto Apostoli ,

« Quae sursura sunt quaerite, ubi Christus est in dcxtera

• Rom. IV, q5. — ' Gen. xvii, 12. — ' Josm", v, ?. — 4 i Cor. x, 4. —
5 C0I0.SS. m, 1-3. — *"'
Psal. cxv, 10.
 ,

188 S. ATJGUSTINl EPISCOPI

» Dci scdcns", qnaj sursum sunt sapite , non f|unc supcr

» terram. Mortui enim estis,et vita vcstra al^sconilita est
)) cum Ghrislo in Dco. Cum Christus apparuerit vita*ves-
» tra, tunc et vos cum illo apparebitis in gloria ^ »

Haec sunt verha Apostoli. Ei qui nondum mortuus est,

dico ut moriatur ei qui adhuc male vivit, dico ut mute-

:

tur. Sienim male vivebat, et jam non male vivit mor- ,

tuus est si bene vivit, resurrexit.

:

IV. Sed quid est bene vivere? Quse sursum suntsapere,

non quse sunt super terram. Quandiu terra es, etin terram
vadis-? Quandiu lingis terram? Amando terram, utique
lingis terram , et efficeris ejus inimicus, de quo dicit

Psalmus : « Et inimici ejusterramlingent^. » Quideratis?

Filii hominum. Quidestis? Fihi Dei. « Filii hominum quo
)» usque graves corde? Ut qui dihgitis vanitatem, et
)) quaeritis mendacium^? Quod mendacium quseritis?
))

Dico modo. Beati esse vultis_, scio. Da mihi hominem la-

tronem, sceleratum, fornicatorem , maleficum, sacrile-

gum omnibus vitiis inquinatum, omnibus flagitiis seu
,

facinoribus obrutum qui non veht beate vivere. Scio ,

omnes vultis beate vivere sed unde homo beate vivit hoc : ,

non vultis qunercre. Quaeris aurum, quia putas te deauro

beatum futurum sed aurum te non facit beatum. Quare
:

([uaeris mendacium? Quare vis esse in isto saeculo subli-

matus? Quia honore hominum et pompa sseculi putas te

licatum futurum sed pompa soecuH non te facit beatum.
:

Quare quseris mcndacium? Etquidquid hic ahud quaeris,

cum saeculariter quaeris, cum amando terram quaeris,
cum hngendo terram quaeris propterea quaeris, ut sis ;

beatus sed nulla res terrena te facit beatum. Quare non

:

cessas quaerendo mendacium ? Unde ergo eris beatus?

« Fihi hominum quo usque graves corde ? Non vultis ))

• Coloss. 111, 1-4. — ^ Gen. iii, 19. — 3 pcal, lxxi, 9. — ^ Id. iv, 3.
 ,:

SERMO CCXXXI , IN DIEBUS 1'ASCHALIBUS. 189

csse graves corde, qui terrra oiieratis cor vestrum? Quo
usque fuerunt graves corde homiues? Antequam veniret
Christus , antequam resurgeret Christus , fuerunt homi-
nes graves corde. « Quo usque graves corde? Ut (juid di-
» ligilis vanitatem, et {juaerilis mendaciumi' » Yolentes
beati esse , eas res quseritis unde miseri sitis. Falht vos
quod quaeritis : mendacium quod quaeritis.
est,
V. Beatus vis esse? OsLendo, si vis, unde sis healus.
Sequereibi : « Quousque graves corde? Ut quid dihgitis
» vanitatem, et qu.Tcrilis mendacium? Scitotc. Quid?Quo-

» niam Dominus magnificavit sanctum suum'. » Venit

Christus ad miserias nostras, esurivit, sitivit, fatigalus
est, dormivit , mirafecit , mala passus est, flagellatus est,
spinis coronatus est, sputis ilhtus est, alapis Cccsus, hgno
confixus , lancea vuhieratus, in scpulcro positus; sedter-
finito labore, mortua morte. Eccc ibi
tio die resurrexit ,

oculum habete in ejus resurrectione quia ita magnifi- ;

cavit sanclum suum, ut resuscitaret eum a mortuis, et

daret ei honorem in coelo sedendi ad dexteram suam.
Ostendit tibi quid debeas sapere , si vis beatus esse : hic
enim esse non potes. In hac vita beatus esse non potes :

nemo Bonam rem quaeris sed terra ista non est

potest. ,

regio hujus rei quam quaeris. Quidquaeris? Beatam vitam.

Sed non cst hic. Aurum si qusereres in loco ubi non est
ille qui novit quia non est ibi , nonne diceret tibi : Quid
fodis, quid terram soIIicitas?Fossam facisquodescendas,
non ubi ahquid invenias. Quid es responsurusadmonenli
te? Aurum quaero. Et ille : Non tibi dico, nihil cst c[uod
([uaeris : sed^ non est ubi quajris. Sic et tu quando dicis
Beatus csse volo : bonam rem quaeris, sed non est hic. Si
habuit hic illud Christus, habebis et tu. In regione mortis
tuoe, (|uid ille invenit , altendc : veniens de alia regionc
> Psal. IV, .|.
190 S. AUGUSTIM EPISCOPI

quid hic invenit , nisi quod hic abundat ? Manducavit te-

cum, quod abundat in cella miserioe tuse. Acctum hicbi-
bit, fel hic habuit. Ecce quidin cella tua invenit. Sed ad
magnam mcnsam suam te invitavit, mensam cceli, men-
sam Angelorum, ubi ipse panis est. Dcscendens ergo et
ista mala inveniens in cella tua et non dedignatus est ta-
,

lem mensam tuam, et promisit tibi suam. Et quid nobis

dicit? Credite, creditevos venturos adbonamensae meae,
quando non sum dedignatus mala raensse vestrae. Malum
tuum tuht et bonum suum non dabit? utique dabit. Vi-
,

tam suam promisit nobis sed incredibihus est quod fecit.

:

Mortem suam praerogavit nobis tanquam diceret Ad vi-

: :

tam meam vos invito ubi nemo moritur ubi vere vita
, ,

beata est, ubi cibus non corrumpitur, ubi reficit et non

deficit. Ecce quo vos invito, ad regionem Angelorum, ad

amicitiam Patris et sancti Spiritus , ad coenam sempiter-

nam, ad fraternitatem meam •
postremo ad me ipsum,
ad vitam meam vos invito. Non vultis credere ,
quia dabo
vobis vitam meam? Tenete pignus mortem meam. Modo
ergo cum in ista carne corruptibili vivimus morum muta- ,

tione cum Christomoriamur, amore justitiae cumChristo

vivamus beatam vitam non accepturi, nisi cum ad illum
:

venerimus qui venit ad nos, et cum illo esse coeperimus,

,

qui mortuus est pro nobis.

 SERMO CCXXXII, IN D1E13US PASCIlALmUS. 191

SERMO CGXXXIl^

/n diehus PaschalihuSy 111.

De resurrectione Chrisli secunduni Lucam.

I. Resurrectio Domini nostri Jesu Christi et hodie re-

citata est; sedde altero libro Evangelii (jui estsecundum ,

Lucam. Primo enim kcta est secundum Matthaeum, hes-

terno autemdie secundum Marcum, hodie secundum Lu-
cam sic habet ordo Evangelistarum. Sicut enim passio
:

ipsius ab omnibus Evangelistis conscripta est sic dies isti ,

septem vcl octo dant spatium ut sccundum omnes Evan- ,

gelistas resurrcctio Domini recitetur. Passio autem quia

uno die legilur, non solet legi, nisi secundum Matthaeum.

Volueram ahquando, ut per singulos annos secundum
omnes Evangelistas etiam passio legeretur factum est :
5

non audierunt homines quod consueverant, et perturba-

ti sunt. Qui autem amat litleras Dei, et non vult esse sem-

per idiota omnia novit etomnia diiigenter inquirit. Sed

, ,

sicut cuique Deus partitus est mensuram fidei sic quisquc ,

proficit^.
IL Nunc attendamus quodhodife, cum legeretur, au-
divimus : nam quod heri commendavi Gharitati Vestrae, ex-
pressius hodie audiviraus, infidelitatem Discipulorum : ut
intelligamus quantumejus beneficio nobispraestitum est,
ut quod non vidimus, sic credamus. Vocavit eos, instru-
' Alias dc TcMiipoic i!\\. — ' Rom. xii, 3,
192 S. AUGUSnisi EPiscopi
xit cos, vixit cum eis in terra, fecit ante eorum oculos
tanta mirabilia usque ad mortuos suscitandos. Mortuos
resuscitavit^carnem suam posse resuscitare non credeba-
tur. Venerunt mulieres ad monumentum corpus in mo- :

numento non invenerunt-, resurrexisse Dominum ab An-

gelis audierunt fceminoe viris nuntiavcrunt. Et quid
:

scriptum est? quid audistis? « Visa sunt ista ante oculos

•» corum quasi deliramenta^ » Magna infelicitas condi-
tionis humanae. Quando locuta est Eva quod dixerat ser-
pens'^, audita est cito. Muiieri mentienti creditumest, ut
moreremur non estcreditum foeminis vera dicentibus, ut
:

viveremus. Si non erat credendum foeminis, quare Adam

credidit Evae? Si foeminis credendum, quare sanctis mu-
lieril)us non crediderunt Discipuli ? Et ideo in hoc facto

consideranda est benigna dispensatio Domini nostri. Nam

hoc est quod egit Dominus Jesus Christus ut prius illum ,

sexus foemineus resurrexisse nuntiaret. Quia per sexum

foemineum cecidithomo, per sexum fcemineum reparatus
est homo : quia virgo Christum pepererat , foemina resur-
rexisse nuntiabat. Perfoeminam niors per foeminam vita. ,

Sed non crediderunt Discipuh ut dixerant foeminse de- :

lirare putaverunt, quando tamen vera nuntiabant.

III. Ecee ahi duo ambulabant in via et loquebantur ,

secum de his qu£E acciderant in Jerusalem de iniquitate ,

Judaeorum, de morteChristi ambulabant fabulantes, et :

quasi mortuum dolentes, resurrexisse nescientes. Apparuit

et ipsis^ faclus est tertius viator, miscuit cum eis amica
colloquia. Oculi eorum tenebantur, ne agnoscerent eum.
Oportebatenim ut melius cor inslrueretur cognitio
, : dif-
ferlur : quterit ab eis quid intcr se loquercnlur , ut quod
ipsc sciebat illi faterentur. Et quod audistis, mirari coe-
perunt, quia de reclaraet tam manifesta velut a nesciente
' Luc. XXIV, II. — ^ Gen. in, G.
 SERMO CCXXXir , IW DIKUUS 1'ASCI1AL1UIjS. 193
interrogabantur. « Tu solus, inquiunt, percgrinus cs in
» Jerusalem , et nescis quae ibi gesta sunt? »> At ille di-

xit : « Quae? De Jesu Nazareno, qui fuit prophela potcns

)) Hoc est, o Discipuli? Propheta crat
factis et dictis^ »

Christus, Dominus Prophetarum? Judici vestro nomcn

praeconis imponitis. Ad alienorum verba devenerant. Quid
est quod dixi, ahenorum verba? Recolite, quando ipse
Jesus ait Discipuhs suis : « Qucm me homines essc dicunt
)) Filium hominis ? » Responderunt opiniones alienas. « Alii
)) dicunt quod Elias es, alii ([uia Joannes Raptista, ahi
)) quia Jeremias, aut unus ex Prophetis. )) Verba ista

alienorum erant, non Discipulorum. Ecce ad ipsa verba

Discipuli venerunt. « Nunc ergo vos quem me esse dicitis ? »
Respondistis mihi opiniones alicnas , fidem vestram volo
audire.-Tunc ait Petrus, unus pro omnibus, quia unitas
inomnibus « Tu es Christus Filhis Dei vivi.))Non quicum-
:

que unus ex Prophetis; sed Filius Dei vivi; adimplelor

Prophetarum creator et Angelorum. « Tu es Christus
,

))Filius Dei vivi. » Audivit quod decuit illum audire ex

hac voce, et tah voce. « Reatus es Simon Rar-Jona (juia ;

)) non tibi revelavit caro et sanguis , sed Pater meus qui

)) in coehs est. Et ego dico tilji : Tu es Petrus , et super
)) hanc petram sedificabo Ecclesiam
et portae in- meam ,

)) ferorum non vincent eam. Tibi dabo claves regni coe-

)) lorum et qusecumque solveris in terra, soluta erunt et
5

)) in coeloetquaecumque hgaveris in terra hgata erunt

^ ,

» et in coelo^. Fides hoc meruit audire non homo. Nam

)> ,

ipsehomo quid erat, nisi quod ait Psalmus « Omnis homo :

))mendax"? »
IV. Denique continuo post haec verba denuntiavit ilhs
passionem suam et mortem. Expavit Petrus, et ait « Ab- :

» sit a te, Domine, non fiet istud. » Tunc Dominus « Redi :

'
Luc. XXIV, 18, 19. — 2 Maltli xvi, iS-ig. — ^psal. cxv, 11.

cxxvii. 13
 ,

194 S. AUGUSXIM EVISCOPI

)) posL me, Sataiias. » Pelrus Salanas ? Ubi sunt illa verba :

« Bealus Simon Bar-Jona ? « Numquid ])ealus Satanas?

es

« Beatus, » de Dei « Satanas, de hominis. Denique

: ))

ipse Dominas exposuit quare illum dixerit Salanam « Non :

» enim sapis quoe sunt Dei scd qux sunt hominis V. »

,

Unde tunc beatus? « Quia non tibi revelavit caro et saii-

» guis , sed Pater meus qui in coelis est. » Unde postea

Satanas ? « Non sapis quae Dei sunt » quae quando sapie- 5

bas beatus eras « Sed sapis quae hominum sunt. » Ecce

, :

cjuomodo alternabat anima Discipulorum, quasi ex ortu

et occasu : modo stabat modo jacebat; modo illumina-
,

hatur , modo tenebrabatur; quia de Dei illuminabatur

de suo tenebrabatur. Unde illuminabatur? « Accedite ad
M eum,et illuminamini'^. » Unde tenebrabatur? « Qui ]o-

quitur mendacium, de suo loquitur^. Filium Dei«vivi di-

xerat : ettimebat ne moreretur, cum Fihus Dei esset^ et
ad hoc venisset, iit moreretur. Nisi ille venisset ut morere-
tur ncs unde viveremus ?
,

V. Unde nobis vita Ipsum attende

, unde illi raors? :

« In principio erat Verbum, et apud Deum, Vcrbum erat

» et Deus erat Verbum^. » Qusere ibi mortem. Ubi ? unde?

quomodo?Erat Verbum, Verbum apud Deum, Deus Ver-

bum. Siinvenisibi carnem etsanguinem, invenis mortem.
Ergo illi Verbo unde mors ? Nobis autem hominibus in terra
positis, mortalibus, corruptibihbus, peccatoribus, unde
vita? Non erat iUi unde habecet mortera, non habebamus
nos unde haberemus vitam accepit ille morlem de nostro,
:

ut daret nobis vitam de suo. Quomodo ille raortem de nos-

tro? « Verbum caro factura est, et habitavit in nobis^. »

Accepit hinc a nobis, quod otTerret pro nobis. Vita auteni

unde nobis? « Et vita erat lux hominum. » Ipse nobis
' Malth. XVI, 22, 23. — 2 Psal. xxxin, 6. — 3 Joan. vui, 44- — ^ W- "j i«

— 5 Ibid. 14.
 ,

SEKMO CCXXXII, IN UIHBUS 1' ASCIIALIBUS. 195

vila, nosiili mors. Sed cjualis mors? Dignationc, non con-
ditione 5 cjuia dignalus est, cjuia voluit_, quia misertus
est : potestatc mortuus cst. « Fotestatem , inc|uit , habeo
» ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum
» eam^ » Hoc Petrus nebciebat, quando au-
suracndi
dita morte Domini expavit. Sed ecce jam dixerat Dominus
moriturum se, et resurrecturum tertia die. Factum est
quod proedixerat, et non credebancqui audierant. « Ecce
» jam triduum cst, cx quo ista facta sunt et nos puta- •

» bamus quia ipse esset redempturus Israei » Spera- '^.

balis,jam desperatis? de spe cecidistis ? Levat vos qui

vobiscum ambuiat. Discipuii erant, ipsum audierant, cum
ipso vixerant, magistrum ipsum noverant, ab iilo instructi
erant, ct non potnerunt imitari et habere fidem latronis
pcndentis in cruce.
Yl. Sed forte aiiqui vestrum nesciunt quod dixit de la-
Irono, non audiendo passionem secundum omnes Evan-
gelistas. Isteenim evangeiista Lucas narravit quod dico.
Quia duo iatrones crucifixi sunt cumChristo, dixit hoc
et Malthaeus sed unus eorum iatronum quia insultavit
:

Domino, et alter eorum (juia credidit in Christum, Mat-

lliaeus non dixit Lucas dixit^. Recoiamus fidem latronis,
:

quam non invenit Christus post resurrectionem in Disci-

pulis suis. Pendebat in cruce Christus, pendebat et latro :

in medio ille, ilii a lateribus*. Insuitat unus, credit aiter,

judicat medius iile. liie enim qui insultabat hoc , dixit :

a Si Fiiius Dei es , libera te. » Et alius ad illum : « Tu

» non times Deum. Si nos propter facta nostra merito
» patimur, ipse quid fecit.? » Et conversus ad eum
» Meraento mci, Domine, cum veneris in regnum tuum^,»
Magna fides : huic fidei quid addi possit , ignoro. Tituba-
» Joan. X, i8.— » Luc. xxiv, 2i. — 3 jd. xxiii, 4o. — ^ Mattli. xxvii, 38.
— 5 Luc. xxm, 39-43.
13.
 ,
:

196 S. AtJGtJSTINl EPISCOn

veriint ipsi qui viderimt Christum mortuos suscilaiitem :

credidit ille qui videbat secum in ligno pendentem. Quando

illi titubaverunt, tunc Qualcm fructum Ghris-
ille credidit.

tus de arido ligno percepit ? Quid ei dixerit Dominus au-

diamus. « Amendico tibi hodie mecum eris in paradiso. » ,

Tu ditlers te, ego agnosco te. Quando speraret latro, de

latrocinio ad judicem de judice adcrucem, de cruce ad
,

paradisum? Denique ipse attendens merita sua, non dixit

Memento mei, ut liberes me hodie sed « Gum : , veneris
» in regnum tuum tunc mei memor esto » ut , 5 si raihi

tormenta debentur, vel quo usque veneris in regnum

tuum. Et ille Non sic invasisti in regnum coelorum
: :

vim fecisti, credidisti, rapuisti. « Hodie mecum eris in

» paradiso. « Non te ditlero : tantoe fidei hodie 'reddo

quod debeo. Latro dicit : « Memento mei , cura veneris
» in regnura tuum. » Non solum credebat resurrecturum,
sed etiam regnaturura. Pendenti, crucihxo, cruento, hse-
renti : « Cum veneris, inquit, in regnum tuum : » Et illi,

« Nos sperabamus. » Ubi spem latro invenit , Discipuius

perdidit.
Yll. Deinde jam, charissimi, magnura sacraraentura
quod cognoviraus, audite. Ambulabat cum ilhs, suscipi-
tur hospitio panem frangit, et cognoscitur. Et nos non
,

dicamus quia Christura non cognovimus novimus si cre- :

dimus. Parumest, novimussi credimus habemus si cre- :

dimus. Habebant illi Christum in convivio, nos intus in

animo. Plus est Christum habere in corde, quara in domo.
Cor enim nostrura interius nobis est quam sit domus ,

nostra. Jamvero ubieum debet fidehs agnoscere.? Agnoscit

qui fidehs est qui autem catechuraenus est, ignorat. Sed
:

januam contra iJlum nemo claudat ut noverit. ,

Vni. Hesterno die raonui et adraoneo Gharitatem * ,

» Viie in superiori Sermone ccxxxi, n. '2, 3.

 :

SERMO CCXXXII , IN DIEBUS PASCHALIBUS. 197

Vestram, quia resnrrectio Christi est iii nobis, si bene vi-
vamus •, si vita vetus nostra mala moriatur , ct quotidie

nova proficiat. Abundant hic poenitentes quando illis :

imponitur manus, fit ordo longissimus. Orate poenitentes,

et eunt orare poenitentes. Discutio poenitentes, et invenio
raale viventes. Quomodo poenitet quodfit? Si poenitet,
non fiat. Si autem fit, nomen errat crimen manet. Ali- ,

qui locum petierunt ahqui excom-

ipsi sibi poenitentiae 5

municati a nobis in poenitentiae locum redacti simt et :

qui sibi petierunt, hoc volunt facere quod faciebant ; et

qui a nol)is excommunicati in poenitentiae iocum redacti
sunt , nolunt inde surgere_, quasi electus sit locus poeni-
tentium. Qui debet esse locus humiUtatis, fitlocus iniqui-
latis. Vobis dico ,
qui vocamini poenitentes, et non estis :

vobis dico. Quid vobis dicam? Laudo vos, in hoc non laudo
sed gemo et plango. Et quidfaciam, factus vile canticum ?

Mutamini, mutamini, rogo. Vitaefmis, incertus est. Omnis

homo cum casu suo ambulat. Quid diflbrtis bene vivere ,

cum putatis, quia longa erit vita ? Longara vitam putatis,

et mortera subitaneara non timetis ? Sed ecce longa sit :

et qusero unum poenitentera, et non invenio ^ Quanto

melius longa bona, quam raala vita erit? Longara coenara
malara nemo ferre , longara vitara raalara omnes volunt
habere. Utique si grande est quod viviraus , bonum sit

ipsum grande. Quid enim vis mah, dic mihi , omnibus

in
tuis actibus , cogitationibus , cupiditatibus ? Terram raa-
lam non vis , segetera raalara non vis utique , sed bonara j

arborera bonam, equuni bonura , servura bonum , ami-

cum bonum filium bonum, uxorera bonam. Et quid hoec
,

raagna commemoro? quandoquidem vestem ipsam ma-

lara non vis habere, sed bonam caligam postremo ipsam 5

non vis nisi bonam? Autda mihi aliquid te velle quod ma-
> Vidc Ser. Lxxii, n. 5, et Ser. lxxkii, n. i^.
198 S. AUGUSTIKI EPISCOPI

lum est, nec te velie aliquid bonum. Puto, villam malam

non vis, sed bonam •, solam animam maiam vis? Quid te

offendisti? Quid de te male tu ipse meruisti ? Inter bona

tua non vis essemalum, nisi te solum. Putate quia dico
quod soieo quod soletis. Ego coram Deo excutio
, et facitis

vestimenta mea. Timeone milii imputetur, quia non dico.

Oflicium meum impieo, fructum vestrura qucero , de bo-
nis operibus vestris gaudiura haberevolo, non pecuniam.
Non enim qui bene vivit, divitem me facit. Et tamen bene
vivat, et facit. Divitiae mese nonnisi spes vestra est in
Christo. Gaudium meum , solatium meum , et respira-

mentum periculorum meorum in his tentationibus nullum

est, nisi bona vita vestra. Obsecro vos, fratres, si obliti

estis vestri , misereraini mei.

SERMO CGXXXIIP.

In diebus Paschalibus^ IK.

De resurreclione Christi secundum Marcum.

I. AuDisTis lectionem sancti Evangelii de resurrectione

Christi. In resurrectioneChristi constabiiita est fides nos-
tra. Passionera Chrisli et Pagani £t impii et Judsei credi-
derunt : resurrectionem nonnisi Christiani. PassioChristi
significat miserias hujus vitse ; resurrectio Christiostendit
beatitudinem futurse vitae. In praesenti laboremus : in fu-
tura speremus. Modo tempus est operis : tunc mercedis.

' Aliasde Diversis 86.

 ,

SERMO CCXXXllI, IN DIEBUS PASCIlALITJUS. 199

Qui pigcr est iii exhibendo opere, impudeiis est in exi-

genda mercede, Aiidistis quid dixerit Discipulis suis post

resurrectionem. Misit eos ad Evangelium praedicandum
et factum est : priiedicatum est Evangelium , pervenit ad
nos. Et ecce , « In omnem terram exiit sonus eorum, et
» in fines orbis terrae verba eorum *. « Ambulando et am-
bulando, Evangelium pervenit ad nos, et ad fines terrse.
Breviter conslituit nobis , loquens Discipulis suis ,
quid
faciamus, quid speremus. Ait enim, sicut audistis quando
loquebatur : « Qui crediderit, et baptizatus fuerit, salvus
» erit-. » Exigitur a nobis fides, offertur salus : « Qui
» crediderit, el baptizatus fuerit, salvus erit. » Pretiosum
est quod nobis proraittitur, gratis fit quod jubetur.
II. « Qui crediderit, et baptizatus fuerit , salvus erit. »
Quid enini ? qui hsec audiebant non erant ? Nonne , salvi
multi salvi credunt salvi sunt et antequam credant?
,

Salvi plane sed vana salus hominum. Qualis est ista sa-
:

lushominum. Qualis est ista salus, quae tibi cum jumento

tuo conmiunis est ? Verumtamen ipsa unde, nisi ab illo ,

de quo scriptura est « Horaines et jumenta salvos facies,

:

^
» Domine » Et addidit
'!
« Secundum multitudinem :

» misericordiae tuae Deus. » Tanta est enim multitudo

,

misericordiae tuse ut veniat a te salus ia istam carnem

,

mortalem hominum, veniat et ad carnem pecorum. Hsec

est multitudo misericordiae tuae. Filiis tuis quid? Ecce
« Homines etjumenta salvos facies, Domine.»NihiInobis
amplius? Quod hominibus quibuscumque, quod pecori-
bus, hoc praestaturet nobis? Non plane hoc. Sed quid?
Audi « Filii autera horainum sub tegmine alarum tua-
:

» rura sperabunt : inebriabuntur ab ubertate doraus tuae,

» et torrente voluptatis tuae potabis eos. Quoniam apud te
» est fons vitae^. » Ghristus est fons vitae. Habebamussa-
* Psal. xvni, f'. — ' Mavc xvi, i6. — ^ Psal, lxx, i3. — '•
M. xxxv. 7, cfc.
 ,

200 S. AWUSTINI EPISCOPI

lutem cum jumentis, quo usqueveniret acl nos fons vitae :

fons vitae venit ad nos, ct fons vitse mortuus est propter

nos. Negabit vitam suam, qui nobis erogavit miortem
suam ? Ipsa est salus , quse non est vana. Quare ? Quia non
transit.

III. Bene animadvertenda « Homi- est ista distinctio :

» Domine Homines, » per-

nes et jumenta salvos facies, :

tinentes ad hominem. « Filii autem hominum, » perti-

nentes ad fihum hominis « Sub tegmine alarum tuarum ,

» sperabunt. » Constituite vobis ante oculos duos homines.

Erigite fidem , evigilet cor vestrum : recordamini homi-
nem , in quo decepti sumus : recordamini hominem , a
quo redempti sumus. lUe homo numquid filius hominis ?
Adam homo erat, fihus hominis non erat. Ideo Dominus
Christus assidue se dicit filium hominis _,
ut faciat nos re-
cordarihominem, qui non fuit fihus hominis ut recor- :

demur in ilio mortem in islo vitam in illo peccatum , ;

in isto remissionem peccatorum^ in illo vinculum, in

isto libertatem •, in illo damnationem , in isto absolutio-
nem. Duo ergo isti homines significati sunt in his ver-
bis « Homines
: et jumenta salvos facies , Domine. Ho-
» mines , » pertinentes ad hominem : « Et jumenta, »
simul cum jumentis eos « salvos facies. » Homo enim in

honore positus non intellexit sicut scriptum est , : « Homo

» in honore positus non intellexit, comparatus est ju-
» mentis insensatis, et simihs factus est eis^ » Propterea,
» Homines et jumenta , » quibus similes facti sunt homi-
nes , quia non intellexerunt , et eis quibus dominari creati
sunt, comparati sunt , « Salvos facies. »

IV. Numquid ipsa est salus , de qua dictum est : « Qui

» crediderit , et baptizatus fuerit , salvus erit ? » Alia est
illa salus, longe aha. AngeU hanc habent : nohte eam
' Psal. xLvm, i3.
 ,
.:

SEUMO ccxxxrir , in diebus pAScirALiBBS. 201

qufiprere in terra. Magna est , sed non esthic. Non est ista

rcsdc ista regione, non esthic talis salus. Sursum cor. Quid
hic quaeris in terra salutem hanc ? Ipsa salus huc venit, et
mortem nostram hic invenit. Numquid Dominus noster
Jesns Christus, quando venit ad nos in carne, invenit hic
salutem istam in regione nostra? Magnura quid huc attu-
lit mercator iste de regione sua veniens : mercator iste

invenit in regione nostra quod hic abundat^ Quid hic

abundat? Nasci et mori. Plena est terra his mercibus
nasci et mori. Natus est, etmortuus est. Sed qua via na-
tus est ? Ad istam regionem venit sed non ea via qua et ,

nos venit. De coelo enim venit a Patre, Et tamen natus est

mortahs. Natus est de Spiritu sancto ex virgine Maria.
Numquid nos de Adam et Eva ? Nos per concupisccn-
sic

tiam carnis , autem non per ipsam. Maria enim virgo

ille

sine virili amplexu sine concupiscentiae aestu quoniam

,
5

ne pateretur huncsestum, ideo ei dictum est : « Spiritus

» sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit

» te'^. » Virgo ergo Maria non concubuit , et concepit :

sed crediditet coneepit. Natus est enim mortahs raorta-

libus. Quare mortaUs ? Quia in simihtudine carnis peccati ^
non in carne peccati , sed in simihtudine carnis pec-
cati. Quid habet caro peccati? Mortera et peccatum.
Quid habuit simihtudo carnis peccati ? Mortem sine pec-
cato. Si haberet peccatum caro esset peccati si mor- , :

tem non haberet non esset sirailitudo carnis peccati

,

Tahs venit, Salvator venit raortuus est sed raortera oc- : ,

cidit : finivit in se quara tiraebaraus •, suscepit illam, et

occidit illam ;
quoraodo sumraus venator leonem cepit, et
necavit.
V. Ubi est mors? Quaere in Ghristo, jam non est sed :

fuit, et mortua est ibi. Ovita mors mortis? Bono animo

T Floius ad RoiTi. VIII. — " Luc. i, 35. — ^ Rom. viii, 3,
 ,:

202 S. AUGUSTINI EPISCOPI

estote, morietur et iii nobis. Quod praecessit in capite,
reddetur in merabris : morietur et iu nobis mors. Sed
quando? In fine saeculi, in resurrectione mortuorum
quam credimus, et de qua non dubitamus. « Qui enim

)) crediderit , et baptizatus fuerit ipse salvus erit. » Se-

,

quere quod timeas : « Qui autem non crediderit, condem-

» nabitur. » Ergo mors morietur in nobis, victura est in
damnatis. Ubi mors nesciet mortem, sempiterna mors erit
quia aeterna tormenta erunt. In nobis morietur, et non
erit. Vultis nosse? Dico vobispauca verba triumphantium,
ut habeatisquod meditemini quod corde cantetis quod , ,

toto animo
speretis quod fide et bono opere requiratis.
,

Audite verba triumphantium quando non erit mors ,

:

quando et in nobis , sicut in capite nostro morietur ,

mors. Paulus apostolus dicit : « Oportet corruptibile hoc

)) induere incorruptionem , et mortalehoc induere im-
)) mortahtatem.Tunc fiet sermo qui scriptus est A.bsorpta :

» est mors mors

in victoriam. » Dixi vobis quia morieiur
in nobis : «mors in victoriam. » Ista est mors
Absorpta est
mortis. Absorbebitur, ut non appareat Quid est, ut non
appareat? Ut nonsit, nec intus, nec foris. « Absorpta est
» mors in victoriam. » Gaudeant triumphantes gaudeant, •,

dicant quod se([uitur : « Ubi est, mors, victoria tua ? Ubi

» est, mors, aculeus tuus^? » Ubi est.? Coepisti ,
posse-
disti , vicisti , et tibi addixisti 5
percussisti , et occidisti 5

« Ubi est, mors, Ubi est, mors, aculeus

victoria tua ?

» tuus? » Nonne confregit illum Dominus meus? O mors,

quando Domino meo haesisti , tunc et mihi peristi. Ita sa-

Qui
lute « Saivus erit, qui crediderit, et baptizatus fuerit.
» autem non crediderit, condemnabitur. » Fugite con-
demnationem , amate et sperate salutem aeternam.
' I Cor. XV, 53-.55.
 SEHMO CCXXXIV , IN DIEBUS paschalibus. 203

f^/V^^^VVVVM/t^^t/VI/t A/VV^A/VM VVV% VVV% AA/\^ V%/V% AiVM A^l/VI VVV^ Vk/V^/Vl^

SERMO CCXXXIV^

In diehus Paschalibus^ V.

De rcsurrectione Christi secunclum Lucam.

I. Resurrectio Domini secundum omnes quatuor Evan-

•gelistas legitur his diebus. Ideo enim necessarium est, ut
legantur omnes, quia singuli non dixerunt omnia •, sed
quae alius praetermisit , alius dixit : et quodam modo sibi

dederunt locum omnes, ut necessarii essent omnes. Mar-

cus evangelista, cujus hesterno die Evangehum recitatum
est , breviter dixit c[uod Lucas uberius prosecutus est, de
duobus c[uibusdam Discipulis c[ui non erant de numero ,

quidem duodecim, sed tamen Discipuli erant quibus iter :

agentibus Dominus apparuit, et cum eis ambulavit. lile

enim tantummodo dixit quia apparuit duobus itei" agen-
,

tibus : iste vero evangeHsta Lucas, et quid illis dixerit,

et quid eis responderit , et quo usque cum eis ambulave-
rit , et quomodo eum in panis fractione cognoverint j ora-
nia h£ec dixit, sicut audivimus.
Quid ergo, fratres quid hic discutimus? iEdifica-
II. ,

mur ad credcndum resurrexisse DominumChristum. Jam

credebamus quando Evangehum audivimus , et in hanc
ecclesiam hodie credentes ingressi sumus et tamen nescio :

c{uomodo cum gaudio auditur, quod memoria renovatur.

Quomodo vultis loetificetur cor nostrum quando videmur
' Alias de DiversisS^.
 ,,,

204 S. AUGUSTINI EPISCOPI

istis qui in via ambulabant, et quibus Dominus appamit
csse meliores? Nos enim credimus, quod illi nondum cre-
debant. Spem perdiderant, et nos non dubitamus, unde
iili dubitabant. Crucifixo Dominospem perdiderant hoc
:

apparuit in verbis illorum ,

quando eis dixit : « Qui sunt
» isti sermones ,
quos habetis inter vos , et quare tristes

» estis? » Et illi : « Tu solus peregrinaris in Jerusalem, et

» nescis quae ibi contigerunt ? » Et respondit ille : « Quae? »

Sciens omnia de se ipso quaerebat : quia se in ipsis essc

cupiebat. « Quae , » dixit. Et ilii , « De Jesu Nazareno

» qui fuit vir propheta_, magnus in dictis etfactis. » Ecce
mehores sumus. Illi dicebat Ghristum prophetam nos eum :

novimus Dominum Prophetarum. « Fuit, inquiunt_, pro-

» pheta, magnus in faclis et dictis. Et quomodo eum

» principes sacerdotum crucifixerunt : et ecce tertia dies

» quo haec omnia facta sunt, Nos autem speraba-
est, ex

» mus*. » Sperabatis jam non speratis? Hic est omnis :

discipulatus vester? In cruce latro vos vicit. Vos obliti

estis eum qui docebat ille agnovit cum quo pendebat. :

» Nos sperabamus. » Quid sperabatis ? « Quia ipse erat

» redempturus Israel. » Quod sperabatis , et illo cruci-

fixo perdidistis_, hoc enim latro crucifixus agnovit. Ait
Domino Domine memento mei cum veneris in reg-
: « , ,

» num tuum » Ecce quia ipse erat redempturus Israel.

"^.

Crux illa, schola erat. Ibi docuit Magister latronem. Lig-

num pendentis, cathedra factum est docentis. Sed qui
reddidit se vobis, revocet spem vobis^. Sic et factum est.
Mementote tamen, charissimi, quemadmodum Dominus
Jesus abeis, quorum oculi tenebantur ne illum agnosce-
rent, in fractione panis voluit se agnosci. Norunt fideles
quid dicam norunt Christum in fractione panis. Non
:

enim omnis panis, sed accipiens benedictionem Christi

' Luc. XXIV, 17-19- — ' Id. xxin, 42. — ' Floius aJ i Cor. x.
 SEUMO ccxxxiv , ijv DiEjius pAScuAlibtjS. 205
fit corpus Ghrisli. Ibi illi agnoveruni, exultaverunt, ad
alios perrexerunt : jam scientes invenerunt, narrantes
quod viderant, Evangelio addiderunt. Dicta sunt, lacta
sunt, scripta sunt : pervenerunt ad nos.
III. Credamus in Christum crucifixura ; sed Qjim ,
qui
die tertio resurrexit. Ipsa est fides ,
quae nos distinguit ab
eis, distinguit a Paganis , distinguit a Judaeis^ fides i[iui

credimusChristum resurrexisse a mortuis. Apostolusdicit

Timotheo : « Memor esto Christum Jesum resurrrexisse
)) a mortuis , ex semine David secundum Evangelium
,

)) meum ^ )) Iteraque ipse Apostoius, « Quia si credideris

)) in corde tuo, inqiiit, quia Dominus est Jesus, et con-
)) fessus fueris ore tuo, quia Deus illum suscitavita mor-
)) tuis, salvus eris -. )> Ipsa est salus, de qua hesterno die
dispulavi^ « Qui crediderit, et baptizatus fuerit , salvus
)) erit''. )) Scio vos credere ; salvi eritis. Corde retinete,
ore proferte ,
quia Christus resurrexit a mortuis. Sed fi-

dem habete Christianorum non daemoniorum. Ecce enim ,

distinguo ista vobis ; quod meum est , distinguo 5 secun-

dum gratiam Dei, quae data est mihi , distinguo vobis.
Cum Ecce dixi
distinxero, eligite, dihgite. Fides ista :
,

qua credimus Christum Jesum resurrexisse a mortuis,

distinguit nos a Paganis. Quaere a Pagano, utrum cruci-
fixus fuerit Christus : claraat, Valde. Utrum resurrexerit,
negat. Quaere a Judaeo, utrum crucifixus sit Christus :

confitetur criraen parentum suorum , confitetur crimen ,

ubi habet et partem. Bibit enim quod ei parentes sui pro-

pinaverunt : « Sanguis ejus super nos, et super fihos nos-
)) tros^ )) Sed qucere ab illo, utrum resurrexerit a mortuis :

negabit, irridebit, accusabit. Distincti sumus. Credimus

enim nos Christum ex semine David secundum carnem
' 2 Tim. II, 8, et Florus ibid. — ' Rom. x, 9. — 3 yije supenoicm Sei-
moncm. — 4 Maic. xvi, 16. — 5 Matlh. xxvii, 95.
206 S. AUGCSTIM EPISCOPI

resuiTCxisse a morl.uis. Numtjuidhocd.iemones nescieruul,

aut ista deraoiies noii Ad-
crediderunl, qu;c et viderunt.^
huc antequam resurrexisset, clamabant etdicebant « Sci- :

» mus qui sis, Filius Dei^ » Discernebamus nos a Paga-

Cbristum resurrexisse si ahquid possumus,

nis, cretl«ndo :

a di«monibus nos discernamus. Quid est, obsecro vos,

quidest quod dixerunt daemones? « Scimus qui sis, Fi- ,

» hus Dei. » Et audiunt : « Obmutescite. » Nonne hoc

dixerunt quod et Petrus, quando quaesivitab eis et dixit:
« Quem me dicunt homines esse? » Et cura opiniones

respondissent ahenas, addidit et interrogavit dicens :

« Vos autem quem me esse dicitis ? » Respondit Petrus :

« Tu es Christus Filius Dei vivi^? Hoc dsemones , hoc

Petrus hoc maligni spiritus, hoc Apostolus. Et audiunt
:

daemones, « Obmutescite » audit Petrus, « Beatus es. » :

Quod discernebat illos, hoc discernat etnos. Unde hoc

daemones clamabant? Timendo. Unde Petrus? Dihgendo.
Ehgite, diligite. Ipsa est fides, quae Christianos a daemo-
nibus discernit; fides non quoecumque. Nam aitapostolus
Jacobus : « Tu credis : » Epistola hoc habet apostoh Ja-
cobi : « Tu credis, quia unus est Deus : bene facis. Et
» daemones credunt, et contremiscunt^. » Ipse hoc dixit,
qui in eadem Epistola scripsit : « Si fidem habeat ali-

» quis, opera autem non habeat, numquid potest fides

» salvare eum^? » Et apostohis Paulus discernens, ait :

« Neque circumcisio aliquid valet, neque prseputiumj sed

» fides quse per dilectionem operatur^. » Discrevimus,
distinximus •, imo distinctam invenimus, distinctam legi-

mus , distinctara esse didicimus. Quomodo distinguimur

fide : sic distinguamur et moribus , sic distinguamur et
operibus, accensi charitate, quam daemones non habe-
I Marc. 1, 24. — ' Matth. xvi, i5, etc. — 3 Jacob. u, ig. — 4lbid. 14.
— 5 Galat. V, 8.
 SERMO CCXXXIV, IN DIEBUS 1'ASCfI ALIliUS. 207
bant. Quo igiieet iJli duo in via ardcbanl. Cognito enim
Ghristo et ab eis discedente, dixerunt apud se : « Nonne
» cor nostrum erat ardens in via , cum aperiret nobis
» Scripturas ^
? » Ardete , ne ardeatis igne quo arsuri
sunt doemones. Ardete igne charitatis ut a daemonibus ,

vos discernatis. Ardor sursum vos rapit, sursum tolht,

iste

in coelum levat. Quidquid molestiarum passi fueritis in

terra, quantumcumc(ue Christianum cor deorsum humi-
liatum premat inimicus , summa petit ardor dilectionis.
Simihtudinem accipite. Si faculam teneas ardentera, rec-
tam capite sursum teneas flammae crinis surgit in coe-
;

lum deprime faculam, flamma in ccelum it fac faculam

: :

capite deorsum, numquid flammam deponis in terram?

et
Quacumque ardens vergit, flammaaham viara nescit, coe-
lum petit. Spiritu ferventes accendimini igne charitalis :

fervere facite vos laudibus Dei , et moribus optimis. Alter

calidus , alter frigidus : cahdus frigidum accendat : et qui
paium ardct, optet augmentum, oret adjumentum. Do-
minus paratus est dare : nos pansis cordibus optemus ac-
cipere. Gonversi ad Dominum, etc.

'
Luc XXIV, 32.
 :

208 5. AUGUSTINI EPISCOPI

iVI-WVtVWVl^fW^/VWWWWVVWWVWV^^VM WWV%/WWWWWWWWWVWVWWWWVW(

SERMO CCXXXV*.

lii diebiis Paschalibus , P^I,

De eadcm lecUone Evangelii Luc. xxiv.

1. Hesterno die , id est, nocte, lecta est ex Evangelio

rcsurrectio Salvatoris. Lecta est autem ex Evangelio se-
cundum Matthaeum sicut audistis pronun-
: hodie vero .,

tiare lectorem, recitata cst nobis Domini resurrectio, si-

cut Lucas evangelista conscripsit. Quod saepe admonendi
estis et memoriter tenere debetis non vos debet movere
, j

quod aUus Evangelista dicit , si quid alius prsetermittit :

quia et ille qui praetermittit quodalius dicit, dicit aliquid

quod ille praetermiserat. Aliqua vero singuli dicunt 5 et

alii tres non dicunt , ahqua duo dicunt et alii non dicunt ,

ahqua tres dicunt , et unus non dicit. Auctoritas autera

tanta est Evangelii sancti , ut quia in eis loquebatur Spi-

ritus unus , verum sit etiam quod dixerit unus. Hoc ergo
quod modo audistis ,
quia Dominus Jesus ,
posteaquam
resurrexit a mortuis , invenit duos in via ex Discipuhs
suis , colloquentes invicem de his quse contigerant , et di-

xit iUis : « Qui sunt sermones isti, quos loquimini vobis-

» cum , et estis tristes'-, etc. » solus dixit Lucas jCvan-
gelista. Breviter hoc attigitMarcus, quia apparuit duobus
in via^ : sed quid illi dixerint Domino , vel quid eis dixerit
Dominus ,
prsetermisit.

« Aliasde Tempore i4o. — ' Luc. xxiv, 17. — 3 Maic. xvi, 12.
 ,

SKRMO CCXXXV , IN UIEBIJS PASCHALIUUS. 201)

II. Quitl ergo isla lectio contulit nobisi' Magnum ali-

quid , si inlelligamus. Apparuit Jesus : videbatur oculis,

et non agnoscebatur. Magister ambulabalcum illis in via ,

et ipse crat via et nondum ilH ambulabant in via sed

: :

invenit eos exorbitasse de via « Quando enim cum iUis :

» fuerat ante passionem omnia prsedixerat passurum sc , ,

» fuisse , moriturum tertio die resurrecturum omnia

, :

» prredixerat » sed mors iilius, illorum oblivio fuit. Sic

^ ,

perturbati sunt, quando eum videruntinligno pendeniem,

ut obliviscerentur docentem non cxpectarent resurgen- ,

tem^ ncc tenercnt promittenlem. « Nos_, inquiunt spera- ,

» bamus quia ipse erat redempturus Israel -. Discipuli

sperabalis ergo jam non speratis? Ecce Cbristus vivit, et
;

spes mortua est in vol)is. Prorsus vivit Clirislus. Vivens

Christus mortua Discipulorum corda invenit quorum :

oculis et apparuit et non apparuit et videbatur et abs- 5

condcbatur. Nam si non videbatur quomodo illum in- ,

terrogantem audiebant, interroganti respondebant? In via

cum tanquam comes ambulabat, et ipse dux erat.
illis

Utique videbant sed non agnoscebant. « Tenebantur

,

» enim oculi eorum, sicut audivimus, ne eum agnosce»

» rent. » Non tenebantur , ne viderent « Sed teneban- :

» tur , ne eum agnoscerent. »

III. Eia, fratres, ubi voluit Dominus agnosci? In frac-

tione panis. Sccuri sumus ,
panem frangimus et Domi- ,

num agnoscimus. Noluit agnosci, nisi ibi ,

propter nos^
([ui non eum visuri eramus in carne, et tamen manduca-
turi eramus cjus carnem. Quisquis ergo fidelis es quis- ,

quis non inaniter Christianus vocaris , quisquis ecclesiam

non sine causa ingrederis, quisquis verbum Dei cum ti-
more et spe audis, consoletur te fractio panis. Absentia
Domini, non est absenlia babelo lidem, ct tccum est :

' Maftli. XX, 18. — ' Lnc xxiv, 21.

GXXVII. 14
"210 S. AL&USTIJNI EPISCOPI

(juem 11011 vides. Illi , (juaiido cum cis Dominus loqueba-

tur, nec fidem habebant : ([uia eum resurrexisse uon cre-
debaut non resurgere posse sperabant. Perdiderant fi-
,

dem, perdiderant spem. Ambulabanl mortui cum vivente,

ambuiabant raortui cum ipsa vita. Cum illis ambulabat
vita-, sed in eorum cordibus nondum renovata erat vita.
Et tu ergo,si vis habere vitam fac quod fecerunt, ut ,

agnoscas Dominum. Hospitio susceperunt. Similis enim

erat Dominus tanquam in longinqua pergenli, illi vero te-
nuerunt eum. Et posteaquam venerunt ad locum quo ,

tendebant dixerunt « Jam hic nobiscum mane, decli-

, :

» navit enim in vesperum dies. » Tene hospitem , si vis

agnoscere Salvatorem. Quod tulerat infidehtas, reddidit

hospitahtas. Dominus ergo prsesentavit se ipsum in frac-
tione panis. Discile ubi Dominum qureratis , discite ubi
habeatis, discite ubi agnoscatis, quando manducatis. No-
runt enim fideles ahquid quod mehus intelhgunt in ista
lectione, quam illi qui non noverunt.
IV. Dominus Jesus cognitusest, et posteaquam cogni-
tus est nusquam comparuit. Abscessit ab eis corpore,
,

qui tenebatur fide. Ideo enim Dominus absentavit se cor-

pore ab omni Ecclesia et ascendit in ccelum ut fides
, ,

aedificetur. Si enim non nosti nisi quod vides ubi est fi- ,

des? Si autem credis et quod nonvides, cum videris gau-

debis. iEdificetur fides , quia reddelur species. Veniet
quod non videmus veniet fratres veniet sed vide
, , , :

quomodo te inveniet. Nam veniet quod dicunt homines,

Ubi estPquando est? quomodo est? quando erit? quando
venturum est? Certus esto veniet nec solum. veniet sed , : ,

et si nohs veniet. Vae qui non crediderunt erit enim his :

magnus tremor et magnum gaudium eis qui crediderunt.

j

» Cod. Cass. cccv, fol. 23 a tergo : Eiit enini liis niagnus tremor, qui non

crediderunt.
 SERMO CCXXXV, IN DIESrS paschalibus. 211
Gaudebimt fideles, confundentur infideles. Fideles dictu-

ri sunt : Gratias tibi , Domine vcra audivimus

: , vera cre-
didimus, vera speravimus, vera cernimus. Infideles au-
tem dicturi sunt: Ubi est, (|uod non credebamus? ubi cst,
c|uod illa ((ucc legebantur, mendacia putabamus? (Lau-
dandi ergo non vident et credunt quia cum vide-
([ui :

rint, gaudebunt. Causa salutis nostrse suscepit Dominus

carnem in qua suscepit et mortem. Resurrexit die tertio,
,

jam non ulterius moriturus et recepta quam deposuerat \

carnis substantia primus nobis resurrectionis incorrupti-

,

bilis fecit exemplum. Asccndens in eodem corpore ad Pa-

trem, sedet ad dexteram Dei, judicium Patris communi-
cans potestate, qucm venturum a.d judicium speramus
vivorum ac mortuorum ut et nos de nobis credamus, de
:

ipso pulvereeamdem carnem accipere, eadem ossa, eam-

dem sempermansuram membrorum reparationem. Omnes
sumus resurrecturi : sed non omnes laetaturi. « Veniet
)) dics, inquit, quando omncs qui in monumentis sunt,
)) audient vocem Fiiii Dei et procedent qui bona ege-
•,

)) runt, in resurrectionem vitae^ qui vero male egerunt,

)) in resurrectionem judicii^) )) Ita fiet, ut confusioni

reddatur supplicium ^ fiducioe reddatur praemium : « Ibunt

)) enim ilb inambustionemaeternam, justi autem invitam
)) seternam'^. )> Conversi ad Dominum, etc.

^ Joan. v^ 28, 29. — 2 MaUh. xxyiii, 46.

 :

212 S. AUGU5T1WI E1'I5C01'I

/Xt »A/\*VV1\ VfcV\V\VVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVV»A VVVVVVVV^^VV^^VVM

SERMO ccxxxvr.

In diebus Paschalihus , VII.

De eadem lectione Evangelii Luc. xxiv.

DoMiNus noster Jesus Christus, sicut Apostolus dicit

I.

« Mortuus est propter delicta nostra et resurrexit prop- ,

)) terjustitlcationem noslram^. » Sicut morte ipsius semi-

namur sic resurrectione ipsius germinamus. Etenim morte
,

ipsius significatur mors vitaj nostrac. De hac re audi Apos-

tolum Gonsepulti, inquit, sumusChristo per baptis-
: <c

» mum in mortem utquemadmodum Ghristus resurrexit

,

» a mortuis, sic et nos in novilate vitse ambulemus^. »

Ille non habuit quod emendaret in cruce : quia sine pec-

cato ascendit in crucem. Nos in cruce ejus emendemur ,

et ibi ponamus quod male contraximus, ut justificari ejus

resurrectione possimus. Distinguere enim ita debetis :

« Traditus est propter dehcta nostra, et resurrexit prop-

» ter justificationem nostram. » Non dixit : Traditus est
propter justificationem nostram, et resurrexit propter de-
licta nostra. In ejus traditione dehctum sonat, in ejus
resurrectione justitia sonat. Ergo moriatur dehctum, et
lesurgat justitia.
II. Istam spem, hoc donum , hanc promissionem , hanc
tantam gratiam, quando mortuus est Christus, Discipuh
cjus de animo perdiderunt, et in ejus morte ab spe deci-

• Aliasdn Diveisis 88. — ' Rom. iV; 25. — ^ Id. vi, 4-

 »

SERMO CCXXXV , 11« DIEBDS PASCHALIBrS- 213

derunt. Ecce annuntiabatur illis resurrectio ejus , et vide-

bantur illisverba nuntiantium quasideliramentum. Quasi

deliramentum facta erat veritas. Si quando prsedicatur re-
surrectio in isto tempore, et videtur alicui esse delira-

mentum, nonne omnes dicunt liabere illum grande tor-

mentum? Nonne'omnes detestantur, abhorrent, aversan-
tur aures claudunt audire nolunt.^ Ecce quod erant
, ,

Discipuli, mortuo Christo quod nos exborreraus, hoc :

erant illi. Hoc malum habebant arietes, quod horrent agni.

Deinde isti duo quibus apparuit in via et tehebantur
, ,

oculi eorura, ne iliura agnoscerent, ubi erat cor, indicant

verba ; et quid agatur in animo , vox testis est, sed nobis :

nam illi etiam cor patebat. De illius morte loquebantur

inter se. Adjunxit se illis ipse quasi tertius viator ^ et via
commiscuitsermonem. Quserit quid
in via ccepit colloqui,
inter se loquerentur cum omnia sciret ut eos ad confes- •,

sionem tanqnam nesciens provocaret. Etdicunt illi « Tu :

» solus peregrinaris in Jerusalem, et nescis quid actuni

» sit in illa istis diebus, de Jesu Nazareno, qui fuit pro-
» pheta magnus?» Jara nonDominus, sed propheta. Hoc
enim eura putabant fuisse, cum mortuus esset. Adhuc
honorabant quasi prophetam nondum agnoscebant Do- ;

minum, non solum Prophetarum sed etiara Angelorura. ,

« Quomodo, inquiunt, seniores nostriet principes sacer-

» dotum tradiderunt eum in damnationem mortis. Et
» ecce jara tertius est dies, ex quo ista gesta sunt. Nos
» autera sperabaraus , quia ipse erat redempturus IsraeP.
Tpse est totus labor? Sperabatis, jam desperatis? Videtis
quia perdiderant spem. Ccepit ergo eis exponere Scriptu-
ras. ut illic magis agnoscerent Christum , ubi deserue-
rant Chrlstum. Ideo enim desperaverant Christum , fiuia

vidcrant mortnum. Ilie vero aperuit eis Scripturas , ul

^ Lqc. xtiy, i8-2r.
214 '
S. AUGUSTINl EPISCOPI
agnoscerent quia si mortuus non fuissel , Ghristus esse
non posset. Docuit de Moyse, docuit de subsequenlibus
Scripturis, docuit deProphetis ,
quod illisdixerat : « Quia
)) oportebat Ghristum mori, et sic intrare in gloriam
))suam^ )) Audiebant, gaudebant, suspirabant •, et quo-
modo ipsi confessi sunt , ardebant : et prsesentera lucem
non agnoscebant.
III. Quale autem mysterium , fratres mei? Intrat ad
eos, fit eishospes j et qui per totam viam non agnosceba-
tur , in fractione panis agnoscitur. Discite hospites susci-
pere , ubi agnoscitur Ghristus. An nescitis quia si quem
Christianum susceperitis , ipsum suscipitis Nonne
? ipse
dicit : « Hospes fui, et suscepistis me? » Et quando ei dici-

tur : «Domine, quandote vidimushospitem?» Respondet:

«Gumuniexminimis meisfecistis,mihifecistis-.))Gumergo
ChristianusGhristianum suscipit, serviunt membra mem-
bris •, et gaudet caput , et sibi imputat datum quod mem-
,

bro ejus fuerit erogatum. Hic ergo pascatur Ghrislus esu-

riens, accipiat potum sitiens, vestiatur nudus, suscipiatur
peregrinus , visitetur segrotus. Hoc habet necessitas iti-
neris. Sic in ista peregrinatione vivendum est , ubi eget
Ghristus. Eget in suis ,
plenus est in Sed qui eget in se.

suis , et plenus est in se , egentes adducit ad se. Ibi non

erit fames,non eritsitis, non eritnuditas, non eritaegri-

tudo non erit peregrinatio non erit labor non erit do-
, , ,

lor. Scio quia ista ibi non erunt et nescio quid ibi erit. ,

Ista enim quae ibi non erunt novi illud autem quod ibi , :

inventuri sumus, « Nec ocuius vidit nec auris audivit, ,

)) nec in cor hominis ascendit^. Amare possumus, de- ))

siderare possumus in hac peregrinatione tanto bono sus-

,

pirare possumus digne hoc cogitare et verbis exphcare

:

non possumus. Certe ego non possum. Ergo, fratres mei,

• Luc. XXIV, 26. — ^ Mattli. XXV, 35j 36. — 3 i Cor. 11, 9.
 ,

SEKMO CCXXXVII , IN DIEBUS PASCHALIBUS, 215

qu.-firite quis possit. Si invenirc potestis, et me vobiscuni
discipulum traliite. lllud scio ,
quoniam « Qui potens est,
» sicut Apostolus ait , facere super quam petimus , aut in-
» telligimusS » illuc perducet, ubi fiat quod scriptum
est : « domo tua, in saecula saeculo-
Beatiqui habitant in
» rum laudabunt Totum negotium nostrum, laus
te-. »

Dei erit. Quid laudabimus, si non amabimus et illud ;

amabimus quod videbimus? Verum enim vidcbimus, et

,

ipsum verum Deus erit, quemlaudabimus. Ibi inveniemus

quod hodie canlavimus Amen Verum est Alleluia : , :

Laudate Dominum.

1/V\ VV\^ /VVV^ A/VV\ A/VV\ VVV% X^Vt^ ^VVVl A/VV\ 'Vl/V^ '%/VV%'VVV\ 'VVVl fVVV^ A^^
'

SERMO CCXXXVIP.

In diehus Paschalibus^ VIII.

De ultima lectione Evangelii Luc. xxiv, cum refutatione

Manichseorum.

I. De resurrectione Domini quod sequebatur in Evan-

geho secundum Lucam , hodie terminatum est , ubi
audivimus apparuisse medio Discipulorura Dominum in
suorum disceptantium de resurrectione ejus, et non cre-
dentium. Tam
inopinatum fuitet incredibile , ut
vero eis

nec videntes viderent. Videbant enira vivum, quem planxe-

rant mortuum videbant in medio
: sui stantera, quera do-
luerant in cruce pendentera. Videbant ergo •, etquia suis
ocuhs non credebant, ut verum viderent^ faUi se putabant*
' Eplies. iii, 20. — " Psal. lxxxiu, 5. — 3 A.iias de Tempore 1^5.
 ,;

216 S. AUGUSTINI EPISCOPI

« Existimabant enim, sicut audistis, se spiritum videre*.»

Quod postea crediderunt de Christo pessimi haeretici
prius hoc crediderunt titubantes Apostoli. Sunt enim ho-
die qui nori credunt carnem habuisse Christum : quia et
partum virginis destruunt et nolunt eum natum ex foe- ,

mina credere. « Verbum caro factum est^, » prorsus ahe-

nant a sua fide, vel potius a sua infidelitate. Totam istam
dispensationem salutis nostrae, quod factus est homo pro
inveniendo homine, qui Deus fecerat hominem totum j

hoc quod Christus in remissionem peccatorum nostro-

,

rum verum, non falsum sanguinem fudit et de vero suo ,

sanguine chirographum peccatorum nostrorum delevit

hoc totum hseretici damiiabiles evacuare conantur. Totum
hoc_, ut Manichsei credunt ,
quod apparuit oculis homi-
num , spiritus fuit , caro non fuit.

II. Ecce ioquitur Evangehum. Stabat Dominus inter

Discipulos suos , nondum credentes quod resurrexerat.
Videbant eum , et putabant se spiritum videre. Si nihil

mali est , credere Christum spiritum fuisse, non carnem ;

si nihil mali est , dimittantur in ista opinione Discipuli.

Attendite , ut intelligatis quod volo dicere : Deus autem
donet ut dicam , id est , sic dicam , quomodo vos audire
expedit. Ecce hoc ipsum repeto. Ahquando ipsi detesta-
biies, carnem detestantes, et secundum carnem viventes,
nliquanclo hoc dicrmt et sic decipiunt Qui melius cre- , :

dunt de Christo, illi qui dicunt quia carnem habuit, an

nos qui dicimus Deus erat spiritus erat . et oculis ho- , ,

minum non corpus, sed Deus apparebat?Quid est melius,

caro an spiritus ? Quid responsuri sumus nisi spiritum
, ,

carne esse meliorera? Si ergo , dicit , confiteris quia spi-

ritus melior sit quam caro 5

melius ego de Christo sentio,
qui eum spiritum fuisse dico , non carnem. O infelix er-
T Lnc. XXIV, 37. — * Joan. i, i^.
 ,

SERMO CCXXXVII, IN DIEBUS PASCHALIBTJS. 217

ror Quare? Ego carnem dico tuisse Chrislum? Tu dicis
!

spiritum ego spiritum ct carnem. Non tu melius dicis,

:

sed minus dicis. Audi ergo totum quod dico ego id est :

quod dicit catholica fides ([uod dicit fundatissima et se-

,

renissima veritas. Tu qui dicis spiritum tantum fuisse

Christum quod est et spiritus noster, id est anima nos-
^
,

tra, hoc dicis tantum fuisse Christum : audi quid dicas.

Dico quod dicis. Erat ipse spiritus ex ea natura et substan-
tia , unde et noster est spiritus. Quanto minus dicas , at-
tende. Erat ibi Verbura , erat ibi caro. Tu dicis : Huma-
nus spiritus solus. Ego dico : Verbum , spiritus , corpus :

Deus homo. Si duo nolo dicere,si duas res nolo dicere;

et

isto utor compendio Deus et homo. Et verus Deus et

, ,

verus homo. Nihil falsum in humanitate nihil falsum in ,

divinitate. Sed de ipso homine si quseris a me duo ite- ,

rum dico Anima humana, et caro humana. Tu homo es

:

propter animam et carnem ille Christus propter Deum et :

hominem. Ecce quod dico.

III. Sed tu mehus te dicere putas, quia dicis Spiri- :

tus erat, spiritus apparebat, spiritus videbatur, spiritus

iti homine conversabatur. Hoc dicis ; ut dixi , hoc puta-

bant et Discipuh. Si nihil maU dicis , si bonum est quod
dicis : bonum erat et quod Discipuh putaliant. Si Domi-
nus sic eos dimisit, ut hoc putarent , dimittendus es et tu.
Hoc enim credebant quod et tu si boniim est quod tu :

credis, bonum erat quod ilh credebant. Sed non erat bo-
num. Ait ilhs Dominus « Quid turbati estis ? » Pertur-
:

batio credidit quod credis. Quid ? Putabant se spiritum

,

videre. Et Dominus ad haec « Quid turbati estis, et co- :

» gitationes ascendunt in cor vestrum ?'>Cogitationes istsR

terrenae sunt. Si enim coelestes essent, descenderent in

cor, non ascenderent. Quare enim dicitur nobis Sursum :

cor, nisi ut terrenae cogitationes non ante se invcniant

 »,

218 S. AUGUSTINI EPTSCOPI

cor noslrum ,
quod sursum posuerimus? Ergo, « Quid
)) turbati estis, et cogitationes ascendunt in cor vestrum?
» Videte manus meas et pedes raeos ,
palpate et videte.
Si parum est vobis attendere ; manus mittite. Si parum
est attendere , nec suiiiciat tangere ;
palpate. Nec , Tan-
gite, solum dixit : sed, Palpate et contrectate. Probent
sibi manus vestrse , si mentiuntur oculi vestri : « Palpate,
* et videte, » oculos in manibus habete. Quid palpate, et
quid videte ? « Quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut
» me videtis habere^» Errabascum Discipulis, corrigere
cum Discipuhs. Humanum est, concedo. Putatis spiritum
Christum : hoc et Petrus, hoc et cseteri qui spiritum pu-
taverunt se videre ; sed in isto errore non remanserunt
ut scias prorsus hoc fuisse in cordibuseorum.Medicus eos
non dimisit sic medicamentum adhibuit vul-
: accessit , :

nera in cordibus videbat et unde vulnera cordium cu-

;

raret , in corpore cicatrices ferebat.

IV. Sic ergo credamus. Scio quia sic creditis : sed ne
forte in agro isto Domini sit herba mala , etiam eos allo-
quor quos non video. Nemo credat de Ghristo, nisi quod
de se credi voluit Christus ante quem nobis expedit, ut :

credamus quod credi de se voluit qui nos redemit qui , ,

salutem nostram quaesivit qui pro nobis sanguinem fu- ,

dit qui pro nobis quod non ei debebatur pertulit

;
qui ,

nobis quod nohis non debebatur attuiit hoc credamus. :

Christus quid est?Fihus Dei, Verbum Dei. Quid est Ver-

bum ?Quod dici non
Dei potest per verbura hominis, hoc
est Verbum Dei. Quseris a me ,
quid sit Verbum Dei? Si

tibi verbum hominis, non explico,

vellem dicere quid sit

fatigor, haesito, succumbo, non possum explicare vim

verbi humani. Ecce antequam dicam vobis quod volo ,

dicere, jam verbum est in corde meo nondum a me dic- 5

« Luc. XXIV, 38, 39.

 ,,

SETIMO CCXXXVII, IN DlEBtS PASCHALIBUS. 219

tum est, et apud me est •.
dicitur a mc, et pervenit ad te ,

et non recedit a me. Intenditis, ut audiatis verbum a me,

mentes veslras pasco , cum loquor. Divideretis inler vos
cibum_, si ailerrem ventribus , nec totus perveniret ad
singulos ',
sed quanto plures eslis , tanto in plura frusta
quod ponerem divideretis, et tanto minus quisque acci-
peret, quanto major esset accipientium multitudo. Modo
autem cibum attuli mentibus^ dico : Accipite , sumite
comedite : accepistis, comedistis , et non divisistis. Quid-
quid loquor, et omnibus totum est, et singulis totum est.

Ecce quomodo non potest satis expJicari , (juantam vim

habet hominis verbum : et dicitis mihi : Quid est Verbum
Dei? Verbum Dei pascit Angelorum tot miliia. Mente enim
pascuntur^ mente implentur. Implet Angelos, implet
mundum, implet virginis uterum : nec ibi spatiatur, nec
hic angustatur. Quid est Verbum Dei ? Ipse dicat : brevi-
ter de sedicit sed magnum est quod dicit « Ego et Pa-
5 :

» ter unum sumus'. » Nolo numeres, verba appende.

Quid ergo ? Plura verba de uno verbo non sufiiciunt ex-
plicando. « Verbum ergo quod non potest explicari, caro
» factum est, et habitavit in nobis*^, » Suscepit totum
quasi plenum.hominem, animam et corpus hominis. Et si

aliquid scrupulosius vis audire^ quia carnem animam et

habet et pecus cum dico animam humanam et carnem

:

humanam totam animam humanam accepit. Fuerunt

,

enim ({ui hinc haeresim facerent et dicerent quia anima ,

Christi non habuit mentem, non habuitintellectum, non

habuit rationem sed Verbura Dei fuit ilh pro mente, pro
;

intellectu ,
pro ratione. Nolo sic credas. Totum rcdcmit
qui totum creavit : totum suscepit , totum liberavit Ver-
bum. Ibi mens hominis et intellectus, ibi anima vivificans
carnem^ ibicarovera et integra : peccatum solum nonibi.
« Joan. X, 3o. — ' Id. i, 14.
 ,,

220 S. AUGUSTINI EPISCOPl

SERMO GCXXXVIII.

In cliebus paschalihus , IX.

De eadem lectione Evangelii Luc. xxiv.

Prodit nunc primum ex veteri Vindocinensis Abbatice codice

annorum fere 800.

I. Sic sacra perennisque evangelica lectio nobis de-

monstrat veriim Christam , et veram Ecclesiam, ne in
aliquo eorurn erremus, aut sancto sponso aliam pro alia
subponaraus, aut sanctse sponsae non suum virum, sed
alium importemus. Ergo ne in aJiquo eorum erremus
tanquam matrimoniales eorum Evangelii tabulas au-
diamus.
II. De Domino Christo non defuerunt, nec desunt, qui
sic faliuntur, ut eum veram carnem habuisse non crede-
reut. Audiant, quod modo audivimus. In coelo est, sed
hic sonat : ad dexleram Patris sedet , sed inter nos loqui-
tur. Ipse se indicet, ipse se manifestet. Quid opus est ut
abum de iilo Ipsum potius audiamus.
testem quaeramus .^

Apparuit Discipulis suis, et subito stetitin medio eorum.

Cum legeretur audistis. Ilii autem turbatisunt: existima-
bant enim se spiritum videre. Hoc est quod putant, qui
eum veram camem habere non credunt Manichaei sunt :

Priscillianistae sunt et dWx qurecumquo nec nominandae

,

pestes. Non enim putant Christum nihil essc, hoc non

putant sed spiritum putant esse carnem non habuisse.
: ,
 ,
:

SEUMO CCXXXVIll , IN DIEBtJS l'A.SCIi\LlBUS. 221

Quid tu catholica? quid tu sponsa non adullera ? Ergo ,

quid tu, nisi quod ab eo didicisti ? Non enim alium melio-

rem de illo quam ipsum tcstem invenire poluisti. Ergo
quid tu? Et Verbum et spiritum hominis et carnera ho-
minis Christum esse didicisti. Quid didicisti de Verbo?
« In principio erat Verbura, et Verbura erat apud Deum,

» et Deus erat Verbum hoc erat in principio apud:

» Deum^ Quid didicisti de spiritu hominis? « Et incli-

))

» nato capite tradidit spiritum'^.» Quid didicisti de carne?

Modo audi. Ignosce ilHs qui hoc putant cjuod prius er- ,

rantes Discipuli putaverunt. Sed ilh in errore non perse-

veraverunt. Nam hoc putaverunt Discipuli quod hodie ,

putant Manichaei, quod hodie putant Prisciliianistse , non

fuisse veram carnem in DominoChristo, sed tantummodo

spiritum. Videamus si dimisit eos errare. A'idete quam

malus sit error quem medicus festinabat sanare, nohiit
,

confirraare. Putaverunt ergo se spiritum videre : et ille

quisciebat malas istas cogitationes esse, de eorum cordi-
bus eradicans : « Quid turbali estis? dixit, quid turbati
» estis, et cogitationes ascendunt in cor vestrum ? Videte
» nianus meas et pedes meos tangite, et videte quia spi- :

» ritus carnem et ossa non habet sicut me videtis ha- ,

» bere^. » Tene contra omnes oraniura insanas cogitatio-

nes, tene quod accepisti ahoquin peristi. Ghristus verum
:

Verbum, Unigenitum, aequalis Patri, verus humanusspi-

ritus, vera caro sine peccato. Haec mortua est, haec re-
surrexit, hsec pependit in hgno, haec jacuit in sepulcro
haec sedet in coelo. Volebat Dominus Christus persuadere
Discipuiis quia illud quod videbant, ossa et caro erant
,

sed lu contradicis. Illeergo mentitur, et tu verum dicis?"

tu aedificas, ct ille decipit?Quare mihi hoc voluit pcrsua-
derc Christus, nisi quia scicbatquid raihi prodesl credere..
Joyn. I, 1,2. — = Jd. XIX, 3o. — ' Luc. xxiv^ 38, Sg.
 . :

222 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

et quid rnihi nocet non credere? Sic ergo credite. Ipse

est sponsus.

III. Audiamus et de sponsa : quia nescio qui rursus fa-

ventes adulteris, volunt verarn subvertere, f alsamque sub-
ponere. Audiamus et de sponsa. Cum ergo teligissent
pedes, manus, carnem Dominus, et ait
, ossa ; adjecit :

« Habetis hic aliquid quod manducare^? » ut etiam com-

municato cibo probaretur verus homo. Accepit^ mandu-

cavit, dedit et cum adhuc trepidarent prae gaudio, ait
;

illis « Nonne haec dicebam vobis cum adhuc essem vo-

: ,

» biscum. Quare modo non cum ilhs erat? Quid est,

))

« Cum adhuc essem vobiscum ? » Cum adhuc mortalis es-

sem, quod et vos estis. Quid ergo dicebam vobis? « Quia

» oportebat irapleri omnia, quae scripta sunt in Lege et

» in Prophetis et in Psalmis de me. Tunc aperuit ilhs sen-

» sum , ut inteihgerent Scripturas ^ et dixit eis : Quia sic

» oportebat Christum pati, et resurgere a mortuis die ter-

» tia^. » Tolhte veramcarnem, non erit vera passio, non
erit vera resurrectio. Ecce habes sponsum : « Oportebat
» Christum pati, et resurgere a mortuis tertia die.»Tene
caput : audi de corpore. Quid enim modo debemus osten-
dere? Qui audivimus sponsum, agnoscamus et sponsam.
« Et prsedicari in nomine ejus poenitentiam et remissio-
» nem peccatorum » Ubi ? unde ? quousque ? « Per omnes
» gentes incipientibus ab Jerusaleni". » Ecce habes spon-

sam. Nemo tibi labulas vendat non latret rabies haereti- ,

corum de angulo. Toto terrarum orbe Ecclesia diftusa est

omnes gentes habent Ecclesiam ^. Nemo vos fallat : ipsa
est vera, ipsa est cathohca. Christum non vidimus, hanc
videmus de illo : credamus. ApostoH e contra illum vide-
bant, de ista credebant. Unam rem illi videbant, aham
> Luc. XXIV, 4i- — * IliiJ- ^-i-^G. — 5 Ibid. 47- — '^ Forle liabet Ec-
clesia.
 ,,

SERMO CCXXXIX , IN UlEBtS l'ASCHALIBUS. 223

credebant : et nos e contra unam rem videmus, aliam
credamus. Videbant illi Christum , credebant Ecclesiam ,

((uam non videbant vidcmus et nos Ecclesiam crcda-

: ,

mus in Christum, ([uem non videmus^ et tenentes c|uod

videmus perveniemus ad eum quem nondum videmus.
,

Cognoscentes itaque sponsum et sponsam in tabuiis eo- ,

rum eos agnoscamus, ne in tam sanctis nuptiis litigemus.

A %/VVV VVV% VVVV VVVV VVVV Vk/V^' VVl/V %/%/UV VVVV ^^XX* V%/VV WVVWVV %/\^^

SERMO CGXXXIX^

,
In diehus Paschalibus , X.

De resurreclione Christi secundum Marcum et Lucam.

HoDiERiso die jam ecce tertio audivimus ex Evange-

I.

lio Domini nostri resurrectionem quemadmodum me ;

vobis locutum esse meministis quoniam hoc moris est :

ut secundum omnes Evangelistas resurrcclio Domini re~

citetur. Marci Evangehum est, quod modo, cum legere-
tur, audivimus. Marcus autem meruit istam dispensatio-
ncm cum in , numero illorum duodecim non fuisset
quemadmodum et Lucas. Nam cum sint quatuor Evan-
gelistse, Matthaius , Joannes, Marcus et Lucas ; duo sunt
ex illis duodecim Apostohs , id est , Matthseus et Joannes.
Sed illorum praeccssio infoecunda non fuit , ut consequea-

tes comites non haberent. Marcus et Lucas Apostolorum

non pares, sed suppares fuerunt. Ideo namque voluit Spi-

< Alias dc Tempore iL6.

 ,

224 S. AtJGUSTiWl EPISCOPI

ritus sanclus ctiam ex his qui inter duodccim non luerunt,

eiigere ad Evangelium conscrihendum duos, ne putare-
tur gratia evangelizandi usque ad Aposlolos pervenisse, et
in illis fontem grati;c defecisse. Cum enim dicat Dominus
de spiritu suo et de verho suo ,
quod si quis perceperit
digneque habuerit, fiet in eo fons aquae salientis in vitam
aeternam^ : fons utique manando se indicat, non rema-
nendo : per Apostolos pervenit gratia ad alios , et missi
sunt evangelizare, Quoniam qui vocavit primos , ipse vo-
cavit secundos : ipse vocavit etiam usque ad novissimum
tcmpus corpus Unigeniti sui, id est, Ecciesiam toto orbe
dilVusam.
II. Quid ergo audivimus Marcum dicentem ? Quod ap-
paruerit Dominus in via duol^us -, sicut dixit et Lucas, cu-
jus Evangelium heri audivimus « Apparuit inquit : ,

» duohus in via in alia efligie -. » Lucas autem hoc ipsum

aliis verbis dixit sed ab eadem senlentia non deviavit.

,

Lucas enim quid dixit ? « Tenebantur oculi eorum, ne eum

» agnoscerent ^. » Marcus autem quid dixit? « Apparuit

» eis in alia efiigie. » Quod ille dixit « Tenebantur oculi :

» eorum ne eum agnoscerent, » hoc iste dixit

, « In alia :

» elligie. » Aiia enim eftigies visa est, retentis oculis, non

aperiis. Quid ergo fratres, quoniam Lucas dixit, quod

,

credo vos de lectione liesterna recentissime meminisse ,

quod cum Ijenedictum frangeret panem, aperti sunt oculi

eorum quid putamus
5
, si tunc aperti sunt ocuii eorum ,

ergo clausis oculis in via cum illo comitabantur , et pote-

rant scire ubi gressus ponerent , si clausos oculos habe-
rent? Aperti sunt ergo ad cognitionem, non ad visionem.
Dominus itaque nostcr Jesus Christus ante panis fractio-
nem ignotus loquitur cum hominibus , in panis fractione

cognoscitur : quia ibi percipitur, ul^i vita aeterna perci-

' Joan. IV, i4< — ^ Maic. xvi, i2. — ^ Luc.xxiv, 16,
 ,

SERMO CCXXXIX , IW DIEbUS pAschAlibus. 225

pitur. Hospitio suscipitur, qui domum parat in coelo. Ait
enim secundum evangelislam Joannem «Multae mansio- ;

» nes sunt apud Patrem meum alioquin dicereni vobis : :

» Ibo parare vobis locum. Sed si iero et paravero , ite-

)) rum vcniens assumam vos ^ » Hospcs in terra esse vo-

luit Dominus cceli, peregrinus in mundo, per quem fiaclus

est mundus : hospes esse dignatus est , ut tu haberes sus-

cipiendo benedictionem ^ non quia ille indigebat, cum
hospes intrabat.
III. Eliam sanctum famis tempore per corvum Dominus
pascebat et quem persequebantur homines ei servic-
- : ,

bant aves. Afferebat servo Dei corvus mane panes , et ad

vesperam carnes. Non indigebat ergo ille quem Deus ,

ministris avibus pascebat Elias non : et tamen quamvis

indigeret, mittitur ad viduam in Sarepta, et dicitur ei :

<( Vade ad illam viduam pascet te. wDefecerat Deus, ut ,

Elias ad viduara mitteretur ? Sed si Deus servo suo sine

humano rainisterio semper proeberet panem vidua unde ,

haberet mercedem ? Mittitur ergo non indigens ad indi-

gentem non esuriens ad esurientem et dicit ad eam
, 5 :

« Vade, et afler mihi pusillum, ut manducem. » lllamo-

dicum habebat, quod consumptura fuerat et moritura. ,

Respondit, quantum haberet, Prophetae intimavit : et ait

iUi Propheta a Vade prius ailer mihi.
:
,
» Illa non dubi-
tavit , sed attuht. Obtulit refectionem , et meruit bene-
dictionem. Benedixit sanctus Elias hydriam farinae , et
capsacem olei. Illud in domo repositum crat consumen-
dum 5 et illud oleum in palo pendebat finiendum : acces-
sit benedictio , et vasa illa thesauri facti sunt. Laguncula
olei facta est fons olei , farina parva uberrimas segetes
superavit.
IV. Si Elias non indigebat , Christus indigebat ? Ideo
' Joan. XIV, 2. — ^3 Reg. xvii.

cxxvii. 15
 ,
:

226 S. AUGLSTIJ^I EI'liCOPI

tVatres mei, admonet nos Scriptura sancta, tjuia plerum-

que servos suos quos potest pascere Deus ideo facit in- ,

digentes, ut inveniat operantes.Nemo superbiat, quia dat

pauperi Christus pauper fuit. Nemo superbiat
: quia ,

hospitem suscipit : Christus hospes fuit. Melior est sus-

ceptus, quam suscipiens^ ditior accipiens, quam tradens.
Qui accipiebat , cuncta possidebat : qui dabat , ab illo

cui dabat quod dabat, Nemo ergo superbiat

, acceperat
fratres mei quando dat pauperi non dicat in animo suo
,
: :

Ego do , ille accipit : ego suscipio , ilie indiget tecto.

Forte quo tu indiges, plus est. Forte quem suscipis justus
est : ille indiget pane , tu veritate ; ille indiget tecto, tu
coelo 5 ille indiget pecunia , tu justitia.
V. Foenerator esto, eroga quod recipias. Noli timere,

ne te foeneratorem judicet Deus^ Prorsus, prorsus esto

foenerator. Sed Deus tibi dicit Quid vis? Foenerare vis.? :

Quid est foenerare ? Minus dare et plus accipere. Ecce,

mihi da , dicit tibi Deus ego accipio minus, et do plus.

:

Quid? Centuplicia, et vitam aeternam. Quem quoeris cui

des, unde crescat pecunia tua, homo quem quaeris, quando
accipit, gaudet quando reddit, plorat ut accipiat, pre-
^
:

catur ne reddat, calumniatur. Da quidem et homini, et

•,

noli te avertere ab eo qui mutuum petit ^. Sed tantura

accipe, quantum dedisti. Non ploret cui dedisti nam be- :

neficium perdidisti. Et si hoc ipsum quod datum est vel ,

quod accepit exigitur , forte ad manum nondum habet

pertulisti petentem expecta non habentem , : cum habue-
rit^ reddet tibi. Noli facere angustias ei, cujus angustias
relaxasti. Ecce tu dedisti , et exigis : sed non habet unde
reddat : cum habuerit , reddet tibi. Noli clamare et di-
cere : Numquid foenus quEero? Tantum peto, quantum
dedi : quod dedi, hoc accipiam. Bene facis sed nondum ,

'
Vide Seira. iii, n. 6, in Psal. xxxvi. — ^ MaUli. v, 32.
 ,

SERMO CCXXXIX , IN DIEBUS PASCnALIBUS. 227

habet. Non cs foenerator, et vis cui praestitisti , ut quae-
rat foeneratorem , ut libi reddat. Si propterea foenus noi
cxigis, ne te foeneratorem patiatur ;
quare vis ut propter
te alium foeneratorem patiatur? Premis, sulFocas : etsi

tantum quantum dedisti suffocando tamen et an-

exigis, ;

gustias facicndo non beneficium dedisti, scd potius ma-

,

jores angustias intulisti. Sed forte dicis Habet unde red- :

dat: habet domum, vendat habet possessionem, vendat.

:

Quando a te petivit, ideo petivit ne venderet propter te :

non faciat ,
qui subvenisti rie fieret. Hoc fiat ita circa ho-
mines, hoc jubet Deus, hoc vult Deus.
VI. Sed avarus es? Dicit tibi Deus : Esto avarus, esto
quantum potes avarus : sed me
conveni pro avaritia tua.
Dicittil)i Deus Me : conveni, ego filium meum divitera
pauperem pro te feci. Propter nos enim pauper factus est
Christus , cum dives esset ^. Aurum quaeris? ille fecit. Ar-
gentum quferis ? ille fecit. Familiam quaeris? ille fecit.
Pecora quaeris ? ille fecit. Possessiones quaeris?ille fecit.
Quid quaeris tantum quae fecit.^ Ipsum accipe qui fecit.

Cogita quemadmodum dilexit.«Omnia per ipsum facta

te

)) sunt, et sine ipso factum est nihil ^))Omnia per ipsum,

et ipse inter fecit omnia factus est inter om-

omnia. Qui ,

nia. Qui fecit hominem factus est homo factus est quod :

fecit , ne periret quem fecit. Qui fecit omnia faclus est ,

inter omnia. Attende divitias quid ditius eo, per quem :

facta sunt omnia? Ettamen ille cura dives esset, morta-

lem carnem accepit in utero virginis. Infans natus est
pannis infantilibus involutus est, in praesepi positus est,
paticnter expectavit aetates, patienter tempora pertulit_,
per quem facta sunt tempora. Suxit, vagivit, infans ap-
Sed jaccbat, et regnabat in praesepi erat
paruit. ct :
,

mundum conlinebat a matrc uutricbatur, ct a gcnlibus

:

'
2 Cor viii, 9 — - Joaii. i, 3

15.
228 S. AUGUSTIM EPISCOPl

adorabatur : a raatre nutriebatur , et ab Angelis nuntia-

batur : a matre nutriebatur , et stella fulgente declara-
batur. Tales divitiae, talis paupertas : divitioe, ut creare-
ris 5
paupertas , ut restituereris. Quod ille ergo pauper
susceptus est hospitio quasi pauper, dignatio fuit susci-
pientis , non miseria egentis.
VII. Forte dicis tibi ; beati qui meruerunt Christum
suscipere ! si ego tunc fuissem I si unus fuissem de
duolms ilhs, quos invenit in via ! Tu esto in via, non dee-
rit hospes Christus. Putas enim jam non tibi licere susci-

pere Christum? Unde , inquis, licet ? Jam resurgensma-

nifestatus est Discipulis suis , ascendit in coelum , ibi est

ad dexteram Patris non ; est venturus nisi in ullimo sae-

culo ad judicandos vivos et mortuos : venturus autem in

claritate , non in infirmitate ^ daturus regnum , non qua3-
siturus hospitium. Quando dabit regnum , excidit tibi
quod dicturus est : « Cum uni ex minimis meis fecistis,
))
^ ? » lile dives
raihi fecistis egens est usque in fmera ,

Eget prorsus, non in capite, sed in membris suis.

sseculi.

Ubi eget? In quibus doluit, quando dixit « Saule, Saule, :

))quid me persequeris - ? Obsequamur ergo Christo. )>

Nobiscum est in suis nobiscum est in nobis nec frustra , :

dixit : « Ecce ego vobiscum sum usque ad consummatio-

» nem ssecuii^. Haec faciendo agnoscimus Christum in
)>

bonis operibus , non corpore , sed corde ; non ocuhs car-

nis , sed oculis fidei. « Quia vidisti, credidisti, ait cui-
)) dara Discipulosuo incredulo, qui dixerat:Non credam,
)) nisi tetigero. )) Et Dominus, «Veni, tange, etnoliesse
» incredulus. )) Tetigit, et clamavit « Dominus meus et :

» Deus meus. » Et Dominus « Quia vidisti me, credi- :

M disti ^.)» Ipsa est tota fides tua ,

quia credis quod vides :

' Jlaltli. XXV, !\o. — ' Act. ix , /|. — 3 Mattli. xxvui, -20. — 4 Joan.
xs, 2--2g.
 ;

Sermo ccxl, in diebus paschalibtjs. 229

laudo cos qui noii vident, et credunt ; ([uia cum viderint,
gaudebunt.

WVVlVVtVVVVVVt/VMOlV VVVVVVVVtilVVVVVVAA/VVVVVX VVV\ VVVVVVVV VIXV VVVV VVV\ VV^VVVV'^ VI

SERMO GCXL^

In diehus Paschalihus XI. ,

De resurrectione corporum, contra Gentiles.

I. Per hos dies, sicut recolit Charitas Vestra, solem-

niter leguntur evangelicae lectiones ad resurrectionem l)o-
mini pertinentes. Omnes enim Evangelistae quatuor, ne-
que de passione , neque de resurrectione ejus tacefe
potuerunt. Nam quia multa fecit Dominus Jesus, non
omnes omnia conscripserunt sed alius ista alius illa
: ,

summa tamen concordia veritatis. Multa etiam comme-

morat Joannes evangelista facta esse a Domino Jesu Chris-
to, quae a nuUo eorum conscripta sunt. Tanta facta snnt,
quanta tunc fieri debuerunt tanta scripta sunt, quanta
:

nunc legi debuerunt. Ut autem ostendantur Evangelistoe

omncs quatuor, in eo quod simul omnes dicunt et non
praetermittunt, id est, vel de passione , vel de resurrec-
tione Christi , non inter se dixisse contraria , valde opero-
sus est labor. Nonnulli enim putaverunt eos inter se esse
contrarios, cum ipsi essent contrarii animae suae. Et ideo
data est opera ab eis qui potuerunt, adjuvante Domino,
ut ostenderentur inter se non esse contrarii. Sed, sicut
dixi, si hoc vobis ostendam , et in populo velim ista trac-

' Alias de Terapore iBg.

 ,;

230 S. AUGUSTINI EPISCOPI

tare, nuilliludo audientium prins obruilur laedio ,
quam
reveletur scientia veritatis. Sed seio iidem vestram , id
est, fidem hujus totius multitudinis , et eorum qui hodie
hic non sunt , et tamen fideles sunt 5 novi fidem eorum
sic esse certam de veritate Evangehstarum, ut expositione
mea non indigeant. Qui novit quomodo ista defendat
doctior est, Habet fidem, habet facuhatem
non fidehor.
defendendi fidem. Alius non habet facuhatem et copiam
et doctrinam defendendi fidem , sed habet ipsam fidem.
lUe autem qui novit defendere fidem , titubantibus est
necessarius, non credentibus. In defensione enira fidei,
curantur vulnera dubitationis vel infidehtatis. Qui ergo
defendit fidem bonus est medicus sed in te non est in-
, :

fidehtatismorbus. Quando ille novit turare quod tu non

habes ? Novit ille ponere medicamentum sed in te non ,

est vitium. « Non est opus sanis medicus, sed male ha-
» bentibus ^ »
II. Tamen quae possunt expeditius dici pro tempore, et
commodius audiri , subticere vobis noii est consihi. De
ipsa resurrectione , cujus in se ipso Dominus praemisit
exemplum , ut sciremus quid etiam in corporibus nostris
in fine saecuh sperare debeamus , muhi multa disputant
ahqui fidehter , ahqui infidehter. Qui fideliter disputant,

scire volunt dihgentius quid respondeant infidehbus : qui

autem infidehter disputant argumentantur contra ani- ,

mas suas disputando contra potentiam omnipotentis ,

,

dicentes Unde fieri potest, ut mortuus resurgat? Dico

:

ego , Deus non potest ? Non

est qui facit, et tu dicis : Fieri

dico Da mihi Christianum da mihi Judaeum sed da

: , : ,

mihi paganum idolorum cukorem daemonum servum

, , ,

qui non dicat Deum esseomnipotentem. Negare Christum

potest, negare omnipotentem Deum non potest. Quem
' MaUli. IX, 12.
 ,

SERMO CCXL, IN DIEBUS PASCH ALTT5US. 231

tu orgo credis, (quasi pagano loi{uor :
)
qucm tu credis
Deum omnipotentem , ipsum ego dico mortuorum susci-
tatorem. Si dixeris : IVon potest fieri , derogas omnipo-
tenti. Si autem credis illum omnipotentem , me quare
respuis ista dicentem ?

III. Si diceremus carnem resurrecturam, ut esuriat, ut

sitiat, utsegrotet, ut laboret, ut corruptionibus subjicia-
tur ; merito credere non deberes. Habet enim modo caro
ista has vel necessitates Et hoc unde ?
, vel calamitates.
Causa peccatum est. In uno peccavimus, et omnes ad
corruptionem nati sumus. Malorum omnium nostrorum
causa peccatum est. Non enim sine causa homines mala
ista patiuntur. Justus est Deus, omnipotens est Deus :

nullo modo ista pateremur si non mereremur. Sed cum ,

essemus in pcenis, ad quas veniraus de peccatis, Dominus

noster Jesus Christus voluit esse inpoenis nostris sine pec-
catis suis. Sustinendo sine culpa poenam culpam sol-, et

vit etpoenam. Culpam solvit, peccata donando poenam :

solvit , a raortuis resurgendo. Hoc promisit , et nos in spe

ambulare voluit : perseveremus , et ad rem perveniemus.
Caro resurget incorruptibilis , caro resurget sine vitio,
sine deformitate, sine mortalitate, sine onere, sine pon-
dere. Quae nunc tibi facit tormentum ,
postea tibi erit or-

namentum. Ergo si bonum est habere corpus incorrupti-

bile quare hoc facturum Deum volumus desperare ?
,

IV. Philosophi saeculi hujus, qui magnifuerunt et docti,

et caeteris meliores , animam humanam imraortalem esse
senserunt : ncc solum senserunt , sed quantis potuerunt
arguraentationibus defenderunt , et ipsas defensiones suas

conscriptas posteris reliquerunt. Sunt libri, leguntur. Ideo

istos philosophos dixi aliis fuisse meliores in comparatione
pejorum 5
quia fuerunt philosophi qui dicerent, homini
cum mortuus fuerit, nuilam vitam postea remanere. Ta-
 ,,

232 S. AUGUSTINl EPISCOPl

libns illi utique prneponendi sunt. Et in quo erant illi me-
liores ,
quamvis in multis a veritate deviantes , tamen in
quo erant isti superiores , veritati fuerant propinquantes.

Hi ergo qui senserunt atque dixerunt animas humanas

immortales de malis hominum-, de serumnis erroribus-
,

que mortalium quaesierunt causas, quantum homines po-

tuerunt •, et dixerunt , sicut potuerunt, praecessisse nescio
qupe in alia vita peccata, quorum peccatorum merito ista

corpora vehit carcerem animse mererentur. Deinde quse-

situm est ab eis quid postea cum fuerit homo mortuus
,

quid erit. Et hic contriverunt ingenia sua et laborave- ;

runt quantum potuerunt reddere hominibus rationem,

,
,

vel sibi , vel ahis : et dixerunt, animas hominum male

viventium immundas pessimis moribus , cum exierint de
corporibus , rursus continuo revolvi ad aha corpora , et
poenas hic kiere quas videmus : eas vero animasquse bene
vixerunt , cum exierint de corporibus , ire ad superna
coelorum, requiescere ibi in stelhs et kiminibus istis con-
spicuis, vel quibuscumque coelestibus abditisque secretis,
obhvisci omnium praeteritorum malorum, et rursus delec-
tari redire ad corpora, et venire iterum ad ista patienda.
Hoc ergo interesse vokierunt inter animas peccatorum et
animas justorum, qui peccatorum animas de proximo sta-
tim cum exierint de corporibus dicunt revolvi ad akera ,

corpora, justorum autem animas diu esse in requie ; non

tamen semper sed rursus delectari corporibus
, , et dc
summis coelis post tantam justitiam ad ista mala facere
ruinam.
V. Hoc dixerunt valde magni philosophi. Isto plus in-
venire nihil potuerunt philosophi mundi hujus, de qui-
bus dicit Scriptura nostra : « Stukam fecit Deus sapien-
» tiam hujus mundi. » Si sapientiam ,
quanto magis
stukitiam ? Si sapientia mundi stukitia est apud Deum
 ,

SERMO CCXL, IN DIEBUS PASChALIBUS. 233

vera stultitia miindi quam longe est a Deo? Est tamen
quaedam stultitia mundi liujus, quae pervenit ad Deum
de qua dicit Apostolus : « Quoniam in sapientia Dei non
» cognovit mundus per sapientiam Deum ,
placuit Dco
» per stultitiam pracdicalionis salvos facere credentes. »

Et dicit : « Quoniam Judaei signa petunt 5 et Graeci sa-

)) pientiam quaerunt : nos autem praedicamus Christum
» crucifixum , Judaeis quidem scandalum, gentibus stui-
» titiam , ipsis autem vocatis Judaeis et Grgecis Christum
» Dei virtutem et Dei sapientiam *.» Venit Dominus Chris-
tus, sapientia Dei : ccelum tonat , ranae taceant. Quod
dixit veritas , hoc est verum. Quoddixit, in malo quidem
esse genus humanum causa peccati manifestum est. Sed ,

qui crediderit in mediatorem _,

qui constitutus est medius
inter Deum et et homines
homines : (inter Deum justum
injustos , mcdius homo justus
humanitatem habens de ,

imo justitiam de summo et ideo medius hinc unum

, ; :
,

et inde unum quia si utrumque inde, ibi esset; si ulrum-

;

que hinc, nobiscum jaceret et medius non esset ) qui , :

ergo crediderit in mediatorem y et fideliter ac bene vixe-

rit , quidem de corpore et erit in requie postea
exiet ,
;

vero recipiet corpus non ad tormentum sed ad orna- , ,

mentum, et vivct cum Deo in aeternum. Non est quod

eum delectet ut redeat quia secumhabet corpus. Ergo :
,

charissimi quoniam proposui vobis hodie quid dicant

,

etiam philosophi mundi hujus, quorum Deus sapientiam

tanquam veram stultitiam reprobavit, crastino adju- ,

vante Domino , exponere poterimus.

• I Cor. j, 20-24.
 ,

234 S. AUGUSTINI Enscovi

SERMO GCXLP.

In diebus Paschalibus , XII.

De resurrectione corporum , contra Gentiles.

I. Propria fides est Cliristianorum , resurrectio mor-

tuorum. Hanc in se ipso , id est , resurrectionem mortuo-
rum caput nostrum
, Ghristus ostendit, et exemplum fidei
nobis praestitit^ ut hoc sperent membrainse, quodprse-
cessit in capite. Hesterno die vobis insinuavimus, sapien-
tes gentiura ,
quos philosophos dicunt , ipsos qui in eis
excellentissimi fuerunt , scrutatos fuisse naturam , et de
operibus artificem cognovissc. Prophetas non audierunt
legem Dei non acceperunt sed eis Deus quodam modo :

mundi operibus loquebatur et eos ad quae-

silens ipsius ,

rendum artificem rerum mundi species invitabat nec , :

potuerunt in animum inducere coelum et terram sine ,

auctore constare. De his beatus Paulus apostolus ita lo-

quitur « Revelatur inquit
: ira Dei de coelo super om-
, ,

» nem impietatem'^. » Quid est_, « Super omnem impieta-

» tera .? » Non solura super Judaeos ,
qui Dei legem acce-
perunt, et legis datorera oiTenderunt ; verumetiara super
omnem de coelo. Et
irapietatera gentiura revelatur ira Dei
ne quisquam diceret Quare cum ipsi legem non accepe-
:

rint? secutus adjunxit « Et injustitiara eorura

: qui ve- ,

» ritatem in iniquitate detinent. » Jara tu responde : Quara

• Alias de Tcrapore i43. — » Rora. i, i8.
 :

SERMO CCXLI , IN DIEBUS PASCIIALIBUS. 235

veritalem? Non enim acceperunt legem, non enim audie-
runt Prophelam. Audi quam veritatem: « Quoniam quod
» notum cst inquit Dei manifcstum est in illis. » Unde
, ,

manifestum ? Adhuc audi «Deus enim illis manifestavit.» :

Si adhuc quaeris Quomodo manifestavit quibus legem

:
,

non dedit? Audi quomodo « InvisibiJia enim ejus a cons- :

» titutione mimdi per ea quoe facta sunt intellecta

, ,

» conspiciuntur. Invisibilia enim ejus, » hoc est, invisi-

biha Dei : « A constitutione mundi, » id est, exquo cons-
tituit raundum : « Per ea quae facta sunt intellecta cons-
» piciuntur , » illa per haec intellecta conspiciuntur.
« Sempiterna quoque, » verba Apostoh dico, ipsa altexo :

« Sempiterna quoque virtus ejus et Divinitas, » subaudis,

intellecta conspiciuntur. « Ut sint inexcusabiles. » Quare
inexcusabilesPuQuiacognoscentes Deum,non sicut Deum
» glorificaverunt , aut gratias egerunt ^ » Non dixit nes- ,

cientes Deum : sed, « cognoscentes. »

II. Unde cognoscentes .? Ex his quae fecit. Interroga

pulchritudinem terrae , interroga pulchritudinem maris,
interroga pulchritudinem dilatati et diffusi aeris , inter-
roga pulchritudinem coeh , interroga ordinem siderum,
interroga solem fulgore suo diem clarificantem, interroga
lunam splendore subsequentis noctis tenebras temperan-
tem interroga animaha quse moventur in- aquis quae
, ,

morantur in terris, quae vohtant in aere latentes animas, •,

perspicua corpora ; visibiha regenda , invisibiles regentes

interroga Respondent tibi omnia Ecce vide, pul-

ista. :

chra sumus. Pulchritudo eorum, confessio eorum. Ista

pulchra mulabilia quis fecit,nisi incommutabilis pulcher?
In ipso denique homine , ut possent intelligere et cog-'
noscere Deum universi mundi creatorem 5 in ipso, in-

quara , homine interrogaverunt haec duo, corpus et ani-

' Rom. I, 19-21.
 ;,

236 s. auguStini episcopi

mam.Hoc interrogabant quod et ipsi gestabant : videbant
corpus , animam non videbant. Scd corpus nisi de animo
non videbant. Yidebant enim per oculum sed intus erat ,

qui per fenestras aspiciebat. Denique discedente habita-

tore , jacet domus discedente qui regebat cadit quod
: ,

regebatur et quoniam cadit, cadaver vocatur. Nonne ibi

:

oculi integri ? Etsi pateant, nihil vident. Aures adsunt

sed migravitauditor : linguse organum manet^sed absces-
sit musicus, qui movebat. Interrogaverunt ergo ista duo,
corpus quod videtur, animam quse non videtur : et inve-

nerunt melius esse illud quod non videtur ,

quam illud

quod videtur •
meliorem animam latentem , deteriorem
carnem apparentem. Viderunt ista, intuiti sunt discus- ,

serunt utrumque, et invenerunt utrumque mutabile in

ipso homine. Mutabile corpus per aetates ,
per corruptio-
nes ,
per alimenta ,
per refectiones, per defectiones ,
per
vitam ,
per mortem. Transierunt ad animam, quam uti-
que comprehenderant meliorem , et etiam invisibilem
mirabantur: invenerunt et ipsam mutabilemmodo velle, 5

modo nolle modo scire, modo nescire^ modo meminisse,

;

modo oblivisci modo timere modo audere modo ire in

•,
,
•

sapientiam,modo in stullitiam deficere. Videruntet ipsam

mutabilem transierunt , et ipsam : quaesierunt enim ali-

quid immutabile.
III. Sic ergo pervenerunt ad cognoscendum Deum qui
fecit ,
per ista quae fecit. « Sed non sicut Deum honorifi-
» caverunt , aut gratias egerunt , ipse dicit Apostolus
» sed evanuerunt in cogitationibus suis , et obscuratum
» est insipiens cor eorum. Dicentes se esse sapientes, stulti

» facti sunt. » Sibiarrogando quod acceperant, perdide-

runt quod tenebant. Dicentes se quasi magnos esse, stulti
facti sunt, Et quo pervenerunt? « Et immutaverunt, in-

» quit, gloriam incorruptibihs Dei, in simihtudinem ima-

 SERMO CCXLI , IJV DlEBllS PASCIl ALICUS. 237
» ginis coiruptibilis hominis.)) Idola dicit. Et parum crat
facere idolum ad speciem hominis , et ad sui operis simi-
litudinem addicere arlificem : parum fuit hoc. Sed insuper
quidy Et volucrum et quadrupedura et serpentium.
« )>

Omnia quippe ista muta animalia et irrationabilia, illi

quasi magni sapientes deos sibi fecerunt. Reprehende- ,

bam, quando adorabas imaginem hominis quid tibi fa- :

ciam, quando adoras imaginem canis, imaginem colubri,

imaginem crocodih?Pervenerunt usque ad ista.Quantum
quaerentes in superna evecti sunt tantum cadentes in ,

profunda demersi sunt. Altius enim mergitur quod de ,

alto cadit.
IV. Hi ergo , sicut hesterno die vos commonui qure- ,

sieruntquid postea, id est, quid post hanc vitam. Qute-

sierunt sicut homines sed quando invenirent cum ho- : ,

mines essent? Doctrinam Dei non habuerunt Prophetas ,

non audierunt non potuerunt invenire suspicati sunt.

: ,

RetuH vobis heii suspiciones illorum. Exeunt animae ma-

lae , inquiuntj et quia immundae sunt, continuo in alia
corpora revolvuntur : exeunt animae sapientium atque
justorum ^ et quia bene vixerunt, volant ad coelum. Age
belle, belle ilhs invenisti locum : volantes ad coelum per-
veniunt. Et quid ibi? Ibi erunt, inquiunt, et requiescent
cuni diis : sedes eorum erunt stelloe. Non malum habila-
culum illis invenistis : vel ibi illas dimittite , nolite illas
dejicere. Sed, inquiunt, post longa tempora , facta peni-
tus oblivione veterum miseriarum, incipiunt velle reverti
in corpora 5 et delectabit eas venire , et rursus veniunt ad
ista patienda, ad ista toleranda, ad obliviscendum Deum,
ad blasphemandum Deum
ad sequendas corporis volup- ,

tates ,ad pugnas conlra Iil)idines. Veniunt ad istas mlse-

rias , unde, et quo? Dic niihi, qnare? Quia obhviscuntur.
Siomnia rnala obliviscunlur , obliviscantur et delectatio-
238 S. AUGUSTINI EPISCOn
nem carnis. Hoc solum malo suo meminerunt unde , rue-
runt. Yeniunt : quare ? Quia delectat eas rursus in corpo-
ribus habitare. Unde delectat, nisi per memoriara, quia ibi

aliquando habitaverunt? Dele totam memoriara, et forte

residuam facies sapientiam : nihil remaneat quod revocet.

V. Exhorruit quidam auctor ipsorum, cui demonstra-
balur, vel qui inducebat apud inferos demonstrantem pa-
trem fiHo suo. Nostis enim hoc prope omnes •, atque uti-
nam pauci nossetis. Sed pauci nostis in hbris, multi in
theatris ,
quia iEneas descendit ad inferos, etostendit illi

pater suus animas Romanorum magnorum venturas in cor-

pora : expavit ipse JEneas , et ait :

pater , anne aliquas ad ccelum hinc ire putandura est

Sublimes animas, iterunique ad tarda reverti
Corpora ' ?

Credendum-ne est, inquit, quod eant ad coelum, et ite-

rum redeant? Quae lucis miseris tam dira cupido? Melius

fiHus intelhgebat ,
quam pater exponebat. Reprehendit
cupiditatem animarum rursus in corpora redire volentium.
Dixit diram cupiditatem , dixit eas miseras , nec erubuit
eas. Ad hoc philosophiperduxistis, ut purgentur animae,
perveniant ad summam munditiam , et per ipsam mundi-
tiam obhviscantur omnia, et per obhviones miseriarum
redeant ad miserias corporum. Dicite, obsecro : Nonne
hsec etiam si vera essent , melius nescirentur ? Etiam si

vera essent inquam quse sine dubio

,
,
falsa ,
quia foeda
sunt', nonne mehus nescirentur An .^ forte dicturus es
mihi : Non eris sapiens , si ista nescieris ? Ut quid illa

sciam? possum-ne esse rnodo mehor ,

quam tunc ero in
coelo? Si in coclo ,
quando ero melior et pcrfectior , obh-
viscar omnia quae hic didici , et haec ibi mehor nesciturus

« Virg. j£ne'ni. vi, vers. 719 et 7Q0.

 ,

SERMO CCXLl , IJV DIEUUS PASCHALIBUS. 239

sum; sine me raodo illa nescire. In coelo habitantem dicis
omnia obliviscentem sine in terra esse horum omnium :

nescicntcm. Deinde rogo te : Sciunt se ista? animse in ccelo,

passuras esse rursus hujus vitse miserias, an nesciunt?
Elige quod volueris. Si sciunt se passuras esse tantas mise-
rias, quomodo sunt beata^, miserias suas futuras cogitan-
tes? quomodo sunt beatae, ubi sunt sine securitate? Sed
video quid eligas •, dicturus es : Nesciunt. Laudas ergo ibi

hanc ignorantiam quam me nunc habere non sinis do-

, ,

cendo me in terra quod me nesciturum dicis in coelo. ,

Nesciunt, inquis. Si nesciunt et non se putant esse pas- ,

suras errando sunt beatae. Quod enim passurae sunt, pu-

,

tanlse non passuras quod falsum putare, quid est ahud :

quam errare? Erunt ergo errore fehces; erunt beatae, non

aeternitate, sed falsitate. Liberet nos veritas, ut verebeati
esse possimus : quoniam non vacat sermo Redemptoris
nostri : « Si vos Fihus hberaverit, tunc vere liberi eritis.»
Ipse enim dixit : « Si manseritis in verbo meo , vere Dis-
)) cipuh mei estis , et cognoscetis veritatem , et veritas h-
)) berabit vos^ ))

VI. Deinde audite ahud pejus , ahud dolendum vel po-

lius irridendum. Hic sapiens , hic philosophe, hoc est , in
terra,(verbi gratia Pythagoras, Plato, Porphyrius, et
,

nescio quis alius ipsorum, ) quare philosopharis ? Propter

vitam , inquit , beatam. Quando habebis istam vitam bea-
tam?Cum hoc corpus, inquit, rehquero in terra. Modo
ergo misera vita geritur , sed spes est beatae vitae : ibi

beata vita geritur , sed spes est miserae vitac. Ergo spes
nostrae infehcitatis est fehx , et fehcitatis infehx. Abjicia-
mus hoec, et vel ridcamus quia falsa sunt, vel doleamus
quiamagna existimantur. Sunt enim ista fratres mci ,

magna magnorum deiiramenta doctorum. Quanto mclius

' Joan. viii, 3i ct 36.
240 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tenemus raagna magnorum sacramenla sanclorum? Amore
corporum dicunt redire animas purgatas mundatas sa- , ,

pientes purgatas animas amore corporum redire ad cor-

,

pora.Ergo anima purgata sic araat? Nonne araor iste

magnae sunt sordes ?
VII. Sed corpus est orane fugiendum. Magnus eorura
philosoplius posterius Porphyrius * , fidei chrislianae acer-

rimus inimicus, qui jara christianis teraporibus fuitj sed

tamen ab ipsis deliramentis erubescendo a Christianis ex ,

ahqua parte correptus, dixit, scripsit. Corpus est orane

fugiendura. Omne dixit, quasi orane corpus vinculum
aerumnosura sit anirase. Et prorsus si corpus qualecum-
que est fugiendura, non est ut laudes ei corpus, et dicas,
quomodo Deo docente fides nostra laudat corpus quia et :

corpus quod modo habemus quamvis hal)eamus hinc

,

poenam de peccato, et corpus quodcorrumpitur, aggra-

vet animam ^ tamen habet corpus istud speciem suara
:
,

dispositionera raerabrorum, distinctionera sensuura, erec-

tam staturam, et caetera quae bene considerantes stupent.
Verurataraen iMud omnino incorruptibile, omnino ira-
mortale, omnino ad movendum agile et facile erit. Sed
ait Porphyrius : Sine causa mihi laudas corpus : quale-
cumque sit corpus si vult esse beata aniraa corpus est
5 ,

omne fugiendum. Hoc dicuntphilosophi sed errant, sed :

deUrant. Cito probo nolo diutius disputare

:
;
quia illa quse
prsedicata est debethabere subditum. Duo enim sunt in-
vicem sibi connexa, praedicata et subdita. Superat omnia
Deus huic cuncta sunt subdita. Et anima si habet ali-
:

quem honorem apud Deura, debet habere aliquid subdi-

tum. Sed nolo hinc diutius disputare, hbros vestros lego :

mundum istum animal dicitis id est, coelura terrara

, ,
,

maria, omnia quas sunt ingentia corpora, immensa us-

> Vid. lib. de Civit Dei lib. xxii, cap. 26. — ^ Sap. ix, i5.
 1

SERMO CCXLI, IW DIEBCS PASCHALIBUS. 24

quequaque elemcnta totum hoc universumque corpus -,
,
,

quod ex his elementis omnibus constat dicitis csse ani- ,

mal magnura id est habere animani suam sed sensus

, , ,

corporis non habere quia extrinsccus nihil est quod sen-

•,

tiri possit habere tamen intellcctum

: haerere Deo ct , :

ipsam animam mundi vocari Jovem, vel vocari Hecatcm,

animam universalem mundum regentem, et
id est, quasi
unum quoddam animal facientem. Eumdemque mundum
seternum esse semper futurum, finem non habitu-
dicitis^

rum. Si est mundus, et sine fme manet

ergo seternus
mundus, et animal est mundus anima ista scmpcr tene- ;

tur in mundo certc corpus est omne fugiendum ? Quid

:

est quod dicebas Corpus cst omne fugiendum ? Ego dico

:

beatas animas incorruptibilia corpora semper habituras.

Tu qui dicis : Corpus est omne fugiendum , occide mun-
dum. Tu dicis ut fugiam de carne raea : fugiat Jupiter
tuus de coelo et terra.
VIII. Quid quod invenimus eumdem Platonem ma- ,

gistrum istorum omnium quodam suo qucm , in libro

scripsit de Constitutione mundi inducere Deum fabrica- ,

torem deorura , facientera scihcet deos coelestes , stellas

omnes, solem et lunam? Dicit ergo Deum opificem deo-
rum coelestium : dicit ipsas stellas habere animas intellec-
tuales ,
quse inteUigunt Deum, et corpora visibiha quae

cernuntur. Dico , ut intelligatis : Sol iste quem videtis,

non viderctur nisi corpus , esset : hoc verum est. Stclla

uUa vel luna non videretur , nisi corpus csset : verum di-
cit. Ideo dicit et Apostolus : « Et corpora coelestia , et
» corpora terrestria. Et sequitur « Aha gloria coeles-
» :

» tium, alia et terrestrium. » Et rursus dicens de gloria

coelestium corporum Apostolus adjunxit, et ait : « Alia
» gloria sohs , alia gloria lunaj , aha gloria steiiaruni.
» Stulla enim ab stclla diUcrt ui gloria : sic et rcsurrcc-
cxxvii. IG
242 S. JLUGUSTINI EPISCOPI

» tio mortuorum ^ » Videtis, quia proraissa est sancto-

rum corporibus claritas, et cliversa specics claritatis, quia
diversa sunt meritacharitatis. Sed illi quid dicunt? Stellae

istae quas videtis , corpora quidem sunt, sed habent suas

animas intellectuales , ct sunt dii. Interim de corporibus,
quia corpora sunt, verum dicunt : scd utrum habeant
animas suas, ut quid disculio ? Modo veniamus adrera.
Inducitur Deus a Platone ipso alloqui deos ,
quos f ecit de
corporali et de incorporali substantia , atque inter caetera
dicere iiUs : « Quoniara estis orti , immortales esse et in-
dissolubiles non potestis. » Jara ad istam vocem illi in-
treraiscere poterant. Quare ? Quia immortales esse cupie-
bant, et mori nolebant. Ergo ut eis auferret timorem,
secutus adjunxit atque ait : « Non tamen dissolvemini,
neque vos ulla mortis fata perimcnt, nec erunt valen-
tiora quam consilium meum ,
quod majus est vinculum
ad perpetuitatera vestrara ,
quara illa quibus colligati
estis. » Ecce Deus dat securitatem diis a se factis : secu-
ritatera illisdat immortalitatis: securitatem quod illis dat,
non relinquant globos corporura suorura.Certe corpus est
orane fugiendumPQuantum existimo, responsum est illis,
sicut intelligere potestis : sicut et nos loqui possumus,
quantum hora sermonis permittit ,
quantura veslra capa-
citas sinit, responsura est eis. Jamvero quidetipsi dicant
de resurrectione corporum quasi acute, ut non eis , sicut
arbitrantur , etiam nos respondere possimus , multum est
uthodie vobis dicara. Sed quia semel promisi vobis, per
istosdies istam de resurrectione carnis quaefitioi:iem esse
versandam, ad ea quae restant, adjuvaute Domino et ,

aurej et corda in crastinum praeparale.

' I Cor. XV, 39- ia-
 ,

SERMO CCXm , IW DIEBUS PASCFlALlBUS. 243

SERMO CCXLUi.

In diebus Paschalihus , XI II.

De rcsurrectione corporum , contra Gentiles.

I. DiEBus his sanclis resurrectioni Domini dedicatis

quantum donante ipso possumus, de carnis resurrectione
tractemus. Hacc enim fides est nostra , hoc donum in Do-
mini nostri Jcsu Christi nobis carne promissum est , et in
exemplum. Yoluit enim nobis quod pro-
ipso prsecessit
misitinfine, non solum praenuntiare, sed etiam demons-'
trare. Illi cjuidcm qui tunc fuerunt cum illo, viderunt ; et
cum expavescerent , et spiritura se videre crederent_, so-
liditatem corporis tenuerunt. Locutus est enim non sohim
verbis ad aures eorum, sed etiam specie adoculos eorura:
parumque erat se prrebere cernendum, nisi etiam oiFerret
pertractandum atque palpandum. Ait enira : « Quid tur-
» bati estis , et cogitationes ascendunt in cor vestrum? »

Putaverunt enim se spiritum videre. «Quid turbali estis,

)) inquit , et cogitationes ascendunt in cor vestrum ? Vi-

)) dete manus raeas et pedes meos palpate, et videte,
:

)) quia spiritus ossa et carnem non habct , sicut me vide-

)> tis habere -. )> Contra islam cvidentiara disputant ho-
mincs. Quid cnim ahud facerent homines , c(ui ea quae
sunt homiaum sapiunt, ([uam disputarent de Deo contra
Dcum? lUe enim Deus est, ilh homines sunt. « Sed Deus
« Ali.iS Jc Tcmpore 1^7 • — ^ Luc xiv, 38, 3q.

16.
244 S. iiCGUSTINI EPISCOPI

» novit cogitationes hominum, quoniam vanae sunt^ »

In homine carnali tota regula intelligendi est consuetudo
cerncndi. Quod solent videre, credunt quod non solent, :

non credunt. Praeter consuetudinem facit Deus miracula,

quia Deus est. Majora quidem rairacula sunt tot quoti- ,

die homines nasci quinon erant,quampaucosresurrexisse

qui erant et tamen ista miracula non consideratione
:

comprehensa sunt sed assiduitate viluerunt. Resurrexit

,

Chrislus , absoluta res est. Gorpus erat, caro erat, pepen-

dit incruce, emisit animam, posita est- in sepulcro. Exhi-
buitillam vivam, qui vivebat in illa. Quare miramur?Quare
non credimus? Deus est qui fecit : considera auctorem,
et toUe dubitationem. ^

II. Quaeruntergo homines, utrum corruptio ista cor-'|

poris ,
quam sentiunt in carne sua , futura sit in resur-|:

rectione mortuorum. Dicimus non futuram. Respondenti

nobis Si corruptio non erit, quare manducabitur ? Aut si
:

non manducabitur quare post resurrectionem Dominus

,

manducavit? Modo Evangelium cum legcretur audivi- ,

mus quia cum exhiberet se vivum oculis manibusque

,

Discipulorum suorum parum illi visum est ad demons- ,

trandam evidentiam corporalem scd addidit « Habetis : :

» hic aliquid quod manducetur ? Et obtulerunt ei partem

» piscis assi, et favum mellis et manducavit, et reliquias :

)) dedit ilhs. » Dicitur ergo nobis : Si corruptio corporis

non resurget ,
quare manducavit Dominus Christus ? Le-
gistis quia manducavit , numquid legistis quia esurivit ?

Quod manducavit, potestatis fuit, non egestatis. Si desi-

deraret manducare, egeret. Rursus manducare non pos-
si

sel , minus valeret. Numquid et AngeU, quando suscepti

sunt hospitio a patribus nostris , non manducaverunt et ,

tamen corruptibilcs non fuerunt^?

> p5al. xciii, II. — ' Suhaudi caio. — ^ Oeu. xvui, et Tob. xii.
 ;
:

SERMO CCXLII , IN niEBUS PASCII ALIBUS. 245

III. Rursusdicunt : Resurgcnt vitia, ([Ufeerant in cor-
porcliumano, cum quii)us moritur homo? Rospondcmus
Non resurgent vitia. Et dicilur noi)is Quare crgo Domi-
:

nus cum suorum vulncrum cicatricibus resurrexit? Quid

ad hoc dicimus nisi quia et hoc potestatis fuit non ne-
, ,

cessitatis ? Sic resurgere voluit, sic se voluit quibusdam du-

bitantibus exhibere. In illa carne cicatrix vulneris , sana-
vit vulnus incredulitatis.
IV. Adhuc disputant, et quaerunt a nobis : Parvuli qui
moriuntur parvuli resurrecturi sunt ? an aetas erit plena
reviviscentium, quorum erat parva morientium ? Hoc qui-
dem in Scripluris dcfinitum non invenimus. Incorrupti-
bilia corpora et immortalia resurrectura promissa sunt.
Sed si parva aetas redditur, si statura pusilla revocatur,
numcjuid et propterea infirmitas revocatur? Si parvi erunt,
numquid jacebunt , et ambulare non poterunt ? Credi-
bilius tamen accipitur et probabilius et rationabilius, ple-
nas ^etates resurrecturas , ut reddatur munere, quod ac-
cessurum erat tempore. Non enim credituri sumus etiam
senectam resurrecturam anhelam et curvam. Postremo
corruptionem tolle, et quod vis adde.
V. Sed, inquis, quomodo erit terrenum corpus incoelo?
Philosophi enim gentium illi valde magni quorum vo-
, ,

bis jam vel insanas vel certe humanassententias intimavi

(
non spiritu Dei sed conjectura
quaesierunt quippe ista ,

cordis humani; maxime faciunt qurestionem trac-

) hinc 5

tant subtiliter de momentis ponderum et ordine elemen-

torum et dicunt, quod etiam videmus, mundum sic esse
:

dispositum, ut ima sit terra tanquam in fundo ejus, se-

cunda aqua superfundatur terrae, tertius aer veniat,
quartus aether cuncta cooperiat. lllud elementum super-
num, quod aethera appellant, ignem dicunt esse liquidum
et purum inde sidera esse formata
, ibi nihil posse esse ,
246 S. AUGUSTIKI EPISCOPI
terrenum, quoniara ordo ponderum non admittit. Si di-
camus eis nostra corpora in terra nova esse victura, et in
coelo non futura audacler et temere, imo infideliter dici-
5

mus. Credere enim debemus talia corpora nos habituros,

ut ubi veliraus, quando volueriraus, ibisimus. Nam si res-
ponderaus ad solvendam de ordine ponderum quaeslio-
,

nem, in terra nos esse victuros de se ipso corpore Domini •,

nobis est quaestio, cura quo ascendit in coelum.

VI. Audistis quod de Evangelio raodo recens sonuit in
auribus nostris: « Elevatis manibus suis benedixit eisj et
» factura est , dum benediceret eis, recessit ab eis, et

» ferebatur in coelura^ » Qui ferebatur in coelura? Do-

minus Christus. Qui Dorainus Christus? Domimis Jesus.
Quid enira, separaturus es hominem a Deo, et facturus es
aliam personam Dei, aliara hominis ut jam non sit Tri- ,

nitas, sed quaternitas? homo anima es et Quomodo tu

corpus Dominus Christus Verbum, anima et corpus.
: sic

Sed Verbura non recessit a Patre et ad nos venit, et-Pa- :

trera non deseruit; et in utero carnem accepit, et mun-

dura rexit. Qiiid ergo levatura est in coelura, nisi quod
sumptum est de terra? id est , caro illa , corpus illud, de
quo loquens adDiscipulos ait « Palpate, et videte, quia :

» spiritus ossa et carnem non habet sicut me videtis ha- ,

» bere-. » Credamus hoc, fratres, etsi argumenta philo-

sophorura ditiicile solvimus; illud quod dcmonslratum

est in Domino sine difficultate fidei teneamus. Illi gar-
,

riant, nos credamus,

VII. Sed non potest esse terrenum corpus
, inquiunt ,

in coelo. Quid si hoc velit Deus? Responde contra Deum,

et dic Non potest Deus^. Nonne et tu quicumque paga-
:

nus, dicis omnipotentem Deum ? Nonne in hbro Platonis_,

' Luc. XXIV, 5o , 5i. — * Ibid. Sg. — ^ Vide de Civit, Dei Jib. xxii,

cap. %.
 ,,

SERMO CCXLir, IN DIEBUS PASCIlALIBUS. 247

quod hesterno die demonstravi^ legitur dixisse Deus non
factus diis a se factis ; « Quoniam cstis orti, immortales
quidem csse ct indissolubiles noii potestis^ non tamen
dissolvemini , nc([ue uUa vos mortis fata periment ; nec
erunt valentiora quam consilium meum, quod majus
est vinculum ad perpetuitatem vestram, quam illa qui-
bus estis colligati ? » Totum ad voluntatem suam rede-
git Deus qui potest et quod impossibile est. Nam quid
,

est aliud : Non potcstis esse immortales, sed ut non mo-

riamini ego facio 5 nisi et quod fieri non potest ego
facio ?
VIII. Volo tamen aliquid etiam de diversitate ponde-
rum disputare. Rogo te, dic mihi : Terra,terra est : Aqua,
aqua est : Aer, acr est : iEther, id est, coelum, etignis ille

liquidus ccelum est. Quatuor nempe ista quasi gradatim

construxerunt et aedificaverunt hoc est ex his mundum , ,

quatuor aedificatus mundus. Qusere quid in imo sit

est
terra est quid desuper, aqua est quid super aquam,
: :

aer est quid super aerem, coelum est, aether est. Quid
:

corpora sohda quae tenentur atque tractantur ? Non hu-

mida dico, quae labuntur ct fluunt corpora dico tracta- 5

biha unde sunt? Terrae deputanda sunt, anaquae, an

aeri, an setheri? Responsurus es Terrae. Terrenum ergo :

corpus est hgnum? Plane terrenum. In terra nasci-

tur, in terra alitur, in terra crescit. Tractabile est,
non fluxibile. Redi mecum ad illum ordinem ponderum.
Terra in fundamento est : ordinem sequere. Quid super
terram? Aqua. Quare lignum natat super aquam? Terre-
num est corpus si revoces ad iUum ordinem ponderum
:

sub aqua esse debuit, non supra. Invenimus inter ter-

ram et lignum aquam mediam subter terram, super :

aquam,etsuperaquam itcrumterram, quandoquidem iig-

* Yide superiorem Sermoneni, n, 8.
 ,

248 S. AUGUSTINI EPISCOPI

num tcira cst. Perdidisti illum ordincm, tcnefidcm. Ergo
terrena corpora inventa sunt super elementum, ([uod se-
cundum est in ordinc elcmentorum, quandonatantligna,
neque raerguntur.
IX. Attende aliud quod plus mireris. Gorpora ipsa gra-
vissima ,tamen terrena, quae mox ut dimissa fuerint
et
super aquam, continuo demerguntur, et ad ima profunda
perveniunt, sicut est ferrum, postremo sicut estplumbum.
Quid enim plumbo gravius ? Accedit tamen manus artificis
ad plumbum facit inde aliquod vas concavum et natat
, ,

plumbum super aquam. Ergo-ne non dabit Deus corpori

meo, quod dat artifex plumbo ? Deinde aquam ipsam ubi
ponitis? Redite ad ordinem elementorum. Certe respon-
debitis, quod aquasitsuper terram. Quareergo antequara
currant in terra pendent in nubibus flumina?
,

X. Revoca inde considerationem tuam et cogitationem

ad ea quae dicturus sum , si Domino adjuvante potuero.
Quid facilius movetur, quidvelocius agitatur, gravius cor-
pus an levius ? Quis non respondeat,Levius?Leviora enim
corpora facilius moventur, velocius aguntur graviora :

difticilius atque tardius. Certe regulam fixisti, certe con-

siderasti , et circumspectis omnibus respondisti ,
quia fa-
cilius moventur et velocius aguntur corpora leviora,quam
graviora. Itaest, dicis. Responde ergo mihi. Quare levis-
sima aranea tarde se movet, equus velociter cur-
et gravis

rit? De ipsis hominibus loquar majus corpus hominis :

gravius est; brevius corpus quod minus habet ponderis

levius est. Ita vero est , sedautem ipse
si alius portet. Si
homo corpus suum portet, validus currit, macer languore
vix ambulat. Appende niacrum et robustum hominem ,

illum languore vix paucas libellasappendentem, illura sa-

lubritate corporis multa pondo in carne sua gerentem :

tenta tu ambos tollere ;

gravis est validus , levis est maci-
 ,

SKRMO CC\Lir , IN DIEHVS PASClULIBUS. 249

lentus. Recedat portator, appareal amhulator •, ipsos di-
mitte sibi agant corpora sua
, video macrum vix passum :

moventem, video validum robustumque currentem. Si hoc

valet sanitas, immortalitas quid valcbit?
XI. Dabitergo Deus miram facilitatem, miram levita-
tem. Non sine causa illa corpora spiritaha nuncupata sunt.
Non non
ideo dicta sunt spiritalia, quia erunt spiritus,
corpora. Nam
qusemodo habemus, dicuntur animaha
ista

corpora et tamen anirase non sunt, sed corpora. Quo-

:

modo nunc ista animalia dicuntur et animne non sunt , :

sic illa spiritaHa dicuntur, sed non sunt spiritus, quia cor-
pora erunt. Quare dicitur spiritale corpus , charissimi
nisi quia ad nutum spiritus scrviet? Nihil tibi contradicct
ex te , nihil in te rebellabit adversus te. Non ibi erit (|uod

Apostolus gemit Caro concupiscit adversus spiritum

: «

» et spiritus adversus carnem ^ » Non ibi erit « Video :

)> aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis

» meae^. » Haec beJIa non ibi erunt : pax ibi erit, pax per-
fecta ibi erit. Ubi volueris , eris : sed a Deo non roccdes.
Ubi volueris , eris : sed quocumcjue ieris, Deum tuum ha-
bebis. semper cum illo eris.
De quo beatus eris,

XII. Nemo ergo fallat, nemo argumentetur nemo sua ,

suspicione deliret quod nobis promisit Deus, venturum

:

esse certissime teneamus. Quando videbatur Christus ,

fratres quando spiritus putabatur ut se corpus esse

mei ,
,

persuaderet, non solum prrebebat ocuhs videndum, sed

etiam manibus contrectandum. Quibus ad exhibendam
etiam non neccs-
fidei veritatcm in corpore, dignatus est
cibum sumere tamen adhiic ilHs prne
sitate, sed potestate :

gaudio trepidantibus firmamentum cordis adhibuit de ,

sanctis Scripturis, et ait iihs : « H.tc sunt verba ,

qune
• Galat. V, 17. — > Rom. vii, 2.
250 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» locutus sum ad vos, cum adhuc essem vobiscum quo- :

» niam necesse est impleri omnia, quoc scripta sunt in

)) Lege Moysi et Prophetis et Psalmis dc me. Tunc ape-
)) ruit illis sensum sicut Evangelium loquitur
, quod ,

)) modo lectum est, » ut intelligerent Scripturas; ctdixit

)) eis : Quia sic scriptum est, et sic oportebat Ghristum
)) pati, et resurgere amortuis tertio die, et praedicari in

))nomine ejus poenitentiam et remissionem peccatorum

))peromnes gentes, incipientibus ab Jerusalem^» Illud
non vidimus, sed hoc videmus. Quando ista promitte-
bantur, nondum videbantur. Apostoli Christum prsesentem
videbant : sed toto orbe terrarum diffusam Ecclesiam non
videbant : videbant caput, et de corpore credebant. Ha-
bemus vices nostras,>habemus gratiam dispensationis et
distributionisnostrse : ad credendura certissimis documen-
tis, tempora nobis in una fide sunt distributa. Illi vide-
bant caput, et credebant de corpore : nos videmus cor-
pus, credamus de capite.

' Luc XXIV, 4 4 "47-

 :

SERMO CCXLllI , IJV DIEBVS PASCIIALIBUS. 251

SERMO CCXLUP.

In diehus Faschalihus , XIV .

De resurrectione Domini secundum Joannem, in illud cap. xx

JVo/i me tangere nondiim enim ascendi ad Patrem meum. Et
,

de membrorum usu post resurrectionem.

I. Narratio resurrectionis Domini nostri Jesu Ghristi

secundum evangelistam Joannem hodie legi ccepit. Hoc
enim scitis, et commendaveram vobis secundiim omnes ,

quatuor Evangelistas istis diebns resurrectionem Domini

recitari. In his ergo quae audivimus , illud tantum solet
movere ,
quave dixerit Dominus Jesus mulieri qnaprenti
corpus ejus, et eum jam vivum agnoscenti « Noli me :

» tangere, nondum enim ascendi ad Patrem meum'^. »

Dixi autem vobis et meminisse debetis non omnia om-
, ,

nes dicere •, sed dici ab aliis ,

quse ab aliis praetermissa
sunt. Non tamen ita ut inter se repugnare credendi sint, si

absit contentio , et adsit pietas intelhgentis. Nam sicut

legitur apud evangelistam Matthaeum, posteaquam re-
surrexit, occurrit duabus mulieribus, in quibus et ista
erat; et dixit eis « Avete. Illae autem accesserunt, et
:

» tenuerunt pedes ejus, et adoraverunt eum » et utique :

ad Palrem nondum ascenderat. Quomodo huicnunc dici-

tur : « Noli me tangere nondum enim ascendi ad Patrem
,

» meum ^ ? » Sic enim verba ista videntur sonare , quasi

T Alias de Diversis G. — ' Joan, xx, 17. — 3 MaUli. xxviii, 9, 10.
252 S. lUGUSTINI EPTSCOPI
tunc eum posset langere Maria ,
quando ascendisset in
coelum. Si in terra positum non tangit, in coelo sedentem
quis mortalium potest tangere?
II. Sed iilc tactus fidem significat. Tangit Christum,
qui credit in Christum. Nam et illa mulier quae fluxura
sanguinis paticbatur, dixit apud se ipsam : « Si tetigero

» fimbriam vestimenti ejus , salva ero'. » Fide tetigit,

et sanitas subsecuta est, quam praesumpsit. Denique ut
nossemus quid sit vere tangere , Dominus continuo dixit

Discipulis suis : « Quis me tetigit? Et dixerunt Discipuli :

» Turbae te comprimunt , et dicis : Quis me tetigit ? Et

» iile : Tetigit me Turba premit,
aliquis "^.
» Quasi dicens :

fides tangit. Videtur ergo ista Maria Dominus , cui dixit :

« Noli me tangere nondum enim ascendi ad Patrem

,

» meum, » Ecclesiae gestarepersonam, qure tunc inChris-

tum credidit, cum ascendisset ad Patrem. Ecce vos in-

terrogo, quando credidistis ^ interrogo Ecclesiam toto orbe
terrarum diffusam, cujus persona erat in una foemina : et

una voce mihi respondet Tunc credidi : , cura Jesus as-

cendisset ad Patrem. Quid est Tunc credidi, nisi tunc :

tetigi? Multi carnales Christum tantummodo hominem

putaverunt Divinitatem in illo latentem non intellexe-
,

runt. Non bene tetigerunt, quia non bene crediderunt.

Vis bene tangere? Intelhge Christum ubi est Patri coae-
ternus, et tetigisti. Si autem hominem putas , et nihil

ampUus putas, tibi nondum ascendit ad Patrem.

III. Adhibuit ergo Dominus Jesus speciem corporis sui
humanis sensibus, ad confirmandam carnis resurrectio-
nem. Nihil nos aliud docere voluit, ostendendo se vivura
in corpore post resurrectionem suam , nisi ut credatur a
nobis resurrectio mortuorum. Cum ergo integra instau-
randa sint omnia ,
quaeri solet ab eis qui scire desiderant,
' Matth. IX, 21. -^ ' Luc. viii, 4-^» 4^-
 ,

SERMO CCXLIII , IN DlEbUS PASCIULIJJUS. 253

et rursus proponi solct ab cis qui litigare desiderant,
mcmbrorum. Dicunt enim, cor-
quoestio diflicilis de usu
pus nostrum habere omnia membra sua et apparere quae ,

membra quibus sint operibus necessaria. Quis enim nes-

ciat, quis non videat, ad videndum nos habere oculos,
audiendum linguam ad loquendum, nares ad
aures ad ,

oUaciendum dentes ad mandendum, raanus ad operan-

,

dum ,
pedes ad ambulandum , illa etiam membra quae pu-
denda dicuntur, ad generandum ? Porro autcm interiora
etiam viscera , quae ne horrerent aspectibus , voluit Deus
esse contecta-, interiora nostra et intestina quse dicuntur,
ad quos usus valeant, et mulli hominum, et melius me-
dici cognoverunt. Argumentantur ergo et dicunt nobis :

Si aureshabebimus ut audiamus, oculos ut videamus

linguam ut loquamur dentes quare habebimus si non
; ,

manducabimus, fauces, pulmones, stomachum, intestina

qua cibi transeunt^ et pro nostrae valetudinis temperie
commutantur; postremo illa ipsa membra quae vocantur
pudenda, quare, inquiunt, habebimus, uhi nuUa erit
generatio, nulla digestio ?

IV. Quid eis respondeamus ? numquidnam dicturi su-

mus sine intestinis nos resurrecturos, ad similitudinem
statuarum ? Nam de dentibus facile respondetur. Dentes
enim non tantum nos adjuvant ad mandendum, verum-
etiam ad loquendum sicut plectrum nervos, sic linguam
•,

nostram , ut syllabas sonet, percutientes. Caetera ergo

membra nostra erunt adspeciem, nonad usum^ ad com-
mendationem pulchritudinis, non ad indigentiam neces-
sitatis. Numcjuid quia vacabunt, ideo indecora erunt? Et

quidem nunc quia impcritisumus et causas rerum igno- ,

ramus, si videantur interiora nostra horrentur potius ,

quam dihguntur. Quis enim novit quemadmodum sibi ,

invicem coniicxa sint membra, et quibus numeris coapta?

254 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Unde vocatur etiara harmoiiia 5
quod verbura dictura cst
de musica : ubividemus certe in cithara nervos distentos.
Si oranes nervi sirailiter sonent, nuUa est cantilena. Diversa
distentio diversos edit sonos : sed diversi soni ratione con-
juncti pariunt,non videntibus pulchritudinera, sed audien-
tibus suavitatem. Tstara rationera quisquis inmembris hu-
manis didicerit, tantum rairatur, tantum delectatur ^ ut
omni visibili pulchritudini ista ratio ab intelligentibus
prseferatur. Modo eamnescimus; sed tunc sciemus non :

quia nudabuntur, sed quia etiam cooperta latere non po-

terunt.
V. Respondebit mihi aliquis , et dicet : Quomodo si

cooperta erunt , latere non poterunt? Corda nostra non

latebunt, et viscera latebunt? Cogitationes, fratres mei,
cogitationes qoas modo non videt nisi Deus, omnes invi-
cem videbunt in illa societate sanctorum. Nerao ibi vult
tectura csse quod cogitat quia nemo ibi raale cogitat. ,

Unde ait Apostolus « Nohte ante tempus quidquam ju-

:

» dicare » id est, ne Leinere jtfdicctis, quod non videtis

.

quo corde quis faciat. Si ahquid fit quod et bono corde ,

fieri potest, noli reprehendere noH tibi arapHus quara hu- :

manitas exigit usurpare. Cor videre, Dei est : hominum

autera non est, nisi de his quae manifesta sunt judicare,
« Noiite ergo, inquit, ante tempus quidquam judicare. »
Quid Ante tempus ? « Sequitur et dicit « Donec
est « , :

» veniat Dominus, et illuminet abscondita tenebrarum. »

Quas dixerit tenebras , consequentibus verbis evidenter

ostendit : « Illuminet, inquit, abscondita tenebrarum. »
Quid est hoc ? Audi quod sequitur : « Et manifestabit co-
» gitationes cordis^ » Hoc est illuminare abscondita te-
nebrarura, raanifestas facere cogitationes cordis. Modo
ergo cogitationes nostrse nobis ipsis , singuhs quibusque
^
i Cor. vij 5.
 ,

SERMO CCXLIII, IW DIEBUS PASCllALIBUS. 255

in luce sunt , ([uia novimus eas : sed proximis nostris in te-
nebris sunt, quia non vident cas. Ibi tjuod nosti te cogitare,
et alter sciturus est. Quid times? Modo vis abscondere,
modo times publicari cogitationes tuas : fbrte enim aiiquid
mali aliquando cogitas , fbrte aliquid turpe, forte aliquid
vanum. Nihil ibi nisi bonura, nihil nisi honestum, nihil

nisi verum, nihii nisi purum, nihil nisi sincerum, quando

ibi fueris , cogitabis. Quomodo vis videri modo faciem
tuam , sic tunc voles videri conscientiam tuam. Nam et

ipsa agnitio , charissimi, ipsa agnitio nonne omnium nos-

trum erit? Putatis quia me cognituri estis , ideo quia me
nostis, et patrem meum non
estis cognituri, quem non

nostis, aut nescio quem episcopum qui ante multos an- ,

nos in hac Ecclesia fuit ? Omnes noscetis. Qui ibi erunt,

non ideo se agnoscent ,
quia facies videbunt ; majori no-
titia ibi erit invicem agnitio. Sic videbunt omnes , et
muito excellentius ,
quomodo hic solent viilere Prophetae.
Divine videbunt quando Deo pieni erunt. Nec quod of-
,

fendat erit, nec quod lateat cognilorem.

VI. Erunt ergo ibi membra integra, etiam qute hic pu-
denda sunt sed ibi pudenda non erunt. Non ibi erit sol-
,

licitum integritatis decus, ubi non erit libidinis dedecus.

Ecce etiam hic, ubi omnium quodam modo nostrorum ope-
rum necessitas mater est quae necessilas tunc non erit^

tamen invenimus aliqua quae Deus posuit in corporibus ad

nuUos usus, sed ad solum decus. Jara dudum per membra
currebam et nunc ea paulo diligentius retexamus. Ocu-
:

los habemus ad videndum, aures ad audiendum, nares ad

olfaeiendum, os etlinguam adloquendum, denles ad man-

dendum,guttur ad vorandum, stomachum ad suscipien-
dumet coqucndum, intestina ad trajiciendos cibos ad ima,
et illaqute pudenda appellantur vei ad egestionem, vel ad ,

generalionem ad operandum manus, ad ambulandum pe-

:
256 S. A.UGUSTIJSI EPISCOPX

dcs. Barbae ([uisusas, nisi sola est pulchritudo ? Quare Deus

barbam creavit in homine? Speciem video, usum non

quaero. Apparet foeminae quare habeant ubera, utique ut
parvulos lactent : mammillasviri quarehabent? Interroga
usum nullus est interroga speciem decet mammilla-
, : ,

tum pectus et viros. Virili pectori mammillas detrahe, et

vide quantam pulchritudinem dempseris, quantam inges-
seris foeditatem.

VII. Sicergo, charissimi, sic credite, sic tenete, mul-

torum membrorum ibi usum non futurum , sed decus
nuliius defuturum. Nihii indecorum erit ibi, sumraa pax
erit ,niliil discordans niliil monstruosum nihil quod
, ,

otlendat aspectum, in omnibus Deus laudabitur. Nam si

nunc in ista infirmitate carnis et tenera operatione mem-
brorum apparet tanta corporis pulchritudo, quae iliicit libi-
dinosos et ad quserendum excitat sive studiosos sive cu-
,

riosos: et si inveniatur in corpore ratio numerorum, non

alius artifex horum , alius invenitur esse coelorum , sed
idem ipsc crcator infimorum atque summorum : quanto
magis ibi, ubi erit iibido nulia, nuila corruptio, nulla de-
formis pravitas, nulla aerumnosa necessitas, sed intermi-
nata seternitas ,
pulchra veritas_, summa felicitas?
VIII. Sed dicis mihi, quid acturus sum? Usus membro-
rum ibi non erit ,
quid acturus sum ? NuIIa actio tibi vi-

detur stare, videre, amare, laudare? Ecce dies isti sancti,

qui post resurrectionem Domini celebrantur, significant
futuram vitam post resurrectionem nostram. Sicut enim
Quadragesimae dies ante Pascha significaveruntlaboriosam
vitam in hac aerumna mortali sic isti dies kctisignificant :

futuram vitara, ubi erimus cum Doraino regnaturi. Vita

quse significatur Quadragesima ante Pascha , modo habe-
tur : vita quae significatur ([uinquaginta diebus post re-
surrectionem Domini, non habetur, sed speratur , et spe-
 ,

SERMO CCXLlll, IJS DIEUUS l'ASCll ALlliUS. 257

rando araalur 5 et in ipso amore Deus qui promisit ista , lau-
datur, ct ipsa^laudes Alleluia sunt. Quidest cnimAlleluia?
Verbum cst HebritHnn , Ailcluia j Laudate Deum. Ailclu,
Laudate jia, Deum : Allcluia ergo laudatc Deum soiiamus,
elinvicem nos excitamus ad laudandum Deum concordi- ;

Lus cordibus melius ([uam cilharae chordis , dicimus lau-

des Deo, cantamus Alleluia. Et cum cantaverimus, prop-
tcr infirmitatem rccedimus, ut corpora rcficiamus. Quare
reficimus , nisi quia deficimus ? Deinde tanla est infirmitas

carnis , tanta hujus vitre molestia , ut quaelibet magua res

veniat in fastidium. Quomodo desidcravimus istos dies ad

annum venturos , cum modo abirent et quanta avidilatc 5

ad illos venimus per temporis intervallum? Si dicerelur

nobis : Sine ccssatione dicilc Alleluia, cxcusaremus.
Quare excusaremus? Quia lassi non possemus, quia et ad
ipsum bonum fastidio fatigaremur. Ibi nuUus defectus
nulla fastidia. State, laudate : « Qui statis in domo Du-
» mini, in atriis domus Dci nostri ^ » Quid c[uneris, c[uid
ibi facturus sis? « Beati, ait, qui habitant in domo tua
» Domine) in saecida saeculorum laudajjunt te-. »

' Psal. cxxxni, i. — ^ Id. Lxxxiit, 5.

CXXVH. 17
258 S. AUUUSTIJNI E1'1SC01»I

SERMO GCXLIV^

Iii diebus Paschalihus, XV.

De eadem lectione Evangelii Joan. xx.

I. Ex Evangelio secundum Joannera resurrectio Domini

coepit hodie recitari. Audivimus , et fidei oculis vidimus
erga Dominum Jesum pise mulieris atFectum. Quaerebat
Jesum, sed tamen adhuc tanquam corpus requireJjat ho-
minis mortui, et dihgebat tamen tanquara magistrum bo-
nura. Non intelligebat eura resurrexisse a mortuis , non
credebat, et quod a monumcnto rcmotum lapidem vidit,
credens ablatum inde corpus quod quaerebat, nuntiavit
DiscipuHs rem dolendam. Gucurrerunt duo, quorum unus
erat Petrus, ahus Joannes. Ipse est enim quem dihgebat
Jesus, utique prae coeteris nara omiies ut Dominus dili-
:

gebat. Cucurrerunt, ut viderent utrum verum diceret

muHer, sublatum esse corpus de monumento. Venerunt,
attenderunt, non invenerunt corpus, et crediderunt. Sed
quid crediderunt ? Quod credere non debuerunt. Quando
ergo audistis « Et crediderunt, » fcrte putastis eos credi-
:

disse quodcredere debuerunt, hoc est, resurrexisse Domi-

Non hoc crediderunt, sed quod nuntiave-
nura a raortuis.
Denique ut sciatis hoc eos credidisse subjecit
rat raulier. ,

mox Evangehsta et ait « Nondum enim noverant Scrip-

, :

))turas, quia oportebat eum a raortuis resurgere-. » Ubi

• Alias 17 ex Sirmondianis. — ^ Joan. xx, 8, 9.
 SERMO CCXLIV , IN DIEBUS PASCIIALIBUS. 259
Nonnc cis ipse
cst fidcs ? ubi est toties veritas eontestata ?
Dominus Jesus ante passionera aliquoties dixit traden-
dum se esse, occidendum, et resurrecturum ? Loqueba-
tur adliuc surdis. Jam Pctrus ci dixerat : « Tu es Christus
» Filius Dci vivi. » Jaui audierat : « Beatus es Sinion
» Bar- Jona ,
quia non tibi revelavit caro et sanguis , sed
» Pater mcus qui in ca;lis est. Et cgo dico tibi, quia tu
» es Petrus, ct super hanc petram cnediticabo Ecclesiara
» nieam, et porlae infcrorum non vincent eam^ » Talis

fides Domino Tandiu enim Petrus

crucifixo absorpta est.
Filium Dei credidit, donec videret in ligno pendentem,
donec videret clavis attixum, donec vidcret mortuum,
donec videret sepullum. Tunc perdidit quodtenebat. Ubi
petra ! ubi firmitas petra3? Petra erat ipse Christus, ille

autem a petra Petrus. Ideo surrexerat petra, ut firmaret

Petrum nam perierat Petrus, nisi viveret petra.
:

II. Postea tamen quando Dominus dixit mulieri,

,

((Maria, »convcrsa agnoviteum, etappellavitMagistrum,

(( Raboni. » Manifestata est huic mulieri resurrectio Do-
mini. Quid sibi ergo vult Noli me tangere, nondum : ((

» enim ascendi ad Patrem meum -? » Quaestio mirabilis

mullis modis. Primo quia vetuit se tangi, quasi male pos-
set tangi a tangente. Deinde quia rationem reddens quare
se tangi noluerit et prohibuerit , ait : (( Nondum enim
» ascendi ad Patrem meum : » quasi diceret Tunc me
:

tanges, cum ascendero ad Patrem meum. In terra posi-

tum tangere prohibebatur, et eum tangere poterat in ccelo
sedentem? Dixeram enim Quid est : : (( Noli rae tamrere,
» nondum cnim ascendi ad Patrem meum? » Plus addo :

Quando resurrexit , sicutet ipse dicit, et alii Evangelistae,

et audivimus j im, cum Lectiones sanclye legerentur, ap-
paruit Discipulis suis; et cum spiritum eum putarcnt , ait
' Matth. XV), i7j i8, — » Joan. xx, i6, 17.

17.
 :

260 S. AUGXJSTINI EPISCOPI

illis : « Quid turbati estis, et quare cogitationes ascendunt

» in cor vestrum? Videte manus meas et pedes meos.
» Palpate; etvidete^. Numquid jam ascenderat? Non-
»

dura ascenderat ad Patrem suum et dixit Discipuiis suis: ,

« Palpate, etvidete. » Ubi est, « Noli me tangere? » Hic

forte aliquis dicturus est . Tangi a viris voluit, a mulieri-
bus noluit. Si foeminam horreret, non nasceretur ex foe-
mina. Verumtamen quidquid hoc est quod potest facere
qualemcumque quaestionem ut dicatur Dominum se , ,

antequam ad Patrem ascenderet, a viris tangi voluisse , a

mulieribus noluisse - , ait evangehsta Matthseus. Ipse enim
narravit occurrisse mulieres Domino resurgenti, in quibus

erat et ipsa Maria, et tenuisse pedes ejus. Coarctata est

quocstio multis modis ,
quid sibi velit : «Noli me tangere,
» nondum enim ascendi ad Patrem meum. » Totum c[uid-
quid locutus sum ad hoc locutus sum ut quaestionis
, ,

difiicultas augeretur videtis vahdam et quasi insolubi- : ,

lem. Adjuvetme Dominus, ut solvatur. Qui dignatus est

eam proponere , dignetur exponere. Orate mecum efFec-
tum ad me aures ad illum cor. Quod mihi suggerere
: ,

dignatur communicabo vobis. Qui mehus intelhgit do-

, ,

ceatme sic doctor sum ut*indocihs non sim. Qui autem

: ,

melius non intelhgit, quod intelligit audiat a me.

III. Dominum Jesum, sicut audivimus sicut apparet, ,

hominem putabantDiscipuii, etsecundum hoc fidem suam

li]}rabant : altius non erigebant. In terra cum Christo
ambulabant. Quod factus erat propter nos, hoc noverant
quodnos non noverant. Ipse estChristus et factor,
fecit,

et factus. Vide factorem « In principio erat Verbum, et :

» Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum hoc , :

» hoc erat in principio apud Deum. Orania per ipsura fac-

)) ta sunt^ » Vide factum « Et Verbum caro faclum :

'
Luc. XXIV, 38. — ' Malth. xxviii, 9. — ^ Joan. i, i, et seq.
 SEmvtO CCXLIV , IN DlEBtS rASCH Al.IBTJS. 261
M cst, ct hahitavit in nol)is. » Vidomns crcfo Jesum secl ,

prfedicata jam iiobis fidc Apostolornm^ Quod nos novi-

mus , illi nondum novcrant. Non facio injuriam. Non au-
deodicere ignorantcs : sed tamen vidco ignorantiam con-
fitcntes. Non novcrant, postea didiccrunt, quodjam nos
novimus. Christum ct Deum ct hominem, Christura et
factorem rerum et factum in rebus, Christum et crea-
torcm hominis ct creatum hominem nos novimus ilH , ,

nondum. Deus Christus flequahs est Patri :^tantus est, quan-

tus ille; tahs est, quahs ille hoc est quod illc non hic : ^

cst,qui ille. Hoc est quod illc; quia ille Deus, et ille
Deus 5 ille omnipotens , et ille omnipotens ; ille immutabi-
lis , quod ille. Non hic est qui
et ille immutabilis : hoc est ,

ille; quia Hoc quicumque novit,

illc Pater, hic Filius.
illi ascendit ad Patrem qui hoc non novit, nondum illi :

ascendit Christus ad Patrem parvulus cum illo est in ; ,

terra cum illo est , aequalis omnipotenti nondum illi est.

Proficienti ascendit , ciim illo qui proficit ascendit. Quid

est ergo :
'-
Noli rae tangere? » Tactus fidem significat.

Tangendo cnim accedilur ad eum qui ,

tangitur. Mulie-
rem illara videte quae fluxura sanguinis ,
patiebatur. Dixit
in corde suo : « Sanabor , si tetigero fimbriara vestiraenti
» ejus^. » Accessit ettetigit, sanataest. Quidest, accessit
et tetigit? Propinquavit et credidit. Ut sciatis eam cre-
dcndo tetigisse Dominus dixit « Tetigit me aliquis. »
, :

Quid est « Tetigit me, » nisi credidit in me? Et ut no-

:

veritis hoc esse « Tetigit me, » quod est credidit in mc;

« Responderunt Discipuli et dixerunt ei Turbae te com- , :

» primunt, etdicis : Quis me tetigit^? » Si solus ambula-

res, si spatium tibi ambulandi turba fecisset , si ncrao
juxta te esset , bene diceres : « Tetigit me aliquis. » Turba
premit te , tu unum tangentera comraemoras. Et ille re-
' Florus ad Philip. ii. — ' Maflh. ix, 21. — 3 l„c. viii, /^5, 46.
 ;

262 S. AUGUSTINI EPISCOPI

petiit : « Tetigit me aliquis. » Prius enim dixerat : « Quis
» me tetigit? » et postea, « Tetigitme aliquis. » Nostis,

quiadicitis : « Turbae tecomprimunt. Teligitmc aliquis. »

Turba premcre novit, tangere non novit. Constat hoc

ista

eum significare voluisse dicendo « Quis me tetigit? Te- :

» tigit me aliquis. » Ut illum tactum fidem credamus esse

tangentis vel potius credentis accessum. Quid sibi ergo
,

vult : « Noli me
nondumenim ascendi ad Patrem
tangere,
» meum ? hoc me putas « Nondum
» Quod me vides , :

» ascendi ad Patrem. » Hominem me vides, hominem me

putas sum quidem homo sednon hic stet fides tua. Noli
: ;

me sic tangere, ut hominem tantummodo credas. « Non-

» dum enim ascendi ad Patrem meum. » Ascendo ad Pa-
trem meum et tange me id est profice intelHge me
, :
,
,

aequalem Patri et tunc tange et salva eris. « NoH me

, ,

» tangere nondum enim ascendi ad Patrem meum. »

,

Quoddescendi vides, quod ascendi nondum vides « Non- :

» dum enim ascendi ad Patrem meum. » Memetipsum

exinanivi«Formam servi acccipiens, in simihtudinera ho-
» minum factus, et habitu inventus ut homo ^ » Hoc cru-
cifixum est, hoc sepultura, hoc resuscitatum. Illud au-
tem , « Cum in forma Dei esset , non rapinam arbitratus
» est esse aequahs Deo-, » nondum vides. Quod ascendi
nondum vides. Noh tangendo terram , coelum perdere :

noU remanendo in homine, in Deum non credere. « NoH

» metangere, nondum enim ascendi ad Patrem. »
IV. Procedat Arianus ;
prius procedat Photinianus.
Respondemus Photiniano :Noh tangere. Quid est NoH :

tangere? Noh sic credere : nondum tibi Ghristus ascendit

ad Patrem. Procedat Arianus. Ego inquit Deum credo , ,

Christum sed minorem. Nec tibi adliuc ascendit ad Pa-

,

trem. Gum ascenderit ad Patrem, cxtende te, ul tangas

' Pliilip. 11, 7. — 2 Ibid. G.
 SERMO CCXLIV , IN DIEBUS PASCIIALIBUS. 263
cxtende tc, tange Deum. Et ego, inquit, Dcum profiteor;
sed alterius naturse, et alterius substantiae 5 creatum, non
per quem creata sunt omnia ; factum, non in principio Ver-
Lum sine tempore. Adhuc ergo infra es ; nondum tibi as-

cendit ad Patrem. Vis ascendat tibi ad Patrem? Crede,

« Cum in forma Dei esset non rapinam arbitratus est esse
)) ccqualis Deo. Rapina non erat, quia natura erat.» Rapina
usurpatur, natura cognoscitur. « In forma Dei non rapinam
» arbitratus est esse sequalis Deo. » Sic est natus, et semper
natus j et natus, etsemper natus, et sine initio natus. Tu quid
dicis , Ariane? Erat tempus, quando non erat Filius. Vides
quia nondum tibi ascendit ad Patrem ? Noli tangere noli ,

sic credere. Non est tempus inter Patrem et Filium. Ge-

nuit Pater , natus est Filius : sine teraporeille genuit, sine
tempore natus est ,
per quem facta sunt tempora. Sic
tange , et ascendit tibi ad Patrem. Verbum sed cooeter-
,

num Deo : Sapientia Dei, sed sine qua nunquam Pater

fuit. Respondere tibi habet caro tua_, et confabulatura te-
cum, dictura tibi in tenebris :Quomodo natusis fuit? Te'
nebrae tecum loquuntur. Exponatur mihi , clamas clamo, :

exponatur mihi. Quid tibi vis exponatur? Natus est, an

non natus? Non enim esset Filius , nisi natus. Si ergo na-
tus est fuit tempus quando non
, erat. Falsum est hoc :

terra loqueris, de terra loqueris. Expone ergo mihi, ait,

quomodo natus, sisemperfuit. Non expono, nonexpono;
non possum. Non expono sed pro me Prophetam oppono, :

« Generationem ejusquis enarrabit*?

» Isai. 1.IU, 8.
264 S. AUGUSTINT KPISCOPT

1.'%/%^%\'V'V\'WWVW% VV/V^^VWX WVt WW WW'WW WV«\/VW w/w ww vwwwwvwww ww^w

SERMO CCXLV^

In diebus Faschalibus, XVI.

De cadem lectione Evangelii Joan. xx.

Et hodie resurrectio Domini recitata est de sancto

I.

Evangelio. Lectum est autem Evangelium secundura

Joannem. Audivimus quae in aliislibris Evangelii non au-
dieraraus. Omnibus quidem communis est praedicatio ve-
ritalis, et de uno fonte oranes biberunt sed in prsedica- ;

tioneEvangeiii,sicut saepecommonuiCharitatemVestram,
alia omnes, aha tres, alia duo aha singuli posuerunt. ,

Modo ergo quod audivimus secundum Joannis Evange-

lium, quia Maria vidit Dominura, et dixit ad eara Dorai-
nus « Noh me tangere, nondura enira ascendi ad Pa-
:

)) trem^, solus evangehsta Joannes commeraorat. Hinc

))

ergo loquendura est Sanctitati Vestrse. Visis etiarahntea-

rainibus in sepulcro , Dominura non resurrexisse credide-
rant, sed ablatura esse. Ipse Joannes, (se ipsura enim
dicit : « Quera diligebat Jesus^ ) )> cura audisset nuntian-
tibus mulieribus et dicentibus : « Tulerunt Dominum
)) meum de monumento ^ , )> cucurrit cum Petro, et atten-
dit in monumentum vidit sola hnteamina
, , et credidit.
Quid ? Non quia resurrexerat
credidit sed , ([uia de mo-
nuraentc perierat. Hoc sequentia verba testantur. Sic

• Alias de Tempore i55. — ' Joan. xx, 17. — ' Ibid. 2.

 . ,,

SEKMO CCXLV , IN DIEBIS PASChALIBUS. 265

enim scriptnm est, quod modo aiidivimus : « AUendit
)) vldit , et crcdidit : nondum enim sciebat Scripturas,
» quia oportebat eum a mortuis resurgere^. » Apparuit
ergo quid credidit : quod fidei non erat , hoc credidit :

credidit, sed falsum credidit. Apparuit eiposteaDominus,

fugavit falsum, inseruit verum.
TI. Tamen illud quod solet movere lectorem et audito-

rem non incuriosum neque negligentem c[uomodo sit ,

dictum « Noli me tangere, nondum enim ascendi ad Pa-

:

» trem » hic videamus

: Domino ipso adjuvante quid ,
,

dictum sit. Movet enim hoc, quid est « Noli me tangere, :

» nondum enim ascendi ad Patrem. » Quando enim as-

cendit ad Patrem? Sicut indicant Actus Apostolorum ,

quadragesimo die post resurrectionem suam quem diem ,

in nomine ipsius celebraturi sumus tunc ascendit ad Pa- :

trem 5 tunc eum Discipuh qui manibus tetigerunt , oculis

deduxerunt. Tunc sonuit angeiica vox : « Viri Galiijei
» quid statis, intuentes in coelum ? Hic Jesus qui assump-
» tus est a vobis, sic venict quomodo eum vidistis euntem
» in coelum "^.
» Si ergo lunc ascendit ad Patrem ,
quid
dicimus, fratres mei? Maria non poterat eum tangere in
terra stantem, et poterat tangere in coelosedentem ? Si hic
non Quid est ergo
poterat, quanto niinus poterat ibi? :

« non enim ascendi ad Patrem? » Sicenim

Noli metangere,
sonant verba tanquam diceret Tunc me tange, cum as-
, :

cendero antequam ascendam noli mc tangere. O Do-

; ,

mine, hic es, et non tango; cum ascenderis, langam ?

Deinde si antequam ad Patrem ascenderet, tactum hor-
rebat humanum, quomodo se Discipuhs non solum vi-
dendum sed ctiam contrectandum praebuit quando
,
,

dixit « Quid cogitatisincordibus vestris? Videte nianus

:

» meas et pedes meos palpate, et videte quia spiritus

:

' Joan. XX, 8, 9. — » Act. i, 1 1

 »

266 s. jLugustini episcopi

» carneni et ossa non habet, sicut me videtis habere*. »

Incredulus etiam ille Discipulus Thomas tetigit latus per-
foratum, et exclamavit : « Dominus meus et Deus meus^.
Quando tetigit, nondum ascenderat Jesus ad Patrem. An
forte aliquis insipiens dixerit : Antequara ad Patrem as-
cenderet, viri eum poterant tangere, muiieres autem non
poterant, nisi cura ad Patrera ascenderet? Absurda est
ista cogitatio, etperversa sententia. Prorsus quod audivit
Maria, audiat Ecclesia. Hoc oranes audiant , oranes in-
telhgant, omnes faciant. me tan-
Quid ergo est : « Noli

» gere, nondum enim ascendi ad Patrem ? » Quod me

vides, hominem solum putas, Patri sequalem esse adhuc
nescis ; noli me tangere talem, noli in hominera solum
credere, sed Verbura aequale Genitori intellige. Quid ergo
est : (( Noli rae tangere ? » Noli credere. Quid noli cre-
dere ? Quia hoc solum sum quod vides. Ascendara ad Pa-
trem, et tunc tange. Tibi ascendo, quando intellexeris
aequalem. Quando enim me putas minorem, nondum as-
cendo tibi.

III. Tangere autem , credere esse, puto quia facile pos-

sumus intelligere de illa muliere ,
quae tetigit fimbriam
vestiraenti Christi , et salva facta est. Recordamini Evan-
gelium : Dominus Jesus Christus ibat ad visitandam Ar-
chisynagogi filiam, qure prirao nuntiata fuit infirma ,
pos-
tearaortua. IIIo pergente, ecce raulier de transverso venit,
quce fluxu sanguinis laborabat per duodecira annos, etin
medicis frustra curantibus et non sanantibus , omnia sua
consurapserat : dixit quoe in corde suo : « Si tetigero fim-

» briam vestimenti ejus, salva ero ^. » Hoc ipsum dicere,

jam tangere fuit. Denique audi sententiam cum salva :

facta esset secundum fidem suam, ait Dominus Jesus Chris-

tus : « Tetigit me aliquis. Et Discipuli : Turbae te com-
' Luc. XXIV, 38, 39. — ' Joan. xx, 28. — ^.Matth. n, 21;
 SERMO CCXLV , IN DIEBUS PA.SCHALIBIJS. 267
)) primunt, et dicis : « Quis me tetigit? Et illc : Teli-
)) git me aliquis; nam ego scio virtutem exiisse de me^ ))

Gratia processit, ut illa sanaretur, non ut ille minueretur.

Dicunt ergo Discipuli : « Prcmunt tc turbse, » et tu unum
autunam sensisti ? Et iJle : « Tetigit me aliquis 5 » illi pre-
munt ista tetigit. Quid
, est , illi premunt, ista tetigit?

Judnei alDigunt, Ecclesia credidit.

Secundum hunc ergo intellcctum, quo videmus
IV.
mulierem tetigisse, quod est credidisse, secundum hoc dic-

tum est ad Mariam « Noli me tangere : ascendam et : )> ,

tange. Tunc enim tange, quando cognovcris, « h\ principio

)) erat Verhum et Verhum erat apud Deum, et Deus erat
,

» Verhum-. Verhum quidem caro factum est, Verhum

)>

incontaminatum, immaculatum, immutahile manet, et in-

tegrum. Sed quia tu hominem solum vides, Verhum non
vides; nolo credasin carnem, etrehnquas Verhum. Totus
Christus tihi appareat, quia sequahs est Patri in Verho.
Noli ergo , inquit , modo tangere : quia nondum vides qui
sim. Ecclesia ergo, cujus figuram Maria gerehat , audiat
quod audivit Maria. Tangamus omnes, si credamus. Jam
ascendit ad Patrem sedet ad dexteram Patris. Confitetur
,

hoc hodie universa Ecclesia Ascendit in ccekim, sedet ad :

dexteram Hoc audiunt qui haptizantur hoc cre-

Patris. :

dunt antequam haptizentur. Quando ergo credunt, Maria

tangit Christum. Intellectus obscurus , sed sanus : incre-
duhs clausus, fide pulsanti est apertus. Ipse ergo Dominus
Jesus Christus et ihi est, et nohiscum est; et cum Patre
est, et in nohis est ; et ah illo non recedit , et nos non
deserit : et orare docet, ut magister; et cum Patre exau-
dit, ut Fihus.

• Luc. viii, 45, /\6- — ' .Toan. i, i.

 ,

268 s. AtJGUSTiNi Friscopi

SERMO CCXLYP.

In diehiis Pasclialihus, XVII.

De eadem leclione Evangelii Joan. xx.

I. MuLTis modis Dominus Jesus post resurrectionem ap-

paruit fidelibus suis habuerunt unde scriberent omnes
:

Evangclistae, sicut eis subministrabat spiritus recordationis

rerum, quas scriberent. Alius aliud dixit, alius aliud.
Prnetermittere aliquis potuit aliquid verum , non dicere
aliquid falsum. Omnia computate unum dixisse vere
ista :

cnim unus dixit, quia unus Spiritus in omnibus fuit. Ho-

die quid audivimus ? Illud, quod non credebant Discipuli
resurrexisse Jesum. Et non ei crediderunt, hocipsumante
praenuntianti.Res manifesta est, et propterea scripta est,
ut Dco magnas gratias agamus quia in eura credidimus ,

quem in terra non vidimus illorum oculis et manibus :

vix persuasum ost quod nos credimus.

,

II. Audistis qnia intravit in monumentum Discipulus

ejus : « Et vidit Unteamina posita , et credidit : nondum
M enim noverat Scripluras, quia oportebat eum a mortuis
» resurgere. » Sic audistis, sic lectum est « Vidit et credi- :

» dit; nondum enim noverat Scripturas'-. » Ergo debuit

dici Vidit et non credidit

: nondum enim noverat Scrip- •,

turas. Quid ergo est : « Vidit linteamina, et credidit : »

Quid credidit ? Quod dixerat mulier : « Tulerunt Domi-

» Alias 19 ex Vignevianis. — » Joan. xx, 8, g.
 ,

SERMO CCXLVI , IN DIEBUS PASCHALICUS, 269

)) num
de monumeiito. Si >» enim audistis, imo quia au-
hoc dixerat illa mulier « Tulerunt Dominum de
dislis, :

» monumento, et nescio ubi posuerunt eum ^ » Hoc audito

cucurrerunt raonumentum vidit lintea-
: et intravit in ,

mina, quod dixeratmulier ablatum esse Chris-

et credidit ,

tum de monumento. Quare credidit ablatum esse et fura-

tum Christum de monumento? quare? « Nondum enim
)) noverat Scripturas ,
quia oportebat eum a mortuis re-
)) surgere. )) Intraverat, non invenerat. Resurrexisse eum
credere debuit, non furatum esse.
Quid sibi ergo vult ? Solemus vobis inde omni aninio
III.

loqui. Sed lectio ipsa solemniter legitur et Sermo ipse ,

solemniter reddatur. Quare dixit Dominus Christus mu-

heri jara agnoscenti. Primo enim dixerat « Quem quae- :

)) ris ? quid ploras ? lUa autem putabat eum esse hortu-

))lanum'-. Et revera si consideres quomodo olera ipsius

)) ;

simus , hortulanus est Christus. Nonne est hortvdanus,

qui posuit granum sinapis in horto suo ? id est , semen
minimum et fervidum : et crevit et ascendit , et fecit ar-
borera tantara, ut etiam volucres coeh requiescerent in
ramis ejus. « Si habueritis , ipse dicit , fidem , sicut gra-
)) num sinapis ^. » Modicum videtur granum sinapis,
nihil contemptibilius aspectu , nihil fortius gustu. Quod
quid est aliud, nisi maximus ardor et intiraa vis fidei in
Ecclesia ? Ergo merito putavit eum hortulanum et ait iWiy 5

« Domine, honorificentise causa quia beneficium pe-

)> :

tebat , ideo Dominum vocabat. « Si tu abstulisti eura

)) inquit, ostende mihi ubi posuisti eura , et ego eum tol-
)) lam^. Quasi diceret: Mihi necessarius est, tibi non.
))

O muher,nccessariura tibi putas mortuum Christum vi- :

vum agnosce. Tu mortuum qua^ris : sed ipse tecum vivus

^ Joan. XX, 2. — ' Ibitl. i5. — ^ Matth. xvij^ 19. — 4 Joan. xx,
55,etc.
270 S. AUGUSTIM EVISCOPI

loquitur. Niliil auteni nobis mor- mortuus prodesset, nisi a

tuis resurrexisset. vivum se

Et qui quaerebatur mortuus ,

ostendit. Quomodo vivum?Proprionomineipsam appeUa-

vit « Maria. » Et continuo illa nomine suo audito, « Ra-
:

» boni » respondit. Hortulanus enim potuit dicere « Quem :

» quseris? (juid ploras? Maria, » non posset dicere nisi

Dominus. Nomine ipse appeliavit, qui ad regnum eoelo-

rum vocavit. Hoc nomen dixit quod in libro suo ipse ,

scripserat, « Maria. » Et illa, « Raboni » quod est ma- :

gister. Ipsum cognoverat a quo ut cognosceretur iilumi- ,

nabatur : jara qui prius hortulanus putabatur, Christus

videbatur. Et Dominus ad illam : « Noh rae tangere, non-
» dum enim ascendi ad Patrem raeum. »

IV. Quid sibi hoc vult? « Noli me tangere , nondttm

» enim ascendi ad Patrem meum. » Si non illum poterat

tangere in terra stantem , pcterat tangere in coelo seden-

tem? Tanquam diceret : Modo noli me tangere, tuncme
tanges cum ascendero adPatreni. Recolat Gharitas Vestra
hesternam lectionem quando apparuit Discipuhs Domi-
,

nus , et ille autem volens

putaverunt se spiritum videre ^

eis hunc tollere errorem praebuit se tangendura. Quid ,

dixit? Heri lectum est: inde Sermo fuit. «Quid turbati es-
» tis , inquit , et cogitationes ascendunt in cor vestrum ?

» Videte raanus meas et pedes meos : palpate et videte^ »

Numquid jam quando dicebat
ascenderat ad Patrem ,
:

« Palpate et videte? tangendum Discipulis

» Praebet se
suis non tangendum sed palpandum ut fides fiat verse
, , ,

carnis veri corporis , ut exhibeatur etiam tactibiis hu-

,

manis soliditas veritatis praebet ergo se palpandum ma- :

nibus Discipulorum j et raulieri dicit : « Noli rae tangere,

» nondura enira ascendi ad Patrera meum. » Quid sibi
vult ? Viri non potuerunt eum tangere nisi in terra, mu-
' Luc. XXIV, 38, 39.
 ::

SERMO CCXLVI , 1« DIEBXJS 1'ASCIlAHBXJS. 271

lieres eum habebant tangerc iii cceio? Quid est crgo tan-
gere, nisi credere ? Fide enim tangimus Cliristum me- : et
lius est manu non tangere , et fide tangere quam manu
,

palpare, et fide non tangere. Non magnum fuit manu

Gliristum tangcre. Judaei tetigerunt quando comprehcn-
derunt , quando ligaverunt, tetigerunt quando
tetigerunt
suspenderunt tetigerunt et male tangendo quod teti-
: ,
,

gerunt, perdiderunt. Tangendo fide, o Ecclesia cathohca

fides te salvam facit? Tu tantum fide tange, id est, fide-
liter accede, et firmiter crede. Si Christum tantummodo

hominem putaveris , in terra tetigisti. Si Christum Deum

credideris aequalem Patri, tunc tetigisti quando ascendit
ad Patrem. Ergo ascendit nobis, quando illum recte in-
teUigimus. Semel tunc in tempore ascendit, sed modo
quotidie ascendit. O quam multis necdum ascendit, ct
ijuam multis adhuc in terra jacet? Quam multi dicunt
Homo magnus? Quara mulli dicunt
fuit : Propheta fuit?
Quam muld antichristi extiterunt, qui dicerent, ut Pho-
tinus Homo fuit, plus nihil habuit; sed omnes homines
:

pios et sanctos excellentia sapienlise et justitise superavit :

nam Deus non fuit. O Photine, in terra tetigisti, festinasti

tangere, prsecipitasti te : etideo ad patriamnon pervenisti,

quia in via errasti.

V. Deinde verba ipsius audiamus.« Ascendo ad Patrem

)) meum Patrem vestrum Deura meum et Deum ves-

et ,

))trum^ ))Quare non ad Patrem nostrura el Deum nostrum ^

sed cura distinctione « Patrem meum et Patrem vestrum ?
))Patrem mcum, » quia unicus sum « Patrem vestrum, j
))

gralia, non natura. « Patrem meiim, » quia hocsemper fui

« Patrem vestrum, quia ego vos elegi. « Deum meura et
)>

» Deum vestrum Unde Deus Chrisli Pater? Pater ejus,

:
•»

quia genuit eum unde Deus ejus ? Quia et creavit. Genuit

:

» oan. xjL, 17.

 ,

272 S. AUGDSTIM EPISCOPI

eum Verbum unigenitum, creavit eum ex semine David sc-

cundum carnem. Ergo el PaterChrisli, et DeusChristi :

Pater Ghrisli, secundum Divinitatem^ Deus Christi, se-

cundum infirmitatem. Audi undeDeus Christi^ Psalmum
interrogemus De ventre matris mese, inquit, Deus
: a

» meus es tu^
Ante ventrem matris meae Pater meus
»

de ventre matris meae Deus meus. Quare ergo et ibi dis-

tinctio ,
puta « Patrem meum et Patrem vestrum ? » Est
distinctio, quia aliter Pater unigeniti Filii , aliter Pater
noster : illius Paler per naturam, noster per gratiam. De-
buit ergo dicere : c Ad Patrem meum Patrem vestrum^
et
» et Deum nostrum. » Quia Deus creaturae si sit Deus ,
,

et ideo Christi, quia et creatura Christus secundum ho-

minem : Pater Ghristi distincte ,
quia creator Ghristus 5

Deus Christi ,
quare distincte , cum secundum hominem
creatura Ghristus, creatura et nos? Secundum hominem
» Christus utique servus : « Formam servi accipiens *, »
juxta Apostolum. Quare ergo « Deum meum et Deum ves-

» trum » ibi distincte? Distincte plane. Nos enim omnes

Deus noster per propaginem peccati formavit ille et homo :

aliter factus est. Ille de Virgine natus est : illum mulier

non concupiscendo , sed credendo concepit. lUe propagi-
nem peccati ex Adam non traxit. Nos omnes per pecca-
tum sumusnati : ille sine peccato natus est ,
qui peccata
mundavit. Ergo et ibi distinctio, « Deum meum et Deum
)) vestrum. » Ex semine enim creati estis , ex masculo et
foemina, ex concupiscentia carnis venistis cum propagine
peccati quibuscumque Scriptura dicit « Quis mundus
,
:

» in conspectu tuo ? Nec infans, cujus unius diei estvita

))super terram^. » Denique cum infantibus curritur, ut
solvatur illis quod non vivendo addiderunt, sed quod nas-
cendo traxerunt. Non sic Ghristus. « Deum meum et Deum
T Psal. XXI, II. — ' Plulip. II, 7. — 3 Job. xiv, 4) juxta lxx
 SERMO CCXLVII^ IN DIEBUS 1'ASCH ALIBUS. 273
)) vestrura : Deum meum, » propter similitudincm cai-
nis pcccati : «Deum vestrum, propler carnem peccali.
)>

VI. Huc usque de lectione evangelica ,

quae pertinet
ad rcsurrectionem Domini, quam scripsit Joannes evau-
gelista, sermonem fecisse suilecerit : propterea quia le-
genda? erunt aliae lectiones ipsius Evangelii Joannis dc
ipsa resurrectione Domini. Nemo enim de resurrectione
quam sanctus Joannes, ita ut uno
ejus copiosius narravit
non possit sed Jegitur et alio, legitur et tertio,
die legi :

quo usque fmiatur quidquid et Joannes sanctus de Domini

resurrectione scripsit.

SERMO CCXLVIF.

I/i diehus Paschallbus ^ XTIII.

De alialectione Evangelii Joan. xx.

Augustino restitutus nunc primumex veteri codice PP. Cistcr-

ciensiuni S. Crucis in Jerusalem de Urbe. Erat olim inter
Sermones Fulgentii sed nova demum ipsius operum editione
,

coUocatur in supposititiorum Appendice.

I. Resurrectio Domini nostri Jesu Christi secundum

veritatem quatuor Evangelistarum hesterno die videtur
esse complela. Primo cnim die lecta est resurrectio se-
cundum Matthaeum, alio die secundum Lucam, tertio
secundum Marcum, quarto, id cst, hesterno socundum

Joannem. Sed c[uoniam Joannes et Lucas de ipsa resur-

rectione et quae contigerunt posl resurrectionem plurima
cxxvii. 18
 ,

274 S. AUGUSTIWl EPISCOPI

scripsemnt, quae non possimt una lectione recitari ^ et
heri audivimus aliquid secundum Joannem, et hodie, et
adhuc ahoe lectiones restant. Hodieergo quid audivimus?
Quia ipso die quo resurrexit, id est Dominico die, cum ,

sero factum esset, etessent Discipuh in uno loco, etostia

timorem Jucjaeorum, apparuit Do-
clausa essent propter
minusin medio eorum^ Ipso ergo die, sicut evangehsta
Joannes testis mane et
est, bis apparuit Discipuhs suis ,

sero. Exmane apparuit, etiam ipsa lectio recitata

eo quod
est quod vero eodem die sero rursus apparuerit
5
modo ,

cum recitaretur audivimus. Non opus erat ut a me ista

commemorarentur, sed ut a vobis adverterentur prop- :

ter quorumdam vero minorem intehigentiam vel majorem

neghgentiam oportuit commemorare ut sciatis non solum ,

quid audistis sed etiam de qua Scriptura vobis legitur

,

quod audistis.
II. Videamus ergo quid nobis ad loquendum hodierna

lectione proponitur. Ipsa quippe lectio admonet nos et ,

quodam modo loquitur nobis^ ul ahquid dicamus, quem-

admodum Dominus qui in ea sohditate corporis resur-
rexit , ut non solum videretur a Discipulis , sed etiam
tangeretur ,
potuerit illis apparere ostiis clausis. Nonnulh
enim de hac re ita moventur, ut pene perichtentur
afFerentes contra miracula divina prsejudicia ratiocinatio-
num suarum. Sic enim disputant : Si corpuserat, si caro
et ossa erant, si hoc surrexit de sepulcro quod pependit
,

in hgno quomodo per

5
clausa ostia intrare potuit ? Si non

potuit, dicunt : Non est factum. Si potuit, quomodo potuit?

Si comprehendis modum non est miraculum
, : et si mira-
culum tibi non videtur ,
propinquas ut neges quia et de
sepulcro resurrexit. Respice ab initio miracula Domini
tui, et redde mihi de singuhs rationem. Vir non accessit,

* Joan. XX, ig.

 SERMO CCXLVII, IK DIEBUS PASCHALIBUS. 275
et virgoconcepit.Redderationeni, quomodo sine masculo
virgo conceperit. Ubi dciecerit ratio, ibi cst lidei aedifi-

catio. Ecce habes unum inDomini conceptu miraculum :

audi etiam in partu. Virgo peperit, et virgo permansit.

Jam tunc Dominus antequam resurgeret, per clausa ostia
natusest.Quaeris a rae et dicis: Si per clausaostiaintravit,
ubi cst corporis modus^? Et ego respondeo Si super :

mare ambulavit, ubi est corporis pondus? sed fecit illud

Dominustauqaam Dominus. Numquid ergo cum resur-
rexit, destititesse Dominus? QuidquodetPetrum fecitam-

bulare super mare? Quod in ilJo Divinitas potuit, in isto

fidesimplcvit. SedCbristus^quiapotuit^Petrus^quiaChris-
tus adjuvit. Si ergo cocperis ^ humano sensu miraculorura
discutere rationera, timeo ne perdas fidem. Nescis nihil
esse impossibile Quicumque ergo tibi dixerit: Si in-
Deo ?

travit per ostia clausa, non erat corpus responde tu illi :

a contrario Imo si tactus est, corpus erat-, si mandu-

:

cavit corpus erat

, et fecit iJlud miracuio
: non natura. ,

Nonne adrairandus est quotidianus cursus ipsenaturae?

Omnia miracuJis plena sunt sed assiduitate viluerunt. :

Redde mihi rationem aiiquid interrogo de consuetis

:

et solitis: redde rationem, quare tam magnae arboris fici

semen tam modicum est ut videri vix possit, et humilis
,

cucurbita tara grande semen parit. In illo tamen grano

seminis exiguo, vix visibili, si consideres animo, non
ocuhs^ in illa exiguitate, illis angustiis, et radix latet,
et robur insertum est, et folia futura alhgata ^ sunt et
fructus qui apparebitin arbore, jam est prsemissus^ in
semine. Non opus est multa percurrere : de quotidianis
rebus nemo reddit ralioncm, etexigis a me de miracuiis
rationera. Evangeliura ergo lege et crede facta, quse
' Maltli. XIV, 2j. — ' Alias coneris. — 3 Alias occulla. —4 Alias pro-
niissus.

18.
276 S. AUGUSTIHI EPISCOPI
mira sunt. Plus cst ([uod fecil Deus et noii miraris quod
excedit omnia opera : nihilerat, et mundus est.

III. Sed nonpotuit, inquis, corporis moles transire

perostia, quse clausa erant. Quanta erat iUa moles ro- ,

go te ? Tanta utique quanta est in omnibus

,
numc[uid :

tantaquanta est in cameloPNon utiquetanta. LegeEvan-

gelium , audi ipsum : dillicultatem divitis intrantis in
regnum coelorum cum voluiset ostendere, ait : « Facilius in-
» trat camelus per foramen acus , ([uam dives in regnum
» ccelorum*. » Hoc audito Discipuli, considerantes nullo
modo fieriposse, ut camelus per foramen acus intraret,
contristati sunt apud se dicentes « Si ita est, quisnam
:

» poteritsalvaresemetipsum'? » Si facilius intrat camelus

per foramen acus quam dives in regnum coelorum , nuUo

modo potest camclus intrare per foramen acus ^ nuUus
ergo divitum salvari potest. Respondit Dominus : (( Quae
» homiuibus impossibilia sunt, Deo facilia sunt Potest ^. »

Deus et camelum per foramen acus trajicere et divitem

introducere in regnum coelorum. Quid mihi de ostiis clau-
sis calumniaris ? Ostia clausa habent vel rimam compara :

rimam ostiorum foramini acus, compara molem carnis

humanse magnitudini camelorum et noli calumniari di- ;

vinitati miraculorum.

» Luc. xviii, 25. — 2 Ibid. l6. — 3 ibid. '2'].

 SERMO CCXLVIIT , IN DIEIJUS PASrjlALIBUS, 277

.vvx.'^ \w\ ww vw» ww vxw \ W\ V%W \WW W\ \ V\\ VW\ V W\ VW\ VWV \ W\ V vvv vw\ vw^^w

SERMO CCXLVIir.

In diehus PascJialihuSj XIX.

De lectionc Evangclii Joan. xxi, ct de duabu!? piscationibus ,

una ante passionem, altera post resurreclionem.

I. Et hodie de his quoe facta simt

leclio recitata est
post Domini secundum evangelistam
resurrectioneni
Joannem. Audivit nobiscum Charitas Vestra Dominum ,

Jesum Christum ad mare Tiberiadis ostendisse se Dicipu-

lissuis; et qui eos jam fecerat piscatores hominum_, in-
venit eos adhuc piscatores piscium. Per totam noctem
nihil ceperunt viso autem Domino, et eo jubente retia
:

mittentes , ceperunt quantum numerum audistis. Nun-

quam hoc Dominus juberet , nisi aliquid significare
vellet ,
quod nobis nosse expediret. Quid ergo pro magno
potuit ad Jesum Christumpertinere, si pisces caperentur,
aut si noncaperentur? Sed illapiscatio,nostraeratsigni(i-
catio. Recolamus ergo vobiscum duas illas piscationes
Discipulorum factas jubente Domino Jesu Christo, unam
ante passionem, alteram post resurrectionem. In his ergo
duabus piscationibus tota figuratur Ecclesia, et qualis est
modo, resurrectione mortuorum. Modo
et qualis erit in
enim habetsine numero multos, et bonos et malos post :

resurrectionem autem habebit certo numero solos bonos.

II. Recordamini ergo primam piscationem, ubividea-

mus Ecclesiam ([uafis est in isto tempore. Dominus Jesus

• Alias dc Tcmporc 148.
 ,

278 S. AUGUSTINI EPISCOPI

invenit Discipulos suos piscantcs ,
quando primum eos
vocavit, ut sequerentur eum. Tunc tota nocte nihil cepe-
runt. Eo autem viso, audierunt abillo: « Mittite retia.
« Domine inquiunt per totam noctem nihil cepimus
,
,

» sedeccein verbo tuo rete mittimus ^ » Miserunt, ju-

bcnte Omnipotentc. Quid potuit aliud fieri nisi quod ,

ille voluisset? Sed tamen eodem ipso facto ahquid nobis

ut dixi ,
quod nosse expediat significare dignatus est. ,

Missa sunt retia. Adhuc Dominus nondum crat passus,

nondum resurrexerat. Missa sunt retia : ceperunt tan-

tum piscium, ut duo navigia implerentur, et ipsa retia
eadem piscium multitudine scinderentur. Tunc illis dixit ?
« Venite, et faciam vos piscatores hominum'^. » Acce-
perunt ab illo retia verbi Dei , miserunt in mundum tan-
quam in mare profundum : ceperunt quantam multitu-
dinem Christianorum cernimus miramur. Duo autem et

illa navigia, duos populos significabant Judneorum et ,

Gentium Synagogse et Ecclesiae, circumcisionis et prse-

,

putii. Illorum enim duorum navigiorum , tanquam duo-

rum parietum de diverso venientium , lapis angularis est

Christus^. Sed quid audivimus ? Ibi premebantur navi-

gia prse multitudine. Sic fitmodo multi Christiani qui
:

male vivunt, Ecclesiam premunt. Parum estquia premunt

etretia disrumpunt. Nam si non essent retia scissa, schis-
mata non essent commissa.
III. Transeamus ergo ab ista piscatione quam toiera- ,

mus et ad illam veniamus quam ardenter optamus et

,
,

fideliter exoptamus. Ecce Dominus mortuus est, sed

resurrexit apparuit ad mare Discipulis suis,jubet eos

:

retia mittere non quomodocumquc. Intendite. Nam in

,

prima piscatione non ilhs dixit: Mittitc retia indextcram,

aut in sinistram. Quia si diceret , in sinistram^ soH mah
' Lnc. V, 4, 5. — ' Matth. iv, 19. — ' Eplies. 11.
 ,

SERMO CCXLVIII , IN DIEBUS PASCHALIBUS. 279

signifiearentur : si diceret , in dexteram •, soli boni liga-
rarentiir. Idco non dixit , vcl in dexterara , vel in si-
nislram ,
quia perraixti erant capiendi boni cuni malis.
Jam modo post resurrectionem qualis erlt Ecclesia
audite, discernite, gaudete, sperate, compreliendite.
« Mittite , inquit , rctia in dexteram partem ^ » Jam dex-
teri capiuntur : nulli mali timeantur. Scitis enim quia
dixit se separaturum esse oves ab hoedis
oves positurum 5

ad dexteram, hoedos ad sinistram sinistris dicturum : :

« Ite in ignem oeternum » dexteris dicturum « Acci- 5 :

» pite regnum'^. » Ecce unde , « Mittite retia in dexteram

» parlem.» jMiserunt, ccperunt : ccrtus est numerus •, nc-
mo est ibi super numerum^. Modo autem quanti super
numerum accedunt ad altare, in populo Dei videntur, et
in libro vitifi non scribuntur. Ibi ergo certus numerus est.
De quibus piscibus et vos csse affectate , non audiendo
tantum et laudando , sed intelHgendo et bene vivendo.
Mittunturjergo retia, capiuntur piscesmagni. Quisest enira
ibi quando erunt requales Angelis Dei *
tunc parvus ,

Capiuntur ergo pisces magni^ ) centum quinquaginta et ,

tres^. Dicet mihi aliquis Et tot erunt sancti? Absit a :

nobis , ut tantam paucitatem esse sanctorum et in illo

regno futurorum etiam de sola ista Ecclesia suspicemur.

Certus numerus erit ; scd millia millium erunt de populo
israelitico. Joannes sanctus in Apocalypsi de solo populo
Israel duodecies duodena millia dicit futuros ,
qui se cum
mulieribus non coinquinaverunt, virgines enim perman-
serunt. At vero de caeteris gentibus venire dicit eum stolis
albis tanta millia hominum, quoe numerare nemo potest '.
IV. Aliquod ergo signum vult iste numerus, et anni-

' Joan. XXI, 6. — ^MaUh. xxv, 34-4o. — ^ Psal. xxxix, 6.-4 Matth.
XXII. — 5 Joan. XXI, ii. — C CoJ. Cass. vn : Capiunlur ergo pisccs niagni;
quot?ccntuni (|uinquaginta e( (ro<. — 7 Apoc. vi), ct xiv.
 ,

280 S. AUGUSTINI EPiscon

vcrsaria solemnitate sermonis hujus commemorarc voliis

(lcl)co quod omni anno solelis audirc. Centum quinqua-

,

qinta et tres pisces, numerus cst significans millia millium

snnctorum atque fidelium. Quare autem isto numero tot
millia qu?e fntura sunt in regno ccelorum
,
Dominus sig- ,

nificare dignatus est.? Audite quare. Scitis Legem datam

esse per Moysen populo Dei et in ipsa Lege prsecipuum ,

commemorari Decalogum, id est , decem praecepta Legis.

Quorum est unum praeceptum de colendo uno Deo 5 se-

cundum praeceptum « Ne accipias nomen : Domini Dei tui

» in vanum^ » tertium praeceptum de observatione sab-
:

bati ,
quod Cbristiani spiritaliter observant Judsei car- ,

naiiter violant. Ista tria prsecepta ad Deum pertinent

rcUqua septem ad homines : propter illa duo principalia ,

u Diliges Dominum Deum tuum in toto corde tuo , et ex

» anima tua, et ex tota mente tua, et diliges proxi-

tota
» raum tuum tanquam te ipsum. In his duobus manda-

» tis tota Lex pendet et Prophetse -. » Quia ergo duo

,

sunt ista prsecepta in illo Decalogo tria pertinent ad di-

,

lcctionem Dei et septem ad dilectionem proximi. Quae

,

sunt septem pertinentia ad hominem ? « Honora patrem

» tuum et matrem : Non moechaberi^ Non : occides Non :

» furaberis : Non falsum testimonium dixeris : Non con-

» cupisces uxorem proximi tui Non concupisces rem :

» proximi tui. » Haec decem prcecepta nerao implet viri-

bus suis , nisi adjuvetur gratia Dei. Si ergo Legem nemo
implet viribus suis , nisi Deus adjuvet Spiritu suo ;
jam
recobte quemadtuodum nu- Spiritus sanctus septenario
mero commendatur, sicuti sanctus Propheta dicit, im-
piendum hominera Spiritu Dei sapientise et intellectus ,
,

consilii et fortiludinis, scienli;» etpietatis, Spiritu timoris

Dei ^. Istse septem operationcs commendant septenario

• E\-od. XX, 3. — > MaUh. xx, 37-40. -- ^ Isai. xi, 2.
 ,

SEUMO CCXI.IX , IN niEBT'S PASCH AI.IUCS. 2S 1

numoro Spiritum sanctum, qui quasi descendens ad nos,

incipit a sapicnitia , finil ad timorcm. Nos aiUcm asccn-
d('iil(?s iiicipimns a limore , perlicimur in sapicnlia. (( Ini-
» tium enim sapicnti.ic timor Domini ^ » Si ergo Spiritu
opus est , ut lex possit impleri , acc(?dant septem ad de-
ccm numerus decem et septem *. Si compulcs ab uno
, fit

usque ad decem et septem, fiunt centum-quinquaginta et

tres. Non opus est omnia nunc numcrare apud vos nu- ,

merate sic computate unum et duo et tria et quatiior

: ,

sunt deccm. Quomodo dccem sunt unum et duo ct tria

etquatuor, sic adde caeteros numeros usque ad deccm ct
septem et invcnis numerura sacrum fidelium alque sanc-
:

torum in coclestibus cum Domino futurorura.

SERMO CCXLIX^

In diehus Paschalibus , XX.

De eadem lectione et duabus piscalionibus.

I. AuDiviMus Evangelium ,
quemadmodum Dominus
Jesus, post resurrectionem apparuit Discipulis piscanti-
bus ad mare Tiberiadis. Quando eos vocavit primum
dixerat cis : (( Venite post me , et faciam vos piscatores
» bominura ^ » Et tunc quidem (juando vocati sunt, ad
ejus verbum mittentes retia ceperunt magnam mullitu- ,

dinem piscium sed numerus non est dictus. Deinde in

,

ipsa piscatione prima non eis dixerat ISIitlite retc in , : (c

' EccH. I, i6. — ' Co'J. Cass. vii : Jam \^\c numonis , (|uiJ est , dcccm
etseptem? — ^ Alias ii ex Vignerianis. — 4 Mattii. iv, 9.
282 8. AUGU8TINI EPISCOPI
» dexteram partem ^ : » sed tantum dixerat : « Mittite ^ »

nec in dexteram dixit , nec in sinistram. Gaptus est au-

tem tantus piscium numerus ut , esset sine numero , et
onerata sunt navigia eorum. Et quoraodo onerata sunt ?

Sic loquitur Evangelium « ut pene mergerentur ^. , »

Tunc eis dixit quod commemoravi « Venite post me , : et

» faciam vos piscatores hominum. » Ad ipsa retia perti-
nemus , sumus quidem illis retibus capti 5 sed non rema-
nemus captivi. Non timeat capi homo : si capi potest,
decipi non potest. Sed quid sibi vult ista postrema pisca-
tio, dequa hodie lectum est EvangeHum ? Apparuit Do-
rninus piscatoribus stans in littore, et qusesivit ab eis
utrum haberent pulmentarium. Dixerunt se non habere ;

nihil enim ceperant tota nocte. Et ait illis « Mittite in :

» dexteram partem^ » quod tunc non dixerat. Et fece-:

runt et non poterant trahere retia prae multitudine pis-

5

cium. Inventi sunt autem piscescentum-quinquaginta-tres.

Et quoniam in iJla prima piscatione dictum erat quia prae
multitudine piscium retia rumpebantur, pertinuit ad cu-
ram Evangelistse in ista piscatione dicere « Et cum tam :

» magni essent non est scissum rete^. »,

II. Discernamus piscationes duas, unam ante resurrec-

tionem , alteram post resurrectionem. In illa mittuntur
passim rctia non nominatur dextera ne intelligantur
: ,

soli boni non nominatur sinistra ne intelligantur soli

: ,

maU: ergo permixti boni et mah. Et retia prae multitudine

rumpebantur. Rupta retia significant schismata. Videmus,
sic est sic fit. Implentur navigia duo, propter populos
,

duos de circumcisione et praeputio et sic implentur, ut :

premantur, et pene mergantur. Hoc quod significat, ge-

raendum est. Turba turbavit Ecclesiam. Quam magnum
numerum fecerunt male viventes ,
prementes et gemen-
' Luc. V, 4- ~ * 'bid. 7. — ' Joan. xxi, G. — 4 Ibid, ii.
 )

SERMO CCXLIX, IN DIEBUS PASCIIALIBUS. 283

tes ^ ? Sed propter pisces bonos non sunt mersa navigia.
Disseramus ^ illam piscationem novissimam post
resurrec-
tionem. Malus ibi nullus, magna securitas , sed si bonus
eris. Intcr malos estote boni, eteritis sineraalis boni. In
ista piscatione est quod moveamini ; inter malos estis. O
qui fideliter me auditis , o vos ad quos non perit quod
dico , o vos, quibus verbum non per aures transit, sed in
cor descendit , o vos ,
qui plus timetis male vivere quam
male mori ( : male mori non poteris
quia si bene vixeris, :

vos ergo qui me auditis, ut non solum credatis, sed etiam

bene vivatis j vivite bene , et inter malos vivite bene re- ,

tia nolite disrumpere. Qui multum sibi placuerunt, et

quasi maJos sustinere noluerunt retia ruperunt in mari , ,

perierunt. Yivite inter malos bene , non vobis suadeant

mali Christiani male vivere. Non dicat cor tuum : Ego so-
lus sum bonus j si coeperis esse bonus, crede esse et alios, si

tu esse potueris. Ne
ne fornicemini, ne frau-
adulteretis ,

dem faciatis, ne furemini, ne falsum testimonium dicatis,

ne falsum juretis, ne inebriemini, ne commendatum nege-
ti6,ne inventum alicujus in vico non reddatis.Haec et talia
facite, securiintermalos pisces. Intra eadem retia natatis ;

sed venietis ad littus, post resurrectionem in dextera inve-

niemini. Ibi nulius est malus. Quid enim , quia legem
nostis, quia Dei mandata cognoscitis ,
quia scitis quid sit

bonum et malum ,
quid vobis prodest , si non faciatis ?
Nonne ipsa scientia punitur conscientia ? Sic discite , ut
faciatis.

III. Mandata Dei propter magnum perfectionis myste-

rium Decalogo continentur. Decem praecepta Legis sunt

scripta in tabulis iapideis digito Dei, hoc est, Spiritu sanc-
to : in una tabula prsecepta quae ad Deum pertinent in ,

altera quae ad hominem pertinent. Quare hoc ? Quia in

' Forte pene mergentes. — ^ Fovte discernamus.
 — :

284 S. ACGUSTINI EPISCOPI

dilcctione Dei et proximi tota Lex pendet et Prophetae'.
Scd quid valent decem? Data est lex, sed, « Si data
ista

» esset lex quoe posset vivificare omnino ex lege esset

,
,

» justitia^. » Nosti legem et non facis legem « Littera , ^

» occidit « ut autem facias quod nosti

: « Spiritus au- ,

» tem vivificat ^. » Accedant ad decem septem. Sicut

enim lex Decalogo significatur, ita Spiritus sanctus septi-

formis ostenditur. Ipse invocatur super baptizatos , ut det
iliis Deus , secundum Prophetam , Spiritum sapientiae et
intellectus* : ecce duo. Spiritum consihi et fortitudinis :

ecce quatuor. Spiritum scientiae et pietatis : ecce sex.

Spiritum timoris Doraini : ecce septem. Quando ista sep-
tem accesserunt , fiunt decem. Quid dixi? Quasi absur-
dum est Cum septem
ad decem accesserunt_, fiunt decem
:

quasi obhtus sum numerare. Ergo dicere debui Cum :

septem ad decem accesserunt, fiunt decem et septem. Hoc

omnes norunt : nam cum dicerem : Cum septem ad de-
cem accesserunt, fiunt decem ;
pueri isti non me ride-
bant? Et tamen dico , et repeto , nec erubesco. Cum
intellexeritis, non reprehendetis computantem, sed ama-
bitis disputantem. Decem sunt illa prsecepta legis : sed
enumeravi et septem cooperationes Spiritus sancti. Cum
ista septem accesserint decem cum Spiritus sanc- , fiunt :

tus accesserit, impletur lex. Si autem ista septem non

accesserint, non fiunt illa decem in iittera erunt, sed :

littera occidit 5 scientia prsevaricatorem facit. Accedat

Spiritus, et impletur lex , adjutorio Dei, non viribus tuis.
Ergo vide non valde amemus pertinere ad illa decem.
:

« Si enim ex lege justitia ergo Christus gratis mortuus ,

))est^ Sed quo pertineamus ? ad illa septem? Tale est

))

ac si facere possimus sed quid facimus nesciamus. Ergo ,

' Mattli. xxii, 40. — ' Galat. iii, 2. — 3 2 Cor. 111, 6. —4 Isaii. xi, 2.

5 Galat. 11, 21.

 SERMO CCL , IN DIEBU3 PASCUALIBUS. 285
addecem septem pertineamus. Lexjubet, Spirilusjuvat:
lex agit tecum_, ut scias quid facias ; Spiritus^ ut facias.
Ergo ad decem-seplem pertineamus et computemus de- ,

cem-septem, etinveniemus nos in centum-quinquaginla-

tribus. Jani nostis, saepe dixi, saepe ostendi.Ab uno usque
ad quatuor decem sunt sed si omnes addas. Unum se-
:

quantur duo adde et duo jam tria sunt post duo se-
:
,
:

quantur tria, jam sex sunt post tria sequantur quatuor, :

jam decem sunt. Quid me rumpo? Quod nostis loquor.

Addite cseteros numeros, et pervenietis. Gum perveneri-
tis ad decem et septem ad centum et quinquaginta et
,

tres crescendo pervenietis.Quidestcrescendo? Proficiendo

tanquam gradatim pervenietis ad dexteram. Obedite no-
bis , computate vobis.

SERMO CGL^

Jn diebus Paschalibus XXI. ,

De eadem lectione et duabus piscationibus.

I. DoMiNus Jesus infirma mundi eligens, ut confunde-

ret fortia et colligens Ecclesiam suam de toto orbe terra-
,

rum, non coepit ab imperatoribus , aut a senatoribus, sed

a piscatoribus.Quaecumque enim dignitates fuissent prius
electae hoc auderent tribuere, non Dei gratiae. Hoc
, sibi

consilium secretum Dei hoc consilium Salvatoris nostri

,

exponit Apostolus ubi dicit « Videte enim vocationcm

, :

» vestram , fratres , Aposloli verba sunt, quia non mulli

'
Alias 11 ex Vii<ncnauis.
286 S. AUGUSTINl EPISCOPI
» sapiciitessecundum carnem non multi potentes non , ,

)) nmlti nobiles sed infirma mundi elegit Deus ut con-

: ,

» funderet fortia et ignobilia mundi et contemptibilia

•,

» elegit Deus, et ea quae non sunt tanquam ea quae sunt,

» ut quj3e sunt evacuentur, ut non glorietur omnis caro
» coram illo ^ » Hoc et Propheta dixit « Omnis vallis :

» implebitur, omnis mons et coUis humiliabitur sequa- ,

» iitas campi constituetur -. » Denique hodie ad gratiam

Domini pariter accedunt nobiles et ignobiles , doctus et
imperitus ,
pauper et dives. Ad istam gratiam accipien-
dam non se praeponit superbia humilitati , nihii scienti,
nihii habenti. Sed quid eis dixit ? « Yenite post me , fa-
» ciam vos piscatores hominum ^. » Si illi piscatores non
praecessissent , nos quis cepisset? Modo raagnus est qui-
iibet orator , si potuerit bene exponere de quo scripsit

piscator.
II. Cum ergo piscatores piscium elegisset Dominus Je-
sus Christus , ct fecisset piscatores liominum , in ipsis
etiam piscationibus eorum aliquid nos voluit admonere
de vocatione popuiorum. Duas piscationes attendite ne-
cessaria distinctione discretas : unam ,
quando Dominus
eiegit eos de piscatoribus , et fecit eos Discipulos suos 5

alteram, quammodoaudivimus,cum sanctumEvangeiium

iegeretur, post resurrectionem Domini nostri Jesu Christi 5

illam ante resurrectionem,istam post resurrectionem. Quid

intersit inter ambas piscationes,vaidedebemusattendere:
navigium est instructionis nostrae nova Evangelii praedi-
catio _,
in quo et piscantes invenit ,
quibus et ait : « Mit-
» tite retia. » Dixerunt ilii : « Tola noctenii cepimus, »

frustra laboravimus 5 « Ecce in nomine tuo mittemus re-

M tia^. «Miserunt, et tantum ceperunt, ut impierent
' I Cor. i, 26-29. ~ ' Is^'* ^^> 4« ~ ^ Matth. iv, 19. — i Luc.

V, 4, 5.
 ;

SEUMO CCL , IN DIEBUS rASCHALIBUS. 287

duas naviculas ,
quae piscium mullitudine ita premeban-
tur^ ut propemodum mergerentur. Deinde ipsa multilu-
dine piscium disrupta sunt retia. Tunc ait illis « Venite :

» post me et faciam vos piscatores hominum. » Tunc

,

relictis retibus et naviculis secuti sunt Ghristum. Modo ,

post resurrectionem Dominus Ghristus

exhibuit nobis
aliam piscationem , distantem ab illa superiore. Tunc
enim « Mittite retia » dixit nec in sinistram nec in
, , ; ,

dexteram partem sed tantum « Mittite retia » dictum

;
, ,

est. Si enim diceret in sinistram malos solos significaret ,

si in dexteram solos bonos. Quia ergo nec in dexteram

,

nec in sinistram dixit, boni et mali significantur , de qui-

bus loquitur Evangelium alio loco : quia misit paterfami-
lias servos suos parata coena , et adduxerunt quos inve-
nire potuerunt , bonos et malos , et impletae sunt nuptiae
discumbentibus ^ Talis est modo Ecclesia ,
plena bonis
et malis. Multitudine impletur Ecclesia : sed multitudo
ista ahquando premit , et prope ad naufragium conatur
adducere. Male viventium muititudo bene viventes ita

perturbat, ut qui bene vivit, stultum quando se putet,

attendit ahos male vivere maxime quia secundum bona :

hujus saecuh inveniuntur multi fehces nocentes , et inve-

niuntur multi infehces innocentes. Et quam metuendum

est ne naufragio preraatur atque mergatur Quam me- I

tuendum ne dicat qui bene vivit Quid

est , charissimi , :

mihi prodest quia bene vivo ? Ecce enim ille male vivit
,

et honoralior est me. Mihi quid prodest quia bene vivo ?

Perichtatur timeo ne mergatur. Alloquar eum ut de
; ,

profundo erigatur. Qui bene vivis bene vive noh fati- , :

gari noh retro respicere. Vera est promissio Domini tui

,

dicentis : « Qui perseveraverit usque in fmem, hic salvus

» erit -. » Attendo, inquis, quod ahus male vivit, et fehx
^-Matlh. XX», 10. — ' Id. XXIV, i3.
 ,

288 s. AUGUsxmi episcopi

est. Falleris, infelix esl : et eo est infelieior, quo sibi vide-

tur felicior. Insania est,cjuocl nonagnoscit miseriamsuam.
Si videres febrientemridentem, tuplangeres insanientem.
Quod tibi proraissum est , nondum venit. Ille qui tibi fe-

licior videtur, rebus visibilibus et temporalibus pascitur,

ipsis laetatur : nec attulit ea, nec auferet ea. Nudus in-
gressus est , nudus est exiturus. A falsis gaudiis venturus
est ad veros dolores. Tibi autera quod promissum est
nondum venit. Dura, ut pervenias persevera ne defi- ; ,

cieiido te ipsum fraudes nam Deus te fallere non potest. :

Ecce dixi breviter, ne navigia raergantur. Accessit aliud

ad iliara piscationem detestabilius ut retia ruraperentur. ,

Rupta sunt retia , haereses factae sunt. Quid enim aliud

sunt schismata, nisi scissurae ? Sic ferenda et toleranda est

prima piscatio , ut nemo

quamvis scrip- taedio fatigetur :

tum Taedium tenuit me pro peccatoribus rehnquen-

sit : «.

^) tibus legem tuara ^ » Navigium clamat quod prema- ,

tur a multitudine, tanquam ipsa navis habet hanc vocem :

« Tgedium tenuit me, pro peccatoribus rehnquentibus le^

» gem tuam. » Etsi premeris, vide semper ne mergaris.
Tolerandi suntmali modo, non separandi. Misericordiam
et judicium Doraino canto ~ : prius misericordia praeroga-
tur , et postea judicium exercetur. Separatio in judicio
fiet. Modo audiat me bonus , ut sit melior : audiat et ma-
lus, ut sit bonus^ cum tempus est pcenitentiae, nondum
sententise. Transeamus ab ista piscatione, c[uae habet gau-
dia mixta lacrymis : gaudia ,
quia coUiguntur boni : mixta
lacrymis ,
quia vix feruntur mah.
III. Ad illara piscationera novissimam animum conver-
tamus : ibi reficiamur, ibi consoleraur. Et ideo ipsa post
resurrectionera Doraini facta est, quia significavit Eccle-
siam, qualis post resurrectionem futura est. Ecce dicitur
' Psal. cxvui, 53. — ' Id. c, i.
 ,

SERMO CCL, IN DlEBtJS PASCHALIB tS. 289

Discipulis piscantibus j Dominus dicit ,
qui et piius dixit
sed prius ,
modo quo mitterent id est
quid mitterent j ,
,

in dexteram partem navigii. Ergo illi modo capiuntur, qui

ad dexteram stabunt : illi capiuntur ,
quibus dictura est
« Venite , benedicti Patris mei, percipite regnum^ »

Mittunt, et capiunt. Ibi numerus non est dictus in prima

piscatione , soJa multitudo dicta est, numerus non est de-
finitus, Multi sunt enim super numerum modo , id est
veniunt , intrant, implent ecclesias. Ipsi implent theatra,
qui ecclesiam. Super numerum implent : ad numerum
illum qui futurus est in vita aeterna non pertinent nisi , ,

mutentur, cum vivunt. Et numquid omnes mutantur?

Quomodo nec illi boni omnes perseverant. Ideo illis dic-
tum est « Qui perseveraverit usque
: in finem , hic salvus
» erif^. » Et illis qui adhuc maii sunt , dicitur : « Nolo
)) mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat ^.w Ergo
ibi numerus non est dictus, quia multi super numerum
facti sunt. Dixit Psalmus : « Annuntiavi , et locutus suni,

)) muitiplicati sunt super numcrum ^. » Modo in dexte-

ram , non super numerum centum-quinquaginta-tres :

sunt, sed magni. Hoc enim dictum est « Et cum tam :

» magni essent , non est scissum rete^ » Tunc enim con-

gregatio sanctorum erit, divisiones et scissurae haeretico-
rum non erunt pax erit et perfecta unitas erit. Nemo
: ,

minus nemo plus erit integer numerus erit. Sed valde

,
,

pauci sunt ^ si centum-quinquaginta-tres tantum sunt.

Absit a nobis, ut tot soli sint in hac piebe : quanto magis
in universa Ecclesia Dei? Apocalypsis ipsius Joannis evan-
gelistae ostendit , visam fuisse tantam multitudinem sanc-
torum et in iiia seternitate felicium ,
quantam numerare
nemo possit^. Sic ibi habetur scriptum. Et tamen omnes
' Matlh. XXV, 34. — > Id. xxiv, i3. — 3 Ezech. xxxui, 11. —4 Psal.

XXXIX, 6.-5 joan. xxi, 11. — <^ Apoc. vu, fl.

cxxvii. 19
 ,
,

290 S. AUGUSXljNi EflSCOPl

ad niimerum istum pertinent ad centum-quinquaginta- ,

tres. Ad paucitatem ampliorem volo redigere numerum

istum. Gentum-quinquaginta-tres sunt, pauciores illos

faciamus.Decem et septem sunt isti centum-quinquaginta-

tres. Quare decem ? quare septem ? Decem ,
propter le-
gem septem :
,
propter Spiritum. Septenaria enim forma
propter perfectionem quae prsedicatur in donis Spiritus
sancti. « Requiescet, inquit Isaias propheta, super eum
» Spiritus sanctus. » Et cum dixisset Spiritum sanctum
enumeravit septem virtutes. « Spiritus sapientiae et intel-
» lectus, Spiritus consilii et fortitudinis : » habes quatuor.
« ^»
Spiritus scientise et pietatis, Spiritus timorisDomini
A timorem terminavit tanquam des-
sapientia coepit, ad :

cendens locutus est a summis ad ima a sapientia ad ti- ,

morem. Ab imis ad summa, a timore ad sapientiam «Ini- :

» tium enim sapientise timor Domini'^. » Hoc est donum

gratiae : ista septenaria virtute in dilectis Dei operatur

Spiritus sanctus, ut aliquid lex valeat ibi. Nam si tollas

Spiritum, quid valet lex ? Praevaricatorem facit. Ideo dic-

tum est : Littera occidit^.» Jubet, et non facit. Non occi-
debat, antequam tibi juberetur ; et si tenebat providentia
peccatorem, non tamen tenebat praevaricatorem. Jubetur,
et non facis^ prohibetur, et facis ecceiittera occidit. Lex :

autem decem prsecepta habet. Praeceptum primum legis

est, colendum esse unum Deum, nullum alium nullum ,

idolum faciendum. Praeceptum secundum est. «Non acci-

)) pies nomenDei tui in vanum.wPrseceptum terlium est:
Observa diem sabbati, sed spiritahter, non carnaliter
quomodo Judoei. Ista tria prsecepta ad dilectionem Dei
pertinent. Sed quia, « In his duobus pra^ceptis , ait, tota

» Lex pendet et Prophetae ^ , » id est , in dilectione Dei, et

in dilectione proximi : cum audisti quid pertineat ad di-
'
Isai. XI, 2. — ' Psal. cx, lo. — ^2 Cor. iii, 6.-4 aiatlli.xxn, ^o.
 SERMO CCL , IN DIEBUS PASCIliLlEUS. 291
leclionem Dei , imitas, veritas, cjuies 5 atteiide quid per-
tineat ad dilectionem proximi. « Honora patrem tuum et
M matrem tuam » habes quartum praeceptum.uNon moe-
:

)) chaberis : » habes quintum. «Non homicidium facies : »

habes sextum. « Non lurtum facies : » habes septimum.

« Non falsum testimonium dices : » habes octavum. « Non
» concupisces rem proximi tui » habes nonum. « Non :

» concupisces uxorem proximi tui » habes decimum. Qui :

dicit : « Non concupisces , » interna pulsat, interiora per-

cutit. Concupiscentia negotium agit. Ecce ista Lex est in
decem : quid prodest cum didiceris , et non feceris? Prae-
varicator eris. Ut autem facias, auxiiium necessarium est.

Unde auxihum ? De Ergo « Littera occidii, Spiri-

Spiritu.
» tus autem vivificat. » Ad decem accedant septem, fiunt

decem et septem. Li isto numero est omnis multitudo per-

feclorum sed quoraodo perveniant ad centum-quinqua-
,

ginta-tres , soleo vobis dicere , et multi praeveniunt me :

solemniter tamen Sermo reddendus est. Multi obHtisunt,

aliqui nec audierunt non sunt obhti et audie-
: cjui autera
runt, patienter ferant, ut ahi coramemorentur et ins- ,

truantur, Quando duo ambulant in via unus celerior et ,

alter tardior, in potestate celerioris est, ut comes non de-

seratur. Nihil perdit qui audit quod sciebat et in eo
,
;

c[uod nihil perdit etiam gaudere debet ,

quia instruitur
c|ui nesciebat. Decem et septem numera , ab uno usque
ad decem et septem , ita ut omnes addas , et pervenies ad
centum-quinquaginta-lres. Quid a me expectatis ? Nume-
rate vobis.

19.
 ,,

292 s. A.tJGUSTirn episcopi

»*vvv\wvvvvv\»ivv»vvvvvvvvvvv*»vvvvvv\vvvv\*vvvvvv\»/vvvvvvvvvvivi\v^^

SERMO CCLr.

la diebus Pascfialibus, XXII.

De eadem lectione et duabus piscationibus.

I. LiBERATORis nostri piscalio , nostra esl liberalio. Diias

aulem advertimus in sancLo Evangelio Domini piscationes,
id est quando ad verbum ipsius missa sunt retia ^ unam
,
:

prius, quando Discipulos elegit; et hanc alteram, quando

a mortuis resurrexit. Ulapiscatio significavit Ecclesiam :

qualis est modo : ista vero posl resurrectionem Domini

significavit Ecclesiam, qualis futura estin fine saeculi. De-
nique in illa jussit mitti relia
priori piscatione et non, ,

dixit iii quam partem tantummodo ut mitterentur

^ sed
praecepit. Miserunt Discipuli non dictum est, in dexte-
:

ram non dictum

5 est, in sinislram. Pisces enim homines
significabant: si ergo diceretur in dexteram, soli bonifu-
turi erant j si diceretur in sinistram , soli mah. Quia vero
permixti futuri erant in Ecclesia et boni et mali, sine dif-
ferentia missa sunt retia ; ut caperentur pisces significan-
tes mixturam bonorum et malorum, Deinde et hoc ibi
scriptum est, quia tantum ceperunt piscium ut duae na- ,

viculse impletae raergerentur ^ hoc est ad submersionem , ,

premerentur. Non enim submersa sunt illa duo navigia

sed periclitata. Unde periclitata? Multitudine piscium.

• Aliasde Diveisis^- — ^ Luc v, et Joan, xki. — 3 Luc v, 7.

 SERMO CCLT , TN D1ET3US PASCHALIBUS. 293
Significalum cst hinc, ([uia per multiliulinem quam col-
lectura erat Ecclesia, periclitatura erat disciplina. Et hoc
adjunctum est in illa piscatione , at([ue narratur^ c[uia et
retia pr?e multitudine piscium disrupta sunt. Disrupta re-
tia quid significaverunt, nisi futura schismata? Tria ergo
ista in illa piscalione significata sunt, mixtura bonorum
et nialorum ,
pressura turbarum , separationes hoeretico-
rum. Mixtura bonorum et malornm quia nec in dexte- ;

ram nec in sinistram missa sunt retia pressura turba-

, :

rum quia tantum captum est, ut naviculae premerentur

5
:

separationes haereticorum 5
quia tanta fuerat multitudo ,

ut relia rum|ierentur.
ir. Respicite nunc ad piscationemistam, quae hodiere-
citata est. Facta est enim post resurrectionem Domini, ut
significaret tnlem futuram Ecclesiam post nostram resur-
rectionem. « Mittite, inquit, rete in dexteram partem ^»
Discretus est ergo numerus eorum ,
qui ad dexteram sta-
bunt.Meministisenim, Dominum venturum se esse
dixisse
cum AngeJis suis, et quod congregabuntur ante eum om-
nes gentes et dividet eas sicut pastor dividit oves ab hoe-
•, ,

dis : oves ponet ad dexteram ;hoedos ad sinistram. Ovibus

dicturus est : « Venite, percipite regnum : » hoedis dic-
turus est : « Ite in ignem aeternum -. Mittite in dexterara.»
Tanf[uam diceret : Jam resurrexi , Ecclesiam volo signifi-
care, c[uae erit in resurrectionemortuorum. « Mittite in
» dexteram.nMissa sunt retia in dexteram nec poterant :

ea levare prae multitudine piscium. Et ibi dicta est mul-

titudo sed hic certus numerus , et multitudo, et magni-
:

tudo ibi autem non est dictus numerus. Modo enim an-
:

tequam veniat resurrectio,etseparenturbonia mahs,illud

impletur quod ait Propheta « Annuntiavi et locutus : ,

))sum. Quid est, « Annuntiavi, et locutus siim ? » Re-

))

' Joan. XXI, 7. — ' Mattli. xxv, 3i-4o.

294 s. xvGvsTim episcopi

lia misi. Et quid? « Multiplicati sunt super numerum^ »

Est nuraerus, suntsuper numerum. Numerus ad sanctos

pertinetj qui sunt regnaturi cnm Christo. Super nume-
rum modo in Ecclesiam intrare possunt, in regnum coe-
lorum non possunt. Quare admoneo ut eripiatis vos de ,

praesenti saeculo malo. Quare admoneo ut qui vultis vi- ,

vere, non imitemini malos Christianos. Non dicatis Quare? :

ille non fidehs est , Quare? ille non

et inebriatur? fidelis

cst, et concubinas habet? Quare? ille non fidehs est, et

quolidie fraudes facit ? Quare ? ille non fidehs est, et ma-
thematicos consuht?Modo enim qui volueritis esse grana,
tunc inveniemini in massa. Qui auteni voiueritis palea esse,
inveniemini in magno acervo,sed magno igne incendendo.
III. Quid ergo ? « Adduxerunt, inquit , retia ad httus.»
Petrus attraxit retia ad httus ; modo cum Evangehum le-
geretur , audistis. Ubi audis httus, inteJhge finem maris :

ubi audis fmem maris , inteUige ssecuh fmem. In illa pis-

catione non ad httus attracta suntretia :sed ipsi pisces qui
capti sunt, in navicuLis fusi sunt. Hic autem traxerunt ad
littus. Spera fmem saecuh. Venturus est fmis bono dextro-
•,

rum malo sinistrorum. Et quot pisces? « Attraxerunt,

,

» inquit retia habentia pisces centum-quinquaginta-

,

» tres. » Et adjecit Evangehsta rem necessariam « Et :

•» cum tanti, id est , tam magni essent, non est scissum

)) rete -. » Magni erunt sed haereses non erunt et ideo
, :

magis haereses non erunt quia magni erunt. Qui sunt ,

magni?Lege verba ipsius Domini in Evangeho, et invenies

magnos. Ait enim quodam loco: «Non veni Legem et Pro-
)) phetas soivere sed adimpiere. Amen enim dico vobis
,
,

» quoniam quicumque solverit unum de mandatis islis

» minimis, et docuerit^ ; » solverit et docuerit sic ; sol-
verit maie vivendo , et docuerit bona dicendo ; « mini-
' Psal. sxKix, 6. — ' Joan xxi, 8, ii, ct seqq. — ^ Matth. v, 17, 18.
 ,

SERMO CCLI, IN DIEBUS PASCHALIBUS. 295

)) mus vocabitur in regno coelorum. )> Sed in quo regno
coelorum ? In Ecclesia quse modo est ;
quia et ipsa voca •
tur regnum coelorum. Nam si non vocaretur regnum coe-
lorum et ista Ecclesia, quae colligit bonos et malos , non
diceret ipse Dominus in parabola loquens : « Simile est

)) regnum coelorum sagense missaein raare, quse congre-

)) gat omnia genera piscium. )> Sed ecce quid sequitur?
« Simile est regnum coelorum sagenae missae in mare. »
Sagense , retia sunt : «Gongregat omnia genera piscium.))
Sed quid? Trahunt illa ad littus. Hoc in parabola Domi-
nus dicit. Et cum traxerint ad littus, sedent, «Etcolligunl

))bonos, et mittunt in vascula. malos autem projiciunt.))

Et exposuit quod proposuit. Quid enim ait? « Sic erit in
» consummatione saeculi. » Intellexistis littus? «Veniunt,
)) inquit , Angeli , et colligunt malos de medio justorum ,

)) et miitunt in caminum ignis ardentis ibi erit fletus et :

)) stridor dentium^ Tamen regnum coelorum est ap-

)>

pellata Ecclesia. Et quando({uidem mare habet pisces

simul natantes et bonos et malos , in isto regno coelorum,
id est , in Ecclesia hujus temporis minimus vocatur ille

qui docet bona , et agit mala : quia ibi est et ipse. Non
enim non est ibi : ibi est in regno coelorum , id est , in
Ecclesia ,
quahs est isto tempore. Docet bona , agit mala :

necessarius est, mercenarius est. « Amen dico vobis, ait,

)) perceperunt mercedem suam ~. )) Prodest ahquid. Nam

si nihil prodessent ,
qui bona docent et maie vivunt, non
diceret ipse Dominus suo populo : « Scribse et Pharisaei

)) cathedram Moysi sedent : quae dicunt, facite ;

quae au«
)) tem faciunt, facere nohte. » Quare? « Dicunt enim, et
)) non faciunt ^. ))

IV. Intendat ergo Charitas Vestra volo enim exponere :

qui sunt pisces magni. « Qui solverit , inquit, unum de

' Mallli. XIII, 47~49- — ' ^''' VI, "2. - ^ IJ. xxni, 2, 3.
 :

296 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» mandatis istis minimis minimus vocabitur in regno
,

)) coelorum. » Ibi erit , « Qui autem fece-

sed minimus.
» rit , et sic docuerit , magnus vocabitur in regno coelo-
M rum '.» Ecce sunt illi pisces magni, ad dexteram capti
(( Qui fecerit , et sic docuerit: » bona fecerit, bona do-
cuerit •, non sibi loquenti male vivendo contradixerit, cum
maLie vitae testem habeat linguam bonam. (( Qui ergo fe-

» ceritj et sic docuerit, magnus vocabitur in regno coe-

» lorum. » Et sequitur Dico enim vobis, quia nisi
: ((

» abundaverit justitia vestra super Scribarum et Phari'

» s.Teorum, non intrabitis in regnum coelorum. » Modo
c[uomodo inteihgis regnum coelorum ? Iliud unde dicitur

dextris : (( Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum^.

» Nisi abundaverit justitia vestra plus quam Scribarum et
» Pharisaeorum^. » Quid est, « Plus quara Scribarum et
» Pharis8eorum?»Respice Scribas illos et Pliarisaeos, qui
cathedram Moysi sedent , de quibus dictum est : (( Quae
» dicunt facite ;
quae faciunt, facere nohte : dicuntenim_,
» non faciunt ^. » Ergo justitia Pharisaeorum est di-
et ,

cere et non facere Abundet justitia vestra super Scriba-

rura et Pharisaeorum ut et bona dicatis et bene vivatis.
, ,

V. Jam ergo de numero centum-quinquaginta-trium

piscium cjuid opus est eadem retexere.^ Nostis illa. A de-
cem et septem nascitur numerus crescens. Incipe ab uno,
perveni ad decem et septem, ut omnes addas id est, unum ;

addas ad duos, et fiant tres 5 addas tres : et fiant sex : ad-

das quatuor, et fiant decem. Sic omnes adde usque ad de-
cem et septem et pervenis ad centum-c[uinquaginta-lres.
Tota ergo intentio nostra esse non debet, nisi quid sibi

volunt decem et septem : ibi est enini fundamentum cen-

lura-quinquaginta-trium. Quid sibi volunt decem et sep*
' Mattb. V, 19, et seqq. — * Id. x\v, 34. — ^ W. v, 20. — 4 Id.

xxiir, 3.
 :

SERMO CCLI , IN DIEBCS PASCHAMBUS. 297

tem ? In Loge agnosce decem. Deccm prsecepta data snnt
prima : Decalogns dicitur scriptus in tabulis digito Dei. In
decem agnosce Legem, in septem agnosce Spiritum sanc-
tum. Septenario enim numero commendatur Spiritus sanc-
tus. Tdeo non nominatur in Lege sanctificatio, nisi septimo

die. Fecit Deus lucem iion dictum est Sanctificavit * : :

eam. Fecit firmamentum non dictum est Sanctificavit : :

firmamentum. Discrevit mare a terra, jussit germinare

terram non dictum est Sanctificavit. Fecit lunam et si-
: :

dera non dictum est Sanctificavit. Jussit animalia pro-

: :

cedere de aquis natantia et volantia non dictum est :

Sanctificavit. Jussit de terra exire animalia quadrupedia

et non dictum est Sanctificavit. Fecit
omnia repentia : :

ipsum hominem non dictum est Sanctificavit. Ventum

: :

est ad septimum diem ubi requievit et ipsum sanctifi- , j

cavit. Per requiem suam Deus sanctificavil requiem nos-

tram. Ibi ergo erit sanctificatio nostra plena, ubi cum illo

requiescemus.Nam quareDeusrequiesceret?Non
sine fine
enim operando fatigatus est. Tu si verbo facias, non fa-
tigaris : si jubeas, et continuo fiat, stas,integer maiies.
Pauca verba dixit , unde totum fecit , et subito lassa-
tus est?
VI. Ergo Legem agnosce in decem •
Spiritum sanctum
agnosce in septem. Jungatur Spiritus Legi. Quia si acce-
pcris Legem, ct defuerit tibi adjutorium Spirilus, non im-
pJes quod legis non imples quod tibi jubetur sed homo
, :

sub Lege insuper prrevaricator tenetur. Accedat Spiritus,

adjuvet et fit quod jubetur. Si desit Spiritus littera oc-
^ ,

cidit te. Quare littera occidit te? Quia praevaricatorem te

faciet. Nec poles te excusare de ignorantia quia lcgem ,

accepisti. Jam quod faceres didicisti , ignorantia te non

excusat, Spiritus te non adjuvat : ergo periisti. Sed quid
' Gen. I, per totum.
298 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ait apostoliis Paulus ? « Littera occidit, Spiritus autem
» vivificat^ » Unde Spiritus vivificat? Quia facit impleri
litteram , ne occidat. Isti sunt sancti ,
qui faciunt Legem
Dei ex dono Dei. Lex jubere potest, juvare non potest.
Accedit adjutor Spiritus 5 et fit jussum Dei cum gaudio ,

cum delectatione. Nam multi faciunt ex timore. Sed qui

faciunt Legem , timendo poenam , mallent non esse quod
timerent. Qui autem faciunt Legem amando justitiam,
gaudent quia non habent inimicam.
et ibi ,

VII. Ideo dicit Dominus « Goncorda cum adversario :

)) tuo cito, dum es cum illo in via^. » Quis est adversa-

rius tuus ? Sermo Legis. Quce est via ? Vita ista. Quomodo
est ille adversarius ? Dicit : « Non moechaberis : » et tu
vis moechari. Dicit: «Non concupiscas rem proximi tui : »

et tu vis rapere res alienas. Dicit: « Honora patiem et ma-

» trem : » et tu contumeliosus es in parentes, Dicit Lex :

« Noli dicere falsum testimonium ^ ; » tu a mendacio non

recedis. Quando vides quia ille sermo aliud jubet, et tu
aliud facis, est adversarius tuus. Adversarium habesma-
lum, non tecum intret in secretarium : compone dum es
cum illo in via. Adest Deus qui vos concordet. Quomodo
vos concordat Deus?Donando peccata, et inspirando jus-
titiam^ ut fiant opera bona. Cum ergo concordaveris cum
adversario, id est, cum Decalogo Legis, per Spiritum sanc-
tum, pertinebis ad decem et septem. Cum pertinueris ad
decem et septem, jam exinde excrescet numerus ad cen-
tum-quinquaginta-tres. Eris ad dexteram coronandus ne :

remaneas ad sinistram damnandus.

I
I Cor. 111,6. — 2 MaUh. v, 25. — 3 Exod. xx.
 ,

SERMO CCLII, IN DIEBDS PASCIIALIBUS. 299

tvivvv^vvwwv^ivwvwivw^^wwwwiTvt wwwwwwwwwwwww/wwwwwwv;

SERMO CCLir.

In diebus Paschalibus, XXIIl.

De eadem lectione et duabus piscationibus.

I. MuLTis et variis modis, etaltitudinem Divinitatis suse,

et misericordiam humanitatis , in Scripturis sanctis Domi-
nus noster Jesus Ghristus ostendit, quemadmodum solet

in mysteriis et sacramentis ^utpetentes accipiant, etquoe-

rentes inveniant, etpulsantibus aperiatur. Hoc enim etiam
quod lectum est hodie de sancto Evangelio quaerit intel-
lectorem , et facit gaudium spiritale , cura fuerit intellec-
tum. Intendat SancLitas Vestra quid sibi veHt ,
quod eo
modo se Dominum Discipuhs demonstrasse sancta Scrip-
tura testatur ,
quomodo Evangelista narrat. Perrexerunt
enim Discipuli piscatum, et tota nocte nihil ceperunt. Do-
minus autem apparuit eis mane in httore interrogavit ,

utrum haberent pulmentarium iUi se dixerunt non ha- :

bere. Ait ilhs « Mittite retia in dexteram partem

: et in- ,

» venietis-. » Qui quasi empturus venerat, gratis tanta

Jargitus est^ ethirgitus de mari, tanquam de creatura sua.

Magnum quidem miraculum. Miserunt statim et tantum ,

ceperunt , ut prae multitudine piscium extrahere retia non

possent. Sedhoc tantum miracukmi si attendas quis fece-
rit non est mirum mtilta enim majora jam fecerat. Non
-,
:

enim qui ante resurrectionem mortuos suscitaverat^ mag-

num aliquid post resurrectionem fuit ({uod pisces capi fe-
• Alias de Diversis 5. — » Joan. xxi, G.
300 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cit. Ergo inlerrogarc debemus ipsum miraculum, quid
nobis interius loquatur. Non enim sine causa non dixit
utcuraque : Millite retia : sed , «Mittite in dexteram par-
)) tem. » Deinde pertinuit ad Evangelistam dicere et nu-
merum piscium. Pertinuit etiam dicere : « Et cum tanti
» essent , id est, tam magni, retia non sunt distupta. »
Hoc loco recordari nos fecit, aliquando ad jussum Domini
missa esse retia ,
quando elegit Discipulos, antequam pa-
tcretur ipse. Ibi erat Petrus, Joannes et Jacobus. Mise-
runt retia, ceperunt pisces innumerabiles ^ , et cum unum
navigium impletum esset, quaesierunt se adjuvari a vicino

navigio : et impleta sunt duo navigia piscibus, (hoc ante

resurrectionem ) sane tam multis , ut retia rumperentur.
Quare ibi numerus nullus dicitur ? Quare ibi retia rum-
pebantur, hic non rupta sunt? Quare non dictum ibi

est, ut ad dexteram partem mitterentur retia hic autem ,

dixit : « Mittite retia in dexteram partem ? » Non est uti-

(|ue sine causa. Non enim faciebat ista Dominus quasi

frustra et inaniter. Verbum Dei est Christus, qui non so-
lum sonis, sed etiam factis loquitur hominibus.
n. Hoc ergo nobis propositum est ,
quod cum Vestra
Gharitate tractemus, quid sibi velit ista diversitas.Etenim
retia ilia qua:^ missa sunt antea , et ceperunt innumerabi-
lem piscium numerum et oneraverunt duasnaves et re-
, ,

tia rumpebantur et non sunt missa in dexteram partem

,

relia ^ sed neque dictum est, in sinistram. Jam mysterium

captionis iJhus impletur hoc tempore. lUud autem alte-
rum mysterium, quod non sine causa post resurrectionera
fecit jam non moriturus sed semper vivus f uturus non
,
, ;

solum Divinitatc qua nunquam niortuus est, sed etiam

,

corpore, quo pro nobis mori dignatus est. Non ergo frus-
tra illud ante passionem , hoc post resurrectionem. Ilhc
• Luc. V, 4-
 SEKMO CCUI , IW DIEBUS PASCIIALIBUS. 301
iiec in dexteram , nec in sinistram , sed tantum , « Mittitc

» retia : » hic autem , « Mittite in dexteram. » Ibi nullus

numerus sed , sola copiosa multitudo, ut duas naves pene
mergeret ^ nam et hoc dictum est ibi : est hic autem et
numerus, et magnitudo piscium. Deinde ibi retia rumpe-
bantur, hic pertinuit ad Evangelistam dicere : « Et cum

» tam magni essent retia non sunt disrupta. » Numquid ,

non videmus fratres verbum Dei retia esse, et hoc sae-

, ,

culum mare, etomnes qui credunt intra illa retia includi?

Si forte quis dubitat attendat ipsum Do- hoc significare ,

minum quod in miraculo osten-

in paraboJa hoc dixisse,

dit. Ait enim « Simile est regnum coelorum sagenae missae

:

» in raare, quse congregat ex omni genere piscium. Quam,

» cum impleta esset, educentes, traxerunt iliam ad Ht-

» tus ; et juxta littus sedentes elegerunt bonos in vasa ,

» malos autem foras miserunt. Sic erit in fine saecuH exi- :

» bunt Angeli, et separabunt raalos de medio justorum, et

» mittent eos in caminum ignis : ibi erit fletus_, et slridor

» dentium ^ » Apparet ergo signura habere fidei , relia

missa in mare. Annon est mare hoc saeculum, ubi se in-
vicem homines quasi pisces devorant ? An parvae procellae
et fluctus tentationis perturbant hoc mare ? An parva pe-
ricula sunt naviganlium id est in hgno crucis patriam , ,

coelestem quaerentium ? Manifestissima ergo simiiitudo est.

III. Uiud tantura videaraus , fratres ,

(quia resurrectio
Doraini novam vitara significai quam habebimus cum
, ,

hoc sseculum transierit , ) quomodo primum verbura Dei

missura est in liocmare, id est, in hunc raundura. In hoc
saeculum fluctibus turbulentum, et tempestatibus pericu-
losum , et naufragiis moiestura ^ raissura est verbura Dei,
duo navigia. Quse sunt
et cepit muitos, ita ut impierentur
duo navigia? Populi duo. Quibus populis duobus, tan-
« MaUli. XIII, 47-5o.
 302 S. AUGUSTINl EPISCOPI
quam duobus parietibus lapis angularis faclus est Domi-
nus* , ut eos in se conjungerel ex diverso venientes. Venit
enim populus Judaeorum ex alia longe consuetudine ve- :

nit autem populus Gentium ab idolis. Venit ex circumci-

sione populus Judceorum : venit ex praeputio populus
Gentium. Ex diverso venerunt : sed in lapide angulari jun-
guntur. Nunquam enim angulum faciunt parietes , nisi e

diverso venientes. In Christo ergo concordaverunt duo

populi , vocati ex Judaeis qui erant prope , et ex Gentibus
qui erant longe. Nam
prope erant Judaei, ( jam enim
c[uia

unum Deum )
quando crediderunt inChristum,
colebant ,

attende quid fecerint. Quidquid habuerunt, vendiderunt,

et posuerunt pretia praediorum suorum ante Apostolorum
pedes*^ : et distribuebatur unicuique ,
pro ut cuique opus
erat. Liberati sunt sarcinis negotiorum soecularium , et

ievibus humeris secuti sunt Ghristum : subdiderunt col-

lum' jugo leni, et amplectenteslapidem angularem ex pro-
pinquo pacati sunt. Venit autem et populus Gentium ex
,

longinquo, et ipse pervenit ad illum lapidem, et convenit

in pace. Istos duos populos significant duae iliae naves. Sed
tanta multitudine piscium irapletae sunt , ut pene merge-
rentur. Legimus enim et inter ipsos , qui de Judaeis cre-
diderant , extitisse carnales ,
qui pressuram faciebant
Ecclesise, et prohibebant Apostolos Gentibus loqui Evan-
gelium , dicentes : Non est missus Ghristus nisi circumci-
sis ut si
: Evangelium accipere Gentes circumci-
vellent ,

derentur. Unde apostohis Paulus missus ad Gentes odio- ,

sus eis factus erat verum praedicans qui de Judaea ,

crediderant^. Volebat enim Apostokis, ut ex diverso ve-

niens populus Gentium tamen angulum tangeret , ubi ,

firma pax erat. Carnales ergo illi exigentes circumcisio-

nem non , pertinebant ^d numerum spiritalium ; neque

« Ephes. n. — ^ Act. iv, 3/|. — ^ Calat. iv, iG.
 SERMO CCLII , IN DIEEUS PASCHALIBItS. 303
jam videbaiit transactis sacramentis carnalibus venisse il-
lum , cujus praesenti luce umbrae fugarentur. Tamen quia
seditiones faciebant ,
quasi mulliludine sua mergebant
navem.
IV. Attendamus etiam navem Gentium. Videamus si

non tanta multitudo coUecta est in Ecclesiam , ut vix ibi

appareant grana frumenti in tam muito numero palea-

rum. Quam multi raptores ,
quam multi ebriosi ,
quam
multi maledici ,
quam multi spectatores theatrorum !

Nonne ipsi implent ecclesias ,

qui implent et theatra. Et
taliaplerumque seditionibus quaerunt in Ecclesiis, ([ualia
solent in theatris. Et plerumque si aliquid spiritaliter di-
catur aut jubeatur, resistunt, reluctantur, sequentes car-
nem , repugnantes Spiritui sancto. Unde Judaeos quoque
Stephanus accusabat ^ In ista civitate, fratres mei, nonne
experti sumus ,
quod recordatur nobiscum Sanctitas Ves-
tra ,
quanto periculo nostro de ista basilica ebriositates

expulerit Deus-?Nonne carnahum pene merge-

seditione
batur nobiscum navis ? Unde hoc nisi de illo numero
,

piscium innumerabili ? Deinde etiam illud ibi dictum est,

quia retiarumpebantur. Disruptis retibus,hsereses et schis-

mata facta sunt. Retia quidem omnes concludunt : sed
impatientes pisces, nolentes venire ad cibum Domini, ubi
possunt impinguunt se , et rumpunt , et exeunt. Et retia
quidem illa per totum expanduntur:qui rumpvmt autem,
per loca rumpunt. Donatistae ruperunt in Africa, Ariani
ruperunt in ^Egypto , Photiniani ruperunt in Pannonia ,

Cataphryges ruperunt in Phrygia, Manichaei ruperunt in

Perside. Quot locis ? Et tamen quos
sagena illa disrupta est
quidem, sed num-
includit, perducit ad littus, Perducit
quid qui ruperunt retiaPOmnes mali exeunt.Non quidem
exeunt nisi mali remanent autem et boni et mali. Nam
, :

^ Act, vii, 5i. — 2 Vidc Epistolas Auguslini xxu, et xxix.

304 S. AuGusTiwi Enscopi
unde pcrducilur sagena ad iittus cum piscibus el bonis ct
malis de qua in parabola locutus est Dominus?
,

V. Hanc enim similitudinem habet etiam area, cum

trituratur. Est palca sunt frumenta scd tamen qui at-
, :

tcndunt aream , difiicile vident nisi paieam. Diligentia

opus est, ut IVumenta in palea inveniantur. Venti autem
perflant undique aream. Et cum trituratur, antequam
subrigatur ut possit ventiiari , numquid non patitur ven-
tos? Ventus flat ex liac parte , verbi gratia , toiiit paieas :

inde rursus fiat, toiiit ad alteram partem. A quacumque

parte toliit paleas, etmittit in sepem, etinspinas, ettjuo-
libet. Non potest frumentum inde toiiere : non toiiit ven-
tus nisi paieas. Sed tamen cum tuierint undique flantes
venti paieas, numquid soium triticum in area remanebit?
Non inde it nisi paiea remanet autem et paiea et fVu-
:

mentum. Quando it omnis paiea?Quando veneritDomi-

nus ferens ventilabrum in manu sua , et mundabit aream
suam frumenta recondet in liorreura
, paieam autem ,

comburet igni inextinguibiii ^ Meiius intendat Sanctitas

Vestra quid dicam. Aiiquando enim venti qui toilunt pa-
leam de area iterura flant a sepe ubi hseserat paiea et
, ,

eam revocant in areara. Sicut, verl)i gratia , nescio quis

homo in Cathohca constitutus, passus est aiiquam tenla-
tionera tribuiationis. Vidit sibi carnaiiter subveniri posse
in negotio suo apud Donatistas : dictum est iiii : Non tibi

subvenietur, nisi liic communicaris. Fiavit venlus, pro-

jecit in spinas. Si contingat iiii negolium habere saecuiare
rursus quod non possit fmiri nisi in Ecciesia calhoiica
, ,

non attendens ubi sit sed ubi negotia sua commodius

,

explicet ,
quasi fiante vento al) aitera parte sepis , revo-
catur ad areara Doraini.
VI. Isti ergo, fratres, qui carnalia quoerunt in Ec-
> Matth. ui, 12.
 ,

SEKMO CCLII , IN DIEHUS VASCU ALIBUS. 305

clesia, cl 11011 sibi proponunt (juid proniittat Deus : (juia
hic sunt tentationes ,
pericula, diflicultates-, post tempo-
ralesautem labores , requiem sempiternam promittit , ct
Angelorum sanctorum societatem : sibimet ergo ista non
pvoponentes , sed carnalia desiderantes in Ecclesia, sive
sint in area , Nec ad illos valde
sive sint foris ,
palea sunt.
gaudemus nec palpamus eos vanis adulationibus. Bo-
,

num est illis, ut fiant frumentum. Hoc enim interest in-

ter illasveras paleas, et istos carnales homines ([uia paleae
illaenon habent liberum arbitrium, homini autem Deus
dedit liberum arbitrium. Et si vult homo , heri fuitpa-
lea , hodie frumentum
fit si a verbo Dei se avertat :

hodie fit palea. Et non est (juterendum nisi quales inve-

niat ultinia ventiiatio.
VII. Attendite jam , fratres, etiam illam Ecclesiam
beatam , mysticam , magnam ,
quam significant centuni-
enim qualis sit, audivimus,
((uin(|uaginta-tres pisces. Ista
et novimus et videmus illa
, autem qualis futura sit, in :

prophetia nobis est; sed adhuc nondum pervenit experi-

mento. Sed tamen licet de futura gaudere quamvis prae- ,

sentem nondum videamus. Missa sunt tunc retia, nec in

dexteram , nec in sinistram •
captura enimerant et honos
et malos. Si enim diceretur, in dexteram, non ibi intelli-
gerenturmali : si diceretur, in sinistram , non ibi intel-
ligercntur boni. Quando autem bonos et malos habitura
erant, passim missa sunt retia , et ceperunt, ut tractavi-

mus, Nunc autemjam futura Ecclesia

ini({uos et justos.
in illa omnium corda mor-
Jerusalemsancta, ubi patebunt
talium, non cst metuendum ne intret aliquis in iliam
Ecclesiam quimalus est. Non enim sub pelle mortalitalis
teget astutiam cordis n<^qiiissimi. Jam enim venit Domi-
nus : ct ideo posl resuricctioiiem jubct ut mittantur
haec rctia in dexleram, jain non nioriturus. Et fit quod
cxxvii. 20
 ,,

306 S. AUGUSTIWI EVISCOPI

Apostolus ait : « Quousque veuiat Dominus, et illuminct

» abscondita tenebrarum, et manifestabit cogitationes

)) cordis : et tunc laus erit unicuique a Deo ^ : » quando
publicabuntur conscientiae, quae modo teguntur. Tunc
ergo boni soli erunt ibi ,
pellentur mali. Ad dexteram
enim missa sunt retia iniquos habere non potuerunt. ,

VIII. Quare ergo centum-quinquaginta-tres? Num-

quid tot erunt sancti ? Nam si computentur non solum ,

omnes fideles , qui in bona vita exierunt de corpore , sed

soli Martyres; unus dies passionis Martyrum si compu-
tetur, millia hominum inveniuntur coronatorum. Ergo
centum - quinquaginta - tres pisces, quid sibi voluit,
sine dubio conquirendum est. Quid sibi volunt quiu-
quaginta? In isto enim numero, id est, in quinquaginta
mysterium est : quia ter multiplicati quinquaginta, fmnt
centum-quinquaginta. Nam ideo videtur additus ternarius
numerus, ut admoneamur ex qua raultiplicatione facti
sint centum-quinquaginta-tres : ac si diceretur, centum-
quinquaginta in tria divide. Nara si diceretur centum-quin-
quaginta-duo , ex illo numero qui supercrevit admoniti
divideremus in septuaginta quinque : quoniam septuagin-
ta-quinque bis ducti , faciunt centum-quinquaginta. Di-
visionera quippe biuariam binarius numerus additus
indicaret. Si diceretur centum - quinquaginta - sex , in
vigenos-quinos partiri debuimus, ut fierent eorum sex
Nunc autem quia dictum est centum-quinqua-
partes.
debemus dividere totum illum
ginta-tres, in tres partes
numerum, id est, centum-quinquaginta. Hujus ergonu-
meri pars tertia, quinquaginta sunt. Itaque nostra tota
consideratio in quinquagenario numero figenda est.

IX. Numquid forte ipsi sunt quinquaginta isti dies

quos nuuc cclebramus? Non enim sinc causa, fiatrcs
' I Cor. IV, 5.
 ,,

SERMO CCLIl , IIV DIEBUS PASCH ALIBUS. 307

mei, consuetudinem anliquse traditionis tenct Ecclesia
ut per istos quinquaginta dies AJleluia dicatur. Alleluia
enim laus est Dei. Significatur ergo nobis laborantibus
actio quietis noslrae. Gumcnim post istum laborem ad
illam rec[uiem veniemus, solum negotium laus Dei erit,
aclio nostra ibi Alleluia est. Quid est Alleluia? Laudate
Deum. Quis laudct Deum sine defectu, nisi Angeli.? Non
esuriunt,non sitiunt, non aegrotant, non moriuntur.
Nam et nos diximus Alleluia , et cantatum est mane
jamadessemus, pauloante diximus Alleluia.
hic, et cura
Odor nos quidam divinae laudis, et illius quietis attingit,
sed cx majore parte mortalitas premit. Lassamur enim
dicendo , et membra nostra reficere volumus : et si diu
dicatur Alleluia , onerosa nol)is est laus Dei, propter
molem corporis nostri. Nam plenitudo sine cessatione in
AUeluia, post hoc saeculum et post laborem erit. Quid ergo,

fratres? Dicamus quantum possumus, ut semper dicere

mereamur. Ibi cibus noster Alleluia potus AUeluia ,

actio quietis Alleluia, lotum gaudium erit Alleluia, id est,"

laus Dei. Quis enim laudat ahquid sine defectu nisi qui ,

fruitur sine fastidio? Quantum ergo robur in mente,

erit

quanta iramortalitas et firraitas in corpore ut neque

,

mentis deficiat intentio in contemplatione Dei, neque

racmbra succumbant in continuationelaudis Dei?
X. Quare ergo qainquaginta dies in hoc mysterio cele-
brantur/ Dorainus quadraginta dies fecit cum Discipuhs
post resurrectionem , sicut Actus Apostolorum testantur
post quadraginta dies ascendit in ccelum, et decimo die
posteaquam ascendit, rnisit Spiritum sanctum. Quo impleti
Apostoh, et omnes qui convenerant in unum, locuti sunt
hnguis,et fecerunt illamagnaha*, qnas legentes et cre-
dcntes amplcctimur^ cura raagna fiducia loquentes ver-
' Act. 1.

20.
 ,

308 »• AUGXJSTINI EPISCOPI

bum Dei. Quadraginta dies fecit in terra cum Discipulis,

ante passionem autem quadraginta dies jejunavit ^ :

non invenis alium jejunasse quadraginta diebus ,

prseter

Dominum, et Moysen , et Eliam. Dorainus tanquam

Evangelium Moyses tanquam Lex Elias tancjuam Pro-
, ,

phetia quia Evangelium testimonium habet a Lege et

:

Prophelis. Ideo et in monte, quando voluit osleudere

Doininus noster Jesus gloriam suam, inter Moysen et Eliam
stetit. Medius in honore ipse fulgebat : Lex et Prophetae

a lateribus attestabantur. Quadragenarius ergo numerus

tempus hoc significat, in quo laboramus in saeculo : quia
sapientla noljis hic dispensatur temporahter. Ahter
immortahs sine tempore ahter au-
eiiim visio sapientise ,

tem temporahter dispensatur. Fuerunt enim Patriarchse,

et transierunt hinc temporahs fuit dispensado ipsorum.
:

Nondico, temporahter vivunt nam semper vivunt, et •,

cum Deo vivunt. Sed temporalisdispensatio verbi per eos

facta est. Non enim modo loquuntur hic ^ sed scripta sunt
qu£e locutisunt , et leguntur in tempore. Venerunt Pro-
phetee tempore proprio , et abierunt. Venit Dominus
tempore proprio nam nunquam. recessit praesentia ma -
:

jestatis, nunquam reccdit divinitate ubiqueconstitutus;

sed quomodo in Evangeho dictum est « In hoc mundo :

» erat et mundus per eum factus est

, et mundus eum ,

» non cognovit in sua propria venit, et sui eum non

:

» receperunt -. » Quomodo hic erat et cfuomodo venit ,

nisi quia hic erat majestate, venit humanitate? Quod enim

venit in carne, temporahter nobis sapientiam ipse minis-
travit temporahter per Legem, temporahter per Prophe-
:

tas, temporahter per Scripturas Evangehi. Cum transie-

rint enim tempora videbimus ipsam sapientiam sicut est,
,

quf€ retribuit denarium numerum. Septenarius enira nu-

'
Act II. -- ' Joaii. I, !o, I
(.
 SEUMO CCLII , IN DIEBUS rASCHALIBUS. 309
merus indicat creaturam : quia scx diehus Deus opcralus
est, et septimo ab operibus quievit. Ternarius vero nu-
merus conditorem Patrem et Filium et Spiritum sanctum
insinuat. Perfecta cst sapientia, creaturam creatori pie
subdere; discernere conditorem a conditione 5 artificem al)
operibus. Qui commiscet artifici opera, nec artem intel-
ligit, nec artificem : qui autem discernit , impletur sa-
pientia. Iste est ergo denarius plenitudo sapientiae. Sed
quando temporaliter distribuitur^ quia in quaternario
nuraero est insigne temporalium ,
quater ductus denarius,
quadragenarium numerum facit, et annus quadrifarie va-
riatur, verno, sestate, autumno et hyeme : et maxime
apparet in tempore quaternaria quaedam vicissitudo.
Quatuor etiamventos Scripturacommemorat, Per quatuor
enim cardines perrexit Evangelium quod in tempore ,

dispensatur : et ipsa est catholica Ecclesia, quae quatuor

partes orbis obtmuit. Ergo denarius hoc modo quadra-
genarium numerum facit.

XI. Ideo quadraginta diebus illi jejunaverunt , signifi-

cantes in isto tempore necessariam esse abstinentiam ab

amore rerum temporaiium. Hoc enim significant per tot
dies perpetua illa jejunia, quadraginta diebus. Unde et
populus ille Israel quadraginta annos per eremum dnctus
est, antequam terram promissionis regnaturus intrarel.

Sic et nos in vita ista, ubi maxima soUicitudo est, ubi

timor, ubi pericula tentationum, temporali dispensa-
tione quasi per eremum ducimur. Sed cum bene gesse-
rimus quadragenarium numerum, id est, bene vixerimus
in ista teraporali dispensatione, secundura prsecepta I)ei
ambulantes, accipieraus mercedem denarium illum fide-
lium. Quia et Dominus quando ad vineam mercenarios
conduxit, mercedem illis denarium dedit^ Omnibus de-
« MaUh. XX, 2.
310 S. AUGUSTINI EPISCOPl
naiium, et quosmane conduxerat, et quos mediodie,
et quos fme diei, omnilnis denarium dedit. Quia si

fuerit ab ineunte aetate quisque fidelis , denarium accep-

turus est^ jam non per temporum distributionem, sed
in aeterna contemplatione sapientiam discernentem creato-
rema creatura; utcreatore perfruatur , de creatura laudet
creatorem. Sed credidit aliquis juvenis, et priore tempore
suo nonfuit fidelis ; denarium est accepturus. Sed credi-
ditsenex, jamin occasu diei quasi hora undecimaconduc-
tus ad vinearaet ipse denarium percepturus est. Itaque
5

ad quadragenarium illum bene gestum, adde mercedcm

denarii, et fiet quinquagenarius numerus ,
qui significat
Ecclesiam futurara ubi semper laudabitur Deus. Sed quia
in nomine Trinitatis vocati sunt oranes, ut in quadrage-
nario numero bene vivant, et denarium accipiant ipsum ,

quinquagenarium ter multiplica, et fiunt centum-quin-

quaginta. Adde ipsum mysterium Trinitatis, fmnt cen-
tum-quinquaginta-tres qui piscium numerus in dextera
,

inventus est quo tamen numero innumerabilia sunt

: in
millia sanctorum. Unde nulli mali projicientur quia non ,

ibierunt:nec ullo schismate retia disrumpentur, quae

sunt vincula unitatis et pacis.
XII. Satis esse arbitror expositum grande mysterium.
Sedscitis, quod ad nos pertinet bene operari tempore
quadragesimo, ut possimus Dominum laudare in quin-
quagesimo. Ideo quadraginta illos dies, antequam vi-

gilemus, in labore etjejunio et abstinentia celebramus :

significant enim praesentiam hujus temporis. Post resur-

rectionem autem Domini ,
quia isti dies significant laeti-

tiam sempiternam : ( Nondum hoc sunt sed hoc signifi-

,

cant. In mysterio res est, fratres, nondumineffectu. Non

enim quando celebratur Pascha , crucifigitur Dominus :

sed quomodo prseterita anniversaria celebratione signifi-

 SERMO CCLII , IN DIEBUS PASCHALIBUS. 311
camus, sic et futiira qu.ie nondum
sunt. ) Isto crgo tcm-
porc rclaxantur jejunia enim numcrus dicrum
; significat
istorumquietemfuturam. Sedvidete, fratres, nc permul-
tam ebriositatem quasi permissi magna effusione, carna-
liter volentes celebrare istosdies, nonmereaminiquodsig-

nificant in sempiternum cum Angelis celebrare. Forte

enim quemcumque ebrium reprehendero dicturus est: ,

Tu nobis tractasti, quia isti dies laetitiam sempiternam sig-

nificant ; tu nobis insinuasti ,
quia hoc tempus gaudium
angelicura et coeleste prsenuntiat non ergo debui me- :

cum bene facere ? U tinam

non male. Significat
bene , et
enim tibi gaudium si fueris templum Dei. Si autem im-
,

munditia vinolentiaj impleas templum Dei , sonat tibi

Apostolus « Quisquis templum Dei corruperit corrum-
: ,

» pet illum Deus K » Sit hoc conscriptum in cordibus

Sanctitatis Vestrae, meliorem esse hominem minus intelli-

gentem et melius viventem, quam multum intelhgentem
et non bene viventem. Plenitudo quidem est et beatitudo
perfecta, ut cito quisque intelligat et bene vivat : sed si

forte utrumque non potest, melius est bene vivere, quam

cito inteUigere. Qui enim bene vivit meretur amplius ,

intelligere qui male vivit et quod intelligit perdet. Sic

; ,

dictum est « Qui habet, dabitur eij qui autem non ha-
:

» bet, etid quod videtur habere, auferetur ab eo^. »

' I Cor. III, 17. — 'Mattli. xxv, 39.

 ,

312 3. AUOUSTINI EPISCOPl

SERMO CCLIII '.

In diehus Paschalibus , XXIV.

De ultima leclione Evangelii Joan. xxi.

EvANGELiuM sancti Joannis apostoli qnod dicitur

I. ,

« Secundnm Joanncm, » hodie terminatum est, de his

quse narravit, quomodo apparuerit Dominus post resur-
rectionem Discipulis suis. Comptllavit ergo apostoJum
Petrum, iUum praesumptorem et negatorem, cum loque-
retur jam vivus morte devicta et diceJjat « Simon
ei , :

» Joannis (sic enim appellabatur Petrus j amas me? »

, ,

Respondebat ilio quod erat in corde ipsius. Si Petrus res-

pondebat quod in corde liabebat Dominus quare qusere- ,

bat, qui cor videbat? Denique ipse etiam Petrus miraba-

tur, et cum quodam taedio audiebat quaerentem ,
quem
noverat scientem. Semel dictum est : u Amas me? » Res-
ponsum est « Diligo te Domine tu scis. » Et iterum
: , ,

« Amas me? Domine, tu omnia nosti tu scis quia diligo •

» te. » Et tertio « Amas me? » Contrislatus est Petrns.

,

Quid contristaris Petre quia ter respondes amorem ?

, ,

Oblitus es trinum timorem? Sine interroget te Dominus :

medicus est qui te interrogat: adsanitalem pertinet quod

interrogat. Noli taedio aliici. Expecta, impleatur numerus
dilectionis , ut deleat numerum negationis.

' Alias <lc Terapoie i^Q. — ' Joan. xxi, i5, i6.
 :

SERMO CCLIII, IN DIEBDS PASCHALTBUS. 3l3

II. Ubique tamen, ubiquo, id est, in ipso ternario nu-
mero inlcrrogationissu.nu Dominus Jesus respondenli amo-
rem coramendat agnos suos, et dicit * Pasce agnos meos, :

» pasce oves meas » tan(|uam diccret Quid milii rclri-

: :

buis, quia diligis me ? Dilcclionem tuam ostcnde in ovihus

meis. Quid mihi prsestas quia diligis me cjuando ego , 5

tibi praestiti ut diligeres me ? Sed dilectionem tuam crga

,

me, habes ubi oslendas^ habes ubi exerceas. « Pascc

» agnos mcos. » Qualiler autem esscnt pascendi agni Do-

minici , oves tanto pretio comparatae quanta essent dilec-

tione pascendae, in consequentibus demonstravit. Post-
quam enim Petrus impleto legitimo numero trinoe respon-
sionis professus est se esse Domini dilectorem , commcn-
datis sibi ovibus ejus, audit de sua futura passione. llic

ilemonstravit Dominus, sicdiligendas oves suas ab eis (|ui-

bus cas commendat, ut parati sint mori pro eis. Sic idern
Joannes in Epistola sua ait : « Sicut pro nobis Christus
» animam suam posuit, sic et nos debemus pro fratribus
» animas ponere ' . »

Responderat ergo Domino Pctrus per supcrbam

III.
quamdam praesumptioncm, quandoei dixerat « Animam :

» meam pro te Nondum accep^^rat vires, ciuibus

ponam -.»

implcret promissum. Modo jam ut possit hoc facerc, imple-

tur charitate. Ideo ei dicitur « Amas me? » Et respondct, :

« Amo : » quia hoc non implcl nisi charitas. Quid cst

ergo , Petre? quando negasti, quid timuisti? Totum quod
timuisti, hocerat, mori. Vivus tecura loquitur , c[uem
mortuum vidisti noli jam timere mortem in illo victa
: •,

cst, quam timcbas. Pepcndit incruce, confixus cst c^lavis,

spiritura reddidit, Jancca percussus cst , in scpulcro po-
situs.Hoc timuisti quando ncgasti ne hocpatereris, ti-
, j

muisti etmortcm timendo, vitam ncgasli. Modo inleiJige

^

I Joaii. V, 16. — ' Joan. xiii, 37.

314 S. AUGVSTINI EPISCOPI
quando timuisti mori, tunces mortuus. Mortuus estenim
negando sed resurrexit plorando. Quid deinde ait illi ?
:

<f Sequereme^ » sciens ejus maturitatem. Si enim me-

:

ministis, imo quia meminerunt, qui legeruntj commemo-

rentur etiam qui non m.eminerunt, aut cognoscant qui
non legerunt. Dixerat Petrus, « Sequar te quocumque
» ieris. » Et Dominus ad illum « Non potes me sequi :

» modo sequeris autem postea^. .» Modo, inquit, non

;

potes : promitds Ego venam

, sed ego video vires tuas.
cordis quod verum est aegroto renuntio.
inspicio , et
« Non potes me sequi modo. » Sed ista medici renuntia-

tio, non est desperatio adjunxit, et ait « Sequeris au- : :

» tem postea. » Eris sanus, et sequeris me. Jam quia

videt quid agatur in corde ipsius et videt quod donum ,

dederit dilectionis animae ipsius, dicit ei : « Sequere me. »

Ego certe dixeram : « Non potes modo : » ego raodo dico :

« Sequere me. »
IV. Sed nata est qusedam qusestio non omittenda. Cum
dixisset Dominus Petro : « Sequere me : » respexit Petrus
ad Discipulum quem diligebat Jesus , id est , ad ipsum
Joannem qui Evangelium hoc scripsit et ait Domino
, 5 :

« Domine iste quid ? » Scio quia diligis eura

, quomodo ;

ego sequor et ipse non sequitur ? Ait Dominus Sic eum

, :

» volo manere, donec veniam : tu me sequere. » Ipse

vero Evangelista, ipse qui scripsit, de quo dictum est hoc,

« Sic eum volo raanere, donec veniam : » secutus adjunxit

verba sua in Evangelio , et ait , natara fuisse famara inter

fratres propter hoc verbum, quia Discipulus ille non esset
raoriturus. Et ut toUeret istam opinionem adjunxit « Non :

» autera dixit eura non fuisse moriturura sed tantum ,

» dixit : Sic eum volo raanere, donec veniara : tu rae se-

M quere^. » Hanc ergo opinionera ,
qua putabatur Joan-
' Joan. XXI, 19. — ^ Id. xiii, 3G. — ^ Id. xxx, 22, 23.
 ,

SEHMO CCLIII , IN DIEBUS PASCHALIBUS. 315

nes nonmoriturus, abstulit Joannes ipse consequentibus
verbis suis, et ne hoc credatur, ait : Non hoc dixit Do-
minus, sed dixit hoc. Quare illud autem dixerit, Joannes
non exposuit, sed nobis reliquit propter quod pulsemus
si forte aperiatur nobis.
V. Quantum mihi Dominus donare dignatur, quantum
mihi vidctur, (videtur autem et melius melioribus,) sic
puto istam duobus modis aut de pas-
solvi qu.-estionem :

sione Petri dixit Dominus

quod dixit aut de Evangelio
, 5

Joannis. Quod est de passione ut sit « Sequere me, » : ,

patere pro me, patere quod ego. Crucifixus est enim Chris-
tus, crucifixus est et Petrus. Expertus est clavos, expertus

estcruciatus. Jo-annes autemnihil eorurn expertusest : hoc

est, « Sic eum volo manere, » sine vulnere, sine cruciatu dor-
miat, et expectet me. « Tu me sequere, » patere quod ego :

sanguinem fudi pro te , funde pro me. Uno ergo isto modo
exponi potest ,
quod dictum est : « Sic eum volo manere,
» donec vcniam : tu me sequere. » Nolo ut ipse patiatur,
tu patere. Secundum autem Evangelium Joannis, hoc mihi
videtur quoniam Petrus scripsit de Domino,
intelHgi :

scripserunt et alii sed scriptura eorum magis circa hu-

:

manitatem Domini est occupata. Dominus enim Christus

et Deus est, et homo. Quid est homo ? Anima et caro. Quid
est ergo Christus? Verbum, anima et caro. Sed quahsani-
ma? quia et pecora habent animas. Verbum, rationalis
anima etcaro:hoc totum Ghristus. SeddeDivinitateChristi
in Litteris Petri ahquid in Evangeho autem Joannis mul-
:

tumerainet.((Inprincipio eratVerbum,»ipsedixit. Trans-

cendit nubes, et transcendit sidera, transcendit Angelos,
transcendit omnem creaturam, pervenit ad Verbum per ,

quod facta sunt omnia. « Iii principio erat Verbum et ,

» Verbum erat apud Deum et Deus erat , Verbum hoc :

» erat in principio apud Deum omnia per ipsum : facta

 ,,

316 S. AUGUSTINI KVISCOPT

» simt'. » Quis vidot, quiscogitat , f(uis digiio suscipiat

quis digne pronunlief;' Tunc habet bene intelligi, quando

venerit Ciiristus. « Sic eum volo manere, donec veniam. »

Exposui sicut potui potest ipse melius in cordibus

: vestris.

SERMO CCLIV^

In diehus Paschalihus , XXV.

l. Sic se habet, fratres mei , sic se habet miseria nos-

Irae conditionis et Dei miseratio, uttempus tem-
moestitiae
pus laetitiae praecedat : id est, ut priussit tempus mnesti-
tiae, posterius tempus laetitise •,
prius sit tempus laboris,
posterius quietis ;
prius sit tempus calamitatis, posterius fe-
licitatis. Sic sehabet miseria nostrse conditionis , utdixi-
nius, et divina miseratio. Tempus enim moestitiae, laboris,

miseriae, peccata nostra nobis pepererunt; tempus vero

Ifietitiae ,
quietis, feUcitatis , non venit de merilis nostris
sed de gratia Salvatoris, AHud meremur, ahud spera-
mus : meremur mala, speramus bona. Hoc facit miseri-

cordia ejus ,
qui creavit nos.
ir. Sed tempore miseriae nostrae, et, sicut Scriptura
loquitur, diebus nativitatis nostrne, nosse debemus unde
debeat esse ipsa tristitia. Tristitia enim sic est, quomodo
stercus. Stercus non loco suo positum , immunditia est.

Stercus non loco suo positum , immundam facit domum :

loco suo positum, fertilem facit agrum. Videte stercoris

locum ab agricola provisum. Ait Apostolus : « Et quis est

' Alias de Tempore i5i.

 SERMO CCLIV , IJN UlElJtS PASCHALIBUS. 317
» ((111 mc J.TLificct , nisi qui contristatur ex me ^ ? » Et alio

loco : « Trislitia, inquit, sccundum Dcum pocnitentiam in

» salutem impoenitcndam opcratur -. »Qui secundum Deum

Iristis cst, in pcjenitentiam trislis est de pcccatis suis. Tristi-

tia de iniquitatc propriam^ justitiam parturit. Prius tibi dis-

pliccatquodcs, ut possis essc quod non es. « Quse sccun-

» dum Dcum cst, inquit, tristitia ,
poenitentiam in salutem
» impoenitcndam operatur. Poenitentiam, inquit, in salu-
» tcm. » Qualem salutem » Quid est: 't « Impoenitendam.
« Imp(jenitcndam omnino pcenitere non possit.
? » Cujus tc

Habuimus enim vitam, cujus nos dcbuimus poenitere ha- :

buimus vitam poenitendam. Sed non possuraus pervenire

ad vitam impcenitendam, njsi per malae vitse poenitentiam.
Nuraquid, fratres , ut dicere coeperam , in massa tritici

purgata invenies stercus ? Tamen ad illum nitorem , ad

illam speciem et pulchritudinem per stercus pervenitur :

rei pulchrae freditas via fuit.

lll. Merito etiam Dominus dicit in Evangelio de qua-
dam arbore infructuosa : « Jam ecce triennium est, quod
» venio ad eam, et fructum in ea non invenio : praecidam
» illam, ne mihi agrura impediat. » Intercedit colonus :

intcrcedit jamsecuri imminente infructuosis radicibus, et

pene feriente : intercedit colonus ,
quomodo intercessit
Dco Aloyses : intercedit colonus, et dicit : « Domine, di-
» mitte illam et hoc anno , circumfodio ei, et adhibeo
» cophinum stercoris si fecerit fructum, bene si quo- 5 5

M minus praecides eam*. » Arbor ista genus est huma-

,

num. Visitavit istam arborem Dominus tcmpore Patriar-

charum, ([uasi prinio anno. Visitavit eam tempore Lcgis
et Prophetarum quasi secundo anno. Ecce in Evangelio
,

tcrlius annus illuxil. Jam quasi prsecidi debuit sed in- :

terpellat miscricors misericordem. Qui enim se volebat

' '2 Cor, II, 2. — * IJ VII, lo. — 5 Foiic piopiia. — 4 Luc. xui, 7-f).
318 S. AUGUSTINI EPISCOPI
exhiheie misericordem , ipse sibi opposuit intercessorem.
Dimiltatur, inquit, et hoc anno : circumfodiatur ci fbssa ;

signum est humihtatis : adhibeatur cophinus stercoris, si

iorte det fructum. Imo quia dat fructum, ex parte non dat
fructum , veniet Dorainus ejus_, et dividet eam ^ Quid
cst, dividet? Quia sunt boni, et sunt mah : modo autem
in uno coetu tanquam , in uno corpore sunt constituti.
IV. Ergo, fratres mei^ ut dixi, stercoris locus opportu-
nus dat fructura, iraportunus autem locum facitimmun-
dum. Nescio quis tristis est, inveni nescio quem tristem :

stercus video , unde tristis es ?

locum qusero , dic amice ,

Perdidi inquit, pecuniam. Locus immunduS;, fructus

,

nuilus. Audiat Apostol'um « Tristitia mundi mortem ope- :

» ratur*. wNonsolum fructus nullus, sed et magnaper-

nicies. Sic et de cseteris rebus ad gaudia saecularia perti-
nentibus ,
quas res longum est enuraerare. Video aUum
tristantem ,
geraentem , flentem : multum stercoris video,
et ibi locum qusero. Et cum viderem tristem , flentem j

inspexi etorantem. Orans nescio quid mihi bonae signifi-

cationis ingessit : sed adhuc locum quaero. Quid enim si

iste orans, gemens, magno fletumortem roget inimici sui?

Etiamsisic jam plorat, jara rogat, jam orat locus immuh- ;

dus, fructus nuUus. Plus est quod invenimus in Scriptu-

ris : rogat ut raoriatur iniraicus ipsius, incidit in maledic-
tionem Judae : « Oratio ejus fiat in peccatum ^. » Inspexi
ahura rursus gementem flentem orantem stercus , , :

agnosco, locum quaero. Intendi autera orationi ejus, et

audio dicentem « Ego dixi Domine, miserere mei,
: :

» sana aniraam meam, quoniara peccavi tibi ^. » Gerait

peccatum agnosco agrum, expecto fructura. Deo gratias
: :

bono loco est stercus non ibi vacat fructura parturit. 5 •,

Hoc est vere tempus fructuosee moestitiae ut conditioncm ,

' Luc. xu, 46. — * 2 Cor. vu, lo. — ^ Psal. cvui, 7.-4 Id. xl, 5.
 SERMO CCLIV, IN UIEBUS VASCllALlBtJS. 319
mortalitatis nostrae, abundantiam tentationum, subrcptio-
nes peccatorum, adversitates cupiditatum, rixas concu-
piscentiarum contra bonas cogitationessemper tumulluan-
tium doleamus ^ hinc tristes simus.
V. Hoc tempus miseriae nostrae et gemitus noslri, qua-
draginta dies illi signilicant ante Pascha : Isetitiye vero,
([uoe posterior erit, quietis, felicitatis, vitae aeternae, regni
sine fine,quod nondum est, his diebus quinquaginta, qui-
l)us diebus Deo laudesdicuntur, significatur. Significantur

cnim nobis duo tempora unum ante resurrcctionem Do-

^

mini, alterum post resurrectionem Domini unum in quo :

sumus, alterum in quo nos futuros esse speramus. Tem-

pus moeroris quod significant dies Quadragesimse, et
,

significamus et habemus tempus autem loetitiae et quie-

:

tisetregni, quod significant dies isti, significamus per

Alleluia, sed nondum habemus laudes. Sed nunc suspi-
ramus ad Alleluia. Quid est, Allcluia Laudate Deum. .?

Sed uondura habemus laudes in Ecclesia frequentantur

:

laudes Dei post resurrectionem, quia nobis erit perpetua

laus post resurrectionem nostram. Doraini passio tempus
nostrum significat, in quo nunc flemus. Flagella^ vincula,
contumeliae, sputa, spinea corona, vinuni fellitum, in
spongia acetum, insultationes, opprobria, postremo ipsa
crux , merabra sacra pendeniia quid nobis signi-
in ligno ,

ficant, nisi tempus quod agimus, terapus moeroris, tera-

pus mortalitalis, tempus tentationis ? Ideo foedura tempus :

scd fceditas ista sLercoris sit in agro, non in dorao. j\Ioeror

sit de peccatis, non de cupiditatibus fraudatis. Foedum
tempus sed si bene utamur, fidele tempus. Quidfcjetidius
:

agro stercorato. Pulchrior fuit ager, antequam cophinum

stercoris haberetj perductus est ager ad foeditatera, ut
veniret ad ubertatem. Ergo foeditas hujus temporis sig-
num est sed nobis sit isLa fceditas tempus fertilitalis.
:
 320 S. AUGCSTIM E1'1SC01'I

Vidcamus crgo cum Propheta, quid dicat « Vidimus :

» cum. Qaalem ? « Non habentem speciem neque de-

))

» corcm ', » Quare? Aliiim Prophetam interroga « Di- .

M numeraverunt oninia ossa mea^. » Dinumerata sunt

ossa pendentis. Freda species, crucifixi species : sed ista

fcjeditas pulchritudinem parlurit. Quam pulchritudinem?
Resurrectionis. Quia « Speciosus forma prse fihis ho-
M minum^. m

VI. Laudemus ergo, fratres, Dominum quia eius fi-;

delia promissa retinemus , nondum accepimus. Parum

puLatis, quia promissorem tenemus , ut jam debitorem
exigamus ? Promissor Deus debitor factus est bonitate sua,
non prserogantia nostra. Quid ei dedimus, ut eum debi-
lorem teneamns? An forte quod audistis inPsalmo, «Quid
» retribuam Domino ? » Primo quando dicit « Quid re- :

» tribuam Domino, » verba sunt debitoris, non debitum

exigentis. Prserogatum est illi « Quid retribuam Do- :

» mino? » Quid est « Quid retribuam? Rependam. Pro

:

qua re? « Pro omnibus quae retribuit mihi. » Quid retri-

buit mihi ? Primo nihil eram et fecit me perieram quse- ,
5 ,

sivit me-, quserens invenit me, captivum redemit me,

ernptum liberavit me, de servo fratrem fecit me. « Quid

» retribuam Domino ? » Non habes quod retribuas.
Quando ab illo totum expectas, quid habes retribuere?
Sed expecta nescio quid vult dicere. Cur quserit « Quid
:

)) retribuam Domino pro omnibus quae retribuit mihi? »

Circumspiciens undique quid retribuat, quasi invenit.
Quid invenit? « Caficem saUitaris accipiam *. » Retribuere
cogitabas adhuc accipere ([uferis. Vide, rogo. Si adhnc
,

accipere qureris adhuc debitor eris quando retributory

, ,

Si ergo semper deljitor eris, ({uando retribues? Non inve-

nis quod retribuas : nisi quod dederit , non habebis.
' Isai. uii, 2. •- ' Psal. xxi, i8. — 3 IJ. xliv, 3. — 4 Id. cxv, i2.
 ,,

SERMO C.CLIV , l^ DIEUUS VASCH ALIUI S.

"

321

VII. Vide, quando dicebas Quid retribuam? » ad : «

illud pertinet homo mendax^ »

quod dixisti : « Oninis :

Qui enim voluerit dicere, quia retribuet alic[uid Deo

mendax est ; ( Omnia ab illo speranda sunt ; a nobis ipsis

prseter illum nihil nisi fortc peccalum :) et mendacium

dc suo loquitur. Vere plene de suo abundat homo mem- 5

dacium omnino hic habet el thesaurum mendaciorum :

corsuum mentiatur, quantum potest, non deficitj fingat

quidquid potest, mentiatur quidquidpotest. Quare? Quia

quod gratis habet, de se habel, non illud emit. Quando
venitur ad veritatem , si verax vult esse non erit de suo. ,

Mendax Petrus de suo. Lbi mendax.^ Promisit nobis Do-

rainus passionem : et dicit : « Absit a te, non fiat illud.

» Omnis homo mendax. » Unde mcndax ? Ipsum Domi-

num audi : « Non sapis quae Dei sunt , sed quae sunt ho-
» minis -. » Verax autem Petrus ,
quando ? « Tu es Chris-
» tus Fihus Dei vivi. » Unde ista veritas hominimendaci?
Ecce homo dicit : « Tu es Christus Fihus Dei vivi. » Quis
dicit ? Petrus.Quid erat Petrus ? Homo, tjui dixit verum.
Certe, « Omnis homo mendax. » Ecce, ecce lingua ejus
ecce hngua^ de hngua ejus quomodo « Omnis homo : ,

» mendax ? » Audi, quia « Omnis homo mendax, » quia de

suo. Ergo unde Petrus verax ? Audi ipsam veritatem ,

« Beatus es, Simon Bar-Jona. » Unde beatus ? de suo?

Absit. « Quia tibi non revelavit caro et sanguis, sed Pater

» meusqui in coelis est^. »
VIII. Laudemus ergo Dominum, charissimi , laudemus
Deum dicamus, Alleluia. Significemus istis diebus diem
sine fine •, significemus locum immortalitatis , tempus im-
morlahtatis : feslinemus ad domum oeternam. « Beati ({ui

habitant in domo tua , in sa3cula sajculorum laudabunt

• Psal. cxv, II. — a
MaUh. ivi, ti, iZ. — ^ Func veritas. — 4 Maltli.
XVI, 19.

GXXVll. 21
322 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» te'. » Lex dicit, Scriptura dicit, veritas dicit. Venturi
sumus ad domum Dei quoe ,
est in caMis. Ibi non quin-
quaginta diebus Deum laudabimus : sed quemadmodum
scriptum est, « » Videbimus, ama-
In soecula sceculorum.
bimus , Nec quod videbimus deficiet, nec
laudabimus.
quod amabimus peribit, nec quod laudabimus tacebit :

sempiternum totum erit, sine fine erit. Laudemus, lau-

demus sed non solis vocibus laudemus et moribus lau-
^ , :

det lingua , laudet vita : sed habeat charitatem infmitam.

Conversi ad Dominum, etc.

'VVWWVt'VWt<VWt/VVVt VW^/VWt WWWWVW\ WVtW/VX WVfWWVWt^VMW/Vt VWtiVWt w

SERMO GCLV^

In diebus PaschalibuSj XXVI.

De AUeluia.

I. QuoNiAM voluit Dominus, ut Charitatem Vestram in

Alleluia videremus ^, de AUeluia voJiis verbum debemus.
Non sim oneri , si commemoro quod nostis : quia et ipsum
AUeluia quotidie dicimus, et quotidie delectamur. Nostis
enim quia Alleiuia Latine dicitur, Laudate Deura et in
, :

hoc verbo consonantes ore et consenlientes corde, exhor-

tamur nos invicem ad laudandum Deum. Eum tantum
homo securus laudat, qui non habet unde disphceat. Et
in hoc quidem tempore peregrinationis nostrae ad solatium

' Psal. Lxxxui, 5. — • Alias de Diversis i. — 3 Uabuit ergo Sermonem

in loco peregiino, lorte Carthagine anno^iS, quo Sjnodus ibi contra Pcla-
gianos Kalendis Maii celebrata cst.
 ,

SERMO CCLV , IW DIEBUS PASCHALIBUS. 323

viatici tlicimus Alleluia ; modo nobis AUcluia canlicum
est viatoris : tendimus aulem per viam laboriosam ad
([uietam patriam , ubi retractis omnibus actionibus nos-
tris, non reraanebit nisi Alleluia.
II. Istam partem suavissimam sibi Maria elegerat, quce
vacabat, discebat, laudabat *
; Martha vero soror ejus,
circa plurima fuerat occupata. Equidem agebat rem ne-
cessariam , sed non permansuram agebat rem viae, non- :

durn patriac : agebat rem peregrinationis, nondum posses-

sionis. Susceperat enim Dominum, et eos qui cum illo erant.
Et Dominus carnem babebat et sicut pronobis dignatus est :

carnem suscipere, ita dignatus est esurire et sitire. Et ex

eo quod dignatus estesurire et sitire, diguatus est pasci ab
eis quos ipse ditavit 5 dignatus est suscipi, non inopia, sed
gratia. Agebat ergo Martha quod pertinebat ad necessi-
tatcm esurientium et sitientium ; parabat conversatione
solhcita ,
quod manducaretur et biberetur a sanctis et ab
ipso Sancto sanctorura in domo ejus. Magnura opus , sed
transitorium. Numc[uid esurire et sitire semper erit ?

Quando inhcercbimus purissimse illi et perfectissimse bo-

nitati non erit quare servire necessitati. Beati erimus
,

nullo indigenles multum habentes ^ nihil quaerentes. Et ,

c[uid est quod habebimus, ut nihil c[useramus ? Dixi c[Uod ;

creditis, postea videbitis. Quod ergo diximus, multum

habentes et nihii quaerentes, id est, nuUo indigentes^
quid est ipsum quod habebimus? Servientibus sibi Deus,
colcntibus eum, credentibus in eum, sperantibus in eum,
amantibus eum quid dabit.^
III. Videmus enim quanta det in hoc tempore difiiden-
til)us de iUo , desperantibus de illo, aversis ab illo, blas-
phemautibus illum , videmus quanta dona largiatur. Ab
illo est cnim primo sanitas : c[U£e sic dulcis est, ut in fas-
^ Luc. X, 39.
21.
324 S. AUGXJSTIJSI EVISCOPI

tidium niin([U.im veniat. Quando hanc habet ,

quid deest
pauperi ? Quando
non habet, quidquid habet quid
istam
prodest diviti? Ab illo est ergo, id est, a Domino Deo
nostro quem cohmus a vero Deo in quem credimus et
, ,

in quo speramus, et quem dihgimusj ab illoest tanta res,

sanitas. Vidctc tamen, cum sit magna res sanilas, quo-

modo eam det et bonis et mahs, et blasphematoribus suis

et laudatoribus suis. Et quid dicam ? Utrique homines
sunt. Omni pecore mehor est et malus homo. Dat sanita-
tem etiam jumentis et draconibus , usque ad muscas et

vermiculos donat sanitatem 5 et salvat omnia qui creavit

omnia. Ut ergo aha omittamus^ quia nihil raehus inveni-
mus quam non solum eam dat Deus homini-
est sanitas :

Jdus , sed et pecoribus Psahnus « Homines et , sicut dicit :

» jumentasalvos facies, Domine, sicutmuhiphcataestmi-

» sericordia tua Deus^ » Sic enimes, quia Deuses^ ut

,

bonitas tua non remaneat in summis, et deserat infima.

Pervenil ab Angehs usque ad extrema et minuta animaha.
Pervenit enira a fine usque in finem pertendens fortiter
sapientia, et disponit omnia suaviter- et in ipsa dispo- :

sitione suavitatis ejus, suavis est omnibus sanitas.

IV. Cum ergo tantum bonum det et bonis etmahs, et
hominibus el jumentis ,
quid est, fratres mei, quod scrvat
bonis? Jam enim dixerat jumenta salvos : « Homines et

» Domine, sicut multiplicata est misericordia tua,

facics,
))Deus. Et deinde adjunxit « Fihi autemhominum. »
)> :

Qui sunt isli? Quasi alii sunt homines, de quibus paulo

ante dixerat « Homines et jumenta salvos facies, Do-
:

M mine et aliifilii hominum.« Aliudenim sunt homines

:

quam filii hominum et ahud sunt filii hominum quam,

homines? Quid sibi ergo vultista distinctio ? Nisi forte quia

homines pertinent ad hominem, fihi hominura ad filium
'
Psal XXXV, 7, 8. — ^ Saii. viii, i.
 SETVMO CCLV , IN niEBrS PASCir AI.IBUS. 32,^

honiinis : hominos ad homiiiom, (ihi homiiuim ad lihiim

hominis. Est enini quidam homo, ([ui non fuit fihus lio-

minis. Qui enim primus factus csl , homo fuit, filius ho-
minis non fuit. Quid ergo nohis vcnitpcr homincm, et quid
nobis venitper filium hominis? Commemoro (juod venit
per hominem, et Apostoh vcrba (hco « Pcr unum homi-
:

)) ncm peccatum intravit in mundum ct pcr pcccatum ,

)) mors : et ita in omnes homines pcrtransiit in (juo om- ,

)> nes peccaverunt^ Ecce quod nobis propinavit homo

))
j

eccequod de parente bibimus,et vix (hgerimus. Si hoc pcr

homincm, (juid pcr fihum hominis ? « Proprio, incjuit, Fi-
))Ho non pepercit. Si proprio Fiho non pepercit, sed pro
))nobis omnibus tradidit eum quomodo non ct cum illo 5

))omnia nobis donabit'-? Item, « Sicut per inobcdicn- ))

» tiam unius hominis peccatores constituti sunL muUi, sic

)) ct pcr obedicntiam unius hominis justi constitucnlur
)) multi ^. )) Per illum ergo peccatum ,
per Christum justi-
tia. Omnes crgo peccatores ad hominempertinent : omncs
justi ad fihum hominis. Quid ergo miramini, quia peccato-
res, ([uia impii, ([uia inic[ui, quia Dei contemptores, a Dco
aversi, sseculi dilectorcs , amplectentes iniquitatem, odio
habentes veritatem homines pertinentes ad ho-
, hoc est ,

minem quid miramini, quia habent istam sanitatcm, cum

•,

audiatis Psalmum : « Homincs ct jumenta salvos facies,

)) Domine *. Ne )) extollerent se ipsi homines ,
quia ha-
bent temporalem sanitatem , addita sunt ilJis jumenta.
Quid est homo? Nonne tibi cum nsino
ergo unde gaudes,
tuo commune est, et cum galhna tua cum ([uocum([uc ,

animante in domo tua cum istis passeribus? nonne lihi ,

sanitas corporis cum his omnibus communis est ?

V. Quaere ergo c[uod promissum est fdiis hominum, li

' Rom, V, i7. — ' Id. vni, 3a. — ^ 1,1 y, 19. — '1 Psnl. ^iwv. 7.
 ,,
:

326 S. AUGUSTINI EPISCOPI

nudi ([uod scquilur : « Filii autem liominum sub tcgmine
» alarum tuarum spcnabunt'. » Interim sperabunt, quan-
diuin via sunt. « Filii autem hominum sub lcgmine ala-

» rum tuarum sperabiint. Spe enim salvi facti sumus *. »

Hoc non pertinet ad homines et jumenta, sperare sub teg-
mine alarum Dei. Et ecce spes lactat nos, nutrit nos,
confirmat nos , et in ista laboriosa vita consolatur nos, in

ipsa spe cantamus AUeluia. Ecce spes quantum gaudium

habet. Res ipsa quid erit? Quid erit quseiis? Audi quod
sequitur « Inebriabuntur ab nbertate domus tuse ^
: » :

Hujus rei spes cst. Sitimus , esurimus ^ opus est nt satie-

mur : sed in via fames, in patria satietas. Quando satia-

bimur ? « Satiabor cum manifestata fuerit gloria tua^. »

Modo autem gloria Dei nostri, gloria Christi nostri latet

et cum illo abscondita estetnostra. « Sed cum Christus

» apparuerit vita vestra , tunc et vos cum illo apparebitis
» in gloria^. » Tunc erit Alleluia in re : modo autem in
spe. Spes illam cantat, amor cantat modo, amor cantabit
et tunc sed modo cantatamor esuriens, tunc cantabit amor
fruens. Quid est enim Alleluia, fratres mei ? Dixi vobis, laus
Dei Ecce modo verbum auditis, et in audiendo delec-
est.

tamini et in delectatione laudatis. Si rorem sic amatis

,

fontem ipsum quomodo araabitis ? Quod est enim stomacho

ructanti ructatio, hoc est cordi saginato laudatio. Sienim
laudamus quod credimus quomodo laudabimus cum ,

videriraus ? Ecce quod sibi Maria elegerat sed significa- :

bat vitam illam , nondum tenebat.

VI. Duae sunt vitae : una pertincns ad dciectationem
altera pertinens ad necessitatem. Quae ad necessitatem ,

laboriosa est : quse ad deleclationem , voluptuosa csfc. Sed

« Psal. x^ixv, 8. — ' Rom. vin, 9.\. — ^ P-al. xvxv, 9. — 4 IJ. xvi, i5.

— ^ C.oios 111. 4-
 ,

SERMO CCLV , IN DIEBUS PASCII A.LIBUS. 327

intraintro, noli foris qusererc delectationcm : ne tumes-
cas de illa, et per angustum intrare non possis. Ecce quo-
modo Maria Dominum videbat incarne, cl Dominum au-
diebat per carncm , sicut audistis , cum Epistola ad Ile-
braeos legeretur quasi per velum^ Nullum erit velum,
quando videbimus facie ad faciem. Maria ergo sedebat
hoc est, vacabat, ct audiebat , ct laudabat Marlha vero :

circa plurimum ministerium occupata erat. Et dicit ei Do-

minus « Martha, Martha, circa multaes occupata porro
: :

» unum est necessarium -. » Unum verum multa non :

erunt necessaria. Antequam perveniamus ad unum raul- ,

tis indigemus. Unum nosextendat, nemulta distendant et

abrumpant ab uno. Ipsum unum dixit apostolus Paulus,

quia nondum perceperat. « Ego, inquit, non me arbitror
» apprehendisse. Unum autem quae retro obhtus, in ea ,

» quae ante sunt extentus ^. » Non distentus, sed extentus.

Unum enim extendit, non distendit. Multa distendunt,
unum extendit. Et quandiu extendit? Quandiu hic su-
mus. Cum venerimus colligit non extendit. « Unum , ,

» autcm,quse rctro obhtus,in ca quae ante sunt extentus,

» secundum intentionem » Ecce extentionem nunquam : :

distentionem. « Secundum intentioncm sequor, ad pal-

» mam supernoe vocationis Dei in Christo Jesu^. » Ordo
vcrborum cst « Unum autem sequor. » Tunc ergo ve-
:

niemus et uno perfruemur sed ipsum unum omnia no-

, :

bis erit. Quid enim diximus fratres, quando coepi loqui? ,

Quid est ipsum multum quod habebimus quando non ,

indigebiraus ? c[uid est raultum quod habebimus ? Hoc pro-

posueram dicerc : quid nobis dabit Deus quod non dabit ,

illis? « Tollatur impius, ne videat claritatem Dei ^. » Ergo

claritatcm suam nobis dabit Deus, qua fruaraur : unde
' Hcbr. X, 20. — 'Luc. X, 4i, 4-2. — 3 riiilip. m, i3. — 4 Iljid. i^.
— 5 Isai. xwi, 10.
 ,

328 S. AXIGUSTINT FPTSCOPT

tollotnr inipius, nc vidonl rlaritatem T)ei. Tolnm multum

nostrum quod h.abcljimns , ipsc Deus crit. Avarc , ([uid

quaerebas accipere? Quid quserit a Deo , cni non snllicit

Deus?
Vlt. Sed quando dicitnr, qnia Denm habebimus , et

ipso solo contenti erimus, imo ipso solo sic delectabimur,

ut nihil aliud requiramus ;
quia et in uno ipso fruemur
ct in nobis invicem ipso fruemur :
( Quid enim sumus
siDcum non habemns ? aut quid aHnd in nobis quam
Deum debemns diligere, aut quia habemus, aut ut ha-
beamus?) quando ergo dicitur quia csetera subtrahun-
tur, et solus Deus erit quo delectemur quasi angusta- ;

tur anima, quae consuevit mullis delectari; et dicit sibi

anima carnalis , carni addicta, carnalibus cupiditatibns
implicata, visco malarnm cupiditatum involutas pennas
habens, ne volet ad Denm, dicit sibi Quid mihi erit, :

ubi non manducabo ubi non bibam

, ubi cnm uxore mea ,

non dormiam, (juale mihi gandium erit? Hoc gaudium

tuum de aegritnchne est; non de sanitate. Certe ipsa caro
tua in hoc tempore aliquando aegrotat ahquando sana ,

est. Intendite, ut aliquid dicam Tinde capiatis, exemplum,

rei quam non possum dicere. Sunt quaedam aegrotantium

desideria : ardent desiderio ant alicujus fontis, aut ali-

cujus pomi-, et sic ardent , ut existiment quia si sani fue-

rint, frui debeant ipsis desideriis suis. Venit sanitas, et
perit cupiditas. Quod desiderabat, fastidit : quia hoc in
illo febris quaerebat. Et ((ualis est ista sanitas, in qua con-
valescit aegrotus? Sanitas ista qua dicimnr sani^, ([uid est?
Sed tamen hinc ca^iite exemplum. Quia cum multa sint

segrotantium desideria, quae ista sanitas toUit; quomodo

illa tollit ista sanitas , sic omnia tollit immortalitas : ([uia

sanitas nostra immortalitas est. Recolite Apostolum, et

 ,
:

SERMO CCLV , IN niETJU^? PAf^CIl iVLIUTJf;. 329

vitlctc quicl crit : « Oportct corruptihilc hoc inducrc in-
)) corruplioncm, et mortale hoc incluerc immorlalila-
)) lem^ Et erimus AngcHs Dei -. Num<|uid illi
aecpialcs )>

miscri sunt, qui non epulanturPNonnc ideo hcatiores, ([uia

isiis non indigcnt? An vero quihhet dives .lequahitur An-

gelis? Angeli vere divitcs sunt. Quid dicuntur divili.T?

Facultates. Angeli hahent magnas facultatcs ([ui lial)ont
magnas facilitates. Audis cum laudatur dives Quan- :

tum magnus cst, dominus est, dives est, potens csl.

Quantum magnum ut eat quo vult, jumenta adsunt
,

sumptus adsunt, servi adsunt ministcria adsunt. Omnia ,

ista hahet dives : quo vult it, lahorem non patilur, Angc-
lus uhi voluerit, ibi erit : nec dicit : Jungc •, ncc dicit

Sterne 5 ([uod cum superhia dicunt divites , et tumcsccrc

inde volunt, quia hahent quihus dicant : Jungc ct sternc.

Tnfelix , verba ista sunt infirmitatis, non facultatis. Non

ergo indigebimus : et ideo heati erimus. Pleni enim cri-

mus , sed Deo nostro omnia qupp. hic pro niagno dcsi-
: et
deramus ipse , nohis erit. Pro magno cihum hic (ju.-^eris :

Deus tibi cibus erit. Amplexum carnis hic quneris « Mihi :

)) autem adhserere Deo, honum est". Divitias hic c\upc- )>

ris quomodo tihi decrunt omnia quando illum hahel^is

:
,

qui fecit omnia?Et ut verhis Apostoli te faciam sccurum,

de illa vita hocdixit : « Ut sit Deus omnia in omnihus*. »

'
I Cov. XV, o5. — ' Mattli. xxii, 3o. — ' P?al. lxxii, 2fi. — i i Cor.
XV, 28.
330 5. lUGUSTINI EPISCOPI

'%/tr^y \fWW%/Vk VW% WWWVW^WI ^l-VX Vl/Vk WV% Xl/W WV% WW WV% WV% W^^Wl/Vk wv^ wv% w

SERMO CCLVP.

I?i diebus PaschalibuSj XXVII.

De Alleluia.

I. QuoNiAM placult Domino Deo nostro ut hic , consti-

tuti praesentia corporali, etiam cura Vestra Charitate illi

cantaremus Alleluia ,
quod latine interpretatur, Laudate
Dominum laudemus Dominum
\ , f ratres , vita et lingua ,

corde et ore, vocibus et moribus. Sic enim sibi dici vult

Deus Allekiia, ut non sit in laudante discordia. Concordent

ergo prius in nobisipsishnguacura vita, os cum conscien-
tia. Concordent inquam voces cum moribus ne forte
, , :

bonae voces testiraonium dicant contra malos mores. fehx

Alleluia in coelo ubi temphira Dei Angeh sunt Ibi enim
, I

concordia surama laudantiura, ul)i est exultatio secura can-

tantiura : ubi nuUa lex in membris repugnat legi mentis;
ubi non est rixa cupiditatis, in qua perichtetur victoria
charitatis.Hic ergo cantemus Allehiia adhuc solhciti , ut
illic possimus ahquando cantare securi. Quare hic sol-
hciti.^ Non vis ut sim soHicitus ,
quando lego : « Numquid
» non tentatio estvita huraana super terrara^? » Non vis

ut sira solhcitus ,
quando raihi adhuc dicitur : « Vigilate

» et orate, ne intretis in tentationera ^ ? » Non vis ut sira

solhcitus, ubi sic abundat tentatio, ut nobis ipsa prsescribat

oratio, quando dicimus : « Dimitte nobis debita nostra,

I Alias ex Sirmondianis 18. — » Job. vii, i. — ^ Marc. xiv, 38.
 ,

SERMO CCLVI, IN DIEEUS PASCIIALIBUS. 331

» sicut et nos dimitlimiis dcbitorihus uoslris '
? » Quolidie
petitores, quotidie debitorcs. Vis ut sim sccurus , ubi
quotidiepeto indulgcntiam pro pcccatis, adjutorium pro
periculis ? Cum enim dixero proptcr praeterita peccata :

« Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus

» debitoril)US nostris : » continuo propter futura pericula
addo et adjungo : « Ne nos inferas in tcntationem. »

Quomodo autem populus in bono, quando raecum

est
clamat « Libera nos a malo? » Et tamen, fratres, in
:

isto adhuc malo cantemus, Alleluia Deo bono, qui nos

liberat a malo. Quid circum inspicis undc tc liberet,

quando te lilierat a malo ? Noli longe ire noli aciem men- ,

tis circumquaque distendere. Ad teredi, te respice. Tu

es adhuc malus. Qiiando ergo Deus te ipsum liberat a te
ipso tunc te libcrat a malo. Apostolum audi et ibi intel-
, 5

lige a quo malo sis liberandus. « Gondelector inquit ,

» lcgi Dci sccundum interiorcm hominem-, video autem

» aliam legem in membrismeis rcpugnantem legi mentis

» meoe, et captivantem me in lege peccati, quae est. »
Ubi? « Captivantem, inquit, mc in lege peccati, quae est
)) in membris meis -. » Putavi quia caplivavit tc Sub nes-
cio quibus ignolis barbaris : putavi quia captivavit te sub
nescio quibus gentibus alienis, vel sub nescio quibus ho-
minibus dominis. « Qnae est, inquit, in membris mcis. »
Exclama crgo cum illo : « IMiser ego homo ,
quis me li-

» berabit? » Unde quis liberabit? Dic undc. Alius dicit

ab Optione, alius de carcere, alius de barbarorum capti-
vitate, alius de febre atque languore : dic tu, Apostole,
non quo mittamur, aut quo ducamur •, sed quid uobis-
cum portemus, quid nos ipsi simus, dic : « De corpore
» mortis huiusTDe corporc , inqult, mortis hujus^.»
II. AUus dicit : Gorpus mortis hujus non ad me perti-
'
Matlh. VI. 12. — ^ Rom. vii, 9,9, ':!3. — 3 ii,j,i. 24.
332 s. lurrUSTiNi episcopi

iiet : carccr mcuscst ad lcm- acl tempiis, catcna mca cst

piis : iii non corpus morlis sum
corporc mortis sum cgo •

ego. Arguraentaris, ideo non liberaris. Ego enim, inquit,

spiritus sum; caro non sum, sed in carne sum cum fuero :

liheratus a carnc, quid erit milii deinde cum carne? Huic

argumentationi vultis, fratrcs, ut ego respondeam , an
Apostolus ? Si ego respondero, contemnetur fortassis
magnitudo verbi propter vilitatem ministri. Taceo po-
tius. Audi mecum Doctorem gentium audi mecum Vas ;

electionis, ut a te toUatur controversia dissensionis. Audi,

sed dic prius quod dicelias. Nempe hoc dicebas Non :

sum cgo caro, sed spiritus sum. In carcere meo gemo :

quando fuerit hoc vinculum et hoc ergastulum dis-

solutum, ego lil^er abscedo. Terra terrae redditur, spi-
vado ego, dimitto quod non sum.
ritus coelo recipitur :

Ergo hoc dicebas? Hoc, inquit. Non tibi ego respon-

deo : responde, Apostole, responde, obsecro te. Prse-
dicasti, ut audireris ^ scripsisti, utiegereris; totum fac-
tum est, ut credereris. Dic, « Quis me hberabit de
)) corpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum Christum
» Dominum nostrum-. » Unde te liberat ? « De corpore
» mortis hujus. » Sed non es tu ipse corpus mortis hujus ?

Respondet : « Igitur ipse ego mente servio legi Dei, carne

» autem » Sed « ipse ego
legi » quomodo per
peccati^ :

diversa ipse tu?Mente, inquit, cjuia diligo carne ([uia : ,

concupisco victor quidem, si non consentio adhuc tamen

:

luctator urgente adversario. Et quoraodo cura fueris, o

,

Apostole ab hac carne liberatus jara non eris tu nisi

,
,

spiritus? Respondet Apostolus morte jam imminente, ,

debito quod nemo evadit : Carnemnon in aeternum pono,

sed ad tempus sepono. Ergo rediturus es ad corpus mortis
hujus? Et quid? tpsius verba potius audiamus. Quomodo
» Rom. VII, 25. — ' Ibid.
 SEllMO CCLVI , IN DIEBUS PASCHALIIJCS. 333
redis ad corpiis, unde tam pia voce liberandum te essc

clamasli? RespondeL : ReJeo quidem ad corpus, sed jam

non mortis hujus. Audi, imperite, contra quolidianas
lectionum voces surde : audi quomodo redit ad corpus
i|uidem, sed non mortis hujus. Non quia aliuderit corpus,
sed quia « Oportet corruptibile hoc induere incorruptio-
» nem, etmortale hoc induere immortalitatem. » Fratres
mei, quando dicebat Apostolus corruptibile hoc, mortale
hoc, quodam modo carni/m sua voce tangebat. Non ergo
ahud. Non, inquit, pono corpus terrenum, et accipio

corpus aereum, aut accipio corpus aelhereum. Ipsum ac-

cipio, non jam mortis hujus. « Quia oportet cor-
sed
» » non aliud, sed « hoc , induere incorruptio-
ruptibile ,

» nem et mortale, » non ahud, sed « hoc, induere im-

^

» mortalitatem. Tunc fiet sermo qui scriptus est Absorpta :

M est mors in victoriam. » Cantetur Alleluia. « Tunc

» fiet sermo qui scriptus est » qui sermo, non jampug- :

nantium sed triumphantium « Absorpta est mors in vic-

, :

» toriam. » Gantetur Alleluia. « Ubi est, mors, aculeus

» tuus? » Cantetur Aileluia. « Acuieus autem mortis est

))peccatum^ Sed quaeres locum ejus, et non invenies^. »

III. Sed etiam hic inter pericula inter tentationes, et ,

ab aliis, eta nobis cantetur Alleluia. « Fidelisenim Deus,

M qui non permittat , inquit, vos tentari super id quod
» poteslis. » Ergo et hic cantemus Alleluia. Adhuc est
homo reus, sed fidelis est Deus. Non ait : « Non permittat
» vos tentari j sed , non permittat vos tentaii super id
» quod potestis;, sed faciat cum tentatione etiam exitum,
» ut possitis sustinere^. » Intrasti in tentationem : sed
faciet Deus ctiam exitum , ne pereas in tentatione : ut
quomodo vas figuli , formeris praedicatione , coquaris
tribulatione. Sed quando intras, cxitum cogita : quia
' I Coi. XV, 43-56. — * P;al. xxxvj, lo. — ^ i Cor. x, iZ.
 !

334 S. AUGUSTIISI EPISCOPl

fidelis cstDeus, « Custoiliet Dorainus introitum tuum,

)) et exitum tuura'. » Porro autem, cura factum fuerit
corpus hoc inimortale et iiicorruptibile ,
quando perierit
Gorpus quidem raortuum est » quare
tota tentatio; quia-u :

mortuum est? « Propter peccatum. Spiritus autcra vita

» est,» Apostoliverbasunt quare.^ « Propter justitiam. » :

Reraittiraus ergo raortuum corpus.^ Non, sed audi « Si :

» autem spiritus ejus, qui suscitavit Ghristum a raortuis,

» habitat iii vobis ;
qui suscitavit Ghristum a raortuis , vi-
» vificabit et raortalia corpora vestra^. » Modo enira cor-
pus animale, tunc spiritale. « Factus est enim primus
» homo in animam viventem, novissimus homo in spi-
» ritum vivificantera. Ideo vivificabit et mortalia cor-
» pora vestra propter inhabitantem Spiritura ejus in vo-
» bis ^. » felix ilUc AUeluia ! o secura ! o sine adversario
ubi nerao erit iuimicus , nemo perit araicus. Ibi laudes
Deo, et hic iaudes Deo : sed hic a soUicitis, ibi a securis j

hic a morituris , ibi a semper victuris 5 hic in spe , ibi in

re^ hic in via , ilhc in patria. Modo ergo , fratres mei, can-
temus, non ad delectationem quietis, sed ad solatium
laboris. Quomodo solent cantare viatores ; canta , sed
am])ula : laborera consolare cantando, pigritiam noli

amare canta etarabula. Quid est, ambula.? Profice, in

: ,

bono profice. Sunt enim, secundum Apostolura, quidam

proficientes inpejus*. Tu si proficis ambulas sed in , :

bono profice in recta fide profice in bonis moribus pro-

, ,

fice : canta, et ambula. Noli errare, noli redire, noli re-

manere. Gonversi ad Dominum, etc.

' Psal. cxx,8.— 'Roni. viii, lo, ii.— ^ i Cor. xv, l^o.— ^i Tim. iii, i3.
 SEllMO CCLVII, m DIEBUS rASCHALIBUS. 335

VVV» VVV^^VVV^VVWVVV^^VVW-VVMVVV^^VVVVVVV^/VVVX/VVVXVV^AVVV^VVVXVVX^VVVXVVViVV*»'^»

SERMO CCLVII.

In diebus PaschalihuSj XXV111.

De versu Psalmi cxv : Omnis homo mcndax.

Prodit nunc primum ex veleri libro Floriacensi ante annos

circiter 800 descripto.

I.QuoD hebraiica lingua dicitur Alleluia, latiiie est, Lau-

date Rominum. Laudemus ergo Dominum Deura nostrum,
non tantum voce, sed etiam corde. Quoniam qui corde
laudat, interioris hominis voce laudat. Vox ad homines,
sonus est; vox ad Deum, affectus est.
IL quidam in extasi sua sicut legistis sicut au-
Dixit , ;

distis: « Omnis homo mendax^ » Inde fuit, qui non cre-

debat, nisi tetigisset corpus Domini^. Mendacium ei vide-

batur, quod condiscipuli ej us ver um loquebantur et parum :

iili erat veritatem audire, volebat et tangere. Exhibuit

autera iih hocDominus in his quae sequuntur in Evangeho
postea recitanda. Quicumque autem audit « Omnis homo :

» raendax, » non se debet figere in mendacio, et nolle inde

surgere, tanquam ratiocinari apud sc rationem inaniter,

tanquam horao mendax, et dicere sibi Quando non ero :

homo ? Si autem quandiu hic sum homo, ero mcndax,

melius ego mendax ero, quam menliatur Scriptura quse

» Psal. cxv, 11. — » Joan. xx, 25.

 »

336 S. AUGUSTIJSI EPISCOVI

dicil: «Omnis homo meiidax. « Si cnim ero vcrax, Scrip-

tura mendax crit. Scd (juia Scriptura mendax essc iion
potcst, cgo mendax ero. Hoec ibi garriens requiescere sibi
sccurus vidctur^ lancjuam in portu mendacii, ubi faciat
nautVagium. Bcne tibi requiescere, quasi in isto portu,
cupicbas ^
audi scopulum, in qucm incurras : «Pcrdes om-
» ncs qui loquuntur mcndacium'. » Et ista Scriptura Dci
cst, quse dicit : « Perdes omncs qui loquuntur mendacium.
Ergo omnes pcrditurus «Quiaomnis homo mcndax. »
est,

Scd quid nobis dictum est ? quid admoniti sumus ? Quia

dc nostro mendaccs sumus. Si autcm veraces esse volu-

mus, ad Dominum confugiamus. De iilius veraces sumus,
de nostro mendaces.
111. Auditc hoc uno excmplo, brevi et magno : brevi,
quia cito dicitur^ magno, quia sapienter appenditur. Pe-
trus unus ostendit hoc quod volo dicere. Quando dixit

Domino Ghristo : « Tu es Christus Filius Dei vivi : » quid

respondit? « Beatus es Simon Bar-Jona, quia non tibi re-

» velavit caro et sanguis, sed Pater meus qui in coelis

» est. »Verum dixisti, sed non de tuo. Unde ergo?« Pater
» meus qui in coelis est, tibi revclavit. » Inde beatus, quia
de Dci; non nisi miser de tuo? Post haec, ubi ei Dominus
ait « Beatus cs, quia non tibi revelavit caro et sanguis,
:

» sed Pater meus qui in coehs est^ » post haec verba, ;

coepit Dominus Ghristus prsenuntiare passioncm et mortem

suam. Ibi continuo Petrus « Absit a te, Domine. Omnis

:

»homo mendax. » Ecce paulo ante Petrus verax, ecce

modo Petrus mendax Sed unde Pctrus verax? « Non tibi
:

» revclavit caro ct sanguis, sed Pater meus qui in coehs

» est. » Unde Petrus raendax? « Bedi post me, Satanas ;

» non enim sapis qu£e Dei sunt, sed quae sunt hominum.
» Omnis homo mendax. » Dictum est ergo nobis « Omnis :

' Psal. V, 7. — » MaUh. xvx, 17-19.

 SEHMO CCLVIII, IN niEBLS rASCH ALlblS. 837
homo mciidax, ut fugiamus nos
)) )> ipsos, cl curramus ad
Dcum, qui solus est verax.

SERMO CCLVIII.

In diebus Pasclialibus, XXIX.

Quem di»t ad Basilicam majorem.

De versu Psalmi cxvii : Hic est dies quem fecit Dominus.

Prodit nunc primum ex Floriacensi lihro supra laudato.

1. QuoD cantavimus Deo: « Hic cst dies quem fecit

)) Dominus, )) hinc loquamur quod dederit. Hic Scriptuia
utique prophetica ahquid nos inteUigere voluit, aliquem
diem non vulgarem, non conspicuum oculis carnis, non
eum diem qui oritur et occidit, sed diem qui potuit scire
ortum, nescire occasum. Videamus quod supra dixerat
idem Psalmus « Lapidem quem reprobaverunt aedifican-
:

)) tes, hic factus est in caput anguli. A Domino factus est,

)) iste est mirabilis in oculis nostris. » Et sequitur « Hic :

)» est dies quem feftit Dominus^ )> Exordium diei hujus a

lapide angulari sumamus. Quis est lapis angularis, quem
reprobaverunt Judaeorum doctores? Legis enim periti
doctores Judaeorum reprobaverunt eum, dicentes « Non :

» est iste a Deo, qui solvit sabbatum '. » Jam dixistis « Non :

))cst iste a Deo, c[ui solvit sabbatum. Lapidem queni re-

' Psal. cxvm, aa-a^- — ' Joan. ix, i6.

cxxvii. 22
 :

338 S. AUGUSXim EPISCOPI

» probaverLuit ledificantes, liis tactus esl \n capul auguli. »

Quoniodo in caput anguli? Quare angularis lapis dictus
est Christus? Quia omnis angulus duos parietes de diverso
pacificat. Venerunt Apostoli de circumcisione, venerunt
de gente Judaeorum venerunt inde et illae turba?, quae
^

prsecedebant et sequebantur jumentum ejus, dicentes quod

in hoc ipso Psalmo est a Benedictus qui venit in nomine :

)) Domini^ Venerunt inde tot Ecclesiae, de quibus dicit

)>

apostolus Paulus : « Eram ignotus facie Ecclesiis Judeeae,

)) quae sunt in Christo tantum autem audiebant, quia :

)) ille qui aliquando nos persequebatur, nunc evangelizat

)) fidem, quam ahquando vastabat et in me magnifica- j

» bant Deum^. » Judaei, sed adhaerentes Christo, sicut

Apostoli, venientes et credentes Christo, et unum paric-
tem facientes. Restabat ahus paries, Ecclesia de gentibus
veniens : invenerunt se. Pax in Christo, unitas in Christo,
qui fecit utraque unum^. Ipse est dies, quem fecit Dorai-
nus. Totum dlem intellige, caput et corpus : caput Chris-
tus, corpus Ecclesia. Iste est dies quem fecit Dominus.
II. Recolite primam mundi conditionem. « Tenebrae
» erant super abyssum, et Spiritus Dei superferebatur su-
» per aquam. Et dixit Deus : Fiat lux , et facta est lux.

» Et divisit Deus lucem a tenebris^ et lucem vocavit Diem,

» tenebras autem vocavit Noctem*. » Cogitate tcnebras

istorum, antequam venirent ad remissionem peccatorum.

Tenebrae ergo erant super abyssum, antequam ista ^ fuis-
sent dimissa peccata. Sed Spiritus Dei»superferebatur su-
per aqnas descenderunt isti in aquam, superaquas fere-
:

batur Spiritus Dei, pulsae sunt tenebrae peccatorum. Iste

est dies quem fecit Dominus. Huic diei Apostolus dicit
« Fuistis enim ahquando tenebrae, nunc autem lux in Do-
T Matth. XXI, 9, et Psal. cxvii, 26. — ' Galat. i, 22-24.— ^ Eplies. ii, 14.
— 4 Gen. 1, 2-5. — ^ /"orfe istis , id est, baplizatis.
 SER.MO CCLVIII, IN DIEBUS PASCHALIBUS. 339
)) mino ^ )) Numquid dixit : Fuistis tenebrae in Domino?
« Tenebr.ne in vobis ; lux in Domino. Vocavit autem Deus
)) lucem Diem 5
)> quia ipsius gratia fit quod fit. Illi per se
ipsos tencbrse esse potuerunt Jux fieri, nisi Dominus fe- :

cisset, non potuerunt. « Quia iste est dies, quem fecit Do-
)) minus; » non ipse dies, sed Dominus.
III. Num non homo erat Thomas, unus deDiscipuhs,

quasi homo de turba ? Dicebant ei condiscipuli ejus « Vi- :

» dimus Dominum. » Et dicebat ipse « Nisi tetigero, nisi :

)) digitum misero in latus ejus, non crcdam^. » Evangelistae

tibi annuntiant, et non credis. Ipsis credidit mundus, et

non credit Discipulus. De ipsis dictum est : « In omnem
)) terram exiit sonus eorum, et in fines orbis terrse verba
» eorum^. Exeunt verba eorum, perveniurit usque in
»

fines terrce 5 mundus annuntiant omnes uni,

credit totus :

ct non credit. Nondum erat dies, quem fecerat Dominus.

Adhuc tenebrae erant in abysso, in profunditate cordis
humani : tenebrse ibi erant. Veniat ille, caput diei hujus
veniat, et dicat patiens, mitis, non iratus, quia medicus :

Veni, inquit, veni, tange hoc, etcrede. Dixisli : «Nisi te-

M tigero, nisi digitum misero, non credam. » Veni, tange:
« Mitte digitum, et noh esse incredulus, sed fidelis. » Veni,
mittc digitum. Sciebam vulnera tua, servavi tibi cicatri-
cem meam. Sed plane mittens manum suam complevit
fidem. Quse est enim fidei plenitudo? Ut non credatur
Christus tantum homo, nec credatur Christus tantum-
raodo Deus, sed homo et Deus. Ipsa est fidei plenitudo :

« Quia Verbum caro factum est, et habitavit in nobis^ »

Ergo iste Discipulus oblatis sibi tangendis cicatricibus et

merabris Salvatoris sui, ubi tetigit, exclamavit : «Dominus
» meus, et Deusmeus^. » Hominem tetigit, Deum cogno-
' Eplies. V, 8. — ' Joau. xx, 25. — ^ Psal. xviii, 5. — 4 Joan. i, i4- —
5IJ. XX, 28.
22.
 :

3i0 s. ALGUSTiM Einscori

vil : oL l(.'ligil caniom, irspcxiL ad Vcrhum : « Qaia Vcrhum

» caro ractum cst, ct hahilavit in nohis. » Vcrhum lioc
passum est carnem suam suspendi in ligno : Vcrhum hoc
passum cst in carne sua clavos figi Vcrhum hoc passum :

est carnem suam lancea transforari Vcrhum hoc passum :

cst carncm suam in sepulcro poni Verhum hoc resusci- :

lavit carnem suam ohtulit aspcctibus Discipulorum vi-

,

dendam, praehuit manihus contrectandam. Tangunt,

cxclamant « Dominus meus el Deus meus. » Iste est dies
:

quem fecit Dominus.

SERMO CCLIX^

In die Dominico octa^^arum Paschce.

I. HoDiERNus dies magno sacramento perpetuae felici-

tatis est nohis. Non enim sicut iste dies transiturus est, sic
transitura est et vita, quam dies iste significat. Itaque,

fratres, exhortamur et obsecramus vos in nomine Domini

nostri Jesu Christi, per quem nohis peccata dimissa sunt,
qui voluit pretium nostrum esse sanguinem suum, qui nos
indignos qui vel servi ejus diceremur, fratres facere digna-
tus est, ut omnis intentio vestra, quare Christiani estis, et
nomen ejus in fronte et in corde portatis, non dirigatur
nisiad illam vitam, quae nohis cum Angehs est futura

ubi perpetua quies, sempiterna laetitia, indeficiens beati-

tudo, nuUa perturhatio, nulla tristitia, nulla mors. Quam

vilam nosse uou possunt, nisi qui experiuntur: experiri

'
Alias cx SiiiiioijJlanis 19.
 SERMO CCUX, IN niE DOM. OCTW. PASCH«. 34l
aiUem non poterunr, nisi qui credunt. Si enim exigatis, ut
quocl vohis promitlit Deus, demonstremus vohis, non
possumus. Sed audistis quomodo conclusit Evangeliuni
Joannis : « Beati qui non vident, et crcdunt*. » Et vidcrc
vultis, et ego. Pariter credamus, et simul videbimus. Non
simus duri adversus verbum Dei. Numquid enim, fratres,
dignum est, ut Christus descendat modo de ca>Io, et ci-
catricessuas nobis ostendat? Ideo illi incredulo ostendere
dignatus est, ut objurgaret dubios, et instruerct credi-
luros.
II. Octavus ergo iste dies in fine saeculi novam vitam
significat : septimus quietem futuram sanctorum in hac
terra. Regnabit enim Dominus in lerra (6) cum sanctis
suis, sicut dicunt Scripturae, et habebit hic Ecclesiam, qno
nuUus malus intrabit, separatam atque purgatam omni al)

contagione nequitiae 5
quam significant centum-quinqua-
ginta-tres illi pisces, de quibus jam, quantum raemini,
ali([uando tractavimus. Nam Ecclesia hic primo apparebit
in magna claritate et dignitate et justitia. Non ibi libebit

decipere, non mentiri, non sub ovis pelle lupum latere.

« Veniet enim Dominus, sicut scriptum est, etilluminabit
» abscondita tenebrarum , et manifestabit cogitationes
» cordium : et tunc laus erit unicuique a Deo "^. » Inicjui

ergo non ibi erunt jam enim separabuntur. Tunc tancpiam

:

massa purgata apparebit, veluti in area, multitudo sancto-

rum, et sic mittctur in horreum coeleste immortalitatis.
Sicut enim frumentum prius ubi trituratur, ibi purgatur ;

et locus ul)i frumenta pertulerunt trituram, ut a palea

mundarentur, decoratur dignitate massfie purgatre. Vide-

mus quippe acervum palearum
in area post ventilationem,
ex una parte, et acervum frumenti ex alia. Quo autem
palea destinata sit, novimus^ et quemadmodum agricolis
' Joan. XX, 29. — » I C^-or. iv, 5.
342 S. AUGUSTINl EPISCOPI
faciant fiumonta Iretitiam. Qnomodo ergo apparet in area
prius frnmentum a palea separatum, ct cum gandium fe-
cerit post tantos labores inspccta illa congeries, qune latebat

in palea, quae non videbatur, quando triturabatur deinde 5

in horreum mittitur, atque in secreto scrvatur : sic in isto

Sfeculo , videtis quomodo trituratur liaec area •, sed palea

frumento ita permixta est, ut difficile discernatur, quia
nondum ventilata est. Sic ergo post ventilationem diei ju-
dicii apparebit massa sanctorum, fulgens dignitate, prse-
potens meritis, et misericordiam liberatoris sui prse se
gerens.Et ipseeritseptimus dies.Quasi primus diessitin toto
tempus quod est ab Adam usque ad Noe, secundus
sseculo
aNoe usque ad Abraham, et quomodo jam dividit Evan-
gehum Matthaei, tertius ab Abraham usque ad David,
quartus a David usque ad transmigrationem in Babylo-
niam, quintus a transmigratione usque ad adventum Do-
mini nostri Jesu Christi^ Ab adventu ergo Domini sextus
agitur, in sexto die sumus. Et ideo quomodo formatus est

homo in Genesi sexto die ad imaginem Dei'^, sic et in isto

tempore, quasi sexto die totius saecuh, renovamur in

baptismo, ut recipiamus imaginem Conditoris nostri. Sex-
tus autem dies iste cum transierit, veniet requies post il-

lam ventilationem, et sabbatizabunt sancti et justi Dei.

Post septimum autem, cum apparuerit in area dignitas
messis, fulgor, meritumque sanctorum, ibimus in illam
vitam et in illam requiem, de qua dictum : « Quia oculus
)) non vidit, nec auris audivit , nec in cor hominis as-
» cendit, quse praeparavit Deus dihgentibus se^. » Tunc
velut ad caput reditur. Quomodo enim cum peracti fue-
rint isti septem dies, octavus ipse est qui primus : sic post
terminatas et peractas aetates septem saecuh transeuntis, ad
illam immortalitatem beatitudinemque rediemus, de qua
' MaUli. I, 1-17. — ' Gen. i, 20. — ^ i Cor. 11, g.
 SERMO CCLIX, IN DIK DOM. OCTAv. PASCH*. 343
lapsus cst homo. Et ideo octavae complent sacramenta iii-

fantium. Hinc ct ipse scptcnarius numerus septics multi-

plicatus facit quadraginta-novem •, et addito uno tanquam
redilur ad caput, ct fiunt quinquaginta : qui numerus a
noi)is usque ad Pentecosten in mysterio C(f4ebratur. Qui
ctiam secundum illam divisionem quadragesimi numeri,
cui accedit tanc|uam merces denarius, diversa ratione idem
rursus apparet. Ambre quippe rationes ad eumdem quin-
quagenarium numerum redeunt. Qui ter multiplicalus
propter mysterium Trinitatis, facitcentum-quinquaginta.
Addito quippe ipso ternario, tanquam teste atque indice
triplicationis et Trinitatis, inteliigimus Ecclesiam in iilis

piscibus centum-quinquaginta-tribus.
III.Sed interim modo, donec veniamus ad iUam re-
quiem, isto tempore quo Jaboramus, et in nocte sumus,

([uandiu non videmus quod speramus, et in eremo iter

agimus, donec ad Jerusalem cfjelestem, veluti ad terram
promissionis fluentem Jac et mel veniamus nunc ergo
, :

cum tentationes non cessant, bene operemur. Medicina

semper adsit, veJuti prope quotidianis adliibenda vuJ-
neribus. Est autem medicina in bonis operibus misericor-

diae. Si enim vis impetrare misericordiam Dei, esto miseri-

homini, cum tu homo sis, humanitatem,
cors. Si tu negas
negabit Deus divinitatem, hoc est, incorruptionem
tibi et

immortaJitatis, qua nos facit deos. Non enim a te quid-

quam indiget Deus tu autem indigesa Deo. NihiJ a teiJJe
:

petit, ut beatus sit : tu autem, nisi ab illo accipias, beatus

csse non poteris. Quid ab iiJo accipis? Nescio utrum au-
deres conqueri si ab illo, qui omnia condidit, acciperes

aliquid quod exceJJentissimum condidit. At iJJe non aJiquid

ex iis c[U£c condidit^ sed se ipsum tibi dat ad fruendum,
se ipsum omnium conditorem. Quid enim ex iis quae facta
sunt al) illo, pulchrius et nu lius jDOtest esse eo qui fecit ?
344 5. AUGUSTINI EPISCOPI
Et ([uomodo tibi dabit, an cjuasi meritis tuis? Si quaeris

((uid merueris, altende peccata tua : audi sententiam Dei

in transgressorem hominera latam : « Terra es, et interram
» Quoniam comminatio praecessit, cum praeceptum
ibis^ ))

daretur « Qua die tctigeritis, morte moriemini^. » Si pec-

:

catorum meritum quaeris, quid occurrit nisi supplicium ?

Obliviscere ergo merita tua, ne tibi faciant in corde ter-
rorem : aut noli potius oblivisci, ne per superbiam repel-
las misericordiam. Commendamus nos, fratres, Deo ope-
ribus misericordiae. « Confitemini Domino, quoniam bonus,
» quoniam in saeculum misericordia ejus^. » Confitere,
quoniam habet Deus misericordiam, et vult peccata donare
confessis. Sed offer ilH sacrificium. Miserere hominis homo,
et tui miserebitur Deus. Tu homo, et alter homo, duo
miseri. Deus autem non est miser^ sed misericors. Si autem
miser non miseratur miserum, quomodo exigit misericor-
diam ab illo qui nunquam erit miser? Videte quid dicam,
fratres. Quicumque est contra naufragum crudelis, verbi

gratia, tandiu crudelis est, donec contingat iUi naufragium.

Si autem contigerit, recordatus inpristinam vitam, quando
viderit naufragum, percutit illum similis aliquando mise-
ria et quem non poterat ad misericordiam flectere socie-
5

tas humanitatis, flectit consortium calaraitatis. Servo quam

cito miseretur, qui aliquando servivit. Mercenarium mer-
cede fraudatum quara cito dolet, qui mercenarius fuit.

Homini fdium suum plangenti araarissime compatitur, qui

aUquando tale aliquid planxit. Ergo quantamvis duritiam
cordis humani solvit similitudo miseriae. Si ergo tu, qui
aut miser fuisti, aut times ne miser sis (quandiu enim hic :

vivis, et timere debes quod non fuisti, et meminisse quod

fueris, et cogitare quid sis :) positus ergo et in memoria

praeteritarum miseriarum, et in timore futurarura, et afflic-

• Gen in, 19. — » 1(1 n, 17, — ^ Psal. cv, i.

 SERMO CCLIX , IN niE nO\T. OCT\V. PASCII^. 345
tione praesentiiim, non misoreiis calainilosi hominis ct
cgenlis ope tua, et expeclas ut miserealur lihi ilie, (juem
nun(|uam tangit miscria? Et tu non das ex co quod a Deo
accepisti et vis ut dct tiln Dcus cx co c|Uod a te non ac-
:

cepit.
IV. Misericordiam, fratres mei, omnes qui ituri eslis ad
domos vestras, ct ex hoc vix. nos videbimus, nisi per ali-

quamsolcmnitatem, misericordiam opcramini, quia ahun-

dant peccata. Alia requies, alia via non est, qua pervenia-
mus ad Deum, qua redintegremur, qua concilicmur ei,

quem periculosissime otrendimus. Vcnturi sumus in con-

spectum ejus : loquantur ihi pro nohis opera noslra ; et

ita Io([uanLur, ut superent oirensiones nostras. Quod eniin

ampiius fuerit, hoc ohtinebit, vel ad pnenam, si peccata
meruerint-, vel ad re(juiem, si opera hona. Misericordia
antem gemina esl in Ecclesia : una in eo titulo, quo nemo
impendit pecuniam, nemo etiam vel lahorem •, altera quoe
de nohis exigit aut oOicium operis, aut impendia pecuniae.
llla quse a nohis exigit nihil crogationis vel lahoris, in
animo conslituta est^, ut ignoscas ei qui in te peccavit. Ad
hanc eleemosynam impendendam thesaurus tuus in corde
tuo est ihi te explicas coram Deo. Non tihi dicitur Pro-
: :

fer sacculum aperi arcara , resigna horreum neque hoc

, :

tihi dicitur Veni amhula curre festina, intercede lo-

: , , , ,

quere, visita, lahora. Stans uno loco projecisti de pectore

tuo quod tenes contra fratrcm tuum , fecisti misericor-
diam , nullo sumptu, nullo lahore, sola honitate , sola
misericordi^ie cogitatione. Nam si dicamus : Erogate ron
vestras pauperihus; duri videhimur. Certe vcl ninic lencs
et faciies sumus, (juando dicimus : Impendite undc nihil
minuetis , dimittite ut dimittatur vohis. Dicamus tamcn
etiam istud ; Date et dahitur vohis. Conjunxit h<Tc Domi-
nus in pr?ecepto, et ista duo miscricordi.ie genera exprcs-
 ,

346 S. lUGUSTINI EPISCOPI

sit. « Dimittite, et dimittetur vobis : » misericordia est
ignoscentis. « Date et dabitur vobis *
: » misericordia est
erogantis. Vide si non amplius Deus dat nobis. Tuignoscis
homini, in quo te laesit homo hominem ignoscit tibi :

Deus , in quo otFendisti homo Deum. Numquid enira hoc

est hominem Isedere ,
quod est Deum otlendere ? Ergo
plus tibi dedit : quia tu hoc dimisisti , in quo homo laesus
est ; hoc ille dimittit , in quo Deus offensus est. Attendite
aliam misericordiam dispensationis. Tu das panem , ille

dat salutem 5 tu das sitienti poculum liquoris alicujus, iile

tibi dat poculum sapientiae suae. Numquid ista vel com-
paranda sunt, quod das, et quod accipis ? Ecce quomodo
foenerandum est. Si quis vult esse foenerator, omnino non
prohiberaus : sed illura foeneretur, qui non sit pauper
plura et majora reddendo, et cujus est etiam hoc ipsum
qualecuraque quod ei das , ut amplius meliusque re-
cipias.

V. Illud etiara moneo Sanctitatera Vestram , ut sciatis

eum duplara misericordiam facere ,

qui pauperibus sic dat
aliquid , ut ipse eroget. Non enim debet esse sola benig-
nitas largientis, sedet huraihtasministrantis. Nescio quo-
modo , fratres raei , aniraus ejus c[ui porrigit pauperi
velut corarauni humanitati atque infirmitati compatitur ,

quando ponitur manus habentis in manum indigentis.

Quamvis ille det, ille accipiat conjunguntur minister et ,

cui ministratur. Non enim jungit nos calaraitas, sed hu-

mililas. Abundantia vestra erit vol)is si Domino placet ,

etfihis vestris. Sed de ista terrenaabundantia nulia men-

tio est ,
quam
obnoxiam tantis casibus. Jacet in
videtis

dorao thesaurus quietus, Dominura quietura esse non si-

nit. Timetur iatro timetur effractor timetur servus in-
, ,

fidelis, timetur vicinus malus et potens. Quanto plus te-

'Luc. vr, 38.

 SERMO CCLXIV , IN DIE DOM. OCTA.V. PASCH/E. 347
nelur, tanto plus timetur. Si autem erogas Deo in pau-
peres , non perdis , et securus etliceris ,
quia ipse Deus
cuslodit tibi in coelo, qui et tibi necessaria dat super ter-
ram. An ne perdat Christus quod illi com-
forte times,
mendaveris Nonne dispensatorem unusquisque eligit de
?

familia sua fidelem cui committat pecuniam suam ? Qui

,

etsi habet in potestate non auferre non tamen habet in ,

potestate non perdere. Quid fide Christi prohxius? quid

omnipotentia divinius Nec auferre tibi aliquid potest,
?

quia ipse dedit tibi spe quod illi dares nec aliquid per- :

dere ,
quia universa omnipotens tenet. Reficitis viscera ,

quando agapes facitis. Quia videraur nos ministrare et ,

nostra dantur, et per nos dantur et tamen ea dantur,

;

quse nobis Deus dedit. Bonum est , fratres , etiam manu

vestra dispensetis : valde gratum est Deo. Ipse accipit , et

dabit tibi, qui ante tibi quam deberet quod dares dedit.
Debet erogationis otlicio conjungi ministrationis ofiicium.
Cum tibi liceat duas mercedes habere,quare perdis unam?
Sed quisquis minus idoneus est omnibus dare , det pau-
peribus pro viribus , cum hilaritate. « Hilarem autem da-
)) » Omni pretio comparandum pro-
torem dihgit Deus^.
positum regnum coelorum. Non est ut dicat aliquis
est

habens duos denarios, idoneum se non esse ad comparan-

dum. Tanto evangehca illa vidua comparavit -.
VI. Peracti sunt dies feriati (7) succedent jam ilh ,

conventionum , exactionum, litigiorum videte quomodo :

in his vivatis , fratres mei. De vacatione dierum istorum

mansuetudinem debetis concipere non jurgiorum consi-
,

lia meditari. Sunt enim homines ,

qui propterea vocave-
runt per dies istos, ut cogitarent malitias ,
quas exerce-
rent post dies istos. Petimus vos^ utita vivatis, tanquam
qui Dco rationem reddituros vos sciatis de tota vita non
,

^ 2 Cor. IX, 7. — ^ Luc. XXI, t.

 .

348 3. AUGUSTINI EPISCOPI

de solis istis cpiiideciiii diehus. Deinde Scriplurarum
(ju.nestiones, quas hesterna die proposui, et angustia tem-
poris impediente non solvi , fateor mc debere. Sed certe,
quia dies qui sequuntur jam exactiones etiam pecuniae
permittunt jure forensi et publico , hoc a me potius vos
exigite jure christiano. Modo enim omnes solemnitatis
gratia veniunt : post istos dies amor legis adducat a me
exigi (juod promisi. Qui enim dat ,
per me dat vobis ipse :

uticjue dat omnibus nobis. Novi quippe Apostolum dicen-

tem : (cReddite omnibus debita , cui tributum tributum,
» cui vectigal vectigal honorem honorem, cuitimo- , cui
» rem timorem nemini quidquam debeatis nisi ut in-
: ,

» vicem diligatis ^ » Sola dilectio est semper reddenda 5

nemo a tali debito ahenus est. Quod enim debeo fratres_, ,

in nomine Domini redditurus sum. Sed fateor vobis, non

oflicio segnibus , sed exigentibus reddo.

•VVVl VVl/% VVV\ «VVVt ^XO^ VVV% -VVV^ «VVVt «VVV^ «VVV^ 'VVV^ 'VVl/^
'

SERMO CCLX^

Hahiliis eodem die in ecclesia Leonfiana , de

monitis baptizatorum

Ne moras faciamus , acturi multa , regeneratis in bap-

lismo, cpii hodie miscendi sunt populo^ brevis, sed gravis
Sermo reddendus est. Vos c{ui baptizati estis , el hodie
completis sacramentum octavarum vestrarum , breviter
accipite et intelhgite translatam fuisse figuram circumci-
sionis carnis , ad circumcisionem cordis. Die octavo cir-

T Roni. xiii, 7, 8. — ">

Aliasde Diversis ii.
 ,

SERMO CCLX, IW DIE DOM. OCXAV. PAsCHiE. 349

cumcidiintur carne secundum veterem Legem et : lioc

propter Dominum Ghristum,qui post diem seplimum sab-

batorum octavo Dorainico resurrexit. Gultellis petrinis
,

jussum est circumcidi « Petra erat Ghristus ^ » Infantes

:

appellamini ,
quoniam regenerati estis , et novam vitam
ingressi estis , et ad vitam seternam renati estis , si hoc
quod in vobis renatum est, male vivendo non suftbcetis.

Reddendi eslis popuhs , miscendi estis plebi fidehum :

cavete ne imitemini malos fideles, imo falsos fideles (|uasi

confitendo fideles, sed male vivendo infideles. Videte
quia testificor vobis coram Deo et Angelis ejus : castita'
tem omnimodae continen-
servate, sive conjugalem , sive
tiae. Quisque quod vovit reddat. Qui non habetis uxores ,

licet vobis ducere uxores, sedquarum mariti non vivunt.

Foeminae quae non habent viros hcet eis nubere, sed eis ,

viris quorum uxores non vivunt. Qui habetis uxores, nihil

mali faciatis praeter uxores. Reddite quod exigitis. Fides

vobis debetur, fidem debetis.Fidem debet maritus uxori,
uxor marito ambo Deo. Quicumque continentiam vo-
5

vistis, quod vovistis quia non exigeretur, si non

reddite :

vovissetis. Quod potuit hcere, non licet non quia nuptise :

damnantur, sed qui retro respicil damnatur. Gavete a

fraudibus in negotiis vestris. Gavete a mendaciis et per-
juriis. Cavete a verbositate et Juxuria. Quaecumque non
vullis fieri vobis^ nolite facere aliis, et hominibus et Deo.
Quid vos onerem? « Haec agite, et Deus pacis erit vo-
» biscum^. »

• I Cor. X, 4. — ' Pliilip. IV, 9.

 ,

350 s. AugtjStim episcopi

vvvvxxt-tvvvvvvvvvvtfv^vvvvvvvita^t/t/vvvvvvvvvvvvvxvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvt

SERMO CCLXP.

In die quadragesimo Ascensionis Domini, I.

Habitus Carthagine in basilica Fausti.

I. Resurrectio Domini , spes nostra : ascensio Domini

glorificatio nostra. Ascensionis enira hodie solemnia cele-
bramus. Si ergo recte, si fideliter, si devote, si sancte, si

pie ascensionem Domini celebramus, ascendamus cum illo,

ct sursum cor habeamus. Ascendentes autem non extolla-
mur nec de , nostris quasi de propriis meritis prpesuma-
mus. Sursumenim cor habere debemus, sed ad Dominum.
Sursum enim cor non ad Dominum_, superbia vocatur :

sursum autem cor ad Dominum refugium vocatur. Illi ,

enim dicimus qui ascendit « Domine, refugium factus es :

» nobis -. » Resurrexit enim ut spem nobis daret quia ,

,

resurgit quod moritur ne moriendo desperamus et to-

: ,

tam vitam nostram morte fmitam putaremus. Solliciti

enim eramus de ipsa anima^ et ille nobis resurgendo et de
carne securitatem dedit. Ergoascendit,quis?Quidescendit.
Descendit, ut sanaret te : ascendit, ut levaret te. Cadis, si

levaveris te : Sursum ergo cor, sed

manes, si levaverit te.
ad Dominum, refugium est sursum cor, sed non ad :

Dominum superbia est. Dicamus ergo illi resurgenti

, :

« Quoniam tu es, Domine, spes mea » ascendenti autem, :

« Altissimum posuisti refugiumtuum''. » Quomodo enim

' Alias de Diversis 12. — ' Psal. lxxxix, i. — ^ Psal. xc, 9.

 ,

SERMO CCLXI, DE ASCE^SIOAE DOMINI. 351

ad euin cor sursum habenles, superbi erimus, qui propter
nos humilis factus est, ne superbi remaneremus ?

II. Deus Ghristus , hoc semper : nunquam hoc desinct,

quia nunquara coepit. Si enim per gratiam ejus aUcjuid
incipit, quod nunquam desinat^ ille quomodo desinet,
qui nunquam coepit? Quid est quod incipit et nunquam ,

desinet ? Immortahtas nostra initium habebit finem non ,

habebit. Non enim jam habemus quod cum habere coe- ,

perimus, non amittemus. Semper ergo Deus Christus. Et

qualis Deus ? Quseris qualis ? Patri aequalis. Noli ergo
quaerere in aeternitate qualitatem , sed felicitatem. Quaiis
Deus Christus, cape, si potes. Eccedico, non tefraudabo.
Quaeris quahs Deus Christus? Audi rae, imoaudi mecum :

simul audiamus, simul discamus. Non enim quia lo({uor

et vos auditis, ideo vobiscura non audio. Quaeris ergo,
cum audis, Deus est Christus, Qualis Deus Christus? Audi
mecum Non, inquam me
: , audi , sed raecum. In hac
enira schola omnes sumus condiscipuU. Ccjelum est cathe-
dra magistri nostri. Audi ergo quahs Deus Christus. « Iii
» principio erat Verbum. « Ubi? « Et Verbum erat apud

)) Deum Sed verba quotidie solemus audire. Noh sic

*. ))

cogitare, quomodo soies audire « Deus erat Verbum. , )»

Quahs quoero. Nam ecce jam Deum credo sed^quahs :

Deus sit, quaero. « Quaerite faciem ejus semper ^. )> Nemo

quaerendo deficiat , sed proficiat. Proficit quaerens, si pie-
tas quaerat. Quomodo quaerit pietas, quomodo vanitas?
Pietas quaerit credendo, vanitas litigando. Si enira htigare
mecura velis, mihique dicece : Quem Deum colis ? Qua-
lera Deuni cohs ? Ostende raihi quod cohs : respondebo
Etsi est quod ostendara non est cui. ,

III. Nec ego audeo dicere, jam me ccpisse quod quse-

ris. Ingredior enim, quantum possum, postvestigia ilhus

' Joan. 1, I. — ^ Psal. civ, 4.

 352 S. AUGUSTINI EPiscori
tanti athletae Cliristi, apostoli scilicct Pauli dicentis : « fra-

» tres , ego me ipsum non arbitror apprehendisse*. Ego

» me Ego, » quid est, et me ipsum ? » Ego qui
ipsum :

)) plus omnibus illis laboravi. » Novi, Apostole quomodo 5

dicas « Ego. » Expressio est, non elatio. Nam vis audire

,

quomodo dicat , « Ego ? » Cum dixisset : Plus omnibus

» iUis laboravi : » et quasi nos ad illum, Quis? et ille ad
nos : « Non ego autem, sed Dei gratia mecum^. » Ille ergo
cum quo tanta gratia Dei erat, iit posterius vocatus plus
prsecedentibus laboraret dicit tamen 5 : « Fratres, ego me
» ipsum non arbitror apprehendisse. » Ibi ego, ubi non
apprehendit. Humanse quippe infirmitatis est non appre-
hendere. Ubi autem levatus est in tertium coelumj et au-
divit ineffabilia verba ,
quse non licet homini loqui , non
dixit : Sed quid dixit? « Scio hominem ante
« Ego. »

» annos quatuordecim ^. Scio hominem » et ipse homo :

erat qui loquebatur, et quod in eo factura est, quasi al-

terum fecit, ideo non defecit. Noli ergo contendere, noli
litigare, exigendo a me qualem Deum colo. Non enim
idolum est, et digitum extendo, etdicotibi : Ecce Deum
quem colo : aut aliquod fidus est, aut aliqua stella, aut
sol, aut luna 5 et extendo digitum in coelum, et dico Ecce :

quod 60I0. Non est quo digitus extendatur sed est quo :

mens extendatur. Vide ipsum non comprehendentem et ,

tamen quaerenlem sequentem^ inhiantem, suspirantem, 5

desiderantem : vide illum ,

quid intendat vide , ad Deum
suum, utrum digitum, an vero animum. Quidait? « Non
))me arbitror apprehendisse. Unum autem quae retro ,

» oblitus in ea quae sunt ante extentus secundum in-

j ,

» tentionem sequor ad palmam supernoe vocationis Dei

» in Christo*. Sequor , » inquit : ambulo, inquit, in via

' Philip. m, i3. — * i Cor. xv, lo. — 3 2 Cor. xii, 2. — 4 Philip. m,

i3, 14.
 SERMO CCLXI, DE ASCENSlOAE DOMINI. 353
sum. Sequere, si potes : simul ad patriam venjamus, ubi
non a mequaeras, nec egoa lc. Simul ergo modo credcndo
{|useramus, ut simul postea videndo gaudeamus.
IV. Nam quis tibi ostendit ,
qualis sit Deus Christus?
Ecce quod dignatus est dicere per servum suum, dicat et
per istum servum suura, conservis meis, servis suis. Dic-
tum cst tibi : « In principio erat Verbum. » Quaerebas
ubi esset , responsum erat apud Deum »
est : « Verbum ,

Et ne verba contemneres ex consuetudine locutionis hu-

man.ne audisli
, « Deus erat Verbum. » Adhuc quneris
,

([uahs Deus ? « Omnia per ipsum fiacta sunt. » Ama illum,

quidquid amas, ab illo est. Non amemus creaturam, ne-
glecto Creatore : sed attendamus ereaturam, et iaudemus
Creatorem. Non tibi possum ostendere Deum meum : os-
tendo quae fecit , recolo quae fecit. « Omnia per ipsum
facta sunt. » Fecit nova non novus; fecit temporaha sem-
piternus j
fecit mutabilia, qui nescit mutari. Facta inspice,
lauda factorem : crede, ut munderis. Videre enim vis?
Bonam rem, magnam remvis :hortor, utvelis. Videre vis?
« Beatimundo corde ,
quia ipsiDeum videbunt^. » Prius
ergo cogita de corde mundando hoc habeto negotium :
,

ad hoc teadvoca, insta huic operi. Quod vis videre mun-

dum est, immundum
unde vis videre. Cogitas Deum
est
cpasi ahquam istorum oculorum immensam vel multipli-
cem lucem, auges tibi spatia quanta vis non ponis fmem :

ubi non vis ponis ubi vis. Phantasmata sunt ista cordis
,

tui, immunditia est ista cordis tui. Tolle, abjice. Si terra

tibi inoculum caderet, et velles ut ostenderem tibi lu-
cem, prius lui oculi quaererent mundatorem. Tantum
immunditiae est in corde tuo ibi avaritia non parva im- :

munditia est. Congeris quod tecum non tollas. Nescis quia

' Mallh, v,8.
cxxvii. 23
 ,;

354 S. AUGUSTIM EPISCOri

CLim congeris, ad cor tuum lutum trahis? Undc vidcbis

ergo quod quaeris?
V. Tu mihi dicis : Ostende mihi Deum tuum. Ego tibi

dico : Attende paululum ad cor tuum. Ostende, inquis

mihi Deum tuum. Attende, inquio^ paululum ad cor tuum.
Quidquid ibi vides quod disphcet Deo , tolle inde. Venire
ad te vult Deus Dominum ipsum Ghristum audi « Ego
, :

)) et Pater veniemus ad eum, et mansionem apud eum

)) faciemus ^ )) Ecce quid promittit Deus. Si ego promit-
terem venturum me in domum tuam, mundares eam
Deus in cor tuum venire vult, et piger es ei domum mun-
dare? Non amat habitare cum avaritia cum muliere im- ,

munda et insatiabih cui tu jubenti serviebas et Deum , ,

videre quserebas. Quid lecisti, quod Deus jussit?Quid non

fecisli ,
quod avaritia jussit? Quid fecisti, quod Deusjus-
Ego ostendo quid habitet in corde tuo, qui vis videre
sit ?

Deura. Hoc enim dixeram Est quod ostendere, sed cui :

non est. Quod Deus jussit, quid fecisti? Quod avaritia

jussit, quid distuhsti? Jussit Deus ut nudum vestires, tre-

muisti : jussit avaritia ut vestitum expoliares , insanisti.

Si fecissesquod Deus jussit, quid tibi dicam, haberes illud

et illud? Ipsum Deum haberes. Si fecisses quod Deus jus-
sit, Deum haberes. Fecisti quod avaritia jussit, quid ha-

bes ? Scio dicturus es mihi Habeo quidquid abstuli.

, :

Ergo auferendo habes. Habes aliquid apud te, qui per-

didisti te? Habeo, inquis. Ubi, ubi^ rogo te? Certe aut
in cubiculo, aut in saccello, aut in arca : nolo amplius
dicere. Ubicumque habes, modo certe tecum non habes.
Certe modo cogitas in arca te habere : forte periit, et

nescis : forte cura redis, non invenis quod dimisisti.

Cor tuum quoero : ibi quid habeas, interrogo. Ecce ira-

' Joan. x;v, 23.
 ,,

SERMO CCLXI , DE ASCEJVSIOJNE DOMIKI. 355

plesti arcam tiiam, et fregisti conscientiam tuam. Vide
plenum : disce esse plenus. « Dominus dcdit, Dominus
» abstulit j sicut Domino placuit, ita factum est : sit no-
)) men Domini benedictum^ » Nempe omnia perdiderat.
Unde ergo istas gemmas laudis Domino proferebat?
YI. Mundaergo cor, quantum potes id age, id ope- :

rare. Et ut ille mundet ubi maneat, roga, supplica, hu-

miliare. Non capis : « In principio erat Verbnm et Ver- ,

)) bum erat apud Deum et Deus erat ; , Verbum hoc era

)) in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt
)) et sine ipso factum est nihil. Quod factum est in ipso
)) vita erat ; et vita erat lux hominum et lux in tenebris :

)) lucet , ettenebrae eam non comprehenderunf^. » Ecce

quare non capis. « Lux in tenebris lucet et tenebrae eara ,

)) non comprehenderunt. )) Quse sunt tenebrse, nisi opera

mala.? Quse sunt tenebrae, nisicupiditates malse, superbia,
avaritia , ambitio , invidentia ? Omnia ista tenebraR sunl :

ideo non comprehendis. Nam lux lucet in tenebris : sed

da qui comprehendat.
VII. Vide ergo nc forte hoc cjuomodocumque possis ,

accipere « Verbum caro factum est et habilavit in no-

; ,

))bis. Per hominem Christumtendisad Deum Christum.

))

Multum esthomo factus est Deus. Quod

ad te Deus : sed
longe erat a te per hominem factum est juxta te. Ubi
,

maneas, Deus est qua eas, homo est. Idem ipse Christus,
:

et qua eas et quo eas. Ipse ergo « Verbum caro factuni

,

)) est, et habitavit in nobis. )) Assumpsit quod non erat

non amisit quoderat. Apparebat homo, et latebat Deus.
Occisus est homo, et ofFensus est Deus : sed resurrexit
horao, et inventus est Deus. Cogita ergo quanta fecit ut
Deus ,
quanta passus est ut horao. Occisus est, sed non in
Divinitate : ipseChristus occisusest. Non enim duo, Deus
'
Job. 1, 21. — ' Joan. i, 1-5.

23.
356 S. AUGUSTINI EPISCOPI

et homO', utjam non faciamus vel noverimus Trinitatem,

sed quaternitatem. Homo quidem homo, et Deus Deus;
sed totus Christus homo et Deus ipse ergo Christus homo :

et Deus. Quomodo tu homo corpus et animus : sic totus

Christushomo et Deus. Ergo totus Christus, caro, aniraa,

et Deus. Idem ipse aliquid dicit, quod adDeum pertinet-,
aliquid dicit, quod ad animam pertinet; ahquid dicit, quod
adcarnem perlinet totum ad Christum pertinet. Quiddi-
:

cit ut Deus? « Sicut Pater habet vitam in semetipso, sic

dedit Filio habere vitam in semetipso. Qu.TCumque Pater
» facit haec eadem et Filius facit similiter^ Ego et Pater
,

» unum sumus'^. » Quid dicitChristus secundum animam

suam ? « Tristis estanimamea usque ad mortem^. » Quid
dicit Christus secundum carnem ? « Solvite templum hoc,
» et in triduo suscitaho illud^. Palpate et videte, quia spi-
» ritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis ha-
» bere ^. » Haec sunt thesauri sapientiae et scientiae.

VHI. Certe tota Lex in duobus prceceptis pendet,

« Dihges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et
» ex tota anima tua, et ex tota mcnte tua et diliges
;

» proximum tuum tanquam teipsum. In his duobus pr?e-

» ceptis tota Lex pendet et Prophetae**. » In Christo ha-
bes totum. Deum tuum vis dihgere Habes in Christo.
?

« In principio erat Verbum, et Verbura erat apud Deum,

» et Deus erat Verbum. » Proximum vis dihgere? Ha-
bes in Christo i* « Verbum caro faclum est, et habitavit
» in nobis. »
IX. Mundet nos gratia sua : mundetnos opitulationibus
et consolationibus suis . F ratres raei per ipsum et in ipso ob-
,

secro vos, in bonis operibus abundetis, in misericordia, be-

nignitate, bonitate. Cito dimittite quod in vos peccatur.

> Joan. V, 19-26. — 2 Id. X, 3o. — 3 Matth, xxvi, 38. — 4 Joan. 11, 19.
— 5 Luc. XXIV, 09. — 6 Mattii, xxii, 37-3g.
 :,

SERMO CCLXI , nE ASCENSlONE DOMINI. 357

Nemo teneat iram adversus alium, ne intercludat sibi oralio-
nem ad Deum. H;ec enim omnia, quia in hoc soeculo suinus,
quia etsi proficimus, etsi juste vivimus, sine peccato hic
non vivimus. Non enim peccata sola sunt illa quae crimina
nominantur, adulleria, fornicationes, sacrilegia, lurta, ra-
pinae , falsa testimonia : non ipsa sola peccata sunt. Atten-
dere aliquid quod non debebas, peccatum cst : audire
ahquid libenter, quod audiendum non fuit, peccatura
cst cogitare ahquid quod non fuit cogitandura pecca-
:
, ,

tum est.

X. Sed dedit Dominus noster post illud lavacrum rege-

nerationis aha quotidiana remedia. Quotidiana nostra mun-
datio , Dominica oratio. Dicaraus , et verum dicamus
quia et ipsa eleemosyna est : « Dimitte nobis debita nos-
» tra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris^ Date
» eleemosynas , omnia munda sunt vobis-. » Memen-
et
tote , fratres, ad dexteram staturis quid dicturus est. Non
dicet : Illa et illa magna fecistis : sed, « Esurivi, et de-
» distis mihi manducare. » Ad sinistram staturis non est
dicturus : lUa et illa raala fecistis : sed , « Esurivi , et non
» dedistis mihi manducare^. » Ilh pro eleemosyna, in
vitam seternam : isti propter sterihtatem , in ignem a3ter-
num. Modo eligite aut dextram aut sinistram. Nam rogo
vos, quam habere poterit spem sakitis piger in remedhs ,

creber in morbis? Sed parvi morbi sunt ? Congerie pre-

munt. Minora peccata sunt quae habeo. Non sunt multa?
Nam quomodo minora sunt, quae premunt, obruunt quid :

minutius pluvise guttis? Flumina implent. Quid minutius

granis tritici? Horrea implent. Tu attendis quia minora
sunt et non attendis quia multa sunt. Attendere nosti
,

numcra, si potes. Sed plane quotidianum remedium dedit

Deus.
' ^SIatlli. VI, li. — ' Luc. XI, /|i. — ' JFallli. xxv, Bo-^o.
 :

358 S. AUGUSTINI EPISCOPl

XI. Magna misericordia cjus qui « Asccnditin allum, et
» captivavit captivitalcm K » Quid est, « Captivavit cap-
» tivitatcm? » Occidit mortem. Gaptivitas captivata est
mors raortua est. Quid ergo? Hoc solum fecit qui « As-
» cendit in altum ,Ergo et captivavit captivitatem ? »

dimisit nos ? « Ecce ego vobiscum sum usque in consum-

mationem saeculi'^. » Ergo illud attende « Dedit dona :

» liominibus ^. » Aperi sinum pietatis , excipe donum fe-

licitatis.

VV\a'VV'V*V\/VVtVVVVV**VVVVlVVVVVVVV»IV\'V"VVVVV\M.'\VVVVV«.'VVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVV

SERMO GGLXIl^

Jn diebus Ascensionis Domini, II.

Habitus in basilica Leontiana.

I. DoMiNus Jesus , Patris unigenitus et gignenti cose-

ternus, pariter invisibilis, pariter immutabilis, pariter
omnipotens , pariter Deus; propter nos , ut nostis , et ac-

cepistis, et tenetis, factus est homo, forma assumpta hu-

mana, non amissa divina : potens occultus , infirmus
manifestus ',
sicut nostis, natus est, ut renasceremur 5

raortuus est , ne nos in seternum morereraur. Ilie conti-

nuo , id est , die tertio resurrexit : nobis resurrectionem
carnis in fine promisit. Exhibuit se Discipulorum ocu-
lis videndum, manibusque tractandum persuadens quod ;

factus erat, non auferens quod semper erat. Conversa-

' Psal. Lxvn, 19. — ^ Matlli. xxvui, 20. — 3 j^nc, lxvh, 19. — 4 Alias de
Diversis 1 3.
 SEllMO CCLXlr, UE ASCRNSlOMi: DO.VIIM. 350
tns osl ciim cis clicbns qiiadragintn, siciU audislis , iii-

trans ct cxicns, mandiicans ct l)ibcns ; non jam indigcn-

lia , sed totum potentia : ct manifestans cis carnis veri-

tatcm , in cruce infirmilatem, a sepulcro immortalitatcm.

Hodicrnum crgo dicm ascensionis ipsiuscelebramus.
II.

Occurrit autem huic Ecclesiae alia vernacula solemnitas.

Conditoris basilicne hujus sancti Leontii hodie depositio
cst. Sed dignetur obscurari stella a sole. Ergo de Domino

polius ,
quod coeperamus, locpiamur. Gaudet bonus ser-
vus ,
quando laudatur Dominus.
III. Hodierno ergo die, hoc cst, ([uadragesimo post re-
surrcctionem suam , Dominus ascendit in coelum. Non vi-
dimus sed credamus. Qui viderunt praedicaverunt et
: ,

orbem tcrrarum impleverunt. Scitis qui viderunt et qui ,

nobis indicavcrunt : de quibus pr.Tedictum est : « Nonsunt

» loquelae nequesermones, quorum non audiantur voces
» eorum. In omnem terram
sonus eorum, et in fines exiit

» orbis terrne verba eorum^

Ergo et ad nos venerunt, »

et nos de somno excitaverunt. Ecce celebratur hodieriius

dies toto orbe terrarum.
IV. Recolite Psalmum, Cui dictum est : « Exaltare su-
» per coelos Deus ^ ? » Cui dictum Numquid Dco Patri
est ?

diceretur : « Exaltare , » qui nunquam est humiliatus ?

Exaltaretu ; tu qui fuisti in ventre matris inclusus 5 tu qui
in illa factus es ,
quam fecisti •
tu qui in praesepi jacuisti 5

tu {|ui ubera tanquam parvulus in vena carnis suxisti 5 tu

quiportansmundum, portabarisamatre tu quem Simeon :

scnex parvulum agnovit, magnumquelaudavit tu quem :

vidua Anna vidit sugentem, et cognovit omnipotcntem :

tu qui esuristi propter nos , sitisti propter nos, faligalus

cs in via propter nos : (Numquid esurit panis , aut silit

fons, aut fatigatur via ? ) tu qui omnia ista pcrtulisli prop-

> Psal. xvni, 4j 5. — ' M. lvi, 12.
 ,:

360 S. AUGUSTINI EPISCOPI

lcr iios : tu qui dormisti, et tamen non dormitas, custo-
diens Israel : postremo, tu quem vendidit Judas, quem
Judaei emerunt , et non possederunt : tu apprehense
ligate, llagellate , spinis coronate, in ligno suspense,
lancea percusse, tu mortue, tu sepulte : « Exaltare super
)) coelos Deus. )> Exaltare , inquit , exaltare super coelos,
quia Deus es. Sede iu coelo, qui pependisti in ligno. Judex
expectaris venturus, qui expectatus est judicatus. Quis
ista credat , nisi illo faciente ,
qui erigit de terra inopem,
et de stercore exaltat pauperem^? lile ipse inopem car-
nera suam erigit , et coUocat eam cura principibus populi
sui , cura quibus judicaturus est vivos et mortuos. Cum
eis collocavit hanc inopem carnera ,
quibus dicit : « Se-
)) debitis super duodecira sedes, judicantes duodecim tri-

» bus Israel '^.

»

V. « Exaltare ergo super ccelos Deus. Jam factum est,

»

jam impletum est. Sed dicimus : Quomodo futurura prae-

dictura est : « Exaltare super coelos Deus •, » non vidimus,

sed credimus : ecce ante oculos nostros est quod sequitur

« Exaltare super coelos Dcus , et super oranera terrara
» gloria tua. » Non credat illud, qui non videt istud.
Quid est enira, « Et super oranera terrara gloria tua? »
nisi super oranera terrara Ecciesia tua , super oranem ter-
rara matrona tua, super omnera terram sponsa tua, dilecta
tua, columba tua, conjux tua. Ipsa est gloria tua. « Vir
» quidera , ait Apostoius , non debet velare caput cum ,

» sit iraago et gloria Dei : muHer autera gloria viri^. » Si

raulier gloria viri, Ecclesia gloria Christi.

• Psal. CKit, 7. — ' Mattli. xix, -28. — 3 t Cor, xi, 7.

 SERMO CCLXIII , DE ASCENSIONE DOMINI. 361

,/V^ Vl^^ \ VVV« ^-X^^t ^X^ \VV% VVX^ VVX''^ '^'VV^ '%'VV% v%a\ Vi/%^ VVV% VVV^ VV\^ '^^

SERMO CCLXlir.

De Ascensione Domini, III.

1. Glorificatio Domini nostri Jesu Christi resurgendo

et ascendendo completa est. liesurrectionem ipsius Paschoe
Dominico celebravimus : ascensionem hodie celebramus.
Festus nobis dies uterque. Ideoenim resurrexit, ut nobis
exemplum resurrectionis ostenderet : et ideo ascendit , ut
nos desuper protegeret. Habemus ergo Dominura et Salva-
torcm noslrum Jesum Christum prius pendentera in hgno,
nunc sedentem in coelo. Prctium nostrum dedit, cum pen-
deret in hgno colhgit quod emit, cum sedet in coelo. Cum
:

enira omnes collegerit, quos utique per tempora colhget, in

fine temporis veniet, et ([uomodo scriptum est « Deus ma- :

)) nifestus veniet - » non quemadmodum primitus venit

:

occultus, sedsicut dictum est, manifestus. Occultum enim

oportebat eum venire, ut judicaretur manifestus autem :

veniet , ut judicet. Si enira prius manifestus venisset, ju-

dicare manifestum quis auderet? Quandoquidem dicit
apostolus Paulus : enim cognovissent, nunquam Do-
« Si

)) rainum gloriae crucifixissent^. Sed si ille non occide-

)>

retur non moreretur. Trophceo suo diabolus victus

, rnors
est. quando primuin hominem
Exultavit enira diabolus ,

scducendo dejecit in raortera. Seducendo primum horai-

' Alii? de Tempoie 17.') ef de Divcrsi? 90. — ' P?al. xi.K, 3 — '1 Cor.
II, 8.
 ,

362 S. AUGUSTINI ElMSCOPl

ncni, occidit : occidendo novissimnm, primiim de la([ucis

perdidit. Facta estergo victoria Domini nostri JesuChristi,

cum rcsurrexit et asccndit in crekim j el impletura cst
cpiod audistis, cum Apocalypsis legeretur : « Vicit leo de
» tribu Juda^ » Ipseleodictus est, ([ui agnus occisus est:
leo propter fortitudinem , agnus propter innocentiam ;

leo c[uia invictus , agnus ([uia mansuetus. Et ipse agnus

occisus morte sua vicit leonem, quicircuit ([uaerens quem
devoret. Dictus est enim diabolus leo, feritate, non vir-
tute. Apostolus quippe Petrus ait : « Vigilare vos oportet
» adversus tentationes ,
quia adversarius vester diabolus
I) circuit , C|U3erens c[uem devoret^. » Sed quomodo cir-
cuit , dixit : « Sicut leo rugiens circuit , c[uoerens quem
» devoret. » Quis non incurreretin dentes leonis hujus,
nisi vicissetleo de tribu Juda? Contra leonemleo , contra
lupum agnus. Exultavit diabolus ,
quanclo mortuus est
Christus, et ipsa morte Christiest diabolus victus^ tan-
c[uam in muscipula escam accepit. Gaudebat ad mortem
c[uasi praepositus mortis. Ad quod gaudebat , inde illi

tensum cst. Muscipula diaboli, crux Domini : esca qua

caperetur , mors Domini. Et ecce surrexit Dominus noster
Jesus Christus. Ubi est mors quae pependit in Jigno? Ubi
est insultatio JudGeorum ? Ubi est ty|3hus et superbia caput
ante crucem agitantium et dicentium : « Si Filius Dei est,
» descendat de cruce^? Et plus fecit, quam illi insul- »

tando exigebant. Plus enim est de sepulcro resurgere

quam de ligno descendere.
II. Jam vero quanta gloria est quod ascenditin coelum?

c[uod sedet ad dexteram Patris ? Sed hoc oculis non vide-

mus, c[uia nec pendentem in ligno vidimus. Totum hoc
fide tenemus, oculis cordis intuemur. Hodie enim, sicut
audistis, fratres , Dominus noster Jesus Christus ascendit
' Apoc. V, 5. — 'I Pefr. v, 8. — ' Mattli. xxvii, ^o.
 ,

SF.UATO CCLXIII, DR ASCEN510NE nOMINI. 363

in cfcliim, asccndat cum illo ct cor noslrum. Audiamus

Apostolutn diccntcm : « Si consurrcxistis cum Christo,
)) (lure sursum sunt f|urcritc, ul)i Christus est in dcxtera
)) Dci scdens sursum sunt snpite, non qusc super
: (junR

» terram'. enim ille ascendit, nec recessit a no-

)) Sicut
l)is sic et nos cum illo ibi jam sumus, quamvis nondum
:

in corpore nostro factum sit quod promittitur nobis. Illc

jam cxaltatus est supcr coelos. Neque cnim proptcrca no-

his desperanda cst perfecta et angelica coelcstis hahitatio,

quia dixit : « Nemo ascendit in coelum, nisi qui descendit

» decoelo, fihus hominis qui est in coelo"-. )> Sed hoc dic-
tum est propter unitatem qua caput nostrum est, et nos cor- ,

pusejus.Cum ascenditin coelum,nosabi]lonon separamur.

Qui de coelo descendit, non nobis invidet coelum sed quo- :

dam modo clamat Mcmhra mea cstote, : si asccndere vultis

incoelum. In hoc ergo ipsiinterim roboremur, in hoc votis
omnibus aestuemus. Hoc meditemur in terris (juodcom- ,

putamur in coelis. Tunc exuturi carnem mortalitatis

nunc exuamus animi vetustatem. Facile corpus levabitur
in alta coelorum si non premat spiritum sarcina pecca-
,

torura.
III. Nam
nonnuUos caluraniantibus hsereticis
et illud
movet^, quemadmodum Dominus sine corpore descende-
rit, cum corpore ascenderit ^ velut contrarium sitilhs verbis
quibus ait : « Nemo asccndit in cceium, nisi qui dc coelo
» d(^scendit. )> Corpus, inquiunt, cjuod non desccndit de
coelo ,
quomodo potuit ascendere in coelum ? Quasi ille

dixerit : Nihil ascendit in coelum, nisi quod dc C(clo dcs-

cendit : sed ait : « Nemo ascendit, nisi ([ui dcsccncht. )>

Hoc enim ad personam, non ad personae habitum retulit.

Descendit sine corporis indumento, ascendit cum corporis

' C.oloss. 111, j, 9 — ' Joan. iii , i.^. — ' Vide lil) de Asone Clirist.

cap. XXV.
 ,,

364 S. AUGUSTINI EPISCOPI

indumento. Nemo tamen nisi qui descendit, asccndit.Nam
si nossibimcttanquam sua membra ita coaptavit, ut etiam
nobis conjunctis idem ipse sit, quanto magis illud corpus
c[Uod de virgine assumpsit , aliam non potest in illo ha-
bere personam ? mu-
Quis enim vel in montem , vel in
rum vel in aliquem superiorem locum dicit non eum so-
,

lum qui descenderit ascendisse_, si cum descendisset exutus,

ascendat indutus aut cum descendisset inermis, ascendat
;

arniatus? Quemadmodum ergo de hoc dicitur Nemo as- :

cendit nisi qui descendit, quamvis cum ea re cum qua non

descendit ascenderit : sic nemo in ccelum nisi Christus
ascendit ^
quia de ccelo,nisi Ghristus, nemo descen-
dit ;
quamvis sine corpore descenderit , cum corpore
ascenderit , ascensuris et nobis non virtute nostra , sed
nostra et iilius unitate. Duo quippe sunt in carne una
sacramentum magnum est in Ghristo et in Ecclesia MJnde
et ipse dicit : « Igitur jam non duo, sed una caro*. »

IV. Et ideo jejunavit , cum tentaretur ante mortem

cibo adhuc indigens : manducavit autem et bibit , cum
glorificaretm post resurrectionem jam cibo non indigens.
lUic enim ostendebat in se nostrum laborem hic autem ,

in nobis suam consolationem, quadraginta diebus utrum-

que defmiens. Nam quadraginta diebus jejunavit, cum
tentaretur in eremo sicut in Evangelio scriplum est ,

ante mortem carnis suse et rursum quadraginta diebus 5

cum Discipulis fuit , sicut Petrus in Actibus Apostolorum

loquitur, intrans et exiens , manducans et bibens, post
resurrectionem carnis suoe. Quo numero quadragesimo
hujus sa3culi significare videtur excursus in his qui vo-
cantur ad gratiam ,
per eum qui non venit legem sol-
vere, sed adimplere. Decem namque sunt praecepta legis.
Jam gratia Christi diffusa per mundura et quadripartitus
' Eplies. V, 3i, 32. — ' Mattli. xix, 6,
 :

SERMO CCLXIII , DE ASCEWSlONE DOMINI. 365

mundus , et decem quadriplicata quadraginta faciunt
quoniam k Qui redempti sunt a Domino, de regionibus
» congregavit eos, ab Oriente et Occidcnte ct A(juilonc
» et Mari^ » Jejunans itaque quadraginta dichus anlc
mortem carnis, velut clamabat « Abstinete vos a de- :

» sideriis hujus s.Teculi. » Manducans autem et bibens

quadraginta diebus post resurrectionem carnis,velut cla-

mabat «Ecce ego vobiscum sum
: us([ue ad consummatio-
» nem soeculi '. » Jejunium quippe est in tribulatione

certaminis quoniam qui in agonecontendit, ab omnibus

:

abstinensest^ cibus autem in spe pacis, qurc perfecta non

:

erit nisi cum corpus nostrum cujus expectamus redemp-

,

tionem, induerit immortalitatem. Quod nondum adipis-

cendo gloriamur , sed sperando jam pascimur. Utrumque
Apostolus simul nos agere ostendit dicens : « Spe gau-
» dentes , in tribulatione patientes tanquam illud
^ : »

esset in cibo, hoc in jejunio. Simul enim cum viam Do-

mini carpimus , ct a vanitate prtesentis saeculi jejunemus,
et futuri promissione reficiamurj hic non apponentes cor,
illuc pascentes sursum cor.

' Psal. cvi, 7, 3. — ' Matlh. xxviir, 20. — ' i Cor. ix, 25. — 4 Rom.
xu, 12.
366 s. AUGUsnM Eriscoii

i"\ \A W VV-W V-*VV*.\XT VVVV V*XV%,^V^\\XV\VVXVVVVVVVVV*/VVVV\A'VVVVVV*'\A'V'V\'\.VVV%.%VV\%'VV

SEPtMO CCLXIV.

De Ascensione Domini^ IV.

Prodil nunc jirimum ex veteri Vindocinensis Abbaticc codice

annorum fere 800.

I. MuLTA sunt divinarum Scripturarum recondila sa-

cramenta, sive quse adhuc nos ipsi quaerenda habemus,
sive quse jam humilitati nostroe Dominus revclare digna-
tus est : sed aperiendi haec Sanctitati Vestroe tempus non
suflicit. Novi enim maxime his diebus impleri eccleciam
talibus ,
qui citius vellent discedere ,
quam venire ; et
oncrosos nos habent, si aliquando diutius colloquamur :

qui tamen in prandiis suis , ad quae festinant , si tenean-

tur usque ad vesperam, nec laborant , nec rocusant, nec
saltem aliquando ullo pudore discedunt. Tamen ne frau-
demus eos ,
qui esurientes veniunt non , etsi breviter ,

tacebimus hujus quod Dominus noster

rei sacraraentum ,

Jcsus Chrislus cum eo corpore, in quo resurrexit, ascendit.

II. Sane propter infirmitatem Discipulorum suorum ^

(non enim deerant etiam in illo numero, quos diabolus

infidelitate tentaret, ita ut quidam Discipulus ejus in ipsa
specie in qua noverat, non tamcn magis fidem haberet
viventibus membris quara recentibus cicatricibus ;) ergo
,

ad eorum confirmationem dignatus est post resurrectio-

nera vivere cum illis quadraginla diebus integris, ab ipso
die passionis suse usque in hodiernum diem , inlrans et
 SEUMO CCLXIV , DE ASCElNSlONE DOMtlNl. 3()7

exicMis, manclucans ct l)ibcns, sicut dicit Scriptura ^ ;con-

nrmans hoc rcdditum ossc oculis corum post resurrectio-
nem, quod ablatum erat per crucem. Vcrumtamen non
illos voluit in carne rcmanerc, nec carnali dilectionc diu-
tius rctinei'e. Eo enim animo volebant eum esse sempor
carnalitcr secum quo animo etiam Petrus timebat cum
,

pati. Videbant cnim secum magistrum, conibrtntorcni cl:

consolaLorcm ct protcctorem homincm ,
qualcs vidcbant
sc ipsos. Si tale aliquid non viderent , absentem crede-
l)ant cum ubique ille majestate sit
j prnesens. Tuebatnr
autem eos revera quemadmodum ipse dicere dignaln:;
,

est, tanquam gallina puUos suos. Sicut enim gallina prop-

tcr infirmitatem pullorum et ipsa infirmatur'^. Si enini rc-

cordamini , ante oculos nostros sunt tanfae aves , ([u.-^

pullos faciunt non vidcmus alicjuam avem infirmari cum

5

pullis , nisi gallinam et ideo de illa Dominus simihludi-

:

nem duxit 5 ([uia propter infirmitatem nostram et ipso

susceptione carnis infirmari dignatus est. Oportebat au-
tem ut erigcrentur aliquantum jam inciperent eum , et

spiritaliter cogitare, tanquam Verbum Patris, Deum apud

Deum, per qucm facta sunt omnia et non eos sinebat :

caro, quam videbant. Proderat ergo illis confirmari in

fide per conversationem ejus secum quadraginta diebus :

sed plus prodcrat eis ut se ab oculis eorum subtraherct,

5;

et qui in tcrratanquam frater conversatus fuerat, deccjelo

tanquam Dominus subveniret discerentque illum cogi- ;

tare secundum Deum. Hoc enim Evangelista Joannes so-

nuit si c[uis advertat, si quis intclligat. Ait cnim Domi-
;

nus : « Tson turbetur cor vtslrum. Si me diligeretis ,.

» inquit ,
gauderetis , ([uia vado ad Patrem ^ c[uoniani
» Patcr major mc est^. » Et alio loco dicit « Ego et Pa- :

M ter unum sumus^ » Tantamque sibi nec^ualii.atcm vin-

'
Act. I, 3. — ' Motlli. xxui, 37.— ^ Joan xiv, j et vS. — 4 IJ, x. 3o.
 ,

368 S. AUGUSTIWl EPISCOPI

dicat , nou rapina , sed natura , ut lioc diceret cuidam
Discipulo dicenti sibi : a Domine , ostende nobis Patrem ,

» et sufficit nobis : » et ille , « Philippe , tanto tempore

» vobiscum sum et Patrem nescitis? Qui , me vidit , vidit
» etPatrem^» Quid est, « Qui me vidit? Sisecundum »

ocuios carnis , viderunt et qui crucifixerunt. Quid est

ergo , me vidit, » nisi qui intellexit, qui oculo cor-
« Qui
dis vidit. Quomodo enim sunt aures interiores, quas quse-
rebat Dominus, cum diceret « Qui habet aures audiendi :

» audiat ^ » cum ante illum nullus surdus staret

, sic est :

etiam aspectus interior cordis, quo si quis viderat Domi-

num , viderat Patrem : quia aequahs est Patri.
III. Audi Apostolum volentem nobis commendare mi-
sericordiam ipsius, quia propter nos infirmatus est, ut sub
ahs suis puUos colligeret , docens ahos etiam Discipulos ,

ut etipsi compaterentur infirmitati infirraorum, qui ad ah-

quam infirmitatem de infirmitate communi ascendissent :

cum ille de coelesti firmitate ad infirmitatem nostram des-

cenderit : ait iliis : « Hoc sentite in vobis, quod et in Christo
» Jesu^.» Dignamini, inquit, imitari Filium Dei per compas-
sionem cum parvuhs. « Qui cum informa Dei esset. » Jam
dicendo « In forma Dei esset_, » sequalem ostendit Deo. Non
:

enim forma minor est quam ilie cujus forma est. Si enim
minor est , forma non est. Tamen ne aliquis dubitaret
adjecit, et posuit ipsum Yerbum, unde ora sacrilegis
ciauderet « Qui cum in forma Dei esset , inquit, non ra-
:

» pinam arbitratuS est esse sequaiis Deo ^. » Quid est, fra-

tres charissimi, quod ait Apostolus « Nonrapinam arbi- :

» tratus est? » Quia naturaiiter sequaiis. Cui ergo erat

rapina sequaiitas Dei ? Primo homini cui dictum est , :

« Gustate, et eritis sicut dii ^ » Voiuit per rapinam ten-

« Joan. XV , 8, 9. — » Malth. xi, i5. — 3 Philip. n, 6.-4 Ibid. 6. —
* Gen. III, 5.
 SERMO CCLXIV , DE ASCEJVSIOJNE DOMIJVI. 3G9
dere se ad aequalitatem per poenam perdidit immor- , et
talitatem. lUe enim cui rapina non erat, « Non rapinam
)) arbitratus est esse sequalis Deo. » Si ergo non rapina ,

natura, integra societas et summa ipsa comparatio. Sed

quid fecit ? « Semetipsum , ait , exinanivit formam servi
» accipiens , in similitudinem hominum faclus, et habitu
)) inventus ut homo : humihavit se , factus obediens us-
)> que ad mortem, mortem autemcrucis^ )> Parum erat
dicere mortem genus mortis ostendit. Quare et genus
, et
mortis? Quia multi ad mortem sunt parati multi enim :

dicunt : Non timeo mori, sed vellem in lectulo meo mori,

circumdatus fdiis , nepotibus , lacrymis uxoris. Mortem
quidem videntur isti non recusare sed ehgendo gcnus ,

mortis, de timore puniuntur. IUe autem elegit genus mor-

tis,sed quod est deterius omnibus. Quomodo sibi eligunt
homines meUus genus mortis, sic ipse deterius elegit, hoc
quod execrabile erat omnibus Judaeis. Non enim timuil
mori per falsos testes per sentcntiam judicis, qui veiiiet ,

judicare vivos et mortuos non timuit mori per ignomi- :

niam crucis ut omnes credentes ab omni ignominia H-

,

beraret. « Ergo factus obediens usque ad mortem mor- ,

» tem autem crucis » tamen naturaliter aequahs Deo :

j

fortis in virtute majestatis , infirmus compassione hu-

manitatis 5 fortis , ut f aceret omnia j infirm.us , ut reficeret
omnia.
IV. Quod ergo ait Joannes attendite : « Si diligeretis

» me, gauderetis_, quia quoniam Pater vado ad Patrem 5

» major me est^. » Quomodo sequahs, sicut dicit Apos-

tolus? Sicut ipse Dominus « Ego et Pater unum su- :

» mus^.»Et alioloco «Qui me vidit, vidit et Patrem''.)) :

Quomodo hic, « Quia Patcr major me est? » Vox isla,

fratres (juantum Dominus aspirat advertere quodam
,
,

* Philip. 6-8. — Joan. xiv, 'i8. — ^ Id. x, 3o. 4— Id. xiv, 9.

11, ^

cxxvii. 24
370 S. A.UGUSTINI EPISCOPI

modo exprobrantis fuit et consolantis. Fixi enim erant

in homine , et Deum cogitare non poterant. Tunc enim
cogitarent Deum, si ab illis et ab eorum oculis homo au-
ferretur , ut amputata familiaritate quae cum carne erat
facta, discerent vel absente carne Divinitatem cogitare.
Ergo hoc eis ait « Si me dihgeretis, gauderetis quia
:
,

» eo ad Patrem.» Quare? Ut cum eo ad Patrem, possitis

me cogitare aequalem Patri^ Propterea enimwmajor me

» est: » adhuc cum videtis me in carne, adhuc major me
est Pater. Yidete si suscepistis : non enim noverant nisi

hominem cogitare. Hoc dico aliquanto planius ,

propter
fratres nostros tardiores : qui autem inteJlexerunt, ferant
tarditatem caeterorum , et imitentur ipsum Dominum :

« Qui cum in forma Dei esset, humihavit se, factus obe-

» diens usque ad mortem. Si me diligeretis , » quid est
hoc? « Si me dihgeretis ,
gauderetis, quia eo ad Patrem.
» Si me diligeretis , » quid aliud est ,
quam non me dili-
gitis ? Quid ergo dihgitis ? Carnem quam videtis. Ipsara
enim non vultis ab ocuiis discedere. « Si autem me dihgere-
» tis : quid estme ? In principio erat Verbum , et Ver-
» bum erat apud Deum , et Deus erat Verbum '^
: » quod
aitipse Joannes. Si ergo sic me diligeretis, quomodo per
me facta sunt omnia , « Gauderetis ,
quoniam vado ad
» Patrem. » Quare ? « Quoniam Pater major me est. »

Adhuc cum me videtis in terra major me est Pater. Dis- ,

cedam ab oculis vestris tollatur ab aspectibus caro mor- ;

tahs ,
quse propter vestram mortalitatem suscepta est j

indumentum hoc,quod humihtate suscepi, incipiatis non

videre ^ levetur tamen in ccelum ut discatis quid spere- ,

tis. Non enim dimisit hic ipsam tunicam ,

quam hic vo-
luit indui. Nam si hic iliam dimisisset, desperarent omnes
de resurrectione carnis. Modo enim levavit eam in coelum,
' Vide lib. i de Trinitate cap. vu. — ' Joan. i, i.
 SERMO CCLXIV , DE ASCENSlONE DOMINI. 371

et sunt qui dubitent de carnis resurrectione. Si Deus in sc

illam ostendit, homini negaturus est iliam? Deus enim

accepit illam miseratione, homo autem conditione. Et
tamen ostendit iilam confirmavit illos, et levavit illam.
,

Subducto autem ab oculis carnali aspectu, jam illi homi-

nem non viderunt. Si quid erat in cordibus eorum trac-
tum de desiderio carnali ,
quasi contristatum est in ipsis.

Congregati sunt tamen in unum, et coeperunt orare. iJle

autem missurus erat post istum decem diebus interpositis

Spiritum sanctum, ut Spiritus sanctus impleret eos amore

spiritah, auferens eis desideria carnalia. Faciebat eos jam
sic intelhgere Christum quomodo erat Verbum Dei, Deus
apud Deum per quod facta sunt omnia. Non autem pos-
,

sent impleri tali intellectu, nisi carnahs charitas ab eorum

oculis discessisset. Et ideo dixit « Si me diligeretis gau-
:
,

» deretis, quia eo apud Patrem quoniam Pater major me

5

» Secundum hominem major me est aequahs se-

est. » ,

cundum Deum aequalis secundum naturam major se-

: ,

cundum Fiiii misericordiam. Humiliavit enim eum non ,

infra se tantum sed , et infra Angelos ^ , sicut Scriptura

dicit. Non est minor ; et si aliquantum susceptione carnis
ab aequalitate Patris videtis recessisse Filium , unde nun-
quam recedit : sed accipiendo carnem, (accepit enim ho-
minem ) non mutatus
,
est. Quomodo qui accipit vestem ,

non vertitur in vestem , sed manet ipse integer homo in-

tus : et si senator accipiat vestem servilem, si forte non
potest intrare ad consolandum aliquem in carcere com-
peditum cum ipsa senatoria veste accipit habitum car- ,

ceris, videtur sordidus habitus per humanitatem, sed intus

manet dignitas senatoria tanto magis integra, quanto ma-
jore misericordia voluit quod humihtatis erat inducre. Sic
et Dominus manens Deus, manens Yerbum, manens sa-
' Psal. vui, 6.

24.
 ,

372 S. Adgustim EPisgopi

pieiitia, maiiens virtus divina , manens in gubernalione

coelorum , manens in adrainistratione terrarum , implcns
Angelos , totus ubique , totus in mundo, totus in Patriar-
chis, totus in Prophetis totus in omnibus sanctis, totus
,

in utero Virginis, ad induendam carnem ad conjungen- ,

dam sibi tanquam sponsam, ut procederet de thalamo suo

sponsus, ut desponsaret Ecclesiam virginem castam. Ad
hoc ergo minor Patre, quia homo : aequahs autem Patri,
quia Deus. Tolhte ergo de medio desideria carnaha. Tan-
quam hoc diceret Apostohs suis :Non vultis me dimittere:
(quomodo unusquisque non vult dimittere amicum suum,
tanquam dicens Esto nobiscum ahquantum, refrigeratur
:

anima nostra quando te videmus )sed mehus est ut istam :

carnemnon videatis, et divinitatem cogitetis. Tollo me a

vobis exterius, et me ipso impleo vos interius. Numquid
enim secundum carnem et cum carne intrat in cor Chris-
tus? Secundum divinitatem possidet cor : secundum car-
nem per oculos loquitur ad cor, et admonet foras ; habi-
tans intus , ut interius nos convertamur , et vivificemur

ex ipso , et formemur ex ipso 5

quia forma est omnium
infabricata.
V. Ergo si quadraginta dies fecit cum Discipuhs suis
non sine causa quadraginta dies fecit. Forte suflicerent
viginti,sufiicerent triginta: quadraginta dies dispensatio est
totius hujus saecuh. Ahquando inde tractavimus propter
denarium numerum Commemoro vos qui
quater ductum.
audistis. Denarius enim numerus totam sapientiam signi-
ficat. Hsec sapientia dispensata est per quatuor partes

mundi, per totum orbem terrarura et tempora quadri- :

faria dispositione dispertiuntur. Nam annus quatuor tem-

pora habet et mundus quatuor cardines habet. Decem
:

ergo quater ducti quadragenariumnumerum habent. Ideo

autem quadraginta diebus jejunavit Dominus, ostendens
 SERMO CCLXIV , DE ASCE:,S1()NE DOMINI. 373
nobis absliiientiam ab omni corruplione esse debere fide-
libus ,
quandiu sunt in hoc mundo. Quadraginta diebus
jejunavit Elias gestans personam prophetia?. ostendens
,
,

quia etin prophetia hoc docetur.Quadraginta diebus jeju-

navit Moyses, qui gerebat personam Legis, ostendens quia
et in Lege hoc docetur. Quadraginta annis ductus est
populus Israel in eremo. Quadraginta diebus arca in di-
luvio fluctuavit ,
quse arca Ecclesia est : lignis imputribi-
libus facta, ligna imputribiha sunt animae sanctorum et
justorum habens tamen animaha munda et immunda
:
5

quia quandiu vivitur in hoc sseculoet per baptismum tan-

quam per diluvium Ecclesia purgatur, non potest nisi
habere bonos et malos : ideo arca illa et munda et im-
munda habebat. Sed posteaquam exivit inde Noe, non
fecit sacrificium Deo nisi de mundis animahbus. Unde

debcmus intelhgere quia in arca ista et munda et im-

munda animaha sunt sed post diluvium istum non acci-
,

pit Deus nisi eos qui se mundaverunt. Ergo totum hoc

tempus quod videtur, fratres, pro quadraginta diebus
habetote. Totum hoc tempus quandiu hic sumus, arca ,

est in diluvio : quandiu baptizantur Christiani et per

aquam mundantur , natare videtur arca in fluctibus, quse
quadraginta diebus in aqua versabatur. Dominus autem
manens cum Discipuhs per quadraginta dies, significare
dignatus est quia per istud tempus necessaria est omni-
bus fides Incarnationis Christi : quae infirmis est necessa-
ria. Si esset jam oculus, qui videret « In principio erat
» Verbum , » qui videret ,
qui teneret ,
qui ampJectere-
tur ,
qui frueretur , non opus erat ut Verbum caro fieret
et habitaret in nobis sed quia ad illud tenendum et
:

fruendum excsecatus erat oculus interior pulvere pecca-

torum, jam non erat unde intelhgeretur Verbum (|uod 5

dignatus est caro fieri, ut mundaretur quo possit postea

374 S. AUGUSTINI EPISCOPI
videri ,
quod modo non potest. Quia ergo dispensatio
carnis Christi huic vitse fidehbus necessaria est, per quam
tendant ad Dorainum ; cum autem ventum fuerit ad spe-
ciem illam Verbi , omnis carnalis dispensatio non erit

necessaria : ideo conversatio ipsius in carne post resur-

rectionem per quadraginta dies erat necessaria , ut de-
monstraret tandiu esse necessariam fidem Incarnationis
Christi quandiu in ista
,
vita docetur arca in diluvio fluc-
tuare. Ecce quod dico , fratres : credite in Jesum Chris-
tum natum de Maria virgine, crucifixum resurrexisse.Non
opus est ut interrogemus post istud saeculum, quia jam
illud accepimus in fide : tenemus illud ; infirmitati nos-
trae necessarium est. Putate ergo charitatem gaUinse iUius,
quae protegit infirmitatem nostram : putate esse jumen-
tum quod levavit lan-
misericordis iUius transeuntis , in
guidum qui vulneratus erat^ Levavit enim iUum quo?
, ,

In jumentum suum. Jumentum Domini caro est. Ergo

cum transierit hoc saeculum, quod tibi dicetur? Quia recte
credidisti in carnem Christi, modo fruere majestate et Di-
vinitate Christi. Necessarius fuit infirmus infirmo , neces-
sarius erit forlis forti.
VI. Quia et tu deponere habes ipsam infirmitatem,
juxta quod audisti in Apostolo « Oportet corruptil)ile
: hoc
» induere incorruptionem , et mortale hoc induere im-
» mortalitatem. Quia caro et sanguis , ait , regnum Dei
» non possidebunt^. » Quare non possidebunt Quia non .?

resurget caro ? Absit : resurget caro sed quid fit ? Immu-

,

tatur, et fit ipsa corpus coeleste et angelicum. Numquid

carnem habent Angeli ? Sed hoc interest ,
quia ista caro
resurget , ista ipsa quae sepefitur ,
quse moritur 5 ista quae
videtur, quae palpatur, cui opus est raanducare et bi-
bere , ut possit durare ;
quoe aegrotat ,
quae dolores pati-
» Luc. X, 33. — ' i Cor. xv, 5o-53.
 ,,

SERMO CCLXIV , DE ASCENSIONE DOMINI. 375

tur , ipsa habet resurgere , malis ad poenas sempiternas
bonis autem ut commutentur. Cum fuerit commutata,
quid fiet ? Jam corpus coeleste vocabitur , non caro mor-
taHs : quia, « Oportet corruptibile hoc induere incorrup-
)) tionem, et mortale hoc induere immortalitatem. » Mi-
rantur autem si facit Deus de carne corpus coeleste qui ,

de nihilo fecit omnia. In carne constitutus Dominus de

aqua vinum fecit , et mirum est si de carne corpus coe-
leste facere potuerit? NoHte ergo dubitare de Deo quia
potens est illud facere. AngeU ut essent nihil erant sed ,

ipsius majestate sunt quod sunt. Qui potuit te facere cum

non esses, non potest reparare quod fueras, et non potest
dare honorem claritatis fidei tuae propter ipsam incarna-
tionem suam?Ergo cum transierint ista, veniet nobis illud
quod ait Joannes « Dilectissimi fihi Dei sumus, et non-
: ,

)) dum apparuit quod erimus scimus quia cum appa- :

» ruerit similes ei erimus

, quoniam videbimus eum si- ,

)) cut est ^ » Ad istam visionem vos parate interim ,

quandiu in carne estis credite in Christum incarnatum 5

et sic credite, ut non putetis seductos vos esse aliqua

falsitate.Nunquam enim mentitur veritas nam si men- :

titur, quo imus ad consiiium? quid facimus? cui nos

crediraus ? Ergo veritas Verbum verum sapientia vera , ,

virtus Dei vera. « Verbum caro factum est - , »vera caro.

« Palpate, et videte, ait, quia spiritus ossa et nervos non
)) habet, sicutme videtishabere^.wVeraenim ossa erant,
veri nervi , verae cicatrices : verum quidquid tangebatur
vcrum quidquid inteiligebatur. Tangebatur homo , intel-
ligebatur Deus : tangebatur caro , intelligebatur sapien-
tia : tangebatur infirmitas, inteUigebatur potentia. Totum
verum. Taraen deinde caro in coelum praecessit, id est
caput. Sequentur caetera raembra. Quare? Quia oportet
' I Joan. 111, 2. — ' Joan. n, 14 — ^ Luc. xxiv, 39.
 ,

376 S. AUGUSTINI EPISCOPI

ut dormitionem accipiant meml^ra ista aliquantiim , et re-

surgant tempore suo omnes. Si et Dominus tunc vellet

resurgere, non esset in quem crederemus. Ideo voluit pri-
mitias dormientium liberare^ Deo in se ipso, ut cum in
illo videres quod redditum est in te sperares quod do- ,

nandum est. Erit omnis populus Dei aequatus Angelis et

sociatus. Nemo ergo vobis dicat, fratres : Credunt stulti

Christiani quia caro resurget : quis resurgit ? aut quis re-

surrexit? aut quis huc inde venit ab inferis, et dixit vo-
bis ? Christus inde venit : o miser , o cor humanum per-
versum et praeposterum. Si avus ipsius resurgeret, crederet
iUi Dominus mundi resurrexit
: , et non vult credere.
VII. Tenete itaque, fratres mei, veram germanam,
,

cathoiicam fidem. Fihus aequahs est Patri, donum Dei

Spiritus sanctus aequahs est Patri , et ideo Pater et Fiiius
et Spiritus sanctus unus Deus, non
non gradibus tres dii :

sibi adjecti , et unus Deus. Sed

sed majestate adunati ,

Fihus tamen propter nos « Verbum caro factum est et :

» habitavit in nobis. Nam rapinam arbitratus est esse

» aequahs Deo sed semetipsum exinanivit, formam servi

,

» accipiens et habitu inventus ut homo. » Et ut noveri-

,

tis, fratres ,
quia vere Trinitas ista aequahs est, et non est
diclum quia « Pater raajor me est, » nisi propter carnem,
quara suscepit Dominus : quare de Spiritu sancto nun-
quam dictum est Minor est nisi quia ipse non suscepit
: ,

carnem ? Videte quid dixi perscrutamini omnes Scriptu- :

ras,levate omnes paginas, legite omnes versus-, nunquam

invenietis quia Spiritus sanctus minor sit quam Deus. lUe
ergo dictus est minor qui propter nos factus est minor
,

ut per iilum nos eiriceremur majores.

I Fovte libare.
 SERMO CCLXV , DE ASCENSIONE DOMINI. 377

^VVVVVVVVV^VVVt^^XVVM-VVVVVVVVVVVVVVVXt^^XVVVVVWVVWVWWVWVV^-lVWWWWVVV*

SERMO CCLXV*.

De Ascensione Domini, V.

I. Solemnitate diei hujus admonemus scientes, instrui-

mus Ascensum Domini in coelum hodie so-
negligentes.
lemniter celebramus. Dominus enim Salvator noster po- ,

sito corpore et recepto corpore posteaquam resurrexit

, ,

a mortuis , exhibuit se Discipulis viventem ,

quem despe-
raverant morientem. Posteaquam se reddidit oculis in-
tuendum , manibus contrectandum aedificans fidem , ,

exhibendo veritatem ^
quoniam parum fuit humanse fra-

gilitati et infirrase trepidationi tam raagnum miraculum

uno die exhibere , et inde subtrahere ; conversatus est

cum eis in terra, sicut audivimus cum hber Actuum Apos-
tolorum legeretur , conversatus est cum eis in terra qua-
draginla diebus,intrans et exiens, manducans et bibens-:
ut exhiberet veritatem, non quod haberet necessitatem.
Ipso ergo quadragesimo die ,
quem hodie celebramus ,

eis videntibus , et videndo deducentibus , ascendit in

coelum.
II. Tunc ergo posteaquam id quod videbant ascendere
mirabantur, sursum tamen ire gaudebant capitis enim 5

praecessio , spes membrorum est ^ audierunt et angelicam

vocem : « Viri GaUlsei ,
quid statis aspicientes in coelum ?

» Hic Jesus sic veniet ,

quemadmodum vidistis eum eun-

« Alias 6 inter additos a Parisiensibus. — ' Act. i, 3.

 ,

378 S. AUGtJSTmi EPISCOPI

» tem in coelum^
Quid est, « Sic veniet? » In ea for-
»

ma ut impleatur quod scriptum est

veniet : « Videbunt :

» in quem pupugerunt Sic veniet. » Ad homines ve- "^.

niet, homo veniet sed Deus homo veniet. Veniet verus

^

homo et Deus, ut faciat homines deos. Ascendit judex

cceli, sonuit praeco cceli. Bonam causam habeamus, ut

futurum judicium non timeamus. Ascendit enim vide- :

runt qui nobis nuntiaverunt. Qui non viderunt credide- ,

runt alii non credentes irriserunt^. «Non enim omnium

:

» est fides*. » Et quia « Non omnium est fides, et novit

» Dorainus qui sunt ejus^ j»qui disceptamus quod ascen-
Deus? Miremur potius quia descendit in in-
dit in coelura
fernum Deus. Mortem Ghristi miremur, resurrectionem
vero laudemus potius quam miremur. Perditio nostra
peccatum nostrum sanguis Christi, pretium nostrum. :

Resurrectio Christi, spes nostra : adventus Christi, res

nostra. Ille ergo qui est ad dexteram Patris , expectandus
est donec veniat. Dicat anima nostra sitiens illi Quando :

veniet.?Et,« Sitivit anima mea ad Deum vivum '^.»Quando

veniet ? Veniet : sed quando veniet ? Optas ut veniat : uti-

nam paratum te inveniat.

Verumtamen ne putemus nos solos habere hoc de-

III.

siderium de Domino nostro ut dicamus Quando ve- , :

niet? Habuerunt hoc desiderium et Discipuli ejus. Si

possem vobis dicere inhiantibus , expectantibus , suspen-
sis , nosse cupientibus, quaudo veniat Dominus Deus nos-
ter, si quahs vobis viderer ? Sed si
possem vobis dicere ,

hoc ex me non vos speratis audire posse qui si speratis ^

desipitis ipsum certe Dominum Jesum Christura, in cor-

:

pore praesentem, viventem,loquentem, si ante oculos ves-

T
Act. I, II. — ' Zach. XII, 10. — ^ Cod. Cass. vu : Alii viJenles irrlse-
runt. Non enini de tali lacto quod ascendit in ccelum omnium est fides. —
i 2 Tiiess. in, 2.-52 Tim. ii, 19. — ^ Psal. xli, 3.
 ,

SERMO CCLXV, DE ASCENSIONE DOMINI. 379

tros et ante manus vestras haberetis,scio quiaprse istode-
siderio interrogaretis , et diceretis ei : Domine ,
quando
venlurus es ? Discipuli ipsi Dominum Jesum Christum prae-
sentem interrogaverunt.Nonpotestis interrogare quod in-
terrogaverunt audite quod audierunt. Etenim illi tunc
,

erant, nos nondum eramus quibus tamen : si credamus, et

nobis interrogaverunt, et nobis audierunt. Ergo Discipuli
Christi deducturi aspectu ascensurum Christum interroga-
verunt, et dixerunt ei :((Domine, si hoc tempore praesen-
)) taberis ^ ? » Cui dicebant ? Quem prsesentem videbant. « Si

)) hoc tempore prsesentaberis ? » Et quid est illud ? Nonne

praesentem videbant?nonneprsesentem audiebant?nonne
prsesentem etiam tangebant? Quid est hoc , « Si hoc tem-
)) pore proesentaberis ? » nisi quia noverant prsesentia
Christi futurum judicium , ut videretur a suis et ab alie-
nis?Nam quando resurrexit , non est visus nisi a suis.
Hoc ergo sciebant , et fide retinebant, futurum esse tem-
pus quando judicatus judicaret ,
quando reprobatus pro-
baret et reprobaret quando conspicuus utrique ;
hominum
generi alios poneret ad dexteram , aHos ad sinistram , dic-
turus quod utrique audirent, oblaturus quod non utrique
acciperent , comminaturus quod non utrique pertimesce-
rent. Sciebant futurum •, sed quando quaerebant. « Si hoc
)> tempore pi^sentaberis ? )) Non utique nobis 5 nam et
modo videmus te : sed praesentaberis etiam his ,
qui non
crediderunt in te. « Si hoc tempore prsesentaberis , dic
» nobis , et quando regnum Israel ? » Hoc quaesierunt
« Si hoc tempore prcesentaberis , et quando regnum Is-
» rael? » Quod regnum? De quo dicimus « Veniat reg- :

» num tuum"^. » Quod regnum? de quo audituri sunt ad

dexteram positi : « Venite , benedicti Patris mei ,
perci-
)) pite regnum quod vobis paratum est ab origine mun-
« Act, 1, 6. — ="
Matth. vj, 10.
 »

380 S. AUGUSTINI EPISCOPl

» cU'. » Quando dicLurus cst eliam sinislris : « Ite in ig-
» nem neternum,qui paratus est diaboio et angelisejus'*.»
Terribiiis vox , Iremcnda vox 5 sed , « In memoria oeterna
» erit justus , ab auditu malo non limebit^. » Istis lioc,

iilis illud : in utroque verax, quia in ntroque justus.

IV. Sed quod quaerebant, si audierunt_, audiamus : si

non audierunt, quod audierunt teneamus et ^ quod ven- 5

turum est, non timeamus. « Domine, si lioc tempore prae-

» sentarebis? » Et nos sestimantes nos praesentem videre
Dominumincorporeconstitutum,dicamusilli: « Domine,
» si hoc tempore prsesentaberis, et quando regnum Israel^.
Quando regnum tuorum, quando regnum humilium,
quandiu typhus superborum? Certe hoc est quod qusere-
batis, hoc est quod audire desiderabatis. Videamus quid
responderit. Non dedignentur audire agni, quod audierunt
arietes. Audiamus quid dixit ipse Dominus. Quibus? Pe-
tro, Joanni, Andreae, Jacobo, caeteris tantis et talibus, tam
dignis : sed quos invenit indignos, et fecit dignos. Quid eis
respondit dicenlibus : « Si hoc tempore prsesentaberis^ et
» quando regnum Israel? Non est vestrum scire tempora,
» quae Pater posuit in sua potestate^. » Quid est hoc? Di-
citur Petro : « Non est vestrum, » et dicis tu : Meum est?
« Non est vestrum scire tempora, quae Pater posuit in sua
» potestate. » Quod creditis, benecreditis : quia venturura
est. Quando venturum sit, quid ad te? Quando venerit,
prsepara te. « Non est vestrum scire tempora, quae Pater
» posuit in sua potestate. » Guriositas abscedat, pietas suc-
cedat. Quid ad te quando veniet? Sic vive, quasi hodie
venturum sit et non limebis, cum venerit.
;

V. Videte autem ordinem et disciplinam magistri boni,

magislri singularis, magistri solius, Non dixit quod inter-
' Matlh. XXV, 34. — ' Ibid. 4'' — ' P^al. cxi, 7.-4 Forte ut, —
5Act. 1,6. — eibid. 7.
 :

SEUMO CCLXV , DE ASCENSIONE DOMI^t. 381

rogaverunt, quod non interrogaverunt. Sciebat
et dixit
enim quod interrogavcrunt non eis expedire ut nossent
qnod autem sciebat eis expedire, eliam nou eis interrogan-
tibus dixit. « Non est vestrum scire, inquit, terapora. » Quo
tibi tempora? Hoc agitur ut evadas tempora, et quacris

tempora. « Non est vestrum scire tempora, quaePater po-

» suit in sua potcstate. » Et quasi diceretur ei : Et cjuid est
nostrum? Modo audiamus quid ad nos maxime pertineat,
modo audiamus. Quaesitum est quod non oporteat dici :

sed dictum est quod oporteat audiri. « Non est vcstrum

» scire tempora, quae Pater posuit in sua potestate. » Sed
quid est vestrum scire?
VI. « Sed accipietis virtutem Spiritus sancti superve-
» nientem in vos, et eritis mihitestes, » Ubi? « In JcTusa-
» lem. » Consequens erat ut hoc audiremus : his enim
verbis Ecclesia praedicatur, Ecclesia commendatur, unitas
annuntiatur, divisio accusatur. Apostolis dictum est « Et :

» eritis mihi testes. » Fidelibus dicitur, vasis Dei dicitur,

vasis misericordiae dicitur : « Eritis mihi testes. » Ubi? « In
» Jerusalem, » ubi occisus sum
Et in tota Judaea et Sa- : «

» maria, et usque in fmes terrae^ » Ecce quod audite, ecce

quod tenete. Sponsa estote, et sponsum securi expectate.

Sponsa Ecclesia est. Ubi futura praedicata est, quam illi
testes annuntiarent; ubi futura praedicata est? Mulli enim
dicturi sunt Ecce hic est. Audirem_, si non et alius dice-
:

ret Ecce hic est. Quid tu dicis? Ecce hic est. Jam ibam
: :

sed revocat alius simili voce Ecce hic est. Tu ex una :

parte Ecce hic est, alius ex parte alia Ecce hic est. Do-
: :

minum interrogemus, Dominum interpellemus. Sileant

partes, totum audiamus. Dicit unus ex uno angulo : Ecce
hic est, alius ex aho angulo: Non, sed ccce hic est. Tu
Domine dic : lu assere quam redemisti, ostende quam di-
' Act. J,8.
 382 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Ad iiuptias tuas invitati sumus, ostende sponsam
lexisti.

tuam, ne vota tua litigando turbemus. Dicit plane, osten-

dit plane : non deserit inquirentes, non amat litigantes.
Dicit discipulis suis, et non quoerenlibus, dicit^ quia con-
tendentibus contradicit. Et ideo fortasse hoc ab Apostolis
nondurn quserebatur, quia grexCbristi nondumaiatroni-
bus dividebatur. Nos expei'ti dolores divisionis, studiose
coagulum quseramus unitatis. Apostoli quaerunt tempus
Dominus respondet locum Ecclesiae. Non res-
judicii, et

pondit quod quaesierunt, sed nostros praevidebat dolores.

<( Eritis, inquit, mihi testes in Jerusalem. » Parum est. Non
pro hoc tantum pretium dedisti, ut hoc solum emeres. « la
» Jerusalera. » Dic adhuc : « Et usque in fmes terrae. » Ve-
nisti ad fines : quare contentiones non finis.? Nemo mihi
dicat jam ; Ecce hic est : Non, sed ecce hic. Sileat humana
praesumptio, audiatur divina praedicatio, teneatur vera
promissio : « In Jerusalem, et in tota Judsea et Saraaria, et
)) usque in fines terrae. )> His dictis : « Nubes suscepit eum. )>

Jam non opus erat, ut ahquid adderetur, ne ahunde cogi-

taretur.
VII. Fratres, pro magno audiri solent verba novissiraa
parentis ituri in sepulcrura, etcontemnuntur Domini verba
novissima ascendentis in coelum ? Existimemus Dominura

nostrum testamentura scripsisse, et in testaraento suo no-

vissima verba posuisse. Prsevidit enim malorura fdiorum
futura litigia, prsevidit homines partes sibi conantes facere
de possessione aliena. Quare enim non dividant, quod non
emerunt? Quare non concidant, pro quo pretium non de-
derunt? Sedille tunicam desuper textam nusquara consu-
tilera dividi noluit : sorte provenit. In illa veste unitas com-
mendata est, in iila veste charitas praedicata est^, ipsa est

desuper texta. De terra est cupiditas, desuper charitas.

I Joan. XIX, 23.
 SERMO CCLXV , DE ASCENSIONE DOMINI. 383
Agite, fratres : testamentum scripsit Dominus, novissima
verba posuit. Videte, obsccro vos^ et moveat vos, ([uo-
modo et nos, moveat, si fieri potest.
VIII. Duae sunt glorificationes secundum susccpti ho-
minis formam una, qua : surrexit a raortuis tertio die ^ aJia,

qua ascendit in cteium ante oculos Discipulorum suorum.

Duse sunt istae, quae commendanlur, glorificationes ejus
jam factffi. Reslat una et ipsa in conspectu hominum,
cura se judicio praesentabit. De Spiritu sancto hoc erat
dictura per Joannem evangelistam : « Spiritus autem non-
» dura fuerat datus, quia Jesus nondum erat glorificatus ^
)) autem nondum fuerat datus
Spiritus : » quare nondum
fuerat datus? « Quia Jesusnondum erat glorificatus. » Ex-
pectabatur ergo, ut glorificato Jesu daretur Spiritus. Me-
ritoque bis glorificatus, resurgendo et ascendendo, bis
dedilSpiritum. Unum
unus dedit, unitati dedit,
dedit, et
et tamen bis dedit. Primo posteaquam resurrexit dixit ,

Discipulis suis « Accipite Spiritum sanctum^. » Et insuf-

:

flavit in faciem eorum. Habes semel. Deinde promittit ad-

huc se raissurum Spiritura sanctum, et dicit : « Accipietis

» virtutem Spirilus sancti supervenientem in vos^. «Et
alio loco : « In civitate sedete : ego enim impleam promis-
» sionem Patris, quam audistis, inquit, ex ore raeo^. »
Posteaquam ascendil, decem diebus ibi factis misit Spiri-
tura sanctura : ipse est soleranis futurus Pentecostes.
IX. Videte, fratres mei. Quaerat a me ahquis, quare
bis dedit Spiritum sanctum? Muiti multadixerunt, et sicut
homines quaesierunt et aliquid dixerunt quod non est
:

contra fidera; ahus hoc, ahus illud, utruraque quod non

excederet regulara veritatis. Si dicam me scire, quare bis
dederit, mcntiar vobis. Nescio. Qui se dicit scire quod
nescit, temcrarius est : qui se negat scire quod scit, ingra-
^ Joan. VII, 39. — ' Id. xx, 22. — 3 Act. i, 8. —- 4 Luc. xxiv, 49-
 384 S. AUGUSTINI EPTSCOPI
tus cst. Ergo fateor vobis, ({iiare bis dederit Dominus Spi-
ritum sanctum, adhuc quoero : ad aliquid certius pervenire
cupio. Adjuvet me Dominus orantibus vobis, ut quod do-
nare dignatur, et vobis non taceatur. Ergo nescio. Quid
tamen existimem nondum sciens, nondum pro certo tenens,
sicut certissimum teneo dedissequid ergo existimem, non ;

tacebo^ Si hoc est, confirmet Dominus si aliud est quod :

verius appareat, donet Dominus. Ergo arbitror, sed arbi-

tror, ideo bis datum esse Spiritum sanctum, ut commen-
darentur duo praecepta charitatis. Duosuntenimpraecepta,
et una est charitas : « Diliges Dominum Deum tuum ex toto
» corde tuo, et ex tota anima tua •, » et : « Diliges proximum
» tuum tanquam te ipsum. In his duobus praeceptis tota

» Lex pendet et Prophetae -. » Una charitas et duo prae- ,

cepta unus Spiritus, et duo data. Non enim alius datus

:

est prius, et alius datus est postea quia non alia charitas :

diligit proximum, quam illa quae dihgit Deum. Non ergo

alia charitas est. Qua charitate proximum, ipsa charitate

diligimus et Deuro. Sed quia ahud est Deus, ahud proxi-

mus una charitate dihguntur, non sunt tamen unum qui
•,

dihguntur : quia ergo magna est primitus commendanda

dilectio Dei, secunda dilectio proximi ; a secunda autem
incipitur, ut ad primam perveniatur : « Si enim fratrera
» quem vides non dihgis, Deum quem non vides quomodo
» dihgere poteris^? » ideo forte informans nos ad dilectio-
nem proximi, dedit in terra conspicuus et proximis proxi-
mus Spiritum sanctum, insufflando in faciem eorum ^
^ et

ab hac maxime charilate quse in coehs est, de coelo misit

Spiritum sanctum. Spiritum sanclum accipe in terra, et
diiigis fratrem accipe de coelo, et dihgis Deum. Quia et
:

• Florus ad Rom. v. — ' MaUh. xxn, 87, 38. — ^ 1 Joan. iv, 20. —
4 Cod. Cass. vu : Ut ab liac charitate proxinii proficiamus ad cjus charitateiii

qui ia ccelis est ; et ab hac , etc.

 ,

SERMO CCLXV , IIE ASCENSIONE IJOMIM. 385

in terra quod accepisti, cle coelo cst. In terra Christus dcilil
scd de coelo est quod dcdit. lile cnini dedit, (|ui dc coelo
dcscendit. Hic invcnit cui daret, sed inde attulit c|uod
daret.
X. Quid est ergo, tratrcs? An forte commcmoro et hoc,
quomodo charitasad Spiritum sanctum pertineat? Paulum
audite : « Non solum autem, inquit, sed et gloriamur in
» tribulationibus, scientes quia tribulatio patientiam ope-
)) ratur, patientia probationem, probatio vero
spem spes 5

))autem non confundit quia charitas Dei diffusa cst in :

))cordibus nostris ^ Unde charitas Dei diHiisa est in cor-

)>

dibus nostris? Unde? Quid tibi dabas? Quid quasi de tuo

praesumebas? « Quid enim habes, quod non accepisti^?))
Ergo undc, nisi quod sequitur : « Per Spiritum sanclum
)) qui datus est nobis ? )>

XI. Charitasistanon tenetur, nisi in unitale Ecclesire.

Non illam habent divisores, sicut dicit apostolus Judas :

« Hi sunt qui se ipsos segregant, animales, Spiritum non

)) habcntes. Qui se ipsos segregant^ quare segregant? : ))

« Quia animales, Spiritum non habentes. Ideo defluunt, )>

quia coagulum non habent charitatis. Ipsa charitatc plena

est gallina illa propter pullos infirmata^; cum pullis hu-
milians vocem suam, extendcns alas suas : « Quolies,
)) inquit, volui coUigere filios tuos^? non di- » Colligere,
videre^. « Quia habeo, inquit, alias oves, quae non suiit
» de hoc ovili oportet me et ipsas adducere, ut sit unus
:

)) grex ct unus pastor'. Merito non audivit fratrem con-

))

tra fratrcm interpellantem, et dicentcm : « Domine, dic

• Roiu. V, 3-3. '- ' I Cor. iv, 7. — ^ JuJ. i, 19. — !*

Cod. Cass. vii :

CongTCgat nos ipsa charitate plena galliiia illa proptor pullos inlirmal.i. —
5 Mailh. xxui, 37. — ^ Cocl. Cass. vii, lol. o5') : Colligore, non divideie.
Oui enini exlra coUigit , dividit , ot qni inecum , inquit , non colligit , ."^par-

git. CoUigerc, non dividere. Quia, elt. — 7 Joan. x, 16.

cxxvu. 25
386 S. AXJGLSTIM ElUiCOn
)) IVatri meodividat meciim haeroditatem ^ Domiiic, iiiquit,

)) diclratrimeo. )>Qiiid? « Dividat mecum haereditatem. )>

Et Dominus : « Dic homo. )) Quare enim vis dividere, nisi

quia homo^'' Cum enim dicit alius « Ego sum Pauli; alius :

)) autem : Ego ApoUo nonne homines estis? Dic homo

: :

)) Quis constituit me divisorem haereditatis inter vos*. )>

Colhgere veni, non dividere. « Ideo, inquit, dico vobis

)) cavete ab omni cupiditate^. )) Cupiditas enini cupit di-
videre, sicut charitas colligere. Quid est autem : « Cavete
)) ab omni cupiditate, )> nisi, implemini charitate? Nos
charitatem pro captu nostro habentes interpellamus Do-
minum contra fratrem, sicut et ille contra fratrem : sed
non hac voce, non hac postulatione. Ille enim dixit : « Do-
» mine, dic fratri meo dividat mecum hsereditatem. » Nos
dicimus : Domine, dic fratri meo teneat mecum hseredi-
tatem.
XII. Videteergo, fratres, quid maxime diligatis, quid
fortiter teneatis. Glorificatus Dominus resurgendo, com-
mendat Ecclesiam : glorificandus ascendendo, commejidat
Ecclesiam : Spiritum sanctum mittens de coeUs commen-
dat Ecclesiam. Resurgens enim, quid dicit Discipuhs suis ?

« IIa3C dicebam vobis, cum adhuc essem apud vos, quia

» oportebat impieri omnia quse scripta sunt in Lege et
» Prophetis et Psalmis de me. Et tunc aperuit illis sensum,
» ut intelhgerent Scripturas, et dixit eis : Quoniani sic

» scriptum est, et sic oportebat Christum pati, et resurgere

» a mortuis tertio die. » Ubi est Ecclesiae commendatio ?
« Et prsedicari in nomine ejus poenitentiam et remissio-
» nem peccatorum. » Et hoc ubi? « Per omnes gentes, in-

» cipientibus ab Jerusalem*. » Hoc resurrectione glorifi-

catus. Quid ascensione glorificandus ? Quod audistis :

'
Luc. XII, i3, 14. — 'I Cor. m, 4- — ^ Luc. xir, i5. — ^ Id. xxiv,

4^47-
 SERMO CCLXVI, IW VIGIHIS PENTECOSTES. 387
« Eritis mihi testes in Jeriisalenij ct in toLa Jud.Ta et Sa-
» raaria, et usque in fines terrae^ » Quid ipso adventu
Spiritus sancti? Venit Spiritus sanctus : quos primum im-
plevit, linguis omnium gentium loquebantur. Unusquis-
que liomo loquens omnibus linguis, quid aliud significavit,

c[uam unitatem in omnibus linguis? Hoc tenentes, in hoc

firmati, in hoc roborati, in hoc inconcussa charitate de-
fixi, laudemus pueri Dominum, et dicamus Alleluia. Sed
in una parte ? Et unde? et quo usquc? « A solis ortu usque
» ad occasum laudate nomen Domini^. »

SERMO GCLXVP.

In vigiliis Pentecostes.

De versu Psalrai cxl : Emendabit mejustus, ctc. Contra

Donatistas.

I. Inter alia divina Eloquia, quae, cum Psalmus can-

taretur, audivimus, placet adjuvante Domino istam po-
qua dictura
tissiraum discutere et pertractare sententiam,
est: « Emendabit me justus inmisericordia, et arguetme,
» oleum autem peccatoris non impinguet caput meum^.»

Nonnulli enim crediderunt oleum peccatoris, oleum esse

hominis quia « Omnis homo mendax^. » Oleum autem
:

Christi, quia nullum habuitomnino peccatum, etsi pcr

peccatorem ministrctur, non cst olcum pcccatoris. Cum
trcs considcrandi animo occurrant a quo datur, cui da- ,

Act. 1, 8. — 2 Tsal. CM', 3. — ^ Alia'' 5 inter C;itos ev niajoiis Cai-

tliusicc 31SS. — ^ r?al. cxl, 5. — ^ IJ. c\v, ii.

25.
 :

388 S. AUGUSTIWI EPISCOPI

iLir^ per quem dalur non timeamus oleum pcccatoris,

:

quia non intercipit mcdius minister beneficium largitoris.

II. Certe enim solemnitalem modo celebramus adven-
tus Spiritus sancti: nam die Pentecostes , quidics iam coe-
pit , erant uno in loco centum-viginti animae , in quibus
Apostoli et mater Domini et alii utriusque sexus orantes
et expectantes promissum Christi , hoc est, adventum
Spiritus sancti. Non erat inanis spes expectantis, quianon
erat fallax pollicitatio promittentis : quod expectabatur
advenit, et vasa munda , a quibus susciperetur, invenit
« Visae sunt illis linguse divisae velut ignis, qui et insedit
» super unum quemque eorum, etcoeperunt loqui linguis
» sicutSpiritusdabat eispronuntiare ^«Unusquique horao
linguis omnibus loquebatur, quia futuraEcclesiainomni-
bus hnguis praenuntiabalur. Unus homo signum erat uni-
talis: onines linguae in uno homine, omnes gentes in uni-

tate. Qui plenierant, loquebantur : et qui inanes erant,

mirabantur et quod est reprehensibilius, mirabantur et

calumniabantur. Dicebant enim : « Hi ebrii sunt et musto
» pleni. » Quam stulta et calumniosa reprehensio ! Homo
cbrius non alienam linguam discit, sed suam" perdit. Ve-
rumlamen per ignorantes et calumniantes veritas loque-
batur. Jam quippe iUi pleni erant vino novo quia facti ,

erant ulres novi Sed utres novos utres veteres miraban-

^..

tur, et calumniando nec innovabantur, nec iraplebantur.

Sed repressa tandem calumnia mox ubi sermocinantibus ,

rationemque reddentibus et Christi gratia praedicantibus

aures Apostolis praebuerunt, audiendo compuncti sunt,
compunctione mutati sunt, rautati crediderunt; creden-
tes, hoc quod in ahis mirabantur accipere meruerunt. ,

III. Deinde coepit Spiritussanctusdariperministerium

Ai)Oslolorum. Ilii manus imponebant, et illc veniebat.
'
Acl II, 3. — ''
xAiallli. u, 17.
 SERMO CCLXVI , IN VIGILIIS PENTECOSTES. 389
Sed hoc non crat hominum non sibi arrogct minister
:

plus (|uam quod ut niinistcr. Alius cstdonator aiius mi- ,

nistrator. Hoc quippe tcstatus cst Spiritus ne homincs ,

sibi arrogarent quod Dei erat. Hinc enim vohiit Simon

inflari, qui existiraans hoc hominibus csse tribuendum,

pccuniam promisit Apostohs , ut et ad ipsius manus im-
positionem veniret Spiritus sanctus ^ Gratiam non novc-
rat. Nam si gratiam agnosceret , gratis haberet. Ideo
quia vohiit cmere Spiritum, non meruit redimi al)s Spiri-
tu. Quid es, homo, quod te inflarc vis ? SufVicit tibi ut
implearis, non ut inflcris. Qui impletur, dives est qui :

inflatur, inanis est. Sed per homines, inquiunt, dabatur.

Numquid ideo erat hominum quod dabatur ? Sed non
potcrat dari , inquiunt , nisi per homines sanctos. Num-
quid in ipsos per homines venerat ? Apostoh manus impo-
nebant, et Spiritus sanctus veniebat quando ad ipsos :

venit , ipsis t[uis manus imposuit?

IV. Accipite et tenete divina exempla : sed eloquia
Dei sunt, Scripturaeauctoritas, fides verborum , verilas
exemplorura. Totum legimus, totum credamus. Per ma-
nus impositionera Apostolorum datus est multis Spiritus
sanctus : sed per c[uos dabatur, acceperant. Quando acce-
perant? Quando in uno conciavi centum-viginti homines
erant : unusquique eorum orabat, nullus manum impo-
ncbat: orantibus supcrvenit, orantcs implevit, implclos
ministros fccit,et per ipsos suum dedit. Adhuc audite.
Pliilippus evangehsta ,
qui prsedicavit Evangelium in Sa-
maria, unus erat de septem diaconibus : nam in ministerii
necessitate duodccim Apostohs septem diacones additi
erant -, ex quibus erat unus ut dixi, Philippus, qui prop-
,

ter promptum eloquium Evangclista pro-

praedicationis ,

priemcruit appellari. Quamvisomnes hoc agerent; isle/

' A.ct. vrii, i8.
 ,

390 S. AUGUSTINI EPISCOPI

iit dixi, in Samaria Evangeliumprsedicavit * : crcdideriint
multi in Samaria, crcdcntesbaptizatisant'^. Ut autem au-
dierunt Apostoli, miserunt ad eos Petrum et Joannem
utbaptizatis manus imponerent, eteis manus imponendo
impetrarent Spiritum sanctum invocantes. Simon admi-
ratus tantam gratiam Apostolorum, pecuniam dare vo-
luit, quasi iilud, quod invocabatur^ Venale proponeretur;
sedrepulsus est,ettantagratiaindignusinventus est. Acce-
peruntergo illi Spiritum sanctum per manus Apostolorum.
Tunc ergo quia Simonille hominum csse putaverat donura
Dei, ne apud infirmos haec suspicio firmaretur postea :

Eunuchus quidam Candacae reginae veniebat de Jerusalem

quo ierat ut oraret , et sedens in curru legebat Isaiam
prophetam^. Tunc Spiritus sanctus ait Philippo utacce- ,

deret ad currum. Ille qui in Samaria baptizaverat'', et

nemini manum imposuerat, et Apostolis nuntiaverat, ut
per illorum adventura et manus impositionem ab eo bap-
sanctum accipere mererentur accedit ad
tizati Spiritura ,

currum, interrogat Eunuchum utrum intelligeret, quod

legebat. Respondet ille posse se intelligere, si habeat
expositorem^ rogat Philippum, ut currum ascenderet;
ascendit , sedit cum illo , invenit eum legentem in Isaia
propheta quod de Christo fuerat praenuntiatum •, « Sicut

» ovis ad immolandum ductus est ^, » et caetera quae

sunt ejusdem circumstantia lectionis. Tunc interrogans
utrum de se ipso Propheta diceret, an de alio aperta ;

' Act. viii, 3 et seqq. — ^ Cod. Cass. vu, fol. 266 : Ut autem manus
imponeret Pbilippus, et imponendo impetraret Spiritum sanctum , plus erat
ad diaconi ministerium. Proinde consequens erat ut fides Samarioe ab Apos-
tolis nuntiaretur. Nuntiata e«t ; venerunt, et baptizatis manus imposuomnt.
Benedictione sua super illos Spiritum sanctum invitaverunt. Yenit ad manus
impositionem Apostolorum super illos Spiritus sanclus, sed voluntarius, non
coactus. Tunc Simon, elc. — ^ Act. vni, •ij, — 4 Cod. Cass.
etc vii, fol. qGG :

lile qui in Samaria prredicaverat, qui in Saniaria baplizaverat. — * Isai. uii, 7.

 SERMO CCLXVI, IN VIGILIIS PENTECOSTES. 391
occasionis janua evangclizavit Christum januam salulis.
Cum lioec in ilincre ngunlur , vcntum cst ad aquam, ct
ait Eunuchus Philippo : « Eccc aqua ,
quis me prohibet
» baptizari '? » Ait Phihppus ; « Si credis, fieri potcst. »

Etille «Gredo Filium Dei

: esse Jesum. » Descenderunt
in aquam, baptizavit eum Philippus. Posteaquam as-
cenderunt ab aqua, venit super Eunuchum Spiritus sanc-
tus. Ecce Philippus ibi erat, qui in Samaria baptizaverat,
et ad cos baptizatos Apostolos dnxerat, baptizavit, nec
manus imposuit : sed ut ostenderet Spiritus non verum
suspicatum esse Simonem ,
quod hominum donum esset
Spiritus Dei, in hominem venit liberaUter, et liberum
fecit. Venit , ut Deus , et implevit; venit ut Dominus, et
redemit.
V. Forteahquis dicat de contentiosis , quia Philippus
non erat diaconus qui baptizaverat in Samaria, sed Apos-
toluserat ;
quia et inter Apostolos Philippus nominatur'*
et quipropricEvangehsta appeliatus est unus de diaco-
nibus septem. Sed suspicentur quod volunt, cito solvo
queestionem. Apostolus fuerit, an diaconus, quod lectio
tacuit, sit lioc iiiccrtum. Illud tamen scriptum est, quia
mox ut ascenderet de aqua, venit Spiritus sanctus super
spadonem^.Nemo ibi commemorat manus impositionem.
Forte et hoc parum est dicit enim ille Aiiquis prorsus : :

imposuit manura, sed hoc tacuit Scriptura.

illi

VI. Ergo quiddicis? Hoc, inquit, dico, quiain primos

illos centum-viginti revera, quia tunc primum veniebat
Spiritus sanctus, sine impositione manus advenit, ex illo

• Act. vui, 36, elc. — * Cod. Cass. vii, fol. 266 ; Inter Apostolos Pliilip-
pus noniinatur. Legant textum lectionis, et vidcant euuiJem Philippum
nominari, qui proprie Evangelisla appcllatus cst, unus Je tliaconibus septem.
— 3 Non sic liodie Vulgata ; seJ Augustino conseutiunt libri aliquot Grjeci,
ipsequc nieronymus in Dialogo contra Lucifcrianos, cap. 4.
 ,

392 S. JHJGUSTINI EPISCOPI

aulem jam in nerainem venit, nisi fiiisset manus imposi-

ta. Oblitus es Corneiium centurionem : lege diligcnter
et intellige prudenter. Cornelius centurio, sicutin eodem
libro Actuuni Aposlolorum legitur, iibi etiam adventuS
Spiritus sancti praedicatur. Ad centurionem Cornelium
Angelus missus est, nuntiavit illi acceptas eleemosynas
ejus, exauditas orationes : proinde eum debere mittere ad
Petrum, qui habitaret in Joppein domo Simonis coriarii,

eumque accersendum K Tunc autem magna qusestio inter

Judaeos et Gentes versabatur 5 id est, inter eos qui de Judaeis,
et eos qui de Gentibus crediderunt, utrum Evangelium mi-
nistrandum essetincircumcisis. Erat inde magnacunctatio,
cum mittit Cornelius. Interim admonetur Petrus, agitur
negotium regni coelorum_, et hic et ibi, ab illo qui ubique
est. Cum
enim hoec apud Cornehum aguntur, interim et
Petrus in Joppe esurivit, ascendit orare cum ei refectio
pararetur,orantis mens ahenata est; sed ab intimis ad su->
perna; non ut deviaret, sed ut videret. Venit ilh discus
de coelo submissus quasi esurienti coeleste ferculum.
,

Erat autem discus iste quatuor hneis alhgatus habens ,

omnia genera animahum, munda et immunda et voce ,

superna pulsatus est esuriens « Petre, surge, macta et :

M manduca. » Attendit ille, vidit in disco iramunda ani-

malia, quae non solebat tangere et respondit voci « Ab- , :

)) sit a me Domine
, nunquam commune et imraundum
;

1) intravit in os meum. » Et vox ad illum, « Quse Deus

» mundavit, tu immunda ne dixeris -. » Non Petro car-
nahs cibus offerebatur sed mundatus Cornehus nuntiaba-
,

tur. Hoc autem factura est ter, et receptum est vas in

coelum. Evidens mysterium. Discus est orbis terrarum.
Quatuor hneaediscum continehtes, quatuor orbis cardines,
' God. Cass. vii, fol. 266 : Accersendum , et quod prfficipevet faciendum.
Tunc autem, ctc. — ' Act. x, i3-i5.
 SERMO CCLXVI, IN VIGILIIS PENTECOSTES. 393
quos Scriplura commcmorat, diccns : « Al) Orienle et

» Occidente, et ab A(}uiloneet Mari ^ » Aniraalia, omnes

gentes. Ter submissus discus, commmendatio Trinitatis.

Petrus, Ecclesia ; esuriens Petrus, Ecclesia desiderans fi-

deraGentium. Voxco?lestis,sanctumEvangelium: «Macta,

»etmanduca » occide quod sunt, fac quod es. Petro discre-
:

pantede jussu, subito nuntiatum est quodquidam milites

missi a Cornelio vellent eum videre. Et Spiritus sanctus
Petro : « Vade cum eis , ego eos misi. » PergitPetrus jam

de visionenon cunctabundus, sed certus : etsicutlegitur,

nuntiatur Cornclio, occurrit humiliter, prosternitur liu-
militer : levatur humilius. Pervenitur domum, invcniun-
tur multi alii congregati. Narratur Petro quae causa liic-

ritraittendi adeum, etgratiaeaguntur quodveneritPetrus.

Ergo aperto ore suo evangelizare coepit (jcntibus incir-
cumcisis,unde illa magna quaestio versabatur, graliam
Domini Jesu Christi. Erant quidamcum Petro, qui ex Ju-
daeis crediderant, qui possent moveri, si baptizarentur
incircumcisi : ibi plane Petrus ait : « Vos scilis, fratres.
» queraadmodum abominandum sit Judaeo accedere vcl
» conjungi Gentili ^ sed raihi Deus ostendit nerainem
» communem aut imraundum hominera dicere^. » Ille
esuriens respexit ad discum.
VII. Ubi sunt qui dicebant, (
propterea enira totum
narravi, propter quod volo dicere :
) ubi sunt qui diccbant
per hominis potestatem dari Spiritum sanctum? Evange-
lizante Petro, Cornclius et omnesqui cum illo erant gens^,
hoc est, genliles, crediderunt, et subito antequam bapli-
zarentur impleti sunt Spiritu sancto.^Quid hic rcspondet
humana pr.nesumptio? Non solum ante impositas manus,

• Luc. xui, 99. — 2 Acl. X , i3, etc. — ^ Cod. Cass. vii, lol. 2GG : Rlilii

Deus ostcndit qnando ostendit

; ? ubi ostendit? Neminem comniunem aut im-
mundum hominem diceic. —4 Fnrte evan! audientes.
 :

394 S. AUGUSTINI EPISCOPI

sod ante ipsiim baplisnium vciiit Spiritns sanctns, de po-
tcstate, non de ncccssitate. Vcnit antc l)aptismi abiutio-
nem, ut auferret controversiam circumcisionis. Posset
enim a calumniantibus vel non intelligentibus dici Petro
Male fecisti dare Spiritum sanctnm*. Ecce impletumest,
ecce demonstratum est quod Dominus ait : « Spiritus ubi
)) vult inspirat ^. )> Ecce impletum est, ecce monstratur
([uam verum Dominus dixerit : « Spiritus ubi vult ins-
)) pirat. » Et tamen arrogantise spiritum nondum hsere-
licus superbus expirat. Adhuc dicit : Meum est, noli ab
ilio accipere, sed a me. Respondes : Quaero quod Dei est.

Ille : Non «Oleum autem peccatoris non impin-

legisti :

)) guetcaput meum^. » Ergo oleum tuum est? si tuum

est, nolo si tuum est, malum est. Si autem Dei est, et
:

per te malum bonum est. Coenum non inquinat solis ra-

dium_, et tu inquinas Dei oleum? Ideo autem malo tuo
habes, quia quod bonum est malus habes quod Dei est, 5

malus accepisti quia separatus non collegisti, sed spar-

:

sisti. Qui manducant indigne, judiciura sibi manducant

et bibunf* quia manducant indigne, non raanducant?

:

Indigno bucellam Ghristus Judae dedit et ille hanc ad ,

judicium accepit^. Numquid

malo accepit? numquid a
malum accepit? Sed ideo reus est, quia a bono bonum
malus accepit. Non est ergo oleum peccatoris, oleum salu-
taris. Bene accipiatur, et bonum est et si male acci- :

piatur, bonura est. Vae horainibus bonnm male accipien-

libus.
VIII. Vide tamen Scripturse sensum., ne forte aliquid
admoneat, quod inteUigentise pateat meliori : «Emenda-
)) bit me, inquit, justus in misericordia : )> et si cae-

'
Cod. Cass. VII, fol. 266 : Male fecisti incircumcisis dare baptismuni.
Numquid posset dici Deo : Male fecisti dare Spiritum sanctum? Ecce , ctc.
— ' Joan. III, 8.-3 Psal. cxt, 5. — 4 i Cor. i, 29. — ^ Joan. xni, 26.
 SERMO CCLXVr, IN VIGILIIS PENTECOSTES. 395
dil, amnl; diligit olijurgator- decipit adulator : illemi-
seretur, circumvenit. Dura est virga c.Tcdentis^ molle est
ille

oleum blandientis. Etenimomnesadulatorescaputungunt,

non viscera sanant. Ama objurgatorem, caveadulatorem.
Si enim amas veridicum objurgatorem et caves fallacem

adulatorem, potes dicere quod cantatum est « Emen- :

» dabit me justus in misericordia, et arguet me, oleum

))autem peccatoris, hoc est blandimentum adulatoris,

))non impinguet caput meum. » Pingue caput, grande
caput est grande caput, superbum caput est. Melius est
:

cor sanum, quam grande caput sed cor sanum facit :

virga objurgantis, grande caput facit oleum peccatoris ,

hoc est assentatioadulatoris. Si caput grande fecisti, cave

pondus capitis, ne in praecipitium perducaris. H.nec,

quantum existimo, pro tempore de had una Psalmi sen-

tentia suflicienter locuti sumus, Domino adjuvante, et

corda vcstra in secreto sedificante.

aVXWWWtX^ VV^^ VVV^ VVVV VVV"» VV/VV V%/V*VVV\AVV^VV\'* VVV% VVVV VVV% VVV^fcVVVVVVX^ v%/v% /w

SERMO CCLXVIP.

In die Pentecostes, I.

I. HoDiERNi diei solemnitas Domini Dei magni et magnae

gratiae, quae superfusa est super nos, recordationem fa-
cit. Ideo enim solemnitas celebratur, ne quod semel fac-
tum est, de memoria deleatur. Solemnitas enim ab eo

' Coi'.. Cass. VII, fol. 266 adJit in finc : Doniino adjuvanlc ct coida vcptia
in secreto tedificante. Ergo deinceps lectiones audivimus. — » Alias de tem-
porc i8(i.
 ,
:

396 S. AUGUSTINI EPISCOPI

quoc] solet in aniio, nomen accepit ; quomodo pcrennitas
lluminis dicitur. Quia non siccatur seslate, sed per totum
annum fluit : ideo perenne, id est, per annum ^ sic et so-
Jenne, quod solet in annocelebrari. Gelebramushodiead-
ventum Spiritus sancti. Dominus enim Spiritum sanctum
de coelo misit, c[uem in terra promisit. Et quia sic promi-
serat de coelo esse missurum : « Non potest ille venire_,
» ait, nisi ego abiero; dum autem abiero, mittam illum
» ad vos' :» passus est, mortuus est, resurrexit, ascen-
dit; restabat ut impleret quod promisit. Hoc expectantes
Discipuli ejus, animae , ut scriptumest, centum-viginti
decuplato numero Apostolorum^; duodecim enim elegit
et in centum-viginti Spiritum misit : hoc ergo promissum
expectantes in una domo erant , orabant : quia desidera-
bant jam ipsa fide, quod ipsa oratione, ipso spiritali de-
siderio; utres novi erant, vinum novum de coelo expecta-
batur et venit. Jara enim fuerat raagnus botrus ille cal-
,

catus et glorificatus. Legimus enim in Evangelio « Spiritus :

» enira nondum erat datus ,

quia Jesus nondum fuerat
» glorificatus".»
Jam quidrespondit, audistis, magnummiraculum.
II.

Omnesqui aderant, unam linguam didicerant. Venit Spi-

ritus sanctus, impleli sunt , coeperunt loqui linguis variis
omnium gentium ,
quas non noverant , nec didicerant
sed docebat ille qui venerat; intravit, impleti sunt, fu-
dit. Et tunc hoc erat signum, quicumque accipiebat Spi-
ritum sanctum, subito impletus Spiritu, linguis omnium
loquebatur, non solum centum-viginti. Docent nos
illi

litterse ipsne, postea crediderunt homines baptizati sunt, ,

acceperunt Spiritum sanctum, linguis omnium gentium

locuti sunt^. Expaverunt qui aderant, aiii admirantes,
alii irridentes : ita ut dicerent : «Isti ebrii sunt, musto
' Joan, XVI, 17. — ' Act 1, i5. — ^ Joan vn, Sq. — 4 Act. x, 46-48.
 SERMO CCLXVir, IN DIE pentecoStes. 397
)) pleni sunt ^ » Ridebant , et aliquid verum diccbant.
Impleti enim erant utres novo vino. Audistis cum Evan-
gelium legeretur : « Nemo mittit vinum novum in utrcs
)) veteres^, » spiritualia non capit carnalis. Carnalitas vc-
tustas est, gratia novitas est. Quantocumquc homo in
melius fuerit innovatus, tanto amplius capit, quod ve-
rum sapit. Bulliebat mustum, et musto buUiente linguoe
gentium profluebant.
III. Numquid modo, fratres, non datur Spiritus sanc-
tus? Quisquis hoc putat, non est dignus accipere. Datur
et modo, Quarc ergo nemo loquitur linguis omnium gen-
tium, sicut loquebatur qui tunc Spiritu sanclo impieba-
tur? Quare? Quia quod illud significabat, impletum est.

Quidestillud Quando celebravimusQuadragesimam^, rc-

?

colite quia commendavimus vobis Dominum Jesum Chris-

,

tum Ecciesiam suam commendasse et ascendisse. Quaere-

bant Discipuli, quando erit finis saeculi? Et ilie «Non :

)) est vestrum scire tempora vel momenta quse Pater po- ,

)) suit in sua potestate. » Adhuc promittebal quod hodie

complevit : « Accipietis virtutem Spiritus sancti superve-
)) nientis in vos, et eritis mihi testes in Jerusalem, et in tota
)) Judaea et Samaria, et usque in fines terrae ^. » Ecclesia
tunc in una domoerat, accepit Spiritum sanctum : in ho-
minibus paucis erat, in linguis totius orbis erat. Ecce quod
prsetendebat modo. Nam quod illa Ecclesia parva Hnguis
omnium quod Eccle-
gentium loquebatur ,
quid est , nisi

sia ista magna a solis ortu usque ad occasum linguis

omnium gentium loquitur ? Modo impletur quod tunc

promittebatur. Audivimus, videmus. «Audi, filia et _,

)) vide * : » Ipsi reginae dictum est : « Audi, filia, et vide: »

I Act. II, i3. — ' Matlh. ix, 17. — 3 foiie diera quadiagesimoni. —
4 Act. I, 7, 8. - 5 psal. xliv, ii.
398 S. AUGUSXIM EPISCOPI

Audi promissum, vide completum. Non te fefellit Deus

tuus, non te fefellit sponsus tuus, non te fefellit qui suo
sanguine tedotavit non tefefellit qui dc foeda pulchram,
:

de immunda virginem fecit. Tu tibi promissa es : sed pro-

missa in paucis, impleta in mullis.
IV. Nemo ergo dicat: Accepi Spiritum sanctum, quare
non loquor linguis omnium gentium ? Si vultis habere
Spiritum sanctum intendite fratres mei
, , : spiritus noster
quo vivit omnis homo, anima vocalurj spiritus noster
quo vivit singulus quisque homo_, anima vocatur : et vi-
detis quid faciatanima in corpore. Omnia membra vegetat,
per oculos videt, per aures audit, per nares olfacit, per
linguam loquitur, per manus operatur, per pedes ambu-
lat omnibus simul adest membris, ut vivant vitam dat
: :

omnibus, officia singuhs. Non audit oculus, non videt

auris , non videt Jingua nec loquitur auris et oculus
,
5

sed tamen vivit vivit auris vivit hngua oflicia diversa

: , :

sunt vita communis. Sic est Ecclesia Dei in ahis sanctis

, :

facit miracula^ in ahis sanctis Joquitur veritatem , in aJiis

sanctis custodit virginitatem, in aJiis sanctis custodit pu-
dicitiam conjugaJem , in aJiis hoc, in ahis iJJud : singuJi
propria operantur, sed pariter vivunt. Quod autem est

anima corpori hominis, hoc est Spiritus sanctus corpori

Christi quod est EccJesia : Jioc agit Spiritus sanctus in
tota EccJesia ,
quod agit anima in omnibus membris unius
corporis. Sed videte quid caveatis, videte quid observetis,
videte quid timeatis. Contingit ut in corpore humano,
imo de corpore aJiquod praecidatur membrum , manus,
digitus, pes; numquid prsecisum sequitur anima ? Gum
in corpore esset, vivebat; praecisum amittit vitara. Sic et
homo Christianus cathoJicus est ,dum in corpore vivit j

prsecisus haereticus factus est, membrum amputatum non

 SEnMO CCLXVII , IK DIE VEMECOSTES. 399
sequitur spiritus. Si crgo vullis vivcrc de Spirilu sancto,
tenete charitatcm, amate vcritatem, dcsiderateunitatem,
iit perveniatis ad acternitatem. Amcn.

wwwwww wwww ww ww ww ww wwww vw^ vwv ww w\/v ww vw/\ ww wvv w

SERMO CCXLVP.

In (Ue Pentecostes y II.

Propter adventum Spiritus sancli hodiernus dies

I.

solemnis est nobis a resurrectione Domini quincjuage-

,

simus septem septimanis multiplicatus. Sed computantes

septem septimanas, quadraginla-novem invenietis : unus
additur, ut nobis unitas commendetur. Quid ipse adventus
Spiritus sancti quidegit? Proesentiam suam undedocuit?
,

unde monstravit ? Linguis omnium gentium locuti sunt om-

nes. Erantautem in uno lococcntum-viginli per deccm :

duodenarius Apostolorum numerus sacratus mysterio est

decuplatus. Quid crgo, singuli in quos venit Spiritus
sanctus, singuhs hnguis omnium gentium sunt locuti , illi

aha hngua, etilhaha, et quasi diviseruntinter sehnguas

omnium gentium? Non sic sed unusquisque homo, unus
:

homo hnguis omnium gentium lo([uebatur, Loquobatur

unus homo hnguis omnium gentium unitas Ecdesine in :

linguis omnium gentium. Ecce et hic unitas Ecclesioe ca-

ihohcae commendatur toto orbe diirusoe.
IL Qui ergo habet Spiritum sanctum, in Ecclcsia cst,

qu;p loquilur omnium hnguis. Quicum(|ue prnetcr hanc

Ecclesiam est, non habet Spiritum sanctum. Ideo enim

' Alias 20 cx SirmonJianis.

 ,

400 S. AUGUSTINI EPISCOPI

Spiritiis sanctus iii omnium linguis gcnliura se demons-
trarc dignatus est , ut ille se intelligat habere Spiritum
sanctum , qui in unitate Ecclesise continetur quae linguis ,

omnibus loquitur. « Unum corpus, Paulus dicit apos-

tolus « Unum corpus, et unus spiritus^ » Membra nos-
:

tra attendite. 31ultis membris constitutum est corpus, et

vegetat membra omnia unus spiritus. Ecce humano Spi-
ritu, quo sum cgo ipsc homo, membra omnia colJigo :

impero membris ut moveantur, intendo oculos ad viden-

dum aures ad audiendum linguam ad loquendum raa-
, , ,

nus ad operandum, pedesad ambulandura. Oflicia mem-

brorum dispartita sunt sed unus spiritus continet omnia.
,

Multa jubenlur, multa fiunt unus jubet, uni servitur. :

Quod est spiritus noster, id est aniraa nostra, ad racmbra

nostra hoc Spiritus sanctus ad raembra Christi ad cor-
^ ,

pus Ghristi, quod est Ecclesia. Ideo Apostolus, cum

corpus unum nominasset, ne intelligeremus mortuum
corpus :« Unum, inquit, corpus. » Sed rogo te, vivit

hoc corpus ? Vivit. Unde? De uno spiritu. «Et unus spi-

)) ritus. » Attendite ergo , fratres , in nostro corpore , et
dolete eos, qui de Ecclesia praeciduntur. In membris
nostris ,
quandiu viviraus , cura sani sumus , implent
orania membra oflicia sua. Si unum merabrum dolet ali-
cunde , compatiuntur omnia membra. Tamen quia in
corpore est, dolere potest, expirare non potest. Quid est
enira expirare, nisi spirilura araittere? Jam verosi raem-
jirum praecidatur de corpore , numquid sequitur spiritus?
Et taraen membrum agnoscitur quid est •, digitus est
manus est, brachium est, auris est : praeter corpus habet
formam, sed non habet vitam. Sic et homo ab Ecclesia
separatus. Quseris ab illo sacramentum, invenis : quaeris
baptismura , invenis : quoeris symboium , invenis. Forma
' Ephes. IV, 4« — ' Florus et Beda ibid.
 SEUMO CCLXVIir , IN DIE PEMTECOSXES. -iOl

cst : nisi intus spiritu vegeteris , frustra foris dc tornia

gloriaris.

III. Charissimi , multum Deus commcndat unitatem.

Hoc ipsum vos moveat, tiuod in principio crcaturarum,
(juando Deus cuncta conslituit, iecit sidera in ccclo , in
terra autem herbas et ligna, dixit : « Producat terra, » et

producia sunt ligna , et cuncta virentia ^ dixit : « Produ-

» cant aquae natantia et volatilia^ » et factum est sic : « Pro-
» ducat tcrra aniraam vivam omnium pecorum et bestia-
» rum^ » et factum est sic. INumquid Deus de ave una
fecit Cicteras aves';:' num([uid de uno pisce omnes piscesi'
de uno ecjuo omnes equos ? de una J)estia omnes bestias?
Numquidnon multa simulterra produxit, etmultiplicibus
foetlbus multa complevit ? Ventum est ad hominem^facien-
dum, et factus est unus, de uno genus humanum. Nec
duos facere voluit separatim, mascuium et foeminam : sed
unum, et dc uno unam. Quare sic? Quare ab uno genus
huraanum inchoatur nisi quia generi humano unitas ,

commendatur ? Et Dominus Cliristus ex una unitas* ,

virgo est; tenet virginitatem, servat incorruptionem.

IV. Ipse Dominus Ecclesifc unitatem comraendat Apos-
tolis : ostendit sc ,
putant iili spiritum se videre : expa-
vescunt , confirraantur, dicitur eis : « Quid turbati estis,
» et cogitationes ascendunt in cor vestrum ? Videte ma-
» nus meas : palpate , et videte ,
quia spiritus ossa et
» carnem non habet, sicut me videtis haljere^. » Ecce
adhuc iilis turbatis prae gaudio accipit cibum non eges- , ,

tate, sed potcstate ; accipit corara illis : commendat con-

tra impios corporis veritateni , coramendat Ecclesiae uni-
tatem. Quid cnim ait ? «Nonne haec sunt quoe locutus
» cum adhuc essem vobiscum , quia oporte-
sura vobis ,
» bat impleri omnia quoe scripta sunt in lege Moysi
' Gen. 1. — » Forte ex una unitas. — ^ Luc. xxiv, 38, og.
cxxvii. 2(j
402 S. ALGUSTIMl EPISCOPI
)) ct Proplietis et Psalmis de me? Tuuc aperuit illis sen-
)) siim , Evangelium loquitur, ut intelligerent scrip-
)) turas. Et dixit eis : Quia sic sciiptum est, et sic oportebat
» Christum pati, et resurgere a mortuis tertio die^ )> Ecce
caput nostrum 5 ecce caput , ubi sunt membra ? Ecce
sponsus , ubi est sponsa ? Matrimoniales tabulas lege :

sponsum audi. Sponsam quaeris ? Ab ipso audi nemo illi :

toUit suam, nemo supponit alienam ab ipso audi. Ubi :

quaeris Ghristum ? In fabulis horainum, an in veritate

Evangeliorum ? Passus est, resurrexit tertio die, ostendit
se Discipulis suis. Jam ipsum habemus illamubi quseri- :

mus? Ab ipso interrogemus : « Oportebat Ghrislum pati,

» et resurgere a mortuis tertio die. Ecce jam faclura ))

estj jam videtur. Dic, o Domine, tu dic^ Domine, ne nos

erremus «Et praedicari in nomine ejus poenitentiam et
:

» remissiouem peccatorum per omiies gentes , incipien-

» tibus ab Jerusalem -. )) Goepit ab Jerusalem, et pervenit
ad nos. Et il:)i est^ et hic. Non enira ut ad nos veniret,
inde discessit : excrevit, non migravit. Hoc commendavit
continuo post resurrectionem suam. Fecit cum illis qua-
draginta dies : ascensurus in coelum ipsam rursus Eccle-
siam commendavit. Sponsus profecturus sponsam suani
amicis suis commendavit non ut amet aliquem ipsorumj :

sed ipsum tanquam sponsum illos tanquam amicos ,

sponsi, neminem eorum taiKjuam sponsum. Hoc ztlant

amici sponsi, et non eam admiltunt lascivo amore cor-
rurapi. Oderunt quando sic amantur. Attendite zelantem
amicura sponsi : cum videret sponsam per amicos sponsi
quodam modo fornicari , ait :« Audio in vobis schismala
» esse , et ex parte credo^. Nuntiatum est mihi de vobis ,

» fratres, ab his qui sunt Ghloes, quia contentiones sunt

» in vobis , et unusquisque vestrum dicit : Ego quideni
Luc. XXIV, 44"46. — ^ Ibid. 47- — ^ i Cor. xi, i8.
 :

SERMO CCLXVIII , IN DIE PENTECOSTES. ^03

» sum Pauli, ego vero A|)ollo, ego autem Ceplirc , ego
» autem Christi. Uivisus est Christus ? Numquid Paulus
» pro vobis crueifixus est, aut iii nomine Pauli baptizati
» estis^?» O amicum Amorem ! sponsse alien.e repellit a
se. Non vult sc amari pro sponsa , ut possit regnare cum
sponso. Commendata est ergo Ecclesia ; et quando as-
cendit in ccelum , sic iilis dixit ,
qui quaerebant de fine
sseculi : « Dic nobis quando ista fient, et quando lempus
» adventus tui-V » Etille : « Non est vestrum scire tem-
» pora ,
quse Pater posuit in sua potestate. » Audi quid
noveris a magistro, discipule : « Sed accipielis virtutem
» vos^» Etfactum est
Spiritus sancli supervenientem in
quadragesimo die ascendit in^celum^ et ecce hodierno
die adveniente Spiritu sancto implentur omnes qui ade-
rant, loquuntur jinguis omnium gentium. Item ipsa uni-
tas per linguas omnium gentium commendatur. Com-

mendatur a Domino resurgente comraendatur a Christo ,

ascendente ; confirmatur ab Spiritu sancto liodie ve-

niente.

'
I Cor. 1, n-i3. — - MaUli. xxiv, 3. — ^Act. i, 7, 8.

2G.
 ,

404 S. AUGUSTIM Enscopi

IfVliVVl/tVVVVVVV^VVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVV^VVVVVWVVVVVVVWVVVlV^iWWVVV^iWVWVVVV^

SERMO CCLXIX^

In die Pentecostes , ///.

I. Adventum Spiritus sancti anniversaria feslivilale

celebramus. Huic solemnis congregatio, solemnis lectio,
solemnis sermo debetur. Illa duo persoluta sunt, quia et

frequentissimi convenistis , et cum legeretur , audistis.

Reddamus non desit obsequium linguae nos-

et tertium :

trae ei qui et lingua omnes indoctis donavit

,
et linguas ,

doctorum in omnibus gentium subjugavit, et diversaslin^

guas gentiura ad unitatem fidei congregavit. « Factus est
» enim subito de coeJo sonus quasi ferretur flatus vehe- ,

» mens et visae sunt illis iinguae divisse

, velut ignis ,

» qui et insedit super unumquemque eorum, et coepe-

» runt linguis loqui, quemadmodum Spiritus dabat eis

» pronuntiare^. » Flatus enim ille non inflavit, sed ve-
getavit : ignis ille non cremavit, sed excitavit. Impletum
est in eisquod fuerat tanto ante proplietatum « Non sunt :

» loquelae, neque sermones, quorum non audiantur voces

» eorum » ut deinde ad praedicandum Evangelium dis-
:

tributi quod sequitur facerent « In omnem terram

,
, :

» exiit sonus eorum et in fines orbis terrse verba eorum '. »

,

Quid enim aliud Spiritus sanctus prsenuntiabat in linguis

omnium gentium quas donabat eis qui unam tantum
, ,

buae gentis linguam didicerant. (quod indicium praesentiae

suae tunc esse voluit ) nisi omnes gentes Evangeiio credi-

i
Alias 21 ex Siimondianis. — » Act. u, 2-4. — ^ Psal. xviii, 4> 5.
 ;

SERMO CCLXIX, IN DIE PENTECOSTES. 405

luras , iit primo unusquisc[ue fidelium postca vero ipsa ,

unitas Ecclesiae linguis omnibus loqueretur ? Quid ad hoec

dicunt, qui Chrislianse societali, quaeinomnibusgentibus
fructificat et crescit, nolunt incorporari atque conjungi?
Numquidnam possunt ncgare ,etiam nunc in Christianos
venire Spiritum sanctum ? Cur ergo nunc neque apud
nos, neque apud illos quisquam loquitur linguis omnium
gentium (quod tunc erat adventus ejus indicium ,) nisi
,

quia nunc impletur quod tunc significabatur ? Tunc enim

et unus fidehs linguis omnibus loquebatur et nunc uni- :

tas fidelium linguis omnibus loquitur. Itaque etiam nunc

omnes lingune nostrse sunt, quoniam membra sumus cor-
poris in quo sant.
II. Necimmerito recteintelligitur, quamvis ipsos bap-

tismum Christi habere fateamur, haereticos non accipere

ve! schismaticos Spiritum sanctum, nisi dum compagini
adhaeserint unitatis per consortium charitatis. Tunc enim
gentium linguse etiam ipsorum erunt quia ubi sunt illae, :

ibi et ipsi erunt in eodem scilicet Christi corpore ubique

,

crescente, servantes unitatem spiritus in vinculo pacis *.

Hoc vinculum quem non alligat , servus est : « Non enim

» accepimus , sicut Apostolus ait , spiritum servitutis
)) iterum in timore 5 sed accepimus Spiritum adoptionis
» filiorum , in quo clamamus : Abba Pater *. » Proinde
,

veraciter sapimus, ideo linguis omnium gentium demons-

tempore praesentiam suam Spiritum sanctum ,
trasse illo
ut etiam hoc tempore quo se non ita demonstrat noii
, ,

eum intelhgatur habere, quamvis sacramento baptismi

imbuatur, quisquis ab unitate omnium gentium separa-
tur. Et ne putaretur consequens esse, ut quisquis baptis-

mum Trinitatis habuerit, habeat etiam Spiritum sanctum

propterea etiam in ipsa unitate facta est tanta dislinctio,
» Eplies. IV, 3. — ' Rom. vni, i5.
 ,

406 S. AUGUSTINI EPISCOPI

ut invcniamus quosdam
Spiritum sanctum pos-l)aptizatos

tea mcruisse, cum ad

Samariam vcnissent Apos-illos in
toli, quibus absentibus fuerant baptizati^ alios autem, :

({uod singulare occurrit exemplum , cum antc l)aptismum

pcrccpisse; sicut loquente Petro, Cornelio et cis qui cum
illo erant^ , superna potestate concessum est , cui homo
contradicere nihil potest. Super alios mox baptizatos ad-
venil; sicut super illum spadonem, cui Philippus ex pro-
pheta Isaia evangclizavcrat Christum^. Super alios per
manuura impositionem Apostolorum, sicut masime pluri-
mos. Super alios , nullo manum imponente , scd cunctis
orantibus^ sicut eo ipso die, quem solemniter hodie cele-
bramus , cum essent in uno conclavi centum-viginti ani-
mpe cum Apostolis. Super aliquos, ncc aliquomanumim-
ponente, nec aliquo orante, sed verbum Dei cunctis au-
dientibus ^ sicut super illos, quos paulo ante commemoravi,
Cornehum et domesticos ejus. Gur igitur modo sic, modo
autem sic , nisi ne ahquid hinc humanae superbiae , sed
totum divinae gratiae potestalique tribuatur? H^ec itaque
distinctio inter acceptionem baptismi, et acceptionem
Spiritus sancti, satis nos instruit, ne habere hos continuo
Spiritum sanctum putemus, quos habere baptismum non
negamus. Quanto magis illos, quos non solum nuUa''
charitas Christianae unitatis armavit? « Charitas enimDei
» diffusa est in cordibus nostris ; » non utique per nos
ipsos , sed sicut sequitur : « Per Spiritum sanctum , qui
» datus est nobis ^. » Quamobrem sicut tunc indicabant
adesse Spiritum sanctum in uno homine hnguae omnium
gentium : sic eum nunc charitas indicat unitalis omium
gentiura.
III. « Animalis autera honjo, Apostoli verba sunt
« Act. viit, 17. — 2 M. X, 44- — ' ^'^- vin, 3o. —4 Deest liic aliquiij.

— 5 Roin. V, 5.
 SERMO CCLXIX , IN DIE PENTECOSTES. •407

» non percipit qune sunt Spiritus Dci^ » Et uliquc aui-

malos increpat, cpiihus Unusquisque vcslrum di- ail : «

» cit Ego ([uidem

: snm Pauli, cgo autem Apollo, ego
» vcro Cephae, ego autem Christi. Divisus est Christus?
» Nnmquid Paulus pro vobis crucifixus cst? aut in
» noniinc Pauh baptizati estis'^? » Sicut enim spiritales

unitate gaudent, sic animales dissensionibus student.

De his et Judas apostohis apertissime scril)ens : « Hi sunt,
» inquit, qui segregant semetipsos, animales, spiritum
» non habcntes^. » Quid evidentius ? quid exprcssius?
Desinant itaque insipientes sibi blandiri, nobisque di-
ccre Quid acccpturi snmus, cum ad vos accesserimus,
:

cum jam nos baptismum Christi habere fateamini ? Res-

pondemus eis Habctis baptismum Christi, venite ut
:

habeatis et Spiritum Christi. Timete quod scriptum est :

« Quisquis autem Spiritum Christi non habet, hic non

» est ejus*. Christum forma sacramenti
» Induistis :

induitc exemph. « Quoniam Christus pro

imitatione
» nobis passus cst, rehnquens nobis exemplum, ut se-
» quamnr vestigia ejus^ » Nohte esse « Habentes for-

» mam pietatis, virtutem autem ejus abnegantes^. » Quae

autem major est virtus pietatis, quam charitas unitatis?

Dicitur in Psalmis « Omnis consummationis vidi finem : :

» latum mandatum tuum valde'. »Quod mandatum, nisi

de quo dictum est « Mandatum novum do vobis, ut :

» vosinvicem dihgatis^ ? » Quarc latum nisi qnia «Cha- ,

» ritas Dei diffnsa est in cordi])us nostris '-^

? Quare omnis
consummationis est fmis , nisi quia « Pleniiudo legis est
» charitas; et omnis lex inhoc sermone recapitulatur, in
» eo c[uodscriptum est : Diliges proximum tuum tanquam
' I Cor. II, —
i/|. = IJ. 1, 12, i3. — 3 Jud. XIX. — 4 nom. vin, 9. —
5 I Petr. ii^ 21. — ^2 Tim. 111, 5. — 7 Psal. cxviii, <j6. — ^ Joan. xiri, 34.
: noni. V, 5.
 :

408 s. auguSttni episcopi

» te ipsuni ' ? » Ita autcm proximos tanquam vos ipsos

diligistis, ut cum mali a!i(juid, quod ncc visum, ncc pro-

batum est in vobis, crcdi de vobis nolitis, id quod nec
vidistis, nec probatum accepistis, de toto terrarum orbe
credatis.
IV. Videmini vobis dicere : «Dominus Jesus. » Et forte
non intelligentes attenditis ad id quod Apostolus ait
« Nemo dicit : Dominus Jesus , nisi in Spiritu sancto^. »

Sed hoc quod ait : « dicit, » signate positum est, et proprio

quodam modo. « Ncmo enim dicit Dominus Jesus nisi
: ,

» in Spiritu sancto : » sed si dicit factis, non solis verbis.

Nam possunt dicere Dominus Jesus, » etiam de quibus : «

ait : « Quaedicunt facite, quae autem faciunt, facere no-

» lite ^. » Omnes hc-ereses ,
quas utique etiam vos impro-
batis , dicunt : « Domiaus Jesus. » Nec utique segrega-
turus est de regno coelorum eos, quos invenerit in Spiritu
sancto, et taraen ait : « Non omnis qui dicit mihi : Do-
» mine, Domine, intrabit in regnum coelorum*. » Sed,
« Nemo dicit Dominus Jcsus nisi in Spiritu sancto »
: , :

nemo plane, sed eo modo quo dictum est id est, factis. ,

Unde secutus adjunxit « Sed is qui facit voluntatem Pa- :

» tris mei, qui in coelis est , ipse intrabit in regnum coe-

» lorum. » Dicit enim et de quibusdam idem Apostolus :

« Confitentur se nosse Deum , factis autem negant^ »

Quemadmodum negaturfactis, sicdiciturfactis.Hoc modo

dicendi « Nemo dicit Dominus Jesus
: nisi in Spiritu : ,

» sancto. » Si ergo unitati non accesseritis , segregantes

vosmetipsos , animales eritis •, Spiritum non habentes. Si
autemficle accesseritis : « Spiritussanctus disciphnseefTu-
» giet fictum'^. » Tunc ergovos sanctum Spiritum habere
cognoscite, quando mentem vestram per sinceram charita-
I Rom. xiii, 9, 10, etGalat. v, i^.
— ' i Cor. xu, 3. — 3 Mattli. xxni, 3.
— 4 Id. VII, 21.-5 Tit. ,, i6. — 6 Sap. i, 5.
 ,

SERMO CCLXIX , IN DIE PENTECOSTES. 409

tem imilali consenscrilis hnercre.Hicc eis respondcamus di-
cenlibus Quid accepluri sumus? nosque ipsos, fralres,
:

exempliun illis hoiiorum operum praeheamus nec quia ,

stamus superhientes , nec dejacentibus desperantes.

SERMO CCLXX*.

In die Pentecostes, IV.

I. QuoNiAM sanctam solemnitatem celebramus diei tam

sanctse , ut hodic venerit ipse Spiritus sanctus admonet

,

nos tam festiva et grata solemnitas , de ipso dono I)ci

et ahundantia misericordise ejus in nos , id est, de ipso
Spiritu sancto ahquid loqui. In schola Domini condisci-
puUs loquimur. i\[agistrum enim hahemus unum in quo ,

omnes sumus unum qui nos ne fortc de magisterio su- : ,

perbire audeamus admonuit et ait « NoUle vocari ab

, , :

» hominibus Rabhi unus est enim magister vestcr Chris- ;

» tus -. » Sub hoc ergomagistro, cujus cathedra coelura

est quia erudiendi sumus litteris ejus adverlite pauca

,
,

quae dicam , donante ipso qui jubet ut dicam. Qui nostis

recohte ,
qui ignorabatis accipite. Siiepe movet animum
pie curiosum , si tamen admittatur humana fragihtas ct
infirmitas taha perscrutari. Imo admittitur. Non cnini
((uod in Scripluris sanctis tcgitur, ideo clausum cst ut
negctur, ct non potius ut pulsanti aperiatur, dicente ipso
Doniino : « Petite , et accipictis-, quasrite, et invcnictis
5

» pulsate , et aperietur vobis". » Saepe crgo movet slu-

' Alias 22 ex Siimondianis. — ' MaUli. vxni. 8. -• ^ M. \'ii, r.
 »

410 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

diosoriim animum qnaro qninqnagesimo

,
die post Domi-
nieam passionem ct rcsurrcctionemmissus fuerit promissus
Spiritus sanctus.
II. Ubi primum illud admoneo Charitatem Vestram, ut
ali(|uantum vos considerare non pigeat, quare dictum sit

al) ipso Doraino : « Non potest ille venire, nisi ego abiero * .

Quasi aliquid , ut secundum carnalem sensum loquamur,

quasi aliquid in supernis Dominus Christus servaret, et
inde descendcns hoc quod servabat^ sancto Spiritui com-
mendasset , et ideo ad nos venire non posset , nisi ille

rediissetcjui corcmendatum reciperet aut quasi nos utrum- 5

que ferre non valeremus, nec utriusque possemus tolerare

prsesentiam. Quasi vero alter alj altero separetur^ aut
quando ad nos veniunt, ipsi angustias patiantur ac non ,

potius nos diiatemur. Quid sibi ergo vult « Non potest :

» ille venire , nisi ego abiero ? Expedit enim, inquit, vo-

)) bis ut ego eam. Nam si non iero, Paracletus non veniet
» ad vos. » Hoc ergo quid sit ,
quantum vel capimus , vel
aestimamus, vel ipso donante percipimus, vel quae credi-
mus loquimur, breviter accipiat Charitas Vestra. Videtur
mihi ,
quod Discipuli circa formam humanam Domini
Christi fuerant occupati , et tanquam homines in homine
humano tenebantur affectu. Volebat autem eos afFectum
potius haberedivinum, atque itade carnalibus facere spi-
ritales : quod non homo nisi dono Spiritus sancti. Hoc
fit

ergo ait : Mitto vobis donum quo efliciamini spiritales

,
:

donum scilicet Spiritus sancti. Spiritales autem fieri non

poteritis, nisi carnales esse destiteritis. Carnales vero esse
desistetis , si forma carnis a vestris oculis auferatur , ut
forma Dei vestriscordibusinseratur. Ex hac enim humana
forma Daminus, hoc est, forma servi, « Semetipsum exi-
» nanivit formam servi accipiens » ex hac igitur forma '^
:

' Joan, XVI, 7. — ^ Philip. u, 7.

 ,
;

SERMO CCLXX , IN DIE PENTECOSTES. 411

servi Petri etiam tenebatur affectus, quando eum quera

raultum amabat, mori timebat. Amabat enim Dominura
Jesum Ghristum, .^icut homo hominem sicut carnalis ;

carniilcm non sicut spiritahs majestatem. Undc hoc pro-

,

bamus ? Quia cum interrogasset ipse Dominus Discipulos

suos, quis ab hominibus diceretur , et aliorum opiniones

recolendo dixisscnt, quod aiii cum diccrent Joannem,

ahi Eliam , alii Jcremiam , aut unum ex Prophetis ^ ait

iUis Vos autem quem me essedicitis?

: (( » Et Petrus unus
pro ca'teris unus pro omnibus, Tu es , <( , inf|uit, Christus
))Fihus Dei vivi. Hoc optime vcracissime merito tale )> , :

responsum accipere meruit Beatus es, Simon Bar-Jona, : ((

)> quia non tibi revelavit caro et sanguis , sed Pater meus
)) qui in coelis est. Et ego dico tibi , )) quia tu dixisti mihi;
dixisti , audi ; dedisli confessionem , recipe benedictio-
nem : ergo, (( Et ego dico tibi Tu es Petrus quia ego
: : ))

petra , tu Petrus 5 ncque enim a Petro pelra, sed a petra

Petrus ^
quia non a Ghristiano Ghristus , sed a Ghristo
Ghristianus. ((Et super hanc petram aedificabo Ecclesiam
» meam : » non supra Petrum quod tu es sed supra ,
;

petram ,
quam confessus es. (( iEdificabo autemEcclesiara
» meam : » redificabo te, qui in hac responsione figuram
gestas Ecclesiae. Hoc et caetera, propter quod dixerat Pe-
trus : (( Tu es Ghristus Fiiius Dei vivi : » et audierat , ut
meministis Non tibi rcveiavit caro et sanguis, » id est,
: ((

liumana mens, humana infirmitas, humana imperitia

« Sed Pater meus qui in coelis est ^ » Deinde coepit Do-

minus Jesus suam praedicere passionem et ostendere ,

quanta esset ab impiis perlaturus. Hic Petrus expavit

et timuitne periret raorte Ghristus Fiiius Dei vivi. iJtique
Ghrislus Fihus Dci vivi, bonus de bono Dcus de Deo , ,

vivus de vivoj fons vite et vera vita, pcrdcre mortcm ve-

• MnHli. XVI, i5-i7 ef seqq.
 ,;

412 S. AUGUSTINI EPISCOPI

nerat, non pcrire a morte. Tamen lUhomoPetrus exter-
rilns, cujus crat, iitdixi, circa Christi carncm humaiius
adectus : c Propilius , inquit, libi esto, Domine absit 5

-» non fiat islud. » Et Dominus taha verba digna et con-

grua responsione confutat. Quomodo ilU confessioni dig-

nam laudem dedit , sic etiara huic trepidationi dignam

correptionem : « Redi, inquit, retro Satanas. » Ubi est
illud, « Reatuses, Simon Bar-Jona? wDistingue verba lau-
dantis, et coercentis : distingue causas confessionis , et
trepidationis. Causa confessionis : « Non tibi revelavit
)> caro et sanguis, sed Pater meus qui in coelis est. » Causa
trepidationis : « Non enim sapis quse Dei sunt , sed quae
» hominis sunt. » Nollemus ergo ut tahbus dicetur : « Ex-
» pedit enira vobis ut ego vadam ?Nisi ego abiero, Paracle-
» non veniet ad vos. » Nisi aspectibus carnalibus vestris
tus
humana forma subtrahatur, divinum ahquid capere, sen-
tire, cogitare rainime poteritis. Hoc sit satis. Inde opor-

tebat, ut post resurrectionem et ascensionem Domini Jesu

Christi , ejus de Spiritu sancto promissio compleretur. Sic
enim et ipse Joannes evangehsta ex persona sua dixerat
({uando Jesus eumdem significans Spiritum sanctum cla-
maverat, dicens : « Si quis sitit , veniat ad me, et bibat
» et flumina aquse vivse fluent de ventre ejus. » Secutus
enim Evangeiista ait : « Hoc autem dicebat de Spiritu,
» quem accepturi erant ii qui in eum credituri erant. ,

» Nondum enim erat Spiritus datus quia Jesus nondura ,

» fuerat glorificatus. » Glorificatus estergo Dominus nos-

ter Jesus Christus resurrectione et ascensione , et misit

Spiritum. sanctum.
III. Sicut autem didiciraus ex Hbris sanctis, quadra-
ginta dies complevit cura Discipulis suis post resurrectio-
nem, manifestans eis, ne ahquid fictura existimarent,
I
Joan. vii, 37, ct seqq.
 SERMO CCLXX , IN DIE 1'ENTEC0STES. 4 13

resuscitati corporis veritatem, intrans cum eis et cxicns,

manducans et bibens. Quadragesimo autem die, quem ante

hos decem dies celebravimus, in eorum conspectu ascon-
dit in coelum, promissus ut ibat ita venturus% hoc est, in

forraa huraana, qua judicatus Vo- est, in illa judicaturus.

luit aUa die quam ascendit mittere Spiritura sanctum non ^

saltem post biduura, vel triduum, sed post decem dies.

Haec qua^stio perscrutari et interrogare nos compuht non-
nuUas latebras numerorum. Quadraginta dies quater ha-
bent decem. Coramendatur hoc nuraero, quantum mihi
videtur, sacramentum. Homines enira hominibus loqui-
mur-, et recte Scripturarum tractatores dicimur, non nos-
trarura opinionura aflirmatores. Nuraerus ergo iste qua-
dragenarius, quater habens decem, significat, ut mihi
videtur, saeculum hoc, quod nunc agimus et peragimus 5

agiraur et peragimur, cursu teraporura, rerum instabihtate,

decessione et successione, rapacitate volatica, et quodam
fluvio rerura non consistentium. Saecukira hoc ergo signi-
licatur hoc numero, propter mundi quadripartita tempora
quae implent annum ;
quadripartitos etiara cardines ipsius
raundi, notos omnibus, et saepe ab Scriptura sacra com-
memoratos : « Ab Oriente et Occidente, ab Aquilone et
V Meridie^. » Per haec ergo terapora quadripartita et per
raundura quadripartitura, praedicatur lex Dei, tanquam
denarius numerus. Unde et Decalogus primitus commen-
datur. In decera enim praeceptis lex constituta est: prop-
terea quia videtur in isto denario numero quaedara per-
fectio.Usque ad eum quippe numerum progressus est
numerantis, et inde redit ab uno usque addecem, rursus
ad unura. Sic centena, sic millcna; sic supra, denariis
quibusdam corapUcantibus, infmite crescit sylva numero-
rum. Perfecta itaque lex in denario, ct lex praedicata per
' Act. 1, 3. — ^ Luc. xiii, 29.
 :

414 S. AUGUSTINI EPISCOPI

mundum quadripartitum, quater deiii quadraginta fiunt.
Doceraur autem, in hac conversatione saeculi hujus cum
sumus, abstinere nos a cupidilatibus saecularibus quod :

significat jejunium quadragenarium notum omnibus Qua-

dragesimae nomine. Hoc tibi prsecepit lex, hocprophetia,

hoc Evangehum. Ideo quia hoclex, jejunavitquadraginta
diebus Moyses quia hoc prophetia, jejunavit diebus qua-
:

draginta Elias: quia hoc Evangehum, jejunavit quadra-

ginta diebus Dominus Christus. Impletis ergo post quadra-
ginta dies aliis decem diebus, denario nuraero semel,
denario nuraero simphciter, non quadruphciter, venit
Spiritus sanctus, utlex impleatur per gratiam. Lex enim
sine gratia littera est occidens. « Si enim data esset lex,
» inquit, quse posset vivificare, omnino ex lege esset jus-

))titia. Sed conclusit Scriptura omnia sub peccato, ut

)) promissio ex fide Jesu Ghristi daretur credentibus. »

Ideo: «Littera occidit, Spiritus autera vivificat ^ )) Non ut

aliud irapleas, quam tibi per Htterara jubetur : sed sola
littera reum facit, gratia et a peccato liberat, et Htteram
donat impleri. Unde fit per gratiam remissio omnium pec-
catorum, et fides quae per dilectionem operatur. Nolite
ergo putare damnatam esse litteram, quia dictum est :

« Littera occidit. )> Hoc est enim , littera reos facit. Datur
praeceptum, non adjuvaris gratia; continuo teinvenisnon
solum non operatorem iegis, sed etiam reum praevarica-
Ubi enim non
tionis. « est lex, nec praevaricatio ^. » Non
ergo reprehensa est lex, cura dictura est : « Littera occidit,

» Spiritus autem vivificat, » quasi illara condemnaret, et

istum laudaret : « Sed httera occidit, » sola littera sine

gratia. Exeraplum accipite. Hac locutione dictura est
« Scientia inflat. » Quid est : « Scientia inilat? » Scientia

damnata est? Si inflat, mehus imperiti remanebimus. Sed

' 2 Cor. m, 6, et Floms ibid. — ' Rom. iv, i5
 :

SERMO CCLXX , IN DIE PENXEC.OSTES. 415

quoniam adjunxit : « Gharitas vero sedificat j » quomodo
ubi adjunxit; « Spiritus autem vivificatS » dedit intelligi,
littera sine spiritu occidit, cum spiritu vivificat, ct impleri
litterara facit j sic scientia sine charitate inllat , charitas
cum scientia aedificat. Ergo missus est Spiritus sanctus,

ut lex impleretur, et fieret quod ipse Dominus dixcrat

« Non veni lcgem solvere, sed adimplere'^. » Hoc donat
credentibus, hoc donat fidehbus, hoc donat eis quibus dat
Spiritura sanctum. Quanto fit eo quisque capacior, tanto
ad operandam legem fit facilior.

IV. Dico enim Dilectioni Vestrae, quod et vos conside-

rare, et facile vidcre poteritis : Charitas implet legem.
Timor poenarura facit hominem operari, sed adhuc servi-
enim propterea facis bonum, quia times pati ma-
liter, Si

lum, aut propterea non facis malum, quia times pati

malumj si aliquis tibi promitteret impunitatem, statim

comprehenderes iniquitatem. Diceretur tibi Securus esto, :

nihil patieris mah, fac, faceres. Timore enim poenae re-

vocabaris, non Nondum enim de te
dilectione justitiae.
charitas operabatur. quemadmodum charitas
Vide ergo
operelur. Sic amemus quem timemus, ut eum casto amore
timeamus. Nam et uxor casta timet viruni. Sed discerne
istos timores. Uxor casta timet ne a viro absente desera-
tur : uxor adultera timet ne a viro superveniente compre-
hendatur. Charitas ergo implet legem : « Quia perfecta
» charitas foras mittit timorem^ : » timorem scihcet servi-
lem, de peccato venientem. « Nam timor Domini castus
» permanet in saeculum saeculi*. » Si ergo charitas implet
legem, unde estista charitas? Recohte, advertite, et videte
quia donum Spiritus sancti est charitas. « Charitas enim
» Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum
• I Gor. viu, 1. — » Malth. v, 17- — ^ i Joan. iv, i8. — ^ Psal.
XVIU, 10.
 :

416 S. AUGUSTINI EMSCOPI

» qui datus est nobis*. » Merito itaque impletis decem die-
bus, quo iiumero legis etiam perfectio commendatur,
Dominus Jesus Christus misit Spiritum sanclum quia :

gratia donat nobis implere legem, quam non venit solvere,

sed adimplere.
V. Spiritus autem sanctus in Scripturis sanctis septena-
rio numero solet commendari, non denario lex denario, :

Spiritus sanctus septenario. Quia lex denario, notum est

quia Spiritus sanctus septenario, commemoramus. Primo
in ipso libro, in capite libri qui inscribitur Genesis, enu-
merantur opera Dei. Fit lux, fit coelum, quod appellatum
est firmamentum inter aquam et aquam nudatur arida, ;

separatur mare a terra, datur terree omnium stirpium foe-

cunda ccnceptio, fiunt luminaria majus et minus, sol et
luna, et caetera sidera^ producunt aquae fcetus suos,terra
suos, fit homo ad imaginem Dei : complet Deus opera sua
omnia sexto die : in nullis operibus Dei tot enumeratis
atque completis sonuit sanctificatio.Dixit Deus « Fiat :

» lux, et facta est lux 5 et vidit Deus lucem quia bona est »
,
;

non dixit: Sanctificavit Deus hicem. « Fiat firmamentura,

» et factum est ; viditDeus quia bonum est'^ : » nec dictum
est : Quia sanctificatum est firmamentum. Ita et cr^tera,
ne in rebus manifestissimis immoremur, usque ad illa quae
sexta die facta sunt,cum honiine creato ad imaginem Dei,
enumeranlur omnia, nihil sanctificatum dicitur. Ventum
est ad septimum diera, ubi nullum opus factum est, sed
vacatio Dei insinuatur, et sanctificavit Deus diem septi-
mum. In septenario dierum numero prima sonuit sancti-
ficatio, omnibus quaesita, et hic pri-
Scripturarum locis
mitus inventa. CJbi quies commemoratur, quies etiam
nostra insinuatur. Non enim laboravit Deus, ut quietis in-
digeret, et quasi post laborem die feriato gratularelur,
' Rom. V, 5. — * Gen. 1, 3.
 SERMO CCLXX , IN DIE PEJNTECOSTES. 4 [7

sanctificavit eum diem, quo vacare permissus est. Carna-

lis est ista cogitatio. Insinuata est nobis quies post
bona
omnia opera nostra, sicut insinuata est Dei quies post om-
nia bona opera sua. « Fecit enim Deus omnia, ct ecce
» omnia bona valde. Et requievit Deus in die septima ab

» omnibus operibus suis quae fecit*. » Requiescere vis et

tu? Fac primo opera bona valde. Sic data est Judaeis ob-
servatio sabbati carnaliter, sicut caetera, significantibus
sacramentis. Vacatio enim qusedam imperata est : vacalio
illa quod significat, tu age. Vacatio enim spiritalis, tran-
([uillitas est cordis : tranquiilitas autem cordis provenit dc
serenitate bonae conscientiae. Ergo ille verc observat sab-
balum, qui non peccat. Ita enim praecipitur illis, quibus
observandum sabbatum prsecipitur « Omne opus serviie :

» non facietis^. Omnis qui facit peccatum, servus est pcc-

» cati^. » Septenarius ergo numerus dicatus est Spiritui

sancto, sicut denarius legi. Haec et Isaias propheta insi-

nuat hoc in loco, ubi dicit : « Implebit eum Spiritus sa-
» pientise et intellectus, (numera,) consilii et fortitudinis,
scientiae et pietatis, Spiritus timoris Dei*. » Veluti descen-
dens ad nos gratia spiritalis, a sapientia incipit, terminat
ad timorem. Nos autem ascendentes, ab imo ad summa
tendentes, incipere debemus a timore, et terminare ad
sapientiam. « Initium enim sapientiae timor Domini ^ »
Longum est, et supergreditur vires nostras, etiamsi non
vestram aviditatem, omnia testimonia commemorare de
septenario nuraero, quod attinet ad Spiritum sanctum.
Ista ergo suffecerint.
VI. Illud nunc attendite, per quemadmodum, quoniam
graliam Spiritus sancti lex impletur, et denarius numcrus
commemorandus, fuit et commchdandus, sicut jam osten-
' Gen. 1, 3> — ^ Levit. xxui, 7. — ^ Joan. viu, 34- — 4 Isai. xi, 2,

5 Psal cx, 10.

CXXYII. 27
 :

418 S. ALGUSTIJNl E1'ISC0PI

dimus, et septenaiius propter ipsam gratiam Spiritus

saneli. Commendabat Christus denario numcro, post de-
cem dies mittens Spiritum sanctum, ipsam legem, quam
jubebat impleri. Ubi ergo inveniemus hic commendatio-
nem numeri septenarii maxime propter ipsum Spiritum
sanctum? Habes in Tobiae libro ipsam festivitatem , id
est Pentecosten, constare de septimanis^ Quomodo ?

Septenarium multiplica per ipsum, hoc est , septem per

septem, quod in scholis discitur : septies septeni, fiunt
quadraginta etnovem. Ad hancseptenariiformam, ratione
septem per septem : (quoniam ipse Spiritus sanctus colh-
git nos, et congregat nos unde et ipsum adventus sui
:

primum signum dedit, ut illi qui eum acciperent, eliam

singuli hnguis omnibus loquerentur. Congregatur enim
omnibus hnguis, per omnes sci-
unitas corporis Christi ex
licet gentes toto terrarum orbe dilfusas. Et quod unus

tunc omnibus linguis loquebatur, ipsam unitatem in lin-

guis omnibus futuram testabatur. Dicit autem Apostoius :

« Sufierentes invicem in dilectione, » quod est charitas :

« Salis agentes servare unitatem spiritusin vinculo pacis-.»

Quia ergo Spiritus sanctus ex muitis in unum colligit nos
capitur autem per humilitatem, repeliilur per superbiam.
Aqua est enim, cor humiie tanquam iocum concavum
quaerens, ubi consistat ciatione autem superbiae, tanquam
;

tumore coihs, repuisa iabitur unde dictum est « Deus : :

» superbis resistit, humiiibus autem dat gratiam^. » Quid

est : « Dat gratiam? » Dat Spiritum sanctum. Implet humi-

les, quia capaces invenit). Ergo quia haec ita sunt, ad
quadraginta-novem, qui efiiciuntur de septem per septem,
ut fiat Pentecoste , unus additur, et unitas commen-
datur.
VII. Quia infirmitatem nostram adjuvat apud Domi-
'
Tob. n, I, juN.ta Lxx. — » Eplics. iv, 2, 3. — 3 Jacob. iv, 6.
 ,

SERMO CCLXX , IN DIE PENTECOSTES. 419

num Deum noslrum studium Charitatis Vestrae, alicjuid

accipite, cjuantum mihi videtur, tanto dulcius cum expo-

situm iuerit, c|uanlo abstrusius non exponatur. Ante
si

resurrectionem Dominus jussit Discipulis suis, ut in mare

mitterent retia , cjuando eos elegit. Miserunt, ceperunt
piscium multitudinem innumerabilem, ita ut retia rum-
perentur , ct onerata navigia mergerentnr. Non autem
praecepit in c[uam partem mitterent retia , sed tantum
ait : « Mittite retia^ » Si enim praecepisset ut in dexte-
ram partcm mitterent, solos bonos significaret capi : si in
sinistram , solos malos. Quia vero passim missa sunt, nec
in dexteram , nec in sinistram ; et bonos et malos. Haec
est Ecclesiae significatio praesentis temporis, in hoc sae-

culo. Nam ad invitatos exierunt

et illi servi missi 5 et
quoscuraque invenerunt bonos et malos adduxerunt , et
impletae sunt nuptiae recumbentium^. Congregantur ergo
nunc et boni et mali. Quare autem et schismata fiunt si .

non retia disrumpunt? Quare plerumque turbarum car-

nalium male tumultuantium scandalis urgetur Ecclesia,
si non et navigia premunt ? Hoc ergo Dominus ante re-

surrectionem. Post resurrectionem autem invenit piscantes

similiter Discipulos suos jussit idem mitti retia, non ut- :

cumque et passim, quia jara post resurrectionem. Post

resurrectionem enim jam corpus ejus ,
quod est Ecclesia,

malos non habebit. « Mittite inquit, dexteram par- , retia in

» tem'^. » Missa sunt retia^ eo jubente in dexteram partem,

et capti sunt pisces certi numeri. Nam illi sine numero, illi
cjuibus significabatur Ecclesia ,
quae nunc agitur , tan-
quam ex illa captura : « Annuntiavi et locutus sum
» multiplicati sunt super numerum'*. » Intelliguntur ergo
quidam supernumerarii ,
quodam modo superflui : colJi-

guntur tamen. Ibi vero in dextera capiuntur pisces , et

' Luc. V, 4- — ' MaUli. x\u, 10. — ^ Joan. xxi, 6. — 4 Psal. xxxix, G.
27.
 ,

'flO S. AfGUSTIKl EPISCOPI

numcrati, ct iiiagni. « Qiii enira fecerit , in(|uit, ct sic
)) docuerit, raagnns vocabitur in regno coelorum ^ » Ergo
capti sunt pisces raagni numero centura quinquaginta-
tres. Quem non moveat , non frustra istura nuraerum
coramemorari? Non enira vere nihil significans Dominus
aut hoc ipsum diceret : « Mittite retia; )> aut pertineret
ad eura ut in partem dexteram mitterentur. Significat
etiara iste numerus centum cjuinquaginta-tres : et perti-
nuit ad Evangelistam dicere ,
quasi respexisset primam
illam capturara, ubi retia disrupta schisraata significave-
rant 5
quia in illa Ecclesia vitae seternse nulla erunt schis-
mata^ quia nulla dissensio; omnes magni, quia charitate
pleni : quasi ergo illud quod primo factum est ad signi-
ficanda schismata respexisset, pertinuit ad eura dicere in
ista Et cum tam magni essent, retia
secunda captura : «

» non sunt disrupta'-. Quid itaquc dextera pars signifi-

))

caverit, dictum est, quia omnes boni. Quid raagnitudo,

dictum est « Quia qui fecerit, et sic docuerit, raagnus vo-
:

)) cabitur in regno coelorura, )> Quid etiam quod re-

illud
tia non sunt disrupta, dictura est, quia tunc non sunt
schismata. Quid ergo centura quinquaginta-tres? Nurae-
rus iste non utique ipse erit sanctorum numerus. Tseque
enim centum quinquaginta-tres erunt sancti cum soli illi, ;

qui se cum mulieribus non coinquinaverunt, duodecies

duodena miUia coraraeraorentur ^. Sed iste nuraerus
tanquam arbor, a quodara semine videtur succrescere.
Semen autem hujus magni nuraeri quidara rainor nume-
rus est, qui est decem et septem. Decem et septem faciunt
centum quinquaginta-tres. Si vero computes ab uno usque
ad decem et septera, et addas nuraeros oranes. Nam si ab
uno usque ad decem et septem numeros non addas, quos
commeraoras totos, non erunt nisi decem et septem. Si
' Matth. VI, 19. —• 2 Joan. xxi, ii. — 3 Apoc. siv.
 :

SERMO CCLXXr, IN DIE PENTECOSTES. 421

autcm ita ntimeres : unimi, duo, tria 5 sicut unum et duo

et tria faciunt sex, sex quatuor et quinque laciunt quin-
decim : sic decem et septem, portans in
pervenis usque ad
digitis cenlum Jam ergo recole, quod
quinquaginta-tres.
paulo ante commemoravi et commendavi, et vide quos, cl
quid significent decem et septem. Decem, lex; septem,
Spiritus sanctus. Unde quid intelligimus? nisi eos futuros
inEcclesia resurrectionis seternae, ubi schismata non erunt,
ubi mors non timebitur, quia post resurrectionem futura
est; eos ergo ibi futuros, et cumDomino victuros in seter-
num, qui legem impleverint per gratiam Spiritus sancti et
Dei donum, cujus festa celebramus.

>'VVVVV'VVV\'VVMVVV^\rt/M'VVV»'\/VVt'VVV*'VVV».VV*^'VVV»'VVV»'VVV^VVWVI/V»'VVV\iVVV»VVV»'^^

SERMO CCLXXP;

In clie Pentecostes j V.

I. DiEs nobis, fratres, gratus illuxit, quo sancta Ecclesia

fidelium fulget aspectibus, fervet in cordibus. Celebramus
quippe istum diem, quo Dominus Jesus Christus post re-
surrectionem ascensione glorificatus misit Spiritum sanc-
lum. Sic enim scriptum est in Evangelio, cum diceret
« Si quis sitit, veniat ad me, et bibat \
qui credit in me,
» flumina fluent de ventre ejus aquse vivse : » Evangelista
secutus exponit, et ait : « Hoc autem dicebat de Spiritu,
» quem accepturi erant hi qui in eumfuerant credituri.
» Nondum enim erat Spiritus datus, quia Jesus nondum
» fuerat glorificatus^. » Restabat ergo ut clarificato Jesu,

• Alias de Teinpore 187. — ' Joan, vii, S^-Sg.

422 S. AtlGUSTINI EPISCOPI

cum resurrexit a mortuis et ascendit ad coelos, jam dare-

tur Spiritus sanctus, ab eo missus, a quo promissus sicut :

et factum cst. Quadraginta enim Dominus post resurrec-

tionem diebus cum Discipulis suis conversatus, ascendit
in coelum, et die quinquagesimo, quem hodie celebramus,
misit Spiritum sanctum, sicut scriptum est 5
quia « Factus
» est subito sonus de coelo, quasi ferretur flatus vehemens,
)> et visae sunt iUis linguae divisae sicut ignis, qui insedit
)) super unumquemque et coeperunt linguis omnibus lo-
^

)) qui, quomodo Spiritus dabat eis pronuntiare*. Flatus ))

ille a carnali palea corda mundabat ignis ille foenum ve- ;

teris concupiscentiae consumebat 5 linguae illae quibus lo-

quebantur a Spiritu sancto impleti per omnium gentium
linguas futuram Ecclesiam praesignabant. Sicut enim post
diluvium superba impietas horainum turrim contra Domi-
num sedificavit excelsam ^, quando per linguas diversas
dividi meruit genus humanum, ut unaquaeque gens lingua
propria loqueretur, ne ab ahis intelligeretur : sic humilis
fidelium pietas earum linguarum diversitatem Ecclesij^e
contulit unitati^ ut quod discordia dissipaverat colh- ,

geret charitas, et huraani generis tanquara unius corporis

membra dispersa ad unum caput Christum compa-
ginata redigerentur, et in sancti corporis unitatem dilec-
tionis igne conflarentur. Ab hoc itaque dono Spiritus
sancti prorsus alieni sunt, qui oderunt gratiam pacis, qui
societatem non retinent unitatis. Licet enim etiarn ipsi
hodie solemniter congregentur, licet istas audiant lectio-
nes, quibus Spiritus sanctus est promissus et missus : ad
judicium audiunt, non ad praemium. Quid enim eis prodest
percipere auribus, quod cordibus respuuntj et ejus diem
cclebrare, cujus luraen oderunt? Vos autem, fratres mei,
membra corporis Ghristi, germina unitatis, fdii pacis, hunc
' Act. II, 2. — ' Gen. xi, 7.
 SERMO CCLXXIt , IN DIE PENTKCOSTES. 423
diem agite laeti, celebratesecuri. Hoc enim in vobis implc-
tiir, quod illis diebus ({uando venit Spiritus sanctus, prae-
signabatur. Quia sicut tunc qui Spiritum sanctum perci-
piebat, etiam unus homo linguis omnibus loquebatur sic :

et nunc per omnes gentes omnibus linguis ipsa unitas lo-

quitur, in qua constituti Spiritum sanctum habetis, qui a
ChristiEcclesia loquente omnibus linguis, nuUo schismate
dissidetis.

VVVVVVVMWVVVVWVMVVl/VVVMVVVVVVVVVVl^Vl/lWVVtlVVVWMIVllVVVVV^^

SERMO CCLXXIP.

In die Pentecostes , postremus.

Ad Infantes ante altare de Sacramento.

I. Hoc quod videtis in altari Dei, etiam transacta nocte

vidistis ; sed quid esset, quid sibi vellet, quam magnae rei

sacramentum contineret, nondum audistis. Quod ergo vi-

detis, panis est et calix ;
quod vobis etiam oculi vestri re-
nuntiant: quod autem fides vestra postulat instruenda,
panis est corpus Christi, caUx sanguis Christi. Breviter
quidem hoc dictum est, quod fidei forte sufliciat : sed fides
instructionem desiderat. Dicit enim Propheta : « Nisi cre-
)) dideritis, non enim modo dicere
intelHgetis-. )) Potestis
mihi Prsecepisti ut credamus expone ut intelhgamus.
: ,

Polest enim in animo cujusquam cogitatio tahs suboriri :

Domlnus noster Jesus Cbristus, novimus unde acceperit

'
Alias XVI, CK Vignerianis. — » Isai. vii, 2.
424 S. AUGUSTINI EPISCOPl
carncm, de virgine Maria. Tnfans lactatus est, nntritus
est, crevit, ad juvenilcm relatem perductus est, (a Judaeis

persecutionem passus est, ligno suspensus est,) in ligno

interfectus est, de ligno depositus est, sepultus est, tertia
die i^esurrexit, quo die voluit, in coelum ascendit, illuc
levavit corpus suum inde ^ est venturus ut judicet vivos et
mortuos, ihi est modo sedens ad dexteram Patris : quo-
modo est panis corpus ejus? et calix, vel quod habet calix,
quomodo est sanguis ejus? Ista, fratres, ideo dicuntur
Sacramenta, quia in eis aliud videtur, aliud intelligitur,
Quod videtur, speciem habet corporalem, quod inteUigi-
tur, fructum habet spiritalem. Gorpus ergo Christi si vis
intelhgere, Apostolum audi dicentem fidehbus « Vos au- :

» tem estis corpus Christi et membra^ » Si ergo vos estis

corpus Christi et membra, mysierium vestrum iii mensa

dominica positumest mysterium vestrum accipitis. Ad id
:

quod estis : Amen respondetis, et respondendo subscribi-

tis. Audis enim : Corpus Christi ; et respondes : Amen.
Esto membrum corporis Christi_, ut verum sit Amen.
Quare ergo in pane? Nihil hic de nostro afferamus, ipsum
Apostolum identidem audiamus, cui cum de isto Sacra-
mento loqueretur, ait « Unus panis, unum corpus multi :

)) sumus'^^ » inteUigite et gaudete j unitas, veritas, pietas,

charitas. « Unus panis : » quis est iste unus panis? « Unum
» corpus multi. » Recolite quia panis non fit de uno grano,
sed de multis. Quando exorcizabamini, quasi molebaraini.
Quando baptizati estis, quasi conspersi estis. Quando Spi-
ritus sancti ignem accepistis, quasi cocti estis. Estote quod

videtis, et accipite quod estis. Hoc Apostolus de pane

dixit. Jam de calice quid intelhgeremus, etiam non dic-
tum, satis ostendit. Sicut enim ut sit species visibihs panis,
multa grana in unum consperguntur, tanquam ilk)d fiat,

' I Cor. XII, 27. — ' Iil. X, 17.

 SERMO CCLXXir , IN DIE pentecoStes. 425
quod de fidclibus ait Scriptura sancta « Erat iilis anima
:

» una ct cor unum in Deum^: » sic ct de vino. Fratres,

recolite unde fit vinum, Grana multa pcndent ad hotrum.

sed liquor granoruminunitatc confunditur. Ila ct Domi-
nus Christus nos significavit, nos ad se pertinere voluit,
mysterium pacis et unitatis nostrae in sua mensa consc-
cravit. Qui accipit mysterium unitatis, et non tenet vincu-
lum pacis, non mysterium accipit pro se, sed testimonium
contra se. Gonversi ad Dominum, ctc.

« Act. IV, 32.

 ,

S. AUR. AUGUSTINI
IIIPPONENSIS EPISGOPl

SERMONES
AD POPULUM.

GLASSIS III.

SERMONES DE SANCTIS.

SERMO CCLXXlIIi.

Jn Natali marlyrum Fructuosi episcopi, Augurii et

Eulo"H diaconorum ^.

I. DoMiNus Jesus Martyres suos non solum instruxit

prsncepto sed et firmavit exemplo. Ut enim quod seque-
,

rentur haberent passuri ,

prior ille passus est pro eis : iter

Alias de Diversis loi. — ' Tarraconc in Ilispania , tenjpore Galieni

yEniiliano et Basso Coss. passi sunt, ilie 21 Januarii, feria quarla. In hunc
21 Januarii diem proediclis Consulibus incidit quarta feria anno Clnisti 269
Passionis coruni acta, inque ipsis Martyruni responsa qua; Iiic refert Augus-
tinus, rcperics apuJ Suriuni ef r.ollandum. Scrm.Iiunc cilatFIorus ad 2C0r.11.
428 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ostendit viam fecit. Mors aut animrc est aut corpo-
, et ,

ri.s. Sed anima non potest mori, et potest mori mori non :

potest, quiascnsus cjus nunquam perit mori autem po- •

test si Deum perdit. Sicut enim est ipsa anima sui corpo-
,

ris vita sic Deus est ipsius animae vita. Quomodo ergo
;

corpus raoritur, quando iilud dimiserit anima, id est,

vita ipsius sic anima moritur, quando illam dimiserit
:

Deus. Ut autem animam non dimittat Deus, sit semper in

fide, ut non timeat mortem pro Deo et non moritur di- ^

missa a Deo. Restat ergo ut mors quae timetur, corpori

timeatur. Sed etiam inde Dominus Christus securos Mar-
t} res suos fecit. Quomodo enim incerti essent de integri-

tate membrorum ,
qui securitatem acceperant de numero
capillorum? « Gapilli, inquit , vestri numerati sunt^. »

Alio autem loco apertius dicit : « Dico enim vobis ,

quia
» capillus capitis vestri non peribit ~. » Dicit veritas , tre-

pidat infirmitas.
II. Beati sancti, in quorum Memoriis celebramus diem
passionis illorum : illi acceperunt pro temporali salute
seternam coronam , sine fme immortalitatem : nobis di-
miserunt in istis solemnitatibus exhortationem. Quando
audimus quomodo passi sunt Martyres, gaudemus et glo-
rificamus in illis Deum : nec doiemus quia mortui sunt.
Etenim si mortui pro Ghristo non essent, numquid usque
hodie viverent? Quare non faceret confessio ,
quod fac-
tura fuerat jiegritudo ? Audistis persequentium interroga-
tiones, audistis confitentium responsiones , cum sancto-
rum passio legeretur. Inter caetera quale erat iilud beati
Fructuosi episcopi? Gum ei diceret quidam, et peteret ut

eum in mente haberet, et oraret pro iilo , respondit : « Me

» orare necesse est pro Ecclesia cathoHca, ab Orienle
» usque ad Occidentem diffusa. » Quis enim orat pro sin-

« Matlh. X, 3o, etLuc, xii, 7, — ' Luc. xxi, 18.

 ,

SEllMO CCLXXIII , DE SS. IRUCTUOSO , ETC. 42'J

gulis? Sed neniinem singulorum praeterit, qui orat pro

universis. Ab eo nuUum membrum prsetermittitur, cujus
oralio pro toto corpore fnnditur. Quid ergo vobis videtur
admonuisse istum,a quo rogabatur ut orarctpro coPquid
putatis? Sine dubio intelligitis. Commemoramini a nobis.
llogabat illc ut oraret pro illo. « Et ego, inquit , oro pro
» Ecclesia catholica , ab Oriente usque ad Occidentem
» diffusa.»Tu si vis ut pro te orem, noli rccedere ab illa,

pro qua oro.

III. Qualeest etiam illud sancti Diaconi, qui cum Epis-
copo suo passus ct coronatus est? Ait illi judex « Nura- :

» quid Fructuosum colis ?» Et ille « Ego non colo

et tu :

» Fructuosum sed Deum colo quem colit ct Frucluo-

, ,

» sus. » Quomodo nos admonuit ut Martyres honore- ,

mus, et cum MartA^ribus Deum colamus ? Neque enim tales

esse debemus^, quales Paganos dolemus. Et quidem illi
mortuos homines colunt.llli quippe omnes quorum no- ,

minaauditis, quibus templa constructa sunt^ homines

fuerunt et in rebus humanis habuerunt plerique eorum
;

et pene omncs regiam potestatem. Auditis Jovem, auditis

Herculcm, auditis Neptunum, audilis Plutonem, Mercu-

rium Liberum et coeteros homines fuerunt. Non ista
, :

solum in fabulis poetarum sed etiam in historia gentium

,

declarantur. Qui legerunt, noverunt qui non legerunt, ;

credant eis qui legerunt. Illi ergohomincs beneficiis qui-

busdam lcmporalibus res humanas sibi conciliaverunt, ct
ab hominibus vanis et vana sectantibus ita coli coeperunt,
ut dii vocarentur, dii haberentur tanquam diis templa ,

cedificarcntur, tanquam diis supplicaretur, tanquam diis

arse construerentur tanquam diis sacerdotes ordinaren-
,

tur, tanquam diis victimse immolarentur.

IV. Tcmpkim autcni soJus Dcus verus haberc debet
sacrificium soh Deo vero oOerri dcbet. Ista ergo qua) dc-
430 s. A.i;GusTiiyi Enscon
bentur rile et integre uni vero Dco , exhibel^ant miseri
decepti multis falsis diis. Hinc humanam miseriam per-
versus error obsedit : hinc omnium prostratis mcntibus
diabolus incubabat. At ubi gratia Salvatoris et misericor-
dia Dei tandem respexit indignos ; impletum est quod
propheticepr£)edictumestinGanticoGanticorum:«Exurge,
» Aquilo, et veni, Auster ^ et perfla hortum meum , et
» fluent aromata ^. » Tanquam dictum est : « Exurge,
» Aquilo. » Aquilonia enim pars miindi frigida est. Sub
diabolo tanquam sub Aquilone animae friguerunt, et cha-
ritatis calore perdito gelaverunt. Sed quid ei dicitur ?

« Exurge, Aquilo.» SuOicit quod incubuisti, sufficit quod

possedisti , sufiicit quod super prostratos recubuisti :

« Exurge. Veni, Auster, » ventus de parte lucis atque fer-

voris : « Et perfla hortum meum, et fluent aromata.» Ista
paulo ante aromata legebantur.
V. Quse sunt ista aromata? De quibus dicit ipsa Domi-
nica sponsa : « Post odorem unguentorum tuorum curre-
» mus '. » Gujus odoris memor Apostolus dicit : « Ghristi
» bonus odor sumus omni loco et in his qui salvi in ,

» fmnt, et in his qui pereunt. » Magnura sacramentum :

« Ghristi bonus odor sumus in omni loco et in his qui ,

» salvi fiunt et in his qui pereunt. Quibusdam c[uidem

,

» odor vitae in vitarn, quibusdam odor mortis ad mortera.

» Et ad haec intelligenda quis idoneus ^ ? » Quomodo

bonus odor alios vegetat, alios iiecat? Bonus odor, non

raalus. Non enim ait Bonus odor bonos vegetat, et ma- :

lus odor malos necat. Non ait Aliis quidem sumus odor :

bonus ad vitam , aliis odor rnalus ad mortera. Non hoc

ait : sed , « Ghristi bonus odor suraus in orani loco. » Vse
miseris, quos bonus odor occidit. Si ergo bonus odor
estis , Paule , quare iste odor alios occidit , alios vege-
' Cant. IV, i6, — ' Id. ij 3. — ^2 Cor. n, i5, i6, et Flovus ibid.
 SEKMO CCLXXm , UK SS. rRLCTLOSO , ETC. 431
tat? Quod alios vcgetat , audio, intelligo : (|uod alios oc-
cidit, dillicile asse(|Uor maxime (|uia dixisli
: Et ad : v.

)) hciec (|uis idoneus t » Non est miruni (juia non sumus

idonei. Faciat nos idoneos, cujus odor erat de (juo lo([ui-
inur. Cito enim milii respondet Apostolus : Intelligc,
« Christi bonus odor sumus in omni loco , et in his (pii

» salvi fiunt, et in liis ({ui pereunt. » Nos tamen bonus

odor, « Aliis odor viloe ad vitam, aliis odor mortis ad mor-
)) Odor iste vegetat diligentes necat invidentes.
tcm. » ,

Si enim non esset claritudo sanctorum invidia non surge- ,

ret impiorum. Coepit persecutionem pati odor sancto-

rum: sed ([uomodo ampulla3 unguentorum ({uanto magis
frangebantur , tanto amjDlius odor dillundebatur.
VI. Beati ,
quorum passio recitata est. Beata Agnes
sancta, cuju? passionis hodiernus est dies. Virgo ([uoe quod
vocabatur, erat. Agnes latineagnam significat, graececas-

tam. Erat quod vocabatur : merito coronabatur. Quid

ergo , fratres mei, quid vobis dicam de hominibus illis,

quos Pagani pro diis coluerunt , ([uibus templa , sacerdo-

tia , altaria , sacrificia exhibuerunt ? quid vobis dicam ,

non comparandos Martyribus nostris? Etiam hoc

illos esse

ipsuni injuria est^ ([uia vel dico. Quibuscumque ([uali- ,

buscumque infirmis fidelibus, licet adhuc carnalibus et

lacte alendis, non cibo, absit ut illi sacrilegi comparen-
tur. Contra unam aniculam fidelem christianam qui valtt
Juno ? Contra unum infumum et trementem omnibus
membris senem Christianum c[uid valet Hercules? Vicit
Cacum, vicit Hercules leonem,vicit Hercules canem Cer-
berum vicit Fructuosus totum mundum. Compara virum
:

viro. Agnes puella tredecim annorum vicit diabolum. ,

Eum jouella ista vicit, qui de Hercule multos decepit.

Vn. Et tamen , charissimi , nos Martyres nostros ,

quibus illi nuila ex parte sunt conferendi, pro diis non

 , ,,

432 S. AUGUSXIiVI EPISCOPI

habemus Jioii tanquam clcos colimus. Non eis templa

,

non cis altaria non sacrificia exhibemus. Non eis sacer-

,

dotes offerunt absit. Deo proestantur. Imo Deo ista ofle-

:

runtur, a quo nobis cuncta prflestantur. Etiam apud Me-

morias sanctorum Martyrum cum ollerimus nonne Deo ,

otFerimus? Ilabent honorabilem locum Martyres sancti.

Advertite : in recitatione ad altare Chrisli loco mcliore
recitantur ; non tamen pro Christo adorantur. Quando
audistis dici apud Memoriam sancti Theogenis, a me, vel
a!) aliquo fratre et collega meo , vel aliquo pre^bytero
offero tibi, sancte Theogenis? aul offero tibi , Petre? aut
oflero tibi , Paule? Nunquam audistis. Non fit : non licet.

Et si dicatur tibi : Numquid tu Petrum colis ? responde

quod de Fructuoso respondit Eulogius: Ego Petrum non
colo, sed Deum colo, quem colit et Petrus. Tunc te amat
Petrus. Nam si volueris pro Deo habere Petrum ofFendis ,

petram, et vide ne pedem frangas, ofFendendo in petram.

VIII. Ut noveritis verum esse quod dico audite ad- : ,

moneo vos. In Actibus Apostolorum cum magnum mira-

culum fecisset apostolus Paulus in Lycaonia cives ejus- ,

dem regionis sive provinciae putaverunt deos descendisse

ad homines et crediderunt esse Barnabam Jovem Pau-
, ,

lum autem Mercurium,c{uia ipse erat in sermone promp-

tissimus. Hoc credentes attulerunt vittas et victimas et ;

voluerunt illis offerre sacrificiura. Illi continuo non irri-

serunt, sed expaverunt 5 vestimenta sua continuo consci-

derunt, et dixerunt eis : « Fralres , c[uid facitis.? Et nos
» sicut vos horaines sumus passibiles : sed annuntiamus
» vobis Deum verum. Gonvertimini al) his vanis ^ » Vi-

detis quomodo sancti horruerunt coli se pro diis. Item

Leatus Joannes evangelista ,
qui scripsit Apocalypsim
cum illa mira quae sibi ostendeJ)antur stuperet , expaves-
' Act. XIV, i4'
 SEUMO CCLXXIII , UE SS. IRUCXIJOSO, EIC. 433
cens quodam loco cecidit ad pedes Angeli, a quo sibi om-
nia monstrabantur. Et ait iili Angclus, cui nullus homo
est comparandus : «Surge,quid facis ? Deum adora.Nam
» ego conservus tuus sum , et fratrum tuorum ^ » Ode-
runt Martyres lagenas vestras , oderunt Martyres sartagi-
nes vestras , oderunt Martyres ebrictates vestras. Sine in-
juria eorum dico ,
qui tales non sunt : illi ad se referant,

qui talia faciunt : oderunt ista Martyres, non amant talia

facientes. Sed multo plus oderunt, si colantur.

IX. Ideo, charissimi, cxultatc in dicbus sanctorum
Martyrum : oratc, ut sequamini vestigia Martyrum. Non
cnim homines homines non fuerunt non enim
estis, et illi :

nati estis , et ilh aHunde nati sunt non cnim alterius ge- :

neris carnem portaverunt ([uam vos portatis. Ex Adam ,

omnes sumus in Christo omnes esse conamur. Ipse Do-

,

minus noster, ipsum caput Ecclesiae, unigenitus Fihus

Dei Verbum Patris per quod facta sunt omnia, non al-
,

terius generis carnem habuit quam nos. Ideo voluit du

virgine hominem suscipere de una ex genere humano ,

carne nasci. Nam si ahunde faceret sibi corpus, quis cre-

deret quia carnem portabat, quam portamus et nos ? Sed
tamen ille carnem in simihtudinem carnis peccati nos ,

carnem peccati. Non enim ex virih semine, aut ex mas-

culi et foeminge concupiscentia : sed quid ? Nuntio Patris.
Et tamen cum sit mirabihter natus,mortahs nasci digna-
tus est , et mori pro nobis, et sanguine suo redimere nos,
secundum quod homo est. Videte quod dico , fratres : et

ipse Christus cum sit Deus, cum sit cum Patre unus Deus,
cum sit Verbum Patris, unigenitus sequahs Patri et co-
seternus •, tamen in quantum liomo esse dignatus est, ma-
luit sacerdos dici ,
quam sibi cxigcrc sacerdotem ; maluit
sacrificium cssc , c[uam posccrc 5
in ([uaiitum hoino csl.

' Apot. XIX, 10.

cxxvii 93
 434 S. AUGUSTIWI EPISCOPI
Nam in quantum Deus est, totum ((uod Patri debetur , et
unigenito Filio delietur. Ideo, charissimi, veneramini
Martyres , laudate , amate, praedicate , honorate : Deum
IMartyrum colite. Conversi ad Dominum , etc.

t/V*''^ (VVV* (VVM -VVV* AO/V» A^VV* ^/V\/\ A/VV\V%/V\ 'VVV^ VVV\ -VVV* AA/\^

SERMO CCLXXIV\

In Natali Martyris Fincentii, I.

Magnum spectacalum spectavimus oculis fidei , Marty-

rem sanctum Vincentium ubique vincentera. Vicit in ver-
bis , vicit in poenis ; vicit in confessione , vicit in tribula-

tione ; vicit exustus ignibus , vicit submersus fluclibus :

postremo vicit tortus , vicit mortuus. Quando caro ejus ,

in qua erat trophseum Christi victoris , de navicula mit-

tebatur in raare , tacite dicebat : « Dejiciraur , sed non
» perimus'^. » Quis istam patientiam railiti suo donavit,
nisi qui pro illo prior sanguinem fudii,? Cui dicitur in
Psalmo Quoniam tu es patientia mea, Domine Do-
: « :

))mine^ spes mea a juventute mea ^. Magnura certamen )>

magnam comparat gloriam non humanam nec tempo- 5 ,

ralem, sed divinam et sempiternara. Fides pugnat^ et

quando carnem nullus expugnat. Quia etsi
fides pugnat ,

laniatur, etsi quando perit qui sanguine Christi

laceratur \

redemptus est ? Potens homo non potest perdere quod

emit auro suo, etChristus perdit quod emit sanguine suo.^
Sed hoc totuni non ad honiinis sed ad Dei gloriam refe- ,

ratur. Ab ipso vere est patientia , vera patientia , sancta

' Alias 8 inter eJitos a Paiisiensibus. — ^ 2 Cor. iv, 9. — 3 Psal. lsx, 5.

 ,

SERMO CCLXXV , DE S. VIKCEKTIO. 435

patientia , religiosa patientia , recta patientia , christiana
patientia donum Dei est. Nam et multi latrones patientis-
sime torquentur ^ el non cedentes et tortorem vincentes,
postea aeterno igne puniuntur. Causa discernit Martyrem a
patientia, imo a duritia sceleratorum. Par est poena , sed
dispar est causa. Martyrum voce cantavimus : ( dixerat
enim ista Yincentius in orationibus suis :) « Judica me,
» Deus, et discerne causam meam a gente non sancta^»
Discreta est causa ejus : quia pro veritate ,
pro justitia ,

pro Deo, pro Christo, pro fide, pro Ecclesiae unitate, pro
individua charitate certavit. Quis ei donavit istam patien-
tiam ? quis? Indicet nobis Psalmus. Ibi enim legitur, ibi
cantatur : « Nonne Deo subjecta erit anima mea ? Ab illo

» enim patientia mea'^. » Quisquis putat sanctum Vincen-

tium viribus suis ista potuisse^ nimis errat. Quisquis enim
viribus suis hoc se posse prresumpserit , etsi videtur vin-
cere patientia, vincitur a superbia. Bene vincere, hoc est,

universas raachinas vincere. lUecebras dura ministrat,

vincitur per continentiam : poenas et tormenta infligit

vincitur per patientiam : errores suggerit , vincitur per

sapientiam. Ad extremura, cum omnia haec victa fuerint,
suggerit animse, Euge, euge, quantum potuisti? quantum
certasti ? Quis tibi comparatur? Quam bene vicisti? Res-
pondeat iUi anima sancta « Confundantur et reverean- :

» tur, qui dicunt mihi : Euge, euge^. » Quando ergo

vincit, nisi cum dicit : « In Domino laudabitur anima mea j

» audiant mites, et jucundentur*? » Mites enim sciunt

c[uod dico quia in illis habitat verbum in illis habitat
: ,

exempIum.Namqui non est mitis, nescit quid sapiat quod

dictum est In Domino laudabitur anima mea.» Omnis
: <c

enim non mitis , superbus , asper , elatus , in se vult lau-

dari, non iu Domino. Qui autera dicit : « In Domino lau-
• Psal. xm, I. — Md. lxi, 2. — 3 jj. lxix, 4- — ^ W- xxxni, 3.

28.
 ,

436 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» (iabitur aiiima mea : » non dicit : Audiant gentes, et
jucundcntur ; audiant homines, et jucundcntur : scd
« Audiant mites^ et jucundentur. » Audiant quibus sapit.

Mitis cnim erat Christus : « Sicut ovis ad immolandum

» ductus est*. » Propterea mitis, quia sicut ovis ad im-
molandum ductus est. « Audiant mites et jucundentur. »

Quia sapiunt quod dictum est : « Gustate, et videte ([uam

» suavis est Dominus : beatus vir qui sperat in eum ^. »

Longam lectionem audivimus, brevis est dies longo Ser- :

mone etiam nos tcncre vestram patientiam non debemus.

Novimus quia patienter audistis, etdiuslando et audiendo
tanquam Martyri compassi estis. Qui audit vos, amet vos,
et coronet vos.

SEUMO GCLXXVl

In Natali Martfns Vincentii , II.

I. Magkum et multum rairandum spectaculum nosler

animus cepit : nec inanissimam et perniciosissimam, sicut
solet in theatris quarumque nugarum , sed plane utilissi-

mam et fructuosissimam voluptatem oculis interioribus

hausimus , cum beati Vincentii gloriosa passio legeretur.
Erat videre invictam Martyris animam contra insidias an-
tiqui hostis, contra saevitiam impii judicis, contra dolores
mortalis carnis , acerrima conflictatione certantem , et in

• Isai. Liu, 7. — * Psal. xxxm, 9. — ^ Alias 9 inter editos a Parisien-

sibus.
 ,

SERMO CCLXXV , DE S. VINCENTIO. 437

adjiitorio Domini cuiicta superantem. Ita plane , charissi-
mi , ita prorsus fuit : in Domino laudemus hanc animam,
ut audiant mites , et jucundentur ^ Quas voces audierit,
quas reddiderit ,
quae tormenta devicerit, decursa lectio
declaravit, et nobis tanquam in conspectu quae gesta sunt
posuit. Tanta poena erat in membris , tanta securitas in
verbis, tanquam alius torqueretur , alius loqueretur. Et
vere alius: praedixit enim hoc Dominus, et promisit Mar-
tyribus suis dicens : « Non vos estis qui loquimini , sed
)) Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis "^.
)) In Do-
mino ergo laudetur haec anima. « Nam quid est homo,
)) nisi quod memor est ejus ^ ? Aut quae vires pulveris

nisi illo adjuvante, qui nos fecit ex pulvere? «Ut qui glo-

)) riatur, in Domino glorietur^. Si enim diabolicus et ))

seductor spiritus plerumque implet vel fallaces vatcs, vel

falsos martyres suos , ut tormenta corporis vel ipsi sibi
ingerant , vel ingesta contemnant quid magnum est Do-
:

mino Deo nostro ad confirmandam praedicationem nomi-

nis sui, ipsorum prsedicatorum carnem quidem in manus
persequentium tradere, mentem vero in arcem libertatis
assumere 5 ut etiam dum illa patitur iniquitatem , haec
asserat veritatem ? scilicet ut victores non tolerantia fa-
ciat , quoniam Martyres discernit causa, non
sed justitia :

pcena. Multi enim dolores toleraverunt pertinacia, non

constantia vitio, non virtute pravo errore, non recta
; 5

ratione; diabolo possidente, non persequente. In nostro

autem vincente Vincentio, ille quidem vincebat, qui pos-
sidebat : sed ille possidebat ,
qui principem hujus mundi
miserat foras^;ut etiam pugnans extrinsecus superaretur,
qui jam fuerat superatus, ne intus dominaretur. liJe

quippe qui missus est foras , non cessans tanquam leo ru-

' Psal. xxxiii, 3. — » Matlli. x, "io. — 3 psal. viii, 5. — 4 i Cor. i, 3i.

— 5 Joan. XII, 3i.
 ,,

438 5. AUGIISTINI EPISCOPI

giens circuit requircndo quem devoret^ Sed eum expug-

nat ille pro nobis, qui eo excluso regnat in noliis.

II. Denique magis diabolus non viclo Yincentio, quam

Vincentius persequente diabolo torquebatur. Quanto enim
erant illa truculentiora et exquisitiora tormenta , tanto
magis tortus de torquente triumphabat ; et ex illa carne
tanquam ex terra suo sanguine irrigata , de qua plus do-
lebat inimicus ,
palma crescebat. Sed quia ille latenter
saevit, et latenter victus aflligitur, manifeste apparebat
in praeside homine ,
quid in occulto diabolus pateretur
et ille invisibihs adversarius per sui vasculi ,
quod imple-
verat , crepantis rimulas prodebatur. Voces enim hujus
hominis , oculi , vultus j et turbulentus totius corporis
motus , indicabant quam graviora tormenta sentiret inte-
rius, quam erant quae Martyri infligebat exterius. Si con-
sideremus perturbationem torquentis et tranquiUitatem
tormenta patientis, videre facilhmum est quis erat sub
pcenis, quis supra poenas. Quae gaudia erunt in virtute
regnantium, quando tanta sunt pro veritate morientium?
Quid erit cum corporis incorruptione fons vitae ,
quando
ros ejus inter tormenta tam dulcis est? Et quid faciet im-
piis aeterna flamma ,
quos ita vastat irati cordis insania ?

Quid passuri sunt, cum judicabuntur ,

qui jam cum judi-
cant cruciantur ? Judicia futura sanctorum quid habitura
sunt potestatis, cum in hac vita tribunal judicis catasta
torserit Martyris ?

III. Magnum autem Dominus testimonium praebet tes-

tibus suis cum ille qui rexit corda certantium nec cor-
, ,

pora deserit mortuorum , velut de hujiis ipsius beati Vin-

miraculum exhibuit ut id
centii corpore praeclarissimum •,

quod inimicus omnino non apparere cupierat sategerat ,

fecerat tam praesenti nutu divino proderetur, et religio-

,

' I Pctr. V, 8,
 SETVMO CCLXXV , DE S. VlKCENXrO. -^39

sius liumandum vcneranclumque tlemonstrarctur, ut vic-

Iricis piclalis et deviclnt^ impietatis prrcclara in co mcmo-
ria pcrduraret. « Vere pretiosa in conspectu Domini mors
» sanctorum cjus^ \ » cjuando nec tcrra carnis vita dcse-
rente contemnitur 5 et invisiJ^ili anima de domo visijjili

discedente, habitaculum servi cura Domini custoditur,

et in gloriam Domini a conservis fidelil)us honoratur. Quid
cnim agit Deus, mira opera faciendo circa sanctorum cor-
pora defunctorum nisi testimonium perhibct
, sil)i non ,

perire quod moritur et ut hinc intelligatur in quali ho-

,

nore secum habeat animas occisorum quando caro exa- _,

nimis tanto eifectu Divinitatis ornatur.i^ Sicut enim de

membris Ecclesiae loquens Apostolus, simihtudinem adhi-
buit de raembris corporis nostri quoniam « Quae inho- ,

» nesta sunt nostra his abundantiorem honorem circum-

5

» ponimus ^ » ita providentia Greatoris cadaveribus

:

Martyrum tam praeclara miraculorum testimonia praes-

tando, abundantiorem honorem exsanguibus rehquiis ho-
minum circuraponit, et quod vita emigrante tanquam
deforme jara reraanet , ibi evidentius prsesens vitse dator
apparet.

' Psal, cxv, i5. — »1 Cor. xii, 23.

 ,,

440 S. AUGUSTINl EPISCOPI

'Vt/V^ \A/V% ^'t/l*^ VVl^ VV%% A/V\^ \ «VV^ VV\^ «VV^/^ ^/%/V% VVM VV%/% VVV% VVIA vvv% \^

SERMO CCLXXVI».

In festo Martfris Vincentii, IIJ.

1. In passione, quse nobis hodie recitata est , fratres

mei , evidenter ostenditur judex ferox , tortor cruentus

Martyr invictus. In cujus corpore poenis variis exarato,

jam tormenta defecerant, et adhuc membra durabant.
Tot convicta miraculis persistebat impietas, lot vexata
suppiiciis non cedebat infirmitas agnoscatur ergo operata :

Divinitas. Quando enim corruptibilis pulvis contra tam

immania tormenta duraret, nisi in eo Dominushabitaret?
In his enim omnibus ille agnoscendus , ille glorificandus,
ille laudandus est, c[ui et in prima vocatione dedit fidem_,

et insuprema passione virtutem. Vultis nosse quiautrum-

que donatum est? Audite apostolum Paulum « Vobis :

» inquit donatum est pro

, Christo, non sokim ut credatis
» in eum, vorumetiam ut patiamini pro eo-. » Acceperat
hfficutraque Levita Vincentiiis acceperat et habebat. Si ,

enim non accepisset quid haberet ? Habebat in sermone

,

fiduciam , habebat in passione toierantiam. Nemo ergo de

suo corde piaesumat, quando profert sermonem ^ nemo
desuis viribus confidat, quando suflert tentationem : quia
etlit bona prudenter loquamur, ab illo est nostra sapien-
tia 5ut mala fortiter perferamus ab illo est nostra
et ,

patientia. Recolite Dominum Ghristum suos in Evangeho

Discipulos admonentem ; recolite Martyram Regem co-
' Alias 12 de Sanclis. — » Philip. i, 29.
 ,,

SETIMO CCLXXVl , DE S. VINCENTIO. 441

hortes siias armis spiritalibus instruentcm , bclla mons-

trantem , adjutoria ministrantem ,
pr.Tcmia poUiccntem :

([ui cum dixissct Discipulis suis : « In hoc mundo pressu-

» ram habebitis^ » mox unde territi consolarentur , ad-
junxit dicens : « Sed confidite , ego vici mundum ^» Quid
ergo miramur, charissimi , si in illo Vincentius vicit, a

quo victus est mundus? Inhoc, inquit, pressuram ha-

«

» bebitis : » ut si premit non opprimat

, si oppugnat ^

non expugnet.
IT. Duplicem mundus aciem producit contra mihtcs

Christi. Advertite, fratres. DupUcem, dixi, aciem producit

mundus contra milites Ghrisli. Blanditur enim iit deci- ,

piat •, lerret, ut frangat. Non nos teneat voluptas propria,

non nos terreat crudehtas aliena ; et victus est mundus.
Ad utrosque aditus occurrit Christus , et non vincitur
Cln-istianus. Si consideretur in ista passione humana pa-
tientia , incipit esse incredibilis ; si agnoscatur divina po-
tentia, desinit esse mirabihs. Tanta grassabatur crudehtas
in Martvris corpore, et tanta tranquilUtas proferebalur in
voce , tantaque poenarum asperitas saeviebat in membris
et tanta securitas sonabat in verbis 5 ut miro modo puta-
remns Vincentio patiente,.alium non loquentem torqueri.
Et vere fratres, ita erat prorsus ita erat ahus loque-
, : :

i)atur. Promisit enim et hoc testibus suisCliristus in Evan-

gelio, quos ad hujusraodicertamina praeparabat. Sic enim

ait : « NoHte pr?em.editari (|uomodo aut quid loquamini.
» Non enim vos estis ({ui loquimini, sed Spiritus Palris
)) vestri ([ui loquitur invobis'-. » Caro ergo patiebatur,
et Spiritus loquebatur. Et loquente Spiritu non solum
convincebatur im^^ietas , sed etiam confortabatur in-
firmitas.
III. Clariorem nobis Martyrem tot tormenta faciebant.
• Joan. XVI, 33. — ' Mattli. x, rg, 9.0.
-442 S. AUGUSTINI EPISCOPI
MuUiplici enim vulnerum varietate confossus , non defe-
rehat pugnam , sed acrius iterabat. Putares quod cum
duraret ilamma , non ureret j ct tancjuam figuli fornax
lutum moUe suscipiens, duram redderet lestam. Poterat
Martyr noster dicere Daciano Jam non urit ignis tuus :

carnem meam, quia « Exaruit velut testa virtus mea*. »

Et quoniam veraciter scriptum est « Vasa figuli probat :

))fornax, et homines justos tentatio tribulationis^ p) pro-

liatus est atque decoctus illo igne Vincentius : arsit vero
et crepuit Dacianus. Si enim non ardebat , unde clama-
bat? Quid enim erant verba irascentis , nisi fumus arden-
tis?Ergo Martyri nostro refrigerium in corde habenti,
llammas extrinsecus admovebat sed ipse facibus furoris :

accensus, tanquam chbanus intus ardebat , et habitato-

rem suum diabolum concremabat. Per furiosas enim Da-

ciani voces ,
per truces oculos et minaces vultus et totius
corporis motus ille habitator ejus interior monstrabatur ^

et per haec signa visibiha, tanquam per sui vascuh,quod

impleverat , crepantis rimulas videbatur. Non tantum
Martyrem cruciabant tormc»nta ,
quantum illum vastabat
insania.
IV. Sed jam, fratres, illa omnia transierunt, et ira
Daciani, et poena Vincentii. Nunc autem poena Daciano,
corona vero manet Vincentio. Denique his praemissis fu-
turse videhcet retributionis finibus , etiam in hoc mundo
Martyrum gloriam demonstremus. Quaehodie regio, quaeve
provincia ulla quousque vel roraanum imperium vel
, ,

christianum nomen extenditur Natalem non gaudet ce- ,

lebrare Vincentii. Quis autera hodie Daciani vel nomen

audisset , nisi Vincentii passionem legisset ? Quod vero
tanta cura servavit Dominus Martyris corpus, quid ahud
demonstravit , nisi se guliernasse viventem quem non ,

I Psal. XXI, i6. — » Eccli. xxvn, 6.

 ,

SERMO CCLXXVII, DE S. VINCENTIO. 443

relicjiiit exanimem ? Vicit ergo Dacianum vivens Vincen-
tius, vicit et mortuus. Vivens tormcnta calcavlt, mortuus
maria transnatavit. Sed ipsc inter undas gubernavitcada-
ver extinctum ,
qui inter ungulas animum donavit invic-
tum. Non flexit flamma tortoris cor ejus, non mersit aqua
maris corpus ejus. Sed in his et liujusmodi omnibus nihil
est aliud , nisi « Pretiosa in conspectu Domini mors sanc-
» torum ejus^ »

SERMO CGLXXVII'.

Infesto Martyris Vincentii^ IV,

Tn quo disputatur de corpore spiritali post rosurroctionem

et utrum ejusmodi corporis ocnlis videri Deus possit.

Habitus in Basilica Restituta.

I. OcuLis fidei certantem expectavimus Martyrem , et

amavimus totum invisibihter pulchrum. Quahs enim de-
coris habebat spiritum, cujus fuit et cadaver invictum?
Dominum confessus est vivus inimicum superavit et mor-
:

tuus. Quid putamus , fratres quod istum honorem pro- ,

videntia. et consihum omnipotentis Creatoris cum etiam

defuncto corpori detulit, Martyri aliquid praeslitit? Quid
enim si non sepehretur ignorabat ille unde suscitarc-
, ,

tur ? llii et in victoria corona , et in resurrectione servata

est vita seterna. Sed de corpore ejus, Ecclesise prrestita est

' Psal. cxv, i5. — » Aliasde Diversis 102.

 ,

444 S. AUGUSTIJVl EPISCOri

consolationis mcmoria. Sic plerumque Deus de servis suis

pr£eslat servis suisquadam dignatione, donans cjuod ma-
gis prosit ci cui clatur, quam ci de quo datur. Sic Eliam

sanctum Deus per avcm pascebat non autem misericor- :

dia Dei et omnipotentia defecerat, ut semper sic pasceret.

Mittitur tamen pascendus ad viduam : non quia non erat
quomodo Dei servus aleretur , sed ut fidelis vidua bene-
dictionem mereretur^ Praestitit ergo sanctorum corpora
Ecclesiis suis ad memorias orationum, non ad glorias
jMartyrum. lUi enim habent integram gloriam suam apud
Creatorem suum. Nec ipsi corpori aliquid timent, quo-
niam non est quod timeant. Magis si parcant corpori
nocent et corpori. Si autem per fidem non parcant cor-
pori ,
praestant et corpori.
II. Ecce hoc attendite , et fidem vestram interrogate.
Sanctus Vincentius si formidine tormentorum negaret
Christum, videretur corpori pepercisse : quadam autem
conditione mortali , corpore solveretur. Quid ageret in
resurrectione , cum in aeternum ignem praecipitaretur ?

Negans Christum, negatur a Christo. « Qui negaverit rae,

» inquit , coram hominibus , negabo eum coram Patre
)) meo qui cst in ccehs -. » Ecce negaret, quiescerent illi

tortores, et vuhicrato anirao sanum esset corpus ^ imo oc-

ciso animo, viveret corpus : quid prodesset in aeternum
mortuo brevis corporis vita ? Veniret dies quam comme- ,

morat Dominus « Quando omnes qui in monumentis

,

))sunt, audient vocem ejus et procedent^ » sed cum , :

magna differentia. Omnes procedent, sed non omnes ad

eamdem rem procedent. Omnes surrecturi, sed non om-
nes immutandi. « Qui enim bene fecerunt , inquit , in re-
)) surreclionem vitse; quLautem male, in resurreclionem
)) judicii.)) Cum dicit : « Omnes qui in monumentis sunt,»

•
I Reg. XYM, 9. — ' Lnc. xji, 9.
— *' Joan. v, 98, 9.9.
 ,,

SEUMO CCLXXVII, DE S. VINCE^TIO. A4^i

procul diibio manifcstat corporiim resurrcctionem. .huli-

cium autcm cum audis, ne tibi tanquam de lemporali

judicio blandiaris ,
ponitur judicium pro pnena Gclcrna.
Secundum hoc dictum i'st « Qui autem non credit :

))jam judicatus est ^ Hsec ergo differentia separatura ))

est justos ab injustis, fideles ab infidelibus , confesso-

res a negatoribus , amatores vitce pcrituroe ab ama-
toribus vitne fcternae , separatura est illa discretio. « Et
» ii)unt justi in vitam aeternam, impii vero in ignem aetcr-

)) num^. )) Ibi cum corpore torquebuntur ,

qui corpori
pepercerunt. Timendo enim tormenta corporis , corpori
pepercerunt; parcendo corpori,Christum negaverunt;
et

et negando Christum poenas oeternas etiam corpori distu-

lerunt. Si distulerunt , numquid abstulerunt?
III. Ergo prudenter Martyres Christi, non sua corpora
contempserunt. Perversaest ista,et mundana philosophia,
eorum qui non credunt corporum resurrectionem. Viden-
tur enim sibi ([uasi magni corporis contemptores ([uia ,

ipsa corpora quasi pro carceribus se habere arbilrantur

quo detrusas putant animas, quod alibi ante peccaverunt.
Deus autem noster et corpus fecit et spiritum et utrius- ;

que creator est, et utriusque recreator utriusque institu- 5

tor, utriusque etiam restitutor. Non ergo carnem tanquam

inimicam , vel contempserunt, vel persecuti sunt Marty-
res. '( Nemo enim unquam carnem suam odio habuit ^ »

Magis ei consuiuerunt quando eam negligere videban- ,

lur quando in ea fideliter persistcntcs tcmporalia tor-

: ,

menta tolerabant,rcternam etiam ipsi carni gJoriam com-

parabant.
IV.Quae sit autem futura in resurrectione gioria carnis

liujus , ([uis explicet verbis? Nemo adhuc nostrum ha-

bendo cxpertus est. Nunc carnem onerosam porlanuisj
' Joan. m, 18. — ^ jiaith. xxv, \6. — ^ Ephcs. v, 29.
446 S. AtGUSTIM EPISCOPI

quia indigam, quia infirmam, ciuia morlalem, quia cor-

ruptibilem. Corpus enim quod corrumpitur aggravat
«

» animam ^ Sed noJi hoc in rcsurrectione metuere.

»

« Oportet ut corruptibile hoc induat incorruptionem et ,

» mortale hoc induat immortahtatem'^. » Quodnunccst

onus, erit honor quod nunc sarcina, tunc levamen.Non
:

enim habebit pondus ut corpus habere te sentias. Vi- ,

dete, charissimi quando sanum est corpus nostrum,

:

etiam hoc fragile atque mortale, quando suarum partium

temperamento moderatum est, quando in eo nihil ejus
adversus ahud rixatur, non calor superat et urget algo-
rem, non copia frigoris fervor extinguitur, et dum lucta-
tur aflligit non humorera siccitas sorbet, non inundat
j

humor et premit^ sed omnia quibus constat concordi in-

ter se junctura hbrata sunt, quae sanitasdicitur. Est au-
tem , ut breviter dicam , sanitas corporis , eorum concor-
dia quibus constat. llcec ergo sanitas, id est, membrorum
humorumque concordia in re corruptibih, in re egena et
infirma, in re quije adhuc esurire et sitire potest, stando
lassari , sedendo refici , rursus sedendo lassari , esuriendo
deficere , vescendo refici ; non succurrere defcctionibus
prseteritis nisi ahis inchoatis :quidquid enim ahud ad re-
fectionem ceperis lassus , initium est alterius lassitudinis ^

(juia in re ,
quam sumpsisti ut succurreres, si perseveres,
et inde fatigaberis : in hoc ergo infirmo et corruptibili

corpore , quid est ipsa sanitas quahscumque ? Neque enim

haec, quse in carne mortaU et incorruptibih dicitur sani-

tas, ullo modo Angelorum sanitati comparanda est quo- ,

rum nobis aequahtas in resurrectione promittitur ^. Haec

tamen quahscumque quid habet delecta-
sanitas, ut dixi ,

tionis, quam exoptabile bonum est omnibus? Quantam

rem habet pauper, cura hanc solam liabet quantam non j

>
Sap. IX, 1 5. — 'I Cor. xv, 53. — 3 Luc. xx, 36.
 ,;

SEIIMO CCLXXVll , UE S. VIWCENTIO. 447

habet dives cuni hanc solam non habct? Quid sc jacl.il
,

copiosumP rebris lectum non fbrmidat argenteum nou :

timet pompam divitis non timet jacula beJlaloris.

,

V. Quid ergo sanitas haec ipsa ,

quam recte Marlyres
contempserunt ,
quia in ipsa carne aliam speraverunt ?

Tamen quia illam nondura experti sumus, ex ista quam

novimus , illam utcumque conjiciamus. Quid est sanitas?

Si dicas mihi Quid est videre? Quantum ad corpus atti-

:

net , respondebo tibi fortasse formas colorescjue sentire. ,

Si dicas mihi Quid est audire ? Respondebo sonos sen-

: ,

tire. Si dicasQuid est olfacere? Respondebo, odores

:

sentire. Quid est tangere ? Dura vel mollia cahda vel fri- ,

gida, aspera et lenia gravia vel levia sentire. Quid est

,

sanitas? Nihil sentire. Sed et haec ipsa in nobis modo

aliorum comparatione vilescunt. Acute vides acutius tc :

forsitan acpiila. Acute audis sunt bestiolse qu.e audiunt :

acutius. AcuLe olfacis canem sagacem non vincis. Acutc

:

sapores gustando dijudicas: suntanimalia quae inexpertas

herbas discernunt , et quod est noxiura non attingunt.
Nam tu quamlibet acute discernas ciijum , imprudeiis
irruis in venenum. Acute sentis tangendo : quani raultu;
aves aestatem futuram praescntiunt , et loca demutant
hyemem imminere praesentiunt ad loca calidiora demi- ,

grant? quod tu cum venerit sentis antequam veniat illa ,

proesentiunt. Et hoc ipsura quod in sanitate hiudavi, nihil

sentit lapis , nihil arbor, nihil cadaver.
VI. Nam praeses ille Dacianus in corde nihil senliebat
quando in nihil sentiens cadaver saeviebat? Quid enim
jam faciebat nihil sentienti qui potuit et a sentiente su- ,

perari? Fecit tamcn quidquid potuit, fecit iratus. Sed qui

jam nihil in palam patiebatur, in occulto coronabatur.
Tenebat enim sententiam Domini sui qui cum vellet nos :

securos facere de his qui corpus occidunt : « Nolite , in-

 ,

448 S. AUGUSllNl E1»15C01'1

» quit , linierc eos qiii corpus occidunt, et postea non

» habent quid faciant '. » Quomodo postea non habent
c[uid faciant, quando insanus ille de Vincentii corpore
tanla fecit?Sed Yincentio quid fecit qui etiam sentienti ,

nihil fecit?Ergo non sic non sentire, ut non scntit lapis ,

ut non sentit arbor, ut non sentit cadaver sed vivere in 5

corpore et nihil ex ejus onere sentire, hoc est sanum

,

csse. Et tamen quantumlibet sit homo in hac vita sanus,

sentit etiam sani corporis pondus. Aggravat animam ctiam

sanum corpus cjuod corrumpitur-_, id est, corruptibile.
Aggravat animam id est, non obtemperat animoe ad nu-
,

tum omnis voluntatis. Obtemperat in multis movet ma- :

nus ad operandum, pedes ad ambulandum linguam ad ,

loquendum oculos ad videndum ad sentiendas voces

, ,

intendit auditum :in his omnibus corpus obsequitur. Mu-

tandi loci cupiditas sentit onus sentit pondus non tanla , :

facilitate movetur corpus ad perveniendum quo deside- ,

rat. Desiderat aliquis amicum videre in corpore constitu-

tus , in corpore constitutum : illum novit esse in longin-

quo, multae mansiones interjacent : animo jam prsecessit,
corpore quando pervenit, tunc sentit quale onus portet.
Non potuit ad celeritatem prsesumptam obedire voluntali
pondus carnis non potuit ea celeritate rapi qua voluit
:
,

qua eam portat animus. Tardum et onerosum est.

VII. Putamus-ne habet ahquid ipsum corpus unde ,

probetur velocitas corporis? Pedes dicemus? Quid tar-

dius ? Ipsi sunt qui perveniunt et desideria vix sequun- ,

tur et molimenta moliendo perveniunt. Sed fac quem-

,

quam ita velocem ut sunt qusedam animaha, quibus nec

,

comparanda est velocitas nostra, fac quemquam ita velo-

cem , non eo
ut sunt aves : ictu pervenit ,
quo voluerit.

Diu volant aves migrando , et ahc[uando fessoe iusidunt

« IVIaUh. X, 28, etLuc. xii, 4- — ' Sap. ix, i5.
 SERMO CCLXXVII , DE S. VINCENTIO. 440
arboribus navium. Ergo si etiam sicut aves volare possc-
mus, pra3 desidcrio perveniendi tardi cssemus. Cum vcro
luerit corpus spiritale , de quo dictum est : « Scminatur
» corpus animale , surget corpus spiritale^ ^ » quanta ibi

lacilitas ,
quanta celeritas , t{uanta ol)edicntia volcnlis ?

In nullo pondus , in nullo egestas , in nullo lassitudo, in

nullo ex alia partc renitentia ct rcluctatio.
VIII. Quale illud corpus erat, c[uod Dominus pcr
claustra trajecit? Intcndite, oi)secro, sipossim, adjuvaiilc
Domino qualibuscumque verbis expectationi vestrae aut
,

non multum deesse. Nata nobis occasio

satisfaccre, aut
est de corpore spiritaii aliquid disputandi ex passione
Martyris , a quo sic vidimus et mirati sumus corpus inlcr
tormenta contemni. Diximus enim quia non parcendo
corpori, eidem etiam corpori consulebat : ne forte fugiendo
temporales pcenas, et Christum negando, idem ipsum
corpus poenis sempiternis et atrocissimis suppliciis dcstina-
rct. Hinc crgo hortari vos cupiens_, et me ipsum ad prte-
sentia contemnenda, futura speranda Etenim in hoc : «

» habitaculo ingeraiscimus gravati, » et tamen raori nolu-

mus, et exui pondere formidamus « Nolumus enim spo- :

hari, sed supervestiri , ut absorbeatur mortale a vita-; »

hac ergo occasione de spiritali corpore suscepi aliquid lo-

qui vobis, et primitus commendandam putavi hanc ipsam
hujus fragihs et corruptibihs corporis sanitatem, ut ex
ipsa magnura ahquid inveniaraus. Invenimusin ipsa sani-
tate nihil sentire. Etenim multa habemus intus in viscc-
ribus nostris j
quis ea nostrum sciret, nisi in corporibus
laniatis videret.^ Viscera nostra, interiora nostra, qucc di-

cuntur intestina, unde novimus? Et tunc est bonum,

(|uando illa non sentimus. Quando enini illanon sentimus,

tunc sani sumus. Dicis ahcui : Observa stomachum. Res-

' 1 Cov. xvj 44- ~" ' 2 Cor. V, 4-
cxxvii. 29
450 S. IXJGUSIIWI EPISCOPI

pondet Quid est stomachus? Felix ignorantia nescit

tibi : ;

ubi habeat, quod semper sanum habet. Si sanum non

haberet, sentiret si sentiret, non bono suo sciret.
:

IX. Sed quaravis laudata corporis sanitate venimus ad

celeritatem motus, et invenimus nos pkimbeos quodam
modo. Quanla estceleritas coclestium corporum? Yis nosse
quanta sit? Intueris solera, et tibi videtur quasi non mo-
veatur, et taraen movetur. Forte dicis : Movetur, scd tar-

dius. Vis nosse quanta celeritate movcatur? Vis ratione

colhgere, quod non sentis aspectu? Si recta via ab Oriente
usque in Occidentem in hac terra veredis quisque curre-
ret, per quot dies perveniret? quahhet equorum velocitate

ferretur, quot mansiones ageret? Spatium itineris ab initio

Orientis usque ad finem Occidentis sol, qui tibi videtur
stare, uno una nocte ad ortum redit. Nolo
die conficit, et
dicere, quia obscurum ad persuadendum diilicile,
est, et

vel fortassis incertum, quam sint spatia coelestia multo

quam terrestria latiora. Gum ergo videamus tantam cele-
ritatem coelestium corporum, quae nobis videntur cum
attenduntur non moveri 5 cui celeritati comparare possu-
mus corpus angehcum? Affuerunt etiam, et quando vo-
luerunt se conspiciendos tangendosque praebuerunt. La-
vitAngehs pedes Abraham ^ Non solam lavitilla corpora,
verumetiam contrectavit. Apparuerunt, ut voluerunt,
quando voluerunt, quibus voluerunt. Nihil diihcultatis,
nihil omnino tarditatis sentiunt. Sed non eos videmus
currentes, non eos videmus de loco in locum migrantes, ut
nossemus ab ocuhs hominum discedentes quando volue- :

runt, pervenerunt. Non est ergo unde etiam de istis evi-

dcntissimum celerilatis hujus praebcamus exemplum.
Omittamus incognita, et de inexpcrtis nihil temere pisesu-
mere audeamus.
' Gen. xvm, 4-
 SEUMO CCLXXVIl, DE S. VINCENTIO. 451
X. In hoc ipsocorpore, quodgestamus,inyenio alicjuid,

ciijus inefral)ilem mircr celeritalem. Quid est lioc? Radius

ocuii noslri, quo tangimus quidquid cernimus. Quod enim
vides, oculi tui radio contingis. Si velis videre longius, ct
interponatur aliquod corpus, irruit radius in corpus oh-
jectum, el transire non permittitur ad id quod videre de-
sidercjs; et dicis impedienti : Exi, obstas mihi. Columnam
vis videre, homo in medio stat, impedit aciem tuam. Ra-
dius tuus emissus est, sed pervenit usque ad hominem,
usque ad columnam pervenire non sinitur incurrit in aliud :

aH{[uid, non permittitur. Ecce qui tibi obstabat, discessit

c medio, pervenit acies quo volebat. Modo discute, et si

potes, inveni atque responde, utrum acies ista, radius iste

oculi tui citius pervenit ad proximum, tardius ad longin-
quum. Vidisti hominem in proximo constitutum, tanta
mora illum vidisti, tanta mora ad eum radium ocuh tui
tetendisti, tanta mora ad eum oculi tui radio pervenisti,
quanta mora pervenis et ad illam columnam quam volebas
vidcre, et quia homo interpositus erat, non poteras non :

ad ipsum citius, et ad illam tardius : et ecce ipse in proximo

erat, et illa longius. Si ambulare velles, citius ad hominem,
quam adcolumnam pervenires quia videre voluisti, tam
:

cito ad hominem, quam ad columnam pervenisti. Nihil

est hoc de columna et de homine. Jace adhuc oculos, vi-
des longe parietem : mitte longius, pervenis ad solem.
Quantum est inter te et soJem? Quis illa intervalla metia-
tur? Quis ullo acumine cogitationis gestimet quantum a te
longe sit sol? Et tamen mox ut oculum aperueris, ecce tu
hic es, radius tuus ibi est. Mox ut videre voluisti, videndo

pervenisli. Non (ju.iesisti machinas quibus nitereris, non

scahisqnibusascenderes, non funes quibus lcvareris, iion
pennas t[uibus volares. Oculum apcruisse, hoc esl, pcrvc-
nisse.
20.
 :

4iyl S. ALGUSXINl EJ'I5C01'I

XI. Qnid tMgo isla cclcrilas? quaiila csl? ([iiitl sibi vuk?
Corporis noslri cst, dc carnc nostra cniittitur. Kndios nos
habemus, etnon miramur. Videndo utimur, considerando
cxpavescimus. Non invenis aliquid quod liuic comparcs
celeritati, quantum attinet ad corporis celcritatem. Merito
huic celeritati apostolus Paulus facilitatem resurrectionis
comparavit, dicens : « In ictu oculi^ » Ictusoculiest, non
in palpebris claudendis et aperiendis : nam hoc lardius
agitur, quam videtur. Tardius palpebram levas, quam
dirigis radium. Citius radius tuus pervenit ad coelum ,

quam palpebra levata ad supercilium. Videtis quid sit ictus

oculi : videtis quam facilitatera Apostolus resurrectioni
corporum dederit. Quam tarde ista creata atque formata
sunt? Recolamus moras conceptus, et in ipsis uterismatrum
coalescentium semina parvulorumj per temporum nume-
rum membra formata, diebus certis, mensibus multis,
quo usque illud quod intus creatum atque formatum est
proferatur in lucem. Deinde quanta mora crescit ,
quanta
morasucceditadolescentiapueritise^juventusadolescentiae,
senectus juventuti, mors omnibus. Accedit etiam aliamora
videtur integrum recens cadaver, in putredinem solvitur 5

et ad ipsam resolutionem necessaiia sunt tempora, donec in

tabem defluat, sicceturin cinere etabipsis priraordiisuteri :

usque ad cinerem extremum sepulcri quanta in terjacet mora?

quotdies.^ quse temporum spatia? Venitadresurgendum,
in ictu ocidi reparatur.
XII. Attendite ergo, fratres, et comparate quse compa-
randa sunt, rebus quibus comparanda sunt. Celerius mo-
vetur ista caro in ambulando, quam formata est, quam
nutrita est, quam crevit, quam ad habitum juvenilem per-
venit, integramque setatera et staturam percepit : celerius
movetur in ambulando, cjuam hoc in illa fiat. Porro au-
' I Cor. XV, 52.
 :

SERMO CCLXXVIT, DE S, VINCENTIO. 453

lem rosurrcctio fiet iii ictii oculi : c|nanta crit ccleritas
movendi, si tanta potuit esse resuigencli? Laniata sunt
corpora a saevientibus munclo dissipentur mcm-
: toto licet
bra mortuorum, per totam terram cineres dispergantur^
de toto tam grandi sinu totum quod sparsum est in ictu
oculi reparatur. Miramur radiorum nostrorum, c[ui fun-
duntur ex oculis, nimiam quamdam, et nisi experiremur,
increciibilem celeritatem mirabilior est in corpore, quod
:

futurum est, spiritali facilitas. In ictu c[uidem oculi re-

surget : sed Dominus noster, c{uod radius oculi nostri non
potest, corpus etiam per claustra trajecit. Post resurrec-
tionem in loco uno constitutis Discipulis suis, subito appa-
ruit ostiis clausis^ Qua nos videre non possumus, ille
potuit et intrare. Nemo dicat : Hoc quidem potuit, sed
Domini corpus, numc{uid continuo etiam meum poterit?
Et binc accipe ab Spiritu, c{ui de Apostolo Ioc{uebatur,
plenam securitatem. De ipso c{uippe Domino dictum est
« Qui transfigurabit corpus humilitatis nostrae conforme
» corpori glorire suae-. »

XIII. De isto ergo tali corpore, de hujus corporis tanta

facilitate, tanta celeritate, tanta sanitate, nihil temere ac
praesumenter definire audeat humana fragilitas. Quales
erimus, sciemus cum fuerimus. Antequam simus, teme-
rarii non simus, ne illud non simus. Quaerit aIic{uando
humana curiositas, et dicit sibi : Putas-ne per illud spiri-
tale corpus videbimus Deum? Cito quidem responderi
potest : In loco non videtur Deus, per partes non videtur
Deus, spatiis ditfusus intervallisque separatus non videtur
Deus. Quamvis impleat coelum et terram, non ideo tamea
dimidius est in ccbIo, diraidius in terra. Nam aer iste si

implet ccelum et terram ,

pars ejus quae in coelo est, non
est in terra. Et c{uidquid aqua implet, im{^let quidem
' Jonn. XX, 19. — 2 riiilip. 111, o.i.
 . ,:

454 S. AUGUSTINI EPISCOPI

spatium quo capitur; sed dimidia est in dimidio spatio,
dimidia in alio dimidio, tota in toto. Non est tale ali([uid

Deus. Hoc omnino noli dubitare, quoniam non est eorpus

Deus. Per spatia diiVundi, locis capi, habere partes dimi-
dias, tertias, quartas, totas, corporum proprium est. Nihil
tale Deus : quia ubique totus Deus non alibi dimidius
:

et alibi alio dimidio constitutus^ sed ubique totus. Implet

coelum et terrara : sed totus est in ccelo , totus in terra :

« In principio erat Verbum.

hoc » Ut etiam de ipso Filio
idcm audias, quia et Filius cum Patre unus est Deus
non aequalis mole, sed divinitate. « In principio erat Ver-
» bum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Ver-

)) bum hoc erat in principio apud Deum. Omnia per

:

)) ipsura facta sunt, et sine ipso factum est nihil. » Et paulo

post : «Et lux lucet in tenebris^ » Iste Unigenitus totus
raanens apud Patrera, totus lucet in tenebris, totus in
coelo, totus in terra, totus in virgine, totus in infante ^

non alternis temporibus tanquam de ioco ad locum mi-

grando. Nara et tu totus es in dorao tua, et totus in Ec-
clesia : sed quando in Ecclesia, non in dorao tua^ quando
in dorao tua, non in Ecclesia. Non ergo ille sic totus in
coelo, totus in terra, totus in virgine, totus in infante, (ut
aliud nihil coraraeraorem,) quasi migrando de coelo in
lerrara, de terra in virginem, de virgine in infantem, sed
ubique simul totus. Non enim quasi aqua refunditur, aut
quasi terra raolimine separatur, atque transfertur. Quando
totus in terra est, coelum non deserit : sed et cum ccelum
iraplet, a terra non recedit. « Attingit enim a fine usque
» ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter'^. »

XIV, $i ergo substaptiara, quse non videtur in loco,

,

poterunt vel tune corporales oculi videre, cum fuerit cor-

pus spiritale, si polerunt aliqua vi occulta, aliqua vi inex-
' Joan. I, 1-5. — ' Sap. viii, i
 :

SERMO CCLXXVII, DE S. VINCENTIO. 455

pprta et prorsiisincognita, ncc ulla .lestimatione percopln,
si potorunt, possint. Oculis cnim videmus, non nostris
oculis invidemus. Tantum non conemur Deum perducerc
ad locum, non conemur Deum includere in loco, non co-
mur Deum per spatia locorum quasi aliqua mole difFun-
dere^ non audeamus hoc, non cogitemus. Maneat sub-
stantia Divinitatis in sua et propria dignitate. Nos certe,
quam^ possumus, in melius mutemus, non Deum in de-
terius commutemus. Maxime quia definitum aliquid inde
in Scriptura non invenimus, aut nondum invenimus. Nam
neque hoc audeo praesumere, non in ea esse quod valeat
inveniri. Aut non est, aut latet, aut me latet. Si quid in
alterutram partem poluerit ab aliquo inveniri , libenter
accipio, et me instructum nisi gratias egero, non homini
diccnti, sed ei qui per hominem docet, ingratus ero. Ab-
sit autem ut dator gratiae, me esse permittat ingratum.
Hoc tanlum dico, quia oculi qui per intervalla locorum
vident quod vident, id est, ut spatium sitinter videntem,
et illud quod videtur; aliter enim isti oculi non vident
nam si ab eis aliquid multum in longinquo removeris,
ideo non vident, quia radii ad longe posita non perveniunt •,

si autem ad eos aliquid propinquius admoveris, nisi sit

intervallum aliquod inter oculos videntis et corpus quod

videtur, videri omnino non potest; nam si propius admo-
vendo oculos ipsos_, quibus aliquid videtur, contingas,
perdito spatio araittitur visio. Hoc ergo dico, quoniam ta-
ies oculi, qui nonnisi per intervalla et spatia locorum
vident quidquid vident; nec nunc possunt videre Deum,
nec tunc poterunt, quia non est in loco. Aut ergo
ille

aliud erit quod videre possint, et quod in loco videri non

potest aut si raanebit in eis non posse videre nisi in loco,
:

non videbunt eum qui non est in loco.

" Forte cum.
 ;

{ )6 S. AUGXJSTINl EPISCOPI

XV. IIoc autemdoncc de spirilali corporediligentius re-

quiratur,quodautintelligalurautrectecredatur, teneamus
corpus resurrecturum, tencamus formam corporis nostri
lianc futuram, quamvelChristus exhibuit, vel in occulto
promisit. Teneamus corpus spiritale futurum,non animale,
sicut nunc est. Evidenter enim expressum est, et contradici
non potest «Seminatur corpus animale, resurgetcorpusspi-
:

ritale*. » Teneamus Patrem et Filium et Spiritum sanctum

natura propria, substantia propria, pariter et aequaliter esse

invisibilem, quiapariteretsequalitercredimus immortalem,
pariter et aequaliter credimus incorruptibilem. Uno autem
loco simul haec posuit Apostolus : « Regi autem saeculo-
» rum, immortali, invisibili, incorruptibili, soli Deo, ho-
» nor et gloria in saecula sneculorum. Amen'-. » Deus solus,
Pater et Filius et Spiritus sanctus, immortalis, invisibilis,

incorruptil)ilis : non modo invisibilis , et postea visibilis

quia non modo incorruptibilis, et postea corruptibilis. Si-

cut immortalis semper, si(?ut incorruptibilis semper; ita
et invisibilis seraper. Si mutatur invisibiiitas, metuendum
est ne mutetur immortalitas. Puto propterea ipse ApostO'
lus invisibilem in medioposuit, inter immortalem et incor-
ruptibilem. De quo ambigi poterat, ne posset everti, ex
utroque latere communivit. Teneamus istam indeclinabi-
lem confessionem. Non est simile offendere in creaturam,
ct olTendere in Creatorem. Certe qualitates creaturarum
disserendo quaeramus, et si in aliquo fallimur, in quod
pervenimus in eo ambulemus. Tunc enim si quid aliter
sapimuS;, et hoc nobis Deus revelabit". Unde hesterno die
diuuus disputaviraus : « Beati raundicordes, quoniara ipsi
» Deum Nos raundandis cordibus raodis om-
videbunt^. »

nibus insteraus, orani conatu invigileraus; omni prece,

quantum possuraus, impetremus, ut cor mundemus. Et
' I Cor. XV, 4»- — 'I Tiin. i, 17. — ' Pliilip. iii, i5. — 4 MaUli. V, 8.
 ,
;

SERMO CCLXXVn , DR S. VINCF.NTIO. 457

si de his quve forinsecus sunt cogitamus : « Muntlate, ait,

» qnTo intus sunt, et (|une {"oris sunt mundata erunl.'. »

XVI. Fortassis alicui videatur tam clarum essc testi-

monium de carne ,
quam de corde : quia scriptum est :

« Videbit omnis caro salutare Dei^ » Habemus de cordc

evidentissimum testimonium : « Beati mundicordes, c[uo-
)) niam ipsi Deum videbunt. » Habemus et de carne :

« Videbit omnis caro salutare Dei-. » Jara quis dubitaret

visionem Dei carni esse promissam, nisi moveret, quid
est salutare Dei? Imo quia non movet non enim dubii ,

sumus salutare Dei Christus Dominus est. Dominus Ita-

:

que noster Jesus Christus si in sola divinitate videretur

nemo dubitaret carnem visuram esse substantiam Dei
quia , « Videbit omniscaro salutare Dei. » Quia vero Do-
minus noster Jesus Christus et oculis cordis mundis ,

perfectis, Deo plenis videri potest quantum attinet ad ejus

divinitatem visus est autem et in corpore, secundum quod
;

scriplum est : « Post haec in terris visus est et cum ho-

,

» minibus conversatus est^ : unde scio quomodo dictum

sit, « Videbit omnis caro salutare Dei ? » Quia videbit
Christum, diclum est nemo dubitet , : sed utrum in cor-
pore Dominum Christum an sicut , « Erat in principio
» Verbum, et verbum erat apud Deum, et Deus erat Ver-
» bum , M hinc ambigitur , hoc quaeritur. Noli me urgere
uno testimonio : cito confiteor : « Videbit omnis caro sa-
» Jutare Dei. » Dicunt hocesse, Videbitomnis caro Chris-
tum Dei. Sed visus est Christus et in carne, non t|uidcm
carne mortah, si adhuc illa spiritaiis mutatio caro dicenda
est •, quia et ipse post resurrectionem sic dixit videntibus,
et tangentibus : « Palpate, et videte, quia spiritus carnem
» et ossa non habet , sicut me vidctis habere'*. » Videbi-
Matlli. XTiu, 2G. -- ' Luc. iii, 6. ~ 3 p.avucli. iii , 38, — 4 Luc.
XXIV, 39.
 ,

458 S. AUGUSTINI EPISCOPI

tur et sic : non soliim visus est, sed et videhitur. Et forte
lunc perfeclius implchitur quod dictuni est « Omnis :

)) caro. » Modo enim vidit eum caro, sed non omnis caro :

tunc vero in judicio venientem cum Angelis suis ad judi-

candos vivos et mortuos, cum audierint vocem ejus om-
nes qui sunt in monumentis * , ad resur-
et processerint alii
reclionem vitae , alii ad resurrectionem judicii, ipsam
formam videhunt, quam pro nohis suscipere dignatus
est non soium justi sed etiam iniqui, alii ad dexteram,
, ,

alii ad sinistram : quia et qui occiderunt, « Videhunt in

» quem pupugerunt-. Videhit ergo omnis caro salutare
)) Dei. )) Corpus per corpus : quia in vero corpore veniet
judicaturus. Sed ad dexteram positis, et in regnum coe-
lorum missis , sic se demonstraturus est, quomodo jam in
corpore videhatur : et tamen dicebat : « Qui diligit me
)) diligetur a Patre meo, et ego diligam eura, etmanifes-
» tabo me ipsum iili'^. » Hoc Judaeus impius non videbit.
« Toiletur enim impius, ne videat claritatem Dei "*.
»

XVII. Simeon justus vidit eum et corde, quia cognovit

infantem, et ocuiis vidit, quia portavit infantem. Utroque
modo videns eum, agnoscens Dei Filium , et ampiectens
de virgine procreatum : «Nunc dimittis, inquit, Domine,
» servum tuum in pace, quoniam viderunt ocuii mei sa-
» iutaretuum^.» Videte quid dixerit. Tenehatur enim

quo usque et ocuiis videret, quem fide cernebat. Gorpus

parvuium accepit, corpus arapiexus est corpus videndo, j

id est, DQminum in carne cernendo ait ; « Viderunt oOuii

» mei salutare tuum. » Unde scis, ne sic videat omnis
caro salutare Dei ? Ne autem desperemus eum
in ea forma
venturum ad judicium, quam pro nobis accepit non in ,

qua semper aequaiis Patri permansit audiamus et hinc vo- ;

' Joan. V, 28. — ' Id. xix, 87, ex Zach. xii, 10. — ^ Joan. xiv, 21. —
4 Isai. XXVI, 10, juxta lxx. — 5 Luc, n, 29.
 SERMO CCLXXVII , DE S. VINCENTIO. 469
ceni Angolorum. Ante cciilos Discipulornm suorum cum
ferrctur in ccclum , ct illi attcndercnl , eunu[ue cortlc
desideratuni aspectu deduccrent, audierunt ab Angelis,
« Viri Galilaei, quid statis aspicientes in coelum ? Hic Je-

» sus qui acceptus est a vobis, sic veniet ((uomodo vidis-

» tis eum euntem inccelum \ » Sic ergo, sic veniet ([uo-
modo abscessit in coelum. Visibilis veniet ad judicium 5

([uia visibilis abscessit in coelum. Nam si visibilis abscessit

et invisibilis veniet, quomodo sic veniet? Si autem sic ve-

niet, visibilis ergo veniet 5 « Et videbit omnis caro salutare
» Dei. »
XVIII. Non hoc ideo dixi : ( mementote ([uantum po-
teslis , ut ea discamus, usquequo invenerimus, c[ux non-
dum novimus quod autera novimus, non opus est ut dis-
:

camus, sed Domino adjuvante, doceamus ) non ergo :

hoc ideo dixi , (|uia carnem visurara negavi , sed quia

quaerenda sunt testimonia clariora, si forte poterunt inve-
niri. Nam hoc quod prolatum est 5 videtis quale sit. Pro
nobis enim magis facit, vel pro ipsa veritate , vel pro his
qui quasi certo contendunt carnem non visuram omnino
,

uUo modo Deum, nec in resurrectione mortuorum. Nos

hinc non contendimus, scd repetendo acutos commemo-
ramus, tardis inculcamus. Licet multis ttediosi simus, di-
cimus tamen, Deus non videtur in loco, quia non est cor-

pus i
quia ubique totus est ,
quia non in parte rainor , et
in parte major est. Hoc firmissime teneamus. Si autem
caro tantam acceperit mutationem ut possit per eam
ilJa ,

videriquod non videtur in ioco^ omninoila sit. Sed quse-

rendum est, unde doceatur. Et si nondum docetur, non-
dum negetur sed certe vel dubiletur. Ita tamen ut carnera
^

resurrecturam non dubitetur spiritale corpus futurura ,

ex animaU non dubitetur, corruptibile hoc et mortale hoc

' Act. 1, 11.
 ;

^GO S. AuaUSTINI KPISCOPl

inducre immortalitatem et iiicorrnptionem non dubitetur :

« Ut in quod pervenimus, in eo ambulemus^ » Gerte si

nimis inquirendo in aliquo forte deviamus ; saltem in

non in Creatore deviemus. Conetur unusquis-
creatura,
que quantum potuerit corpus convertere in spiritum ,,

dum tamen in corpus non convertat Deum.

SERMO CCLXXVIIP.

De vocatiofie apostoli Pauli, et commendatione

Dominicce orationis.

Pro solemnitate conversionis S. Pauli,'I.

I. HoDiE lectio de Actibus Apostolorum hsec pronun-

tiata est, ubi apostolus Paulus ex persecutore Christiano-
rum , annuntiator Christi factus est. Hodie in illis regio-
nibus etiam loca ipsa testantur, quod tunc gestum est
et nunc legitur , et creditur. Utilitas autem rei gestae hu-
jus hnec est ,
quam Apostohis ipse comraemorat in epis-
toiis suis^. )) Dicit enim ad hoc sibi veniam datam om-
nium peccatorum suorum , et illius furoris atque insaniae
qua pertrahebat Christianos ad necem ,
qui minister erat
furoris Judaeorum, sive in lapidatione sancti Martyris
Stephani, sive in caeteris exhibendis et adducendis ad poe-
nam 5 ut nemo de se desperet, qui fuerit magnis peccatis
involutus , et magnis sceleribus irretitus ,
quasi veniam
non sit accepturus , si conversus fuerit ad eum ,
qui pen-
' Philip. ui, i6, — ' Aliasde Diversis 34. — ^ Fiorus ad i Tim. i.
 SERMO CCLXXVllI , DE VOCAXIOKE l'AULI. 461

(lens iu criice oiavit pro persecutoribus dicens : « Pater

» ignoscc illis, quia nesciunt quid faciunt ^ » Factus cst
ille ex persecutore prsedicator et doctor gentium : « Fui
» primo , inquit, blasphemus et persecutor etinjuriosus :

)) sed ideo raisericordiam consecutus sum , ut in me primo

» ostenderet Christus Jesus omnem longanimitatem , ad
» informationem eorum qui credituri sunt illi in vilani

» seternam'^. » Gratia enim Dei salvi eOicimur a peccalis

nostris, in quibus aegrotaraus. Ulius, illius medicina est,
quse sanat animara. Nam se ipsa vulnerare potuit, sanarc
non potuit.
II. Namque et in ipso corpore in potestate habet homo
aegrotare, convalescere autem non ita habet in potestate.
Si enim excedat modum et intemperanter vivat faciat-
, ,

que illa quse sunt incommoda valetudini et expugnantia ,

sanitatem, uno die, si vult, cadit in morbos^ non autem

cum ceciderit, convalescit. Ut enim aegrotet, se ipsum
adhibet ad intemperantiam ut autem convalescat, me- :

dicum adhibet ad salutem. Non enim potest ut dixinuis, ,

in potestate habere recipiendam sanitatem, quomodo ha-

bet inpotestate amittendam. Sic etiam secundum animam,
ut peccando in raortem caderet homo , ut ex immorlali
raortaHs fieret, ut subderetur diabolo seductori, fuit in
ejus libero arbitrio quo ad inferiora declinando superiora
5

deseruit, et aurem praebendo serpenti, aurem clausit ad

Deum, atque constitutus inter praeceptorem et seducto-
rem, magis seductori quara praeceptori obteraperare dele-
git.Unde enim audivit Deum, inde audivit diabolum.
Quare ergo non potius meUori credidit ? Ideoque invenit
verum esse quod falsum quod promise-
praedixerat Deus ,

rat diabolus. Haec prima origo malorum nostrorum, hsec

radix oranium miseriarum hoc semen mortis ex propria ,

' Luc. xxiiijSj. — ' i Tini. i, i3 et iG.

462 S. AUGUSTINI EPISCOPI

et libera voluntate primi hominis^ qui sic est factus, ut

si obediretDeo, semper bcatus et immortalis esset; si ne-
gligeret et contemneret praeceptum ejus ,
qui volebat in
illo salutera perpetuam custodire, in morbum mortalitatis
irrueret. Tunc ergo medicus a sano contemptus est, nunc
curat aegrotum. Alia sunt enim praecepta, quae dat medi-
cina ad tenendam sanitatem ^ sanis enim dantur, ne aegro-

tent : alia sunt autem, quae jam segroti accipiunt, ut rc-

cuperentquod amiserunt. Bonum erat homini, utobediret
medico, cum sanus esset, ne medicus illi opus csset.

« Non enim opus sanis medicus sed segrotantibus^ »

est ,

Proprie quippe medicus dicitur, per quem sanitas recu-

peratur. Nam semper Deus medicus opus est etiam sanis,
ut sanitas ipsa teneatur. Bonura ergo iUi erat tenere
perpetuam sanitatem, in qua conditus erat. Contempsit,
abusus est, intemperantia sua decidit in malam valetudi-
nem hujus mortalitatis : audiat vel modo prgecipientera
medicum, ut possit inde surgere, quo per peccatum ipse

decubuit,
III. Sed plane , fratres ,
quemadmodum in ipsa medi-
cina sanus faciendo quse imperat sapienlia salutis, manet
in eo quod habet 5 si autem coeperit segrotare , incipit au-

dire prseceptum et incipit facere , si vere curat recipere

,

bonam et integram valetudinem cum autem coeperit id ;

facere non continuo jam sanus est sed diu observando

, ;

pervenit ad illam sanitatem ,

quam minus temperando
perdiderat : hoc ilii autem prodestquod jam incipit obser-
vare, ne augeat segritudinem et ut non solum deterior
,

nonfiat, sed etiam incipiat mehus habere, qui paulatim fit

sanus spes est enim perfectae sanitatis quando incipit
: ,

homo minus minusque segrotarc. Sic etiara juste vivere in

hac vita ,
quid est ahud ,
nisi audire praecepta iegis , ct

« Mattli. IX, 12.

 ,

SERMO CCLXXVin , DE VOCATIONE PAULI. 463

facere ? Numquid ergo quicumque faciunt praecepta legis,

jam sani sunt? Nondum ; sed ut sani fiant, faciunt. Non

dcficiant faciendo : quia paulatim recipitur quod semel
amissum est. Si enim cito rediret homo ad pristinam ])ea-

titudinem, Judus illi esset pcccando cadere in mortem.

IV. Cecidit quisque , verbi gratia , in morhum corporis
per intemperantiam , natum est ilH ahquid in corpore
quod opus est etiam secari : sine dubio dolores passurus
est : sed dolores ilH non erunt infructuosi. Sidolores sec-
tionis pati non vult, vermes putredinis patietur. Incipit
ergo dicere medicus : Observa illud atcjue iliud , hoc noh
langere, noh isto cibo uti vel potu,inquietus esse adillam
rem noh. Incipit facere, j.am observans est prseceptorum •,

sed nondum sanus. Quo ergo valet quod obsevvat? Ne

pestis quse ilh accidit augeatur, atque ut etiam minuatur.
Quid ergo sequitur? Accedat oportet ab observationem
praeceptorum etiam raedici secantis manus, et dolores sa-
lubres infhgentis. Si ergo ille positus in ulcere putrido
dicat : Quid mihi prodest ,
quia observo prsecepta si do-
,

lores patior sectionis.^ Respondetur; Sed utroque curabe-

ris , et observantia praeceptorum , et tolerantia dolorum.
Tantum est non observando cum
enim quod fecisti tibi ,

sanus esses. Acquiesce itaque medico, donec saneris me- :

ritum est enim ulceris tui, quidquid pateris molestiarum.

V. Sic venit ad afflictum et laborantem medicus Chris-
lus, qui ait : « Non est opus sanis medicus, sed male ha-
» bentibus. Non veni vocare justos, sed pcccatores ^ »
Vocat peccatores ad pacem, vocat aegrotantes ad sanitatem.
Imperat fidem., imperat continentiam, temperantiam, so-
brietatem-, refrenat concupiscentiam avaritiae : dicit quid
faciamus, quid observemus. Qui observat hsec, jam po-
test dici juste vivere secundum praeceptum medicinae :

T Matth. IX, 12, i3.

 ,:

464 S. AUGUSTIM EriSCOPl

sed nondum recepit illam sanitatem et illam intregram

valetudinem, quam Deus promiltit
per Apostolum, dicens
« Oportet corruptibiie hoc induere incorruptionem, et
)) mortalehoc induere immortalitatem. Tunc fiet sermo
)) qui scriptus est Absorpta est mors in victoriam. Ubi
:

» est, mors, contentio tua? Ubi est, mors, aculeus tuus^ ?

Tunc plena sanitas erit, et cum Angelissanctis aequalitas.

Sed modo antequam fiat, fratres mei, cum coeperimus
observare prsecepta, quae medicus prsecipit, quandopati-
mur etiam aliquas tentationes et tribulationes, non pute-
mus nos sine causa observare, quia major dolor videtur
setpi praecepta illa quaeobservas. Quod enim pateris tribu-
lationes, manus est secantis medici, non sententia judicis
punientis. Fit hoc, ut perfectasitsanitas.-patiamur, lera-
mus dolores. Dulce peccatum est : per amaritudines ergo
tribulationis perniciosa dulcedo digeratur. Delectabat te
quando fecisti malum : sed incidisti in infirmitatem fa-
ciendo. A contrario medicina est,facit tibiadtempus dolo-
rem, ut recipias perpetuam sanitatem. Utere illa , et noli
repellere.
VI. Sane ante omnia illud antidotum non recedat, quod
contra omnes putredines, contra omnium peccatorum
venena plurimum valet, ut dicas, et verum dicas Domino
Deo tuo : « Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos
)) dimittimus debitoribus Hoc enim pactum
nostris'^. )>

cum aegrotis medicus conscripsit atque firmavit. Quoniam

duo sunt genera peccatorum, unum quo in Deum, alte-
rum ([uo in hominem peccatur. Unde etiam duo sunt
praecepta illa, in quibus tota Lex pendet et Prophelae :

« Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo , et ex

)) tota anima tua, et ex tota mente tua ; et diliges proxi-

)) mum tuum tanquam te ipsum ^ » Et in his continetur

' I Coi. XV, 53-55. — ' MaUh. vi, i2. — ^ Id. xxii, 3;.
 SERMO CCLXXVllI , DE VOCAXIOPJE 1'AtiLI. 465
etiam Decalogus prseceptomm Lcgis, ubi tria praecepla
pertinent ad dilectionem Dei, septem ad proximi : de
quibus satis aliquando tractavimus.
VII. Quomodo ergo duo sunt praecepta, sic et duo ge-
nera peccatorum. Aut enim in Deum peccatur, aut in ho-
minem. Peccatur autem in Deum, etiam corrumpendo
templum ejus in te etenim Deus redemit te sanguine
:

Filiisui ^ Quanquam et anlcciuamredimereris, cujus ser-

vus eras, nisi ejus qui condidit omnia? Peculiariter tjuo-
dam modo te habere voluit rederaptum sanguineFiliisui.
« Et non estis vestri^ inquit Apostolus ^ empti cnim
» estis pretio magno : glorificate et portate Deum in cor-
» porevestro*. » Ergo ille, a quo redemptus es, fecit te
domum suam. Numquid tu vis everli domum tuam.? Sic
nec Deus suam, hoc est, te ipsum. Si tibi non parcis
propter te ipsum, parce tibi propter Deum, qui te fecit
templum suum « Templum enim Dei sanctum est,inquit,
:

» quod estis vos. Et qui templum Dei corruperit, cor-

» rumpet illum Deus ^. » Quee peccata homines quando

faciunt putantse non peccare, quia nulli homini nocent.

VIII. Hoc itaque volo intimare Sanctitati Vestrae, quan-
tum breve tempus admittit, quid mah faciant, qui se
ipsos corrumpunt voracitate, ebrietate, fornicatione 5 et re-
prehendentibus respondent: Feci de ratione mea, de pos-
sessione mea cui quid rapuiPcui cjuid al)stuh?contra quem
;

feci?Benemihi sit volo, exeo quodDeusmihidedit.Videtur

iste quod quasi nulh noceat. Sed quomodo est

innocens,
innocens, qui non parcit sibi ? Ule enim innocens est, cjui
nullinocet, quia dilectionis proximi regula ab ipso est.

Hoc enim dixit Deus Dihges proximum tuum tnn-

: «

» quam te ipsum. » Quomodo ergo in te salva est dilec-

tio proximi, quando dilectio tui per intemperantiam vul-
'
Florus aJ i Cor. iii. — ^ j (^oi-. yi, 19, 20. — 3 ij j,,^ ,^^
CXXVH. 30
466 S. AUGUSTINI EIUSCOPI
neratur? Deinde dicit tibi Deus : Cum per ebrietatem
corrumpere te vis, non cujuslibet doraum evertis , sed
domum meam.Ubi habitabo.^ In istis ruinis? in istis sor-

dibus? Si hospitem reciperes aliquem servum meum, re-

ficeres et mundares domum quo ,
intraret servus meus :

non mundas cor, ubi habitare cgo volo?

IX. Unam ergo rem commemoravi, fratres,, ut videatis
quoraodo peccent ,
qui se ipsos corrurapunt , cum sibi

innocentes videntur. Sed quoniara in ipsa fragilitate et

mortahtate vitae hujus difficile est ut homo non excedat
modura aliquantum in his rebus, quibus ad necessitatem
ulilur, adhibendum est illud remedium : « Dimittc nobis
» deliita nostra_, sicut et nos dimittimus debitoribus nos-
» tris : » si dicatur , et vere dicatur. Adulterium facere
prohiberis, ne noceas proximo ^ Quomodo enira non vis

accedi ad tuam , sic non debes accedere ad ahenam uxo-

rera. Si autera tua intemperantius usus fueris , nuraquid
Sed eo ipso concesso
videris nocere ahcui, quia uteris tuti ?

iraraoderatius utendo corrurapis in te templum Dei. Ne- ,

mo te accusat extraneus sed quod responsum dabit con- :

scientia tua Deo dicenti per Apostolum : « Ut sciat unus-

» quisque vestrum suum vas possidere in sanclificatione""

)) et honore ; non in morbo desideriorura , sicuti genles ,

)) quoe ignorant Deura ^ ? )) Quis est autem habens uxo-

rem ,
qui eo modo utatur uxore , ut non excedat legem
liberos procreandi ? Ad hoc enim data est : convincunt te

tabulae quae scribuntur in matriraonio. Pactus es quem-

admodura duceres sonat tibi scriptura pactionis « Libe-
: ;

))rorum procreandorum causa. Non ergo accedas si )) ,

potes, nisi liberorum procreandorum causa. Si modum

excesseris , contra iilas tabulas facies et contra pactura.
Nonne manifestum est ? Eris mendax , et pacti violator :

' Florus ad I Thess. iv. — ^'

i Tbess. iv,^.
 ,

SERMO CCLXXVIII, DE vocatione pauli. 467

Deus integritatem templi sui , et non inve-
et quserit in te
nit non quia tua usus es sed quia immoderate usus es.
•, ,

Nam et vinum de apotheca tua bibis et tamen si sic bi- ,

liis , ut inebrierisnon quia re lua usus es ideo non pec-

, ,

casti : donum enim Dei convertisti ad corruptionem

tuam.
X. Quid ergo , fratres ? Gerte manifestum est , et re-

nuntiat omnium conscientia ,

quia diflicile est sic viti re-

bus concessis , ut non aliquantulum excedatur modus.

Qiiando autem excesseris modum, offendis Deum, cujus
templum es. &Templum enim Dei sanctum est quod ,

» estij vos. » Nemo se fallat « Quisquis templum Dei :

» corruperit, corrumpet illum Deus ^ » Dicta sententia

est, teneris reus. Quid dicturus es in orationibus tuis

quando rogabis Deum quem offendis in templo suo

, ,

quem pellis de templo suo? Quomodo mundabis rursns

in te domum Dei ? Quomodo eum reduces ad te ? quomo-
do , nisi dicendo ex vero corde tuo , et verbis et factis :

« Dimitte nobis debita nostra , sicut et nos dimitlimus

» debitoribus nostris ? » Quis enim te accusabit immode-
rate utentem tuo cibo , tuo potu , tua conjuge? Nemo ac-
cusabit hominum sed tamen quia Deus arguit, exigens
:

de te integritatem temph sui et incorruptionem habitatio-

nis suae , dedit tibi reraedium tanquam dicens Si exce- , :

dendo modum offendis rae , et ego tenebo te reura , ubi

te ndliis hominura accusat 5 dimitte homini quod in te
peccavit, ut diraittara tibi quod peccas in me.
XI. Tenete istud fortiter , fratres Qui enira et ad hu- :

jusmodi anlidotum renuntiaverit nulla ilh spes salutis ,

oranino remanebit. Qui raihi dixerit Non remitto pec- :

cata, quoe in me forte horaines peccant, non est unde illi

proraittara salutera. Non enim possum ego promitlere ,

^ I Cor. 111, 17, 18,

80.
468 s. AUGXJSTiNi Eriscori

(juod noii promillit Deiis. Erocnim non dispcnsalor verbi

Dci, sed dispensator serpentis. Serpens enim promisitbo-
num peccanti , Deus autem mortem minatus est. Quid
enim illi evenit, nisi quod minatus est Deus? Et longe ab
60 factum est ,
quod ille pollicitus est. Vultis ergo , fra-

tres , ut dicam vobis : Etsi peccaveritis , etsi non dimiseri-

tis peccata hominibus, prorsus salvi eritis , cum venerit
Christus Jesus omnibus indulgentiam dabit ? Non dico
, ,

quia non audio non dico quod mihi non dicitur. Pro-
:

mittit quidem Deus indulgentiam peccatori, sed prseterita

omnia dimittcns conversis credentibus, baptizatis. Hoc ,

lego, hoc audeo promittere, hoc promitto et quod pro- ,

mitto promittitur mihi. Et cum legitur, omnes audimus:

condiscipuU enim sumus , unus magister est in isla

schola.
XII. Omnia ergo prfeterita^^conversis dimittuntur : cae-

terum hujus vitae sunt quaedam gravia et mortifera quoe ,

nisi per vehementissimam molestiam humihationis cordis

et contritionis spiritus et tribulationis poenitentia^ non re-

laxantur. Haec dimittuntur per claves Ecclesiae. Si enim
tu te coeperis judicare, si tibi coeperis displicere , Deus
veniet , ut misereatur. Si tu te punire volueris ,
parcet
ille. Qui autem agit bene poenitentiam , suus ipse punitor
est. Sit oportet ipse severus in se, ut in eura sit miseri-

cors Deus : quomodo

dicit David « Averte faciem tuam :

» omnes inic[uitates meas dele ^ » Sed

a peccatis meis, et
quo merito ? Ait in ipso Psalmo « Quoniam iniquitatem :

» meam ego agnosco et peccatum meurn ante me est

,

» semper'^. » Si ergo tu agnoscis, ille ignoscit. Sunt au-

tem peecata levia et minuta , quse devitari omnino non
possunt, quse quidem videntur minora sed multitudine ,

prcmunt. Nam ct acervus frumenti minutissimis granis

i^al. L, I I .
— ' Hjii. 5.
 ,

SETIMO CCLXXVin, DE VOCA.TIONE PAULI. -169

colligilur, et lamen onerantur inde naves et si amplius :

onerentur, demcrguntur. Unum fulmen dejicit alicjuem ,

et occidit : sed et si pluvia sit nimia, minutissimis guttis

tamen multos interficit. Illud uno ictu perimit, illa ex
multitudine extinguit. Magnae bestia? uno morsu occidunt
hominem minutae autem cum fuerint multae congrega-
:

tre, plerumque interimunt, et talem perniciem inferunt,

ut poenis hujusmodi gens superba Pharaonis judicari me-
ruerit. Si ergo quamvis minuta sin4; ista peccata tamen
, ,

quia tam multa sunt ut congregata acervum faciant,

,

(juo le premant bonus est Deus qui etiam ipsa dimittil

; ,

sine quihus non potest ista vita duci. Quomodo autem

dimittit si non dimittas, quae in te committuntur?
XIII. Sententia ista sic est in cordehominis, quomodo
cadus, unde sentinatur navis in pelago. Non potest enim
nisiaquam admittere per rimas compaginis suae. Paula-
tim tamen adhibendo tenuem liquorem facit multam ,

collectionem ila ut si non exhauriatur navem oppri-

, ,

mat. Sic et in ista vita habemus quasdam mortahtatis fra-

gilitatisque nostrae rimulas, per quas intrat peccatum de
fluctibus hujus sneculi. Arripiamus , tanquam sitellam ,

islam sententiam , ut sentinemus_, ne demergamur. Di-

mittamus del)ita dcbitoribus nostris, ut dimittat nobis Dous
debita nostra. Per hanc sententiam (si fiat , ut vere dica-
tur ,
) exhauris ((uidquid influxerat. Sed cautus esto : ad-
huc enim in mari es. Nam cum hoc semel feceris , non
suflicit, nisi perveneris trajecto isto mari ad illam patriae
sohditatem et firmitatem, ubi nullis fluctibus quatiaris,
n(^c dimittas quod in te non admittitur nec tibi dimitti ,

velisquod non admittis.

XIV. Satis me hoc commendasse arbitrorCharitati Ves-
tra?, et commcndo propter fluctus istos, in quibus peri-
ciitamur, rcmedium salutare teneamus. Et videte etiam
 : ;

470 S. AUGUSTINl EPISCOPl

quantnm peccet, qui nocerc studet innocenti cum ille 5

jam non sit ferendus qui non dimittit quod ci quis(|ue

,

nocuerit. Attendant ergo fratres nostri, et videant adver-

sus quos habebant aliquas amaritudines odiorum. Si non
illas diraiserunt , vel per istos dies videant quid faciant
ista de cordibus eorum. Aut certe si se tutos putant, mit-

tant acetum in vasa, in quibus bonum vinum servare con-

sueverunt. Non mittunt , et cauti sunt , ne testa vitietur

et odium mittunt in cor suum , non timentes ne quid ibi

corruptionis operetur ? Servate ergo , fratres , ut nulli no-

ceatis, quantum qua vobis immoderatio de
potestis : et si

usu isto vitae humanae infirmitate

concessarum rerum ,

subrepserit , quoniam pertinet ad corruptionem templi

Dei tenete atque versate ut ea quae in vos committun-
, ,

tur, cito dimittatis hominibus, ut Pater vester qui in coe-

lis est, dimittat vobispeccata vestra.

SERMO CCLXXIX*.

De Paido apostolo.

Pro solemnitate conversionis ejusdem, II.

I. Verba ApostoH audivimus, imo per Apostolum verba

Christi loquentis in illo, quem de persecutore prnedicato-
rem fecit ,
percutiens et sanans, occidens et vivificans
occisus agnus a lupis, et faciens agnos de kipis. Pracdic-
tum erat in prseclara prophetia, cum Jacob sanctus pa-
• Alias a4 ex Sirmondianis,
 ,

SERMO CCLXXIX , DE PAULO APOSXOLO. 471

triarcha benediceret filios suos, prsesentes tangens, futura
prospiciens, prsedictum erat quod in Paulo conligit. Erat

cnim Paulus sicut ipse testatur, de tribu Benjamin^

,

Cum autem Jacob benedicens filios suos venisset ad Uen-

jamin benedicendum, ait de illo « Benjamin lupus ra- :

» pax. » Quid ergo? Si lupus rapax, semper rapax? Absit.

Sed quid ? « Mane rapiet ad vesperum dividet escas ^. » ,

Hoc in apostolo Paulo completum est, quia et de illo prae-

dictum eral. Jara , si placet , inspiciamus illum mane ra-
pientem, ad vesperum escas dividentem. « Mane et ves-
» perum » posita sunt pro eo ac si diceretur : Prius et
postea. Sic ergo accipiamus : Prius rapiet ,
postea dividet
escas. Attendite raptorem : « Saulus, inquit, sicutAc-
» tus Apostolorum testantur , acceptis litteris a principi-
» bus sacerdotum , ut ubicumque inveniret vise Dei sec-
» tatores , attraheret et adduceret, utique puniendos,
» ibat spirans et anhelans csedes ^. » Hic est ille mane
rapiens. Nam et quando lapidatus est Stephanus prirnus
martyr pro nomine Christi , evidentius aderat et Saulus.
Et aderat lapidantibus , ut non ei sufficeret si tantum
sic

suis manibus lapidaret. Ut enim esset in omnium lapidan-

tium manibus, ipse omnium vestimenta servabat, magis
sseviens omnes adjuvando, quam suis manibus lapidando.
Audivimus « Mane rapiet^ » videamus, «Ad vesperum di-
:

» videt escas. » Voce Christi de coelo prostratus est, et

accipiens interdictum soeviendi , cecidit in faciem suam ;

prius prosternendus , deinde erigendus ;

prius percutien-
dus ,
postea sanandus. Non enim in illo Christus postea
viveret , nisi occideretur in eo quod male ante vixisset.

Quid ergo prostratus audivit ? « Saule, Saule, quidme

» persequeris? Durum est tibi adversus stimulum calci-
» trare^ » Et ille, « Quis es, Domine ? » Et vox desuper
' Pliilip. III, 5. — ^ Gen. xux, 17. — 3 Act. ix, i et seqcj. — 4 IbiJ. 4, 5.
 ,

472 S. AUGTISTINI El>lSCOI'I

« Ego sum Josus Nazarenus, qnem tn persequeris. » Meni-

bris ndliuc in lerra positis caput in coclo clamabat , ct
non dicebat Quid persequeris servos meos, sed, « Quid
:

))me persequeris? » Et ille, « Quid me vis facere? » Jam

parat se ad obediendum, qui prius saeviebat ad perse-
c(uendum. Jam informatur ex persecutore praedicator , ex
lupo ovis , ex hoste miles. Audivit quid facere debeat.
Caecus sane factus est : ut interiore luce fulgeret cor ejus,
exterior ad tempus erepta est •, subtracta est persecutori
ut redderetur proedicatori. Et eo tamen tempore, quo
caetera non videbat, Jesum videbat. Ita et in ipsa eius
cnecitatemysterium informabatur credentium quoniam 5

qui credit in Christum, ipsum intueri debet, caetera nec

nata computare; ut creatura vilescat, et Creator in corde
dulcescat.
Videamus ergo. Adductus est ad Ananiam, et Ana-
II.

ovis. Ecce lupus rapax adducitur ad

nias interpretatur
ovem sequendam non rapiendara. Sed ne repenlinum
,

ovis expavesceret lupum

ipse pastor de coelo, qui haec
,

omnia faciebat nuntiavit ovi lupum venturum sed non

, ,

sseviturum. Et tamen tam immanis fama lupum ilkim

praecesserat, ut non posset ovis, audito ejus nomine, non
conturbari. Nam cum Dominus Jesuseidem Ananise nun-
tiaret PauUim jam venisse ut crederet et ad eum Ana- ,

niamire debere, ait Ananias « Domine,audivide istoho-

:

» mine quia muha mala operatus est in sanctos tuos

,
et :

» nunc litteras accepit a principibus sacerdotum, ut ubi-

» cumque invenerit tui nominis sectatores, pertrahat. »

Dominus autem ad illum « Sine, et ego ei ostendam qute
:

» iikim oporteat pati pronomine meo^ » Mira et magna

res geritur. Lupo saevitia interdicitur lupus ad ovem ,

captivus adducitur. Tanta aulem praecesserat fama lupi

' Act. IX, i3-i6.
 SERMO CCIAXIX, DF. VKVl.O APOSTOLO. A7 ?t

raploris, uL ejus nomine audilo, limcrct ovis oliam sub

manu pasloris. Confortalur, nejam putet saevientem , nc
timcat tunientem. Al) agiio pro ovibus mortuo fit ovis se-

cura de lupo.
III. Dcinde ille, cui praecedente Dominico cantavimus,
« Dominc, quis similis til)i? Ne sileas , neque milcscas,
)) Deus^ : » qui tamen dicit : )) Venite ad me, et discito
))a me quoniam mitis sum ct hurailis corde- : )) videa-
mus quemadmodum utrumque exhibet, et in se ostondit
sua cloquia consonare. Mitis est ct humihs corde, (juia
« Sicut ovis ad occisionem ductus est, et sicut agnus co-
)) ram tondente
sine voce, sic non aperuit os suum^. ))

Ligno suspensus pertuht odiorum flammas injustas, sus-

tinuit ministras pessimi cordis linguas ([uibus hnguis :

illi percusserunt immaculatum , crucifixerunt justum. De

quorum linguis dictum erat : (( Fihi hominum, dontes
» eorum arma et sagittae, hngua eorum mach.era
et

)> acuta'*. )) Et quid fecit hngua? gladius acutus quid fe-

cit? Occidit Quid occidit ? Occidit vitam mors, ut a vita
:

occideretur mors. Quid ergo, quid fecithngua eorum ghi-

dius acutus ? Audi quid fecit vide quid sequitur. Exal- : ((

)) tare super coelos, Deus et supcr omnem tcrram gloria ,

)) tua ^. » Ecce quid fecit gladius acutus. Exaltatum super

ccjclos novimus Dominum, non vidondo, sed credondo :

super omnem terram gloriam cjus, legendo, credendo,

videndo. Yide ergo mitem ct humiiem corde, ut ad istam
gloriam trophseum mortificat.ie carnis adduceret. Vidc
iHum mitem. Pcndens diccbal : « Pater, ignosce ilhs, quia
)) nesciunt quid faciunt*^. » Et, « Discitoa me quia milis
» sum et humihs corde. Discamus a tc, quia mitis cset ))

humihs corde. Ubi magis apparere vol potuit, vcl debuit

' Psal. Lxxxii, 2. — ' Matlli. xi, 28, 29. — ' Is.ii. i.m, 7. — 4 Psal.

ivi, 5. — 5 ibiil. 6. — ^ Luc xxni, 3^.

 ,

474 S. A.UGUSTIW1 EPISCOPI

dignius quam in ipsa ci'uce? Gum in ligno membra pen-

,

(lcrent, cum clavis confix.ne manus et pedcs essent, cum

adiiuc illi saevirent linguis cum se sanguine fuso non sa- ,

tiarent, cum aegrotantes medicum non agnoscerent « Pa- :

» ter, inquit, ignosce jllis, quia nesciunt quid faciunt. »

Tanquam diceret : Ego veni segros curare : quod me non
agnoscunt, febris imraanitas facit. Mitis ergo et humi-
liscorde dicit : « Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid
» faciunt. »
IV. Quidergo, « Ne sileas, neque mitescas, Deus? » Im-
pleat et hoc. Ecce non siluit : clamavit de coelo , « Saule,
)) Saule, quid me persequeris? » Fecit, « Non sileas : »
exhibeat, « Et non mitescas.
Primo quia non pepercit »

erroriejus, quia non pepercit ssevitiae, quia anhelantem

caedes voce prostravit, saevienti lumen eripuit, captivum
ad Ananiam quem persequens quaerebat, adduxit. Ecce
,

non mitis, ecce sseviens, non in hominem, sed in errorem.

Parum est hoc adhuc non sileat neque mitescat. Ana-
: ,

nise timenti et trementi audito illius lupi famosi nomine

« Ego, inquit, ostendam illi^ Ego illi ostendam. » Vide

minantem, vide adhuc saevientem « Ego iUi ostendam. :

» Ne sileas, neque mitescas, Dcus. » Ostende persecutori,

non solum bonitatem, verum etiam severitatem tuam.

Ostende, patiatur quod fecit, discat etpatiquodfaciebat,
sentiat et ipse quod aliis inferebat. « Ego, inquit, illi
» ostendam quse illum oporteat pati. » Sed tanquam sae-
viens dicit, et implet quod dictum est :« Ne sileas ne- ,

» que mitescas, Deus. » Non inde recedat « Discite a :

» me quoniam mitis sum et humilis corde. Ego illi os- ,

» tendam quae illum oporteat pati pro nomine meo. »

Ostendisti terrorem •, subveni , ne patiatur et pereat quem
fecisti, quem invenisti. Minax est, non silet, non mitescit,
' Act, IX, i6.
 ,!

SERMO CCLXXIX , DE PAULO APOSTOLO. 475

minatur. « Ego
ostcndam qurc illum oporleat pali illi

» Ubi terror ibi salus. Qui faciebat

pro nominc meo. » ,

conlra nomen patiatur pro nomine. srevitia misericors

,

Videsilium prajparare ferrum secturus est, non perem- :

turus •, curaturus , non occisurus. Christus dicel^at : « Ego

M illi ostendam quse illum oporteat pati pro nomine meo.»
Sed quo finc? Ipsum qui patiebatur audi. « Non sunt con-
)) dignae passiones hujus temporis. » Ipse dicit qui patie-
batur, et sciebat pro quo nomine patiebatur, et quo fructu
patiebatur : « Non sunt condignae passiones hujus tempo-
)) ris ad futuram gloriam ,
quae revelabitur in nobis*. ))

Saeviat mundus fremat mundus, , increpet linguis, corus-

cet armis ,
quidquid potest faciat : quid feciat ad id quod
accepturisumus? Appendo quod patior, contra id quod
spero.Hoc sentio illud credo. Et tamen plus valet quod ,

credo quam quod sentio. Quidquid est quod sa;vit pro

,

nomine Christi, si potest vivi, tolerabile est si non :

potest vivi, migrare hinc facit. Non extinguit . sed acce-

lerat. Quid accelerat? Ipsum prsemium, ipsam dulcedi-
nem 5
quae cum venerit , sine fine erit. Opus cum fine
merces sine fine.

V. Iste ergo, fratres, iste vas electionis, primo Saulus a

Saiile. Recordamini enim qui nostis litteras Dei ,
quis erat
Saiil^ Rex pessiraus, persecutor sancti servi Dei David :

et ipse, si meministis, de tribu Benjamin. Inde iste Saulus,

ductosecumtramitesaeviendi, sed in non perman-
saevitia

surus. Postea , si Saulus a Saiile , Paulus unde ? Saulus a

rege ssevo^ cum superbus, cum saeviens, cum csedes an-
helans : Pauhis autem unde? Paukis, quia modicus. Pau-
lus humihtatis nomen est. Paulus, posteaquam adductus
cst ad Magistrum ,
qui ait : « Discite a me, quoniam mitis
» sura, et humihs corde. » Inde Paulus. Usum latinne
' Rom. viii, 18, et Florus ibitl. — > Florus ad Rom. i.
4/6 S. AUGUSTINI EITSCOPI
lociUionis advcrlito : quia pauliim,moclicum dicilur. Paulo
post vidobo tc : pauluni hic cxpccta : id cst, Post modi-
cuni videbo tc, modicumPaulum liic cxpccta. Audi ergo :

« Ego sum incjuit minimus Apostolorum ^ Prorsus

, ,

» cgo sum minimus Apostolorum. » Et aiio loco » Ego :

))sum novissimus Apostolorum -. »

VI. Etminimus, et novissimus, tanquam fimbria de
vestimento Domini. Quid tam exiguum, quid tam novis-
simum, quam fimbria? Hac tamen tacta, mulier a fluxu
sanguinis sanata est^. In modico isto magnus erat, in mi-
nimo grandis habitabat et tanto minus a se magnum ex- 5

cludebat, quanto magis minor erat. Quid miramur mag-

num habitare in angusto? Magis in minimis habitat. Audi
illum dicentem : « Super quem requiescet spiritus meus ?
)) Supcr humilcm trementem verba mea*. »
et quietura et
Ideo altus habitat in humili, ut humilcm exaltet. « Excelsus
)>enim est Dominus, et humilia respicit, excelsa autem a
))longe cognoscit^. » Humilia te, et propinquabit tibi :

extolie te , et recedet a te.

VII. Minimus ergo iste quid dicit ? Quod audivimus ho-

dic : « Corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit

)) ad salutem^. » Multi credunt corde, et erubescunt con-
fiteriore. Sciatis, fratrcs, prope jam neminem cssc Paga-
norum qui non apud,
se ipsum miretur, et sentiat implcri
prophetias de Christo exaltato super coelos ;
quia vident
super omnem terram gloriam ejus. Sed cum se invicem
timent, sibimet invicem erubescunt, faciunt a se ionge
salutem : quia « Ore confessio fit ad salutem. » Quid pro-
dest corde credidisse ad justitiam, si os dubitat proferre
quod corde conceptum est ? Intus fidem Deus videt : sed
parum est. Ne confitearis humilem times superbos , •, et ei

' I Cor. x\. g. — ' Id. iv, 9. — 3 Mattli. ix, 20 — 4 Isai lxvi, 2. —
5 Psal. cxxxvii, 6. — ^'
Rom. x, 10, et Florus ibid.
 SERMO CCLXXIX , Uli 1'ALLO APObloLO. 477
praponis superhos, cjui pro tedisplicuit superhis. Ilumi-
lcm limcs coiifiteri Filinm Dei. Magnum Verl)um l)ci,

virlutem Dei, sapientiam Dei non erubescis confitcri :

natum, crucifixum, mortuum erubescis confiteri. Altus,

excelsus et sequalis Patri, per quem facta sunt omnia,

per ([uem factus est et tu , factus est quod tu ; factus cst
propter te homo propler te natus, propter te mortuns.
,

iEgrole, quomodo sanaberis qui de medicamento tno ,

eruhescis? Elige tempus. Nunc est tempus postea con- :

tcmptus iile veniet admirandus, judicatus ille veniet ju-

dicaturus, occisus ilie veniet excitaturus , cxhonoralus
ille veniet honoraturus. Modo , et postea : modo in fidc

res est, postca in manifestatione erit. Ehge hoc temporc

quam partem teneas in futuro. De Christi nomine eru-
bescis? Ex eo quod erubescis modo hominibus, habes
erubescere cum venerit in gloria sua redditurus (|uod
,

promisit bonis, quod minatus est mahs. Ubi eris tu? Qnid
facies? si te attendat illeexcelsus, ct dicat tibi : Ernbnisti
de humiiitate mea , non eris in claritate mea. Discedat
ergo maia verecundia , accedat salubris impndentia, si

impudentia diccnda est : scd tamen, fratres, extorsi mihi

ut hoc dicerem, nec prorsus timerem.
VIII. Noio enim erubcscamns de Christi nomine. Insul-
tetur nobis quod credimus in crucifixum , in occisnm.
Piane in occisum 5 sed de ({uo nisi sanguis manaret, clii-

rographum peccatorum nostrorum adhuc raaneret. Pror-

sus in occisum credidi : sed hoc in iiio occisum est ([uod

surapsit de me non unde

, fecit me. Prorsus in occisum
credo, sed in ([ucm occisnm ? Qui venit aliquis, et accc[:»it

aliquid. Quis venit? « Qui cum in forma Dei essct, non

» rapinam arbitralus est esse Ecce ([uis
^^([uaiis Deo. »

venit quid accejoit?

: « Scd scmelipsnm exinanivit, for-
» mam scrvi accipicns, in similitudinem homiuum fac-
478 S. AUGUSTINl EPISCOPI
» tus^ » lUe lactor faclus , iile creator crcatus. Sed iii

quo laclus et creatus ? In forma scrvi , accipieiido formam

servi non amittendo formam Dci. In liac ergo forma
,

servi, in eo quod a nobis accepit, ct natus cst ct passus ,

est et resurrexit,
, et ascendit in coelum. Quatuor resdixi.

Natus est, mortuus est, resurrexit, et ascendit in coelum.

Duo prima , duo novissima duo prima , natus est mor- : ,

tuus est; duo novissima rcsurrexit, ascendit in coelum.

,

In duobus primis conditionem tuam tibi ostendit: in duo-

bus novissimis mercedis exemplum prsebuit.Nasci et mori
noveras plena est his duobus regio mortalium. Quid hic
:

abundat in omni carne nisi nasci et mori ? Hoc homo

,

cum pecore habet hanc ergo vitam cum pecoribus com-

:

muncm ducimus. Nati sumus, morituri sumus. Istud non-

dum noveras, resurgere, et in coelum ascendere. Duo
noveras duo non noveras suscepit quod noveras, os-
°, :

tendit quod non noveras patere quod suscepit, spera

:

quod ostendit.
si nolis mori, non es moriturus? Quid
IX. Quid enim,
times, non
quod potes? Times, quod etsi nolis, erit
vitare ;

ct non times, quod etsi nohs non erit. Quid est quod dixi?
,

Omnibus hominibus natis constituit Deus mortem, per

quam de isto sseculo emigrent. Exceptus eris a morte, si

exceptus fueris a genere humano. Quid facis? Numquid

tibi modo dicitur Ehge utrum velis
: esse homo. Jam homo

es, venisti. Quomodo hinc cxeas, cogita : natus es, moritu-

rus es. Fuge, cave, mortem potes differrc,
repelle, redime :

non auferre. Veniet, etsi noUs veniet quando nescis. :

Quid crgo times, ((uod etsi noiueris, erit? Time potius,

quod si nolueris, non erit. Quid est hoc? Impiis, infide-
libus, Ijlasphemis, perjuris, iniquis, et omnibus maiis ge-
hennce ignes ardentis et aeternas flammas minatus cst
' Pliilip. n, 6, 7, et FJorus ibid.
 SliUMO CCLXXIX , DE 1'A.ULO ArOSTOLO. 479
Beus. Primo conipara hoec duo, mortem ad momentum,
ot mortcm ad momcnlum, ve-
poenas inaeternum. Tinics
nict, etsi nolis time pcenas in aeternum, ([uce non vcnient,
:

si nolueris. Multo majus est quod timere dehes, et in po-

testate habes ne veniat tibi; ct majus est, et longe majus,

incomparahiliter majus quod limere dehes, et in potestate
hahes ne veniat tibi, Etenim si hene vixeris, si male vixe-
ris, moriturus es : non eirugies ut non moriaris, seu vi-
vendo hene, seu vivendo male. At vero si elegeris hic hene
vivere, in reternas poenas non mittcris. Quia vero eligere
non potes hic, nc moriaris ehge cnm vivis, ne in a3ter-
:

num moriaris. Hnec est fides, hoc Christus ostendit mo-

riendo et resurgendo. 3Ioriendo ostendit, quod velis nohs
passurus es resurgendo ostendit, quod si bene vixeris,
:

acceplurus es. « Hic corde crcditur ad justitiam, ore con-

» fcssio fit nd salutcm^ » Sed times confileri, ncinsultcnt
tibi homines, non qui non crediderunt^ nam et ipsi intus
credunt : sed ne insuhent tihi qui confiteri eruhescunt.
Audi (juod enim Scriptura « Omnis (jui
secpiitur. Dicit :

eum, non confundetur. » Haec meditarc, in

» crcdiderit in

his esto hoec est esca non ventris, sed raentis. Ille qui
:

mane rapiehat, ipsas escas ad vesperum dividebat. Con-

versi ad Dominum, etc.

' Roni- s, 10.

 480 s. AUGcsxim Eriscopi

v\ \y.\\ ^-wtwiwxxwx/wix vwywxw/x/vt vwt wvt/vwfvwt VWtVWfWWVWI/VWt VWI vwt

SEPxMO CCLXXX^

In Nalali Marlfrum PerpetiKe et Felicitatis, I (S).

I. HoDiEUNus dics anniversana replicatione nohis in

meraoriam revocat, et qaodam modo repraesentat diem,
quo sanctae famulae Dei Perpetua et Felicitas coronis mar-
tyrii dccoratoe, perpetua felicitate floruerunt, tenentes no-
men Christi in praelio, et simul invenientes etiam suum
nomen in praemio. Exhortationes earum in divinis revela-
tionihus, trium.phosque passionum, cum legerentur, audi-
vimusf eaque omnia verhorum digesta et ilhistrata lumi-
nihus, aure percepimus, mente spectavimus, religione
honoravimus, charitate laudavimus. Dehetur tamen etiam
a nohis tam devotae celehritali sermo solemnis, quem si
meritisearum imparem profero, impigrum taraen affeclum
gaudio tantae festivitatis exhiheo. Quid enim gloriosius his
foeminis, quas viri mirantur facilius,quam imitantur?
Sed hoc ilUus potissimum laus est, in quem credentes, et
in cujusnomine fideli studio concurrentes, secundum in-
teriorera hominem, nec masculus, nec foemina inveniun-
tur, nt etiam in his quse sunt foeminae corpore, virtus
mentis sexum carnis ahscondat, et in memhris pigeat co-
gitare, quod in factis non potuit apparere. Calcatus est
crgo draco pede casto et victore vestigio, cum ercctoe dc-
moustrarentur scala3, per quas heata Perpetua iret ad

' Alias de Diversis io3.

 SEUMO CCLXXX , 1J\ MAXAH PElVl-ETUjE , EXC 481

Deum. Ita caput serpentis antiqui, quod {'uit praecipitium

foeminse cadenti, gradus factiim est asccndenti.
Quid hoc spcctaculo suavius? quid hoc certamine
II.

fortius? quid hac victoria gloriosius? Tunc cum besliis

sancta objicerentur corpora, toto amphitheatro fremebant
gentes, etpopuh meditabantur inania. Sed qui habitat in
ccehs, irridebat eos, etDominus subsannabat eos^ Nunc
autem posteri illorum, quorum voces in carnemMartyrum
impie sseviebant, merita Martyrum piis vocibus laudant.
Neque tunc tanto concursu hominum ad eos occidendos
cavca crudehtatis impleta est, ([uanto nunc ad eos hono-
randos Ecclesia pietatis impletur. Omni anno spectat cum
rehgione charitas, quod uno dic cum sacrilegio commisit
impietas. Spectaverunt et iJh, sed longe voluntate dissi-
mili. Illi clamando faciebant, quod mordendo bestise non
implebant. Nos autem et quod fecerunt impii, miseramur^
et quod pii passi sunt, veneramur. Uli viderunt ocuhs car-
nis, quod cordis immanitali rcfnnderent; nos aspicimus

oculis cordis, quod iJlis ereptum est, ne viderent. iJIi mor-

tua laetati sunt corpora Martyrum, nos mentes mortuas
dolemus ilJorum. Illi sine lumine fidei IMartyres putave-
runt extinctos, nos fidehssimo intuitu cernimus coronatos.
Denique illorum insultatio facta est nostra exultatio. Et
haec quidem reJigiosa et sempiterna ilJa vero tunc im-
:

pia, nunc planejam nulla.

III. Praemia Martyrum, charissimi, maxima credimus,

et rcctissime credimus. Sed si certamina diligenter intuca-
mur, nequaquam illa tam magna essc mirabimur. Nam
vitffi hujus quamvis laboriosae ac tcmporaJis, tamen tanta

dulcedo est, ut cum homines non possint efficere ne mo-

riantur, lamen multis etmagnis conalibus agant ne cito
morianlur. Pro moiLc aufeixncla nihiJ ficri potcst, ct pro
' Peal. 11, 1-5.

cxxvii. - 31
•182 S. AUGUSTIM ElUSCOiU

ca dillereiida fit quidcjuid polcst. Certe omni animai la-

borarc molestum est : tamen etiam ab his, a quibus
ct

nihil seu boni, seu mali, post hane vitam speratur, omni-
bus laboribus agitur, ne labor omnis morte fmiatur. Quid
illi, qui vel errore post mortem fuluras falsas et carnaies
dehcias suspicantur, vel recta fide quietem quamdam
inelfabiliter tranquiUissimam et beatissimam sperant,
nonne etiam ipsi satagunt, et magnis curis agunt ne cito
moriantur? Quid sibi enim aliud volunt pro victu neces-
sario tot labores, tanta servilus, sive medicinse^ sive alio-
rum obsequiorum, quam vel exigunt segroli, vel exhibetur
aegrotis, nisi ne ad terminum mortis cito veniatur? Quanti
itaque comparanda est in futura vita nulia mortis iliatio,
cujus tam pretiosa est in hac vita sola dilalio? Tanla quippe
est eliam hujus aerumnosae vitse nescio quae suavitas, tan-
tusque in natura utcumque viventium horror morlis, ut
nec iili mori velint, qui per mortem ad vitam transeunt,

inqua mori non possint.

IV. Hanc igitur vivendi tantam jucunditatem metura-
que moriendi charitate sincera spe certa fide non ficta
, ,

Martyres Ghristi praecipua virtutc contemnunt. In his

promittentem minantemque mundum post tergum relin-
quentes, in anteriora se extendunt. Haec varie sibilantis
caicantes caput serpentis ascendunt. Omnium quippo vic-
tor est cupiditatum, qui tanquam tyrannum subjugat
amorem hujus, cujus satellites sunt omnes cupidita-
vitae

tes. Nec omnino quo in hac vita vinculo tenealur,

est
quisquis vitae ipsius amore non tenetur. Timori autem
mortis et corporaies doiores soient utcumque conferri.
Nam aiiquando iiie, aiiquando iste vincit in homine. Men-
titur tortus, ne moriatur^ mentitur et moriturus, ne tor-
queatur. Verum dicit, non ferendo tormenta, ne pro se

mentiendo torqueatur. Sed superet horum quiiibet in

1
 :

SERMO CCLXXX , IN INAXALl PERPETtJJE , ETC. 483

mentibus quibuslibet. Martyres Christi pro nomine et
justitia Christi utrumquo vicerunt nec mori, nec dolere :

timuerunt. Vicit in eis qui vixit in eisj ut qui non sibi,

sccl illi vixerunt, nec mortui morcrentur. Ipse eis exhibe-

bat spiritales delicias, ne sentirent corporales molestias-
quanluni non defcctioni, sed exercitationi sufticeret. Nam
ubi erat ilhi foemina, quando ad asperrimam vaccam se
pugnare non sensit, et quando futurum esset quod jam
fuerat, inquisivit? Ubierat?Quidvidens, istanonviderat?
Quo non senserat? Quo amore ahenata, quo
fruens, ista
spectaculo avocata, quo poculo inebriata.^Etadhuc haere-
bat nexibus carnis, adhuc moribunda membra gestabat,
adhuc corruplibili corpore gravabatur. Quid cum rcsolutse
his vincuhs anirace Martyrum post labores periculosi cer-
taminis, triuniphis angehcis exceptte atque refectoe sunt,
ubi non eis dicitur : Implete quod jussij sed, Accipite
quod promisiPQna nunc jucunditate spiritaHter epulantur?
Quam securi in Domino, et quam sublimi honore glorian-
tur, quis terreno docere possit exemplo?
V. Et haec quidem vita, quam nunc beati Martyres
habent, ([uamvis jam nulhs possit saeculi hujus fehcitatibus
vel suavitatibus comparari, parva particula promissionis
agitur, imo solatium dilationis. Venietautem retributionis
dies, ubi corporibus redditis, totus homo recipiat quod
meretur. Ubi et iliius divitis membra quae quondam tem-
porali purpura decorabantur*, ?eternoigne torreantur, et
caro pauperis ulcerosi mutata inter Angelos fulgeat
quamvis etiam nunc ille guttam ex digito pauperis apud
inferos sitiat, et ille in sinu Justidelicioserequiescat. Sicut

cnim plurimum distat inter laetitias miseriasve somnian-

tiura ct vigilantium^ ita multum interest inter tormenta
vel gaudia mortuoruni et resurgentium : non quod spiritus
' Luc. XVI, 19.

31.
 ;

484 S. AUGUSTINI EPISCOPl

dciuiictorum sicut dormienlium nccesse sit falli^ sedquod
alia est animarum sinc ullis corporibus requies, alia cum
corporibus coelestibus claritas et felicitas Angelorum,
quibus sequabitur resurgentium multitudo fidelium : in
qua gloriosissimi Martyres praecipua sui honoris luce ful-
gebunt, ipsaque corpora in qnibus indigna tormenta per-
pessisunt, cisdigna in ornamenta vertentur.
VI. Unde solemnitates eorum, sicut facimus, devotis-
sime celebremus, sobria hilaritate, casta congregatione,
fideli cogitatione, fidenti praedicatione. Non parva pars
imitationis est, meliorum congauderevirtutibus. Illi magni,
nos parvi : sed benedixit Dominus pusillos cum raagnis^
Praecesserunt, prseminuerunt. Si eos sequi non valemus
aclu, sequamur affectu si non i^Ioria, certe : Isetitia si non :

meritis, votis si non passione, compassione

: : si nonexcel-
lentia, connexione. Non nobis parum videatur quod ejus
corporis membra sumus, cujus el illi ,
quibus sequiparari
non possumus. « Quia si unum membrum patitur, compa-
))tiuntur omnia membra ita cum glorificatur unum mem-•,

» brum, congaudent omnia membra'^. » Gloria capiti, unde

consulitur et superioribus manibus, et infimis pedibus.

Sicutille unus animara suam pro nobis posuit ita etimi- :

tati sunt Martyres, et animas suas pro fratribus posuerunt

atque ut ista populorum tanquam germinum copiosissima

fertilitas surgeret , terram suo sanguine irrigaverunt.
Fructus laboris ergo illorum etiam nos sumus. Miramur
eos, miserantur nos. Gratulamur eis, precantur pro nobis.
Illi corpora sua tanquam vestimenta straverunt, cum pul-
liis Dominum porians iii Jerusalem duceretur^ : nos saltem
velut ramos de arboribus caedentes, de Scripturis sanctis
hymnos laudesque decerpiinus, quas in commune gau-
dium proferamus. Omues tamen eidem Domino paremus,
' Psal. cxiu, i3. — - 1 Cor. xii, 26. — ^ Matth. xxi, 7, et seqq.
 .:

SERMO CCLXXXr , IN NAtAH PERPETU^ , ETC. 485

eumdem magistrum sefjuimiir, cumdem principem comi-
tamur, cidem capili subjungimur^ ad earndcm Jerusalem
tendimus, eamdem sectamur charitatcm, eamdemqiie am-
plectimur imitatem.

'\;VV\ 'VVM '^'VVt ^ v^^t ^/v\/% «vvv^ vv\^ «vvvt «vvvt «vvv^ <vvv\ «vvt/^ <vvv\ «v^^

SERMO CCLXXXP.

In Natali Martfrum Perpetuce et Felicitatis, II.

I. Refulget et praeerainet inter comites Martyres et

raeritum et nomen Perpetuae ctFelicitatis, sanctarum Dei
famularum. Nam ibi est corona gloriosior, ubi sexus infir-

mior. Quia profecto virilis animus in foeminas majus ali-

quid quando sub tanto pondere fragilitas foeminea
fecit,

non defecit. Bene inhaeserant uni viro, cui virgo casta

unica exhibetur Ecclesia -. Bene, inquam, inhaeserant ilh

viro, a quo virtutera traxerant, c[ua resisterent diabolo

ut foeminae prosternerent inimicum^ qui per foeminam
prostraverat virum. Ilie in eis apparuit invictus, (jui pro
eis factus cst infirmus. Ille eas ut meteret, fortitudine im-
plevit, qui eas ut seminaret, semetipsum exinanivit. llle eas

ad hos honores laudesque perduxit, qui pro eis opprobria

et crimina audivit. lUe fecit foeminas virihter et fidehter
mori,qui pro eis dignatus est de foeraina misericorditer nasci
II. Delectat autem piam mentem tale spectaculum con-
lueri ,
quale sibi beata Perpetua de se ipsa revelatum esse
narravit, virum se factam certasse cum diabolo. IIIo quippe
ccrtamifie in virura perfectura etiara ipsa currebat , in
raensurara aetatis plenitudinis Christi ^ Merito ille vctus
' Alias de Diversis lo^. — '2 Cor. xi, 2. — ^ Eplies. iv, i3.
486 S. AUGUSTTNI EPISCOPl

ac veterator inimicns, ne ullas prfleterirctinsidias, (jiii pev

fccminam dccepcrat virum, quia virilitcr scciim. agcntcm
foeminam sensit, per virum eam superare tcntavit. Nec
maritum supposuit, ne illa quae jam superna cogitatione
habitabat in coelis , suspicionem desiderii carnis erubes-
cendo permaneret fortior 5 sed patrem verbis deceptionis
instruxit , ut religiosus animus, qui non moliiretur volup-
tatis instinctu, pielatisimpetu frangeretur. Ubi sancta Per-
petua tanta patri moderatione respondit, ut nec praecep-
tum violaret ,
quo debetur honor parentibus , nec dolis
cederet ,
quibus altior *
agebat inimicus. Qui undique
superatus, eumdem patrem ejus virga percuti fccit j ut
cujus verba contempserat, saltem verbera condolcret. Ibi
vero doluit illa senis parentis injuriam 5 et cui non prse-

buit assensum , servavit aflectum. Oderat quippe in illo

stultitiam, non naturam et ejus infidelitatem, non ori-;

ginem suam. Majore igilur gloria tam dilectum patrem

male suadentem fortiter repulit, quem vapulantem videre
sine raoerore non potuit. Proinde et dolor ille nihil re-
traxit robori fortitudinis, et aliquid addidit laudibus pas-
sionis. « Diligentibus enim Deum omnia cooperantur in

» bonum'^. »
III. Felicitas vero etiam in carcere praegnans fuit. In
parturiendo foemineam conditionem foeminea voce testata
est. Non aberat Evae poena, sed aderat Mariae gratia. Exi-
gebatur quod mulier debebat : opitulabatur quem virgo
pepererat. immaturo mense
Denique editus est partus,
maturus. Actum est enim divinitus ut non suo tempore ,

onus uteri poneretur, ne suo tempore honor martyrii

differretur. Actum est, inquam, divinitus ut indebito ,

die foetus ederetur dum tamen tanto comitatui debita

,

Felicitas redderetur ne si defuisset, non solum socia Mar-

:

Fovte astutior. — ' Koin. vm, 28.

 SERMO CCLXXXII, IN NA.TALI PERPKTU^: , ETC. 487
lyribns, vcrum eliam ipsorum Marlyrum pr.Tcmium de-
f Hoc eiiira erat noracn arabarura ([uod
uisse videretur. ,

munus est omnium. Nam cur omnia Martyres perlerunt,

nisi ut perpclua lclicifate gloricntur? Hoc ergo illae vo-

cabantur, ad quod cuncli vocanlur. Etideo cum essetin

illo certamine plurimus comitatus harum duarum no- ,

minibus omnium est significata perennitas, omnium sig-

nata solemnitas.

«Vl^XVVXWl^VVVV^tVVVVVVVVlVVX ^'VX AVXVVVVVVVV^ VVVVVVVVVVVVVVVtMfVVWVVVVVVVVVXVVM

SERMO CGLXXXnr.

In Natali Martyj-um Perpetuce et Fellcitatis, III.

I. Ddarum sanctarum Martyrura festura diem hodie

celebramus, qunc non solum eminuerunt excellentibus in
passione virtutibus, verum etiam pro tanto labore pietatis
nicrcedem suam cnetcrorumqucsociorum propriis vocabu-
lis signaverunt. Perpetua quippe et Felicitas nomina dua-
rum , sed merces est omnium. Neque enim oranes Mar-
tyres in certamine passionis atque confessionis ad tempus
fortiter laborarent, nisi ut perpetua felicitate gauderent.
Divina ergo providentia gubernante istse non solum Mar-

tyres, verum etiam conjnnctissimne comites, sicut factura

esi, esse debuerunt, ut unura suae glorioe diem signarent,
communeraque .solemnitatera celebrandam posteris pro-
pagarent. Sicut enim exemplo gloriosissimi certaminis ut
imitclur hortantur •
ita suis nominibus munus insepara-
bile nos accepturos esse testantur. Ambae invicem teneant,
' Alias ile Divcrsis io5.
488 S. AUGUSTINI EPlSCOri

invicem nectant. Alteram sinc altera non speramus. Nam

nec prodest perpetua, si feJicitas non sit^ et felicitas de-
serit , si perpetua non sit. Haec de vocabulis Martyrum,
quibus consecratus est dies ,
pro tempore pauca sufFe-
cerint.
IT. Quod autem attinet ad istas quarum sunt ista voca-
bula, sicut audivimus, cum earum passio legeretur, sicut
memoriae traditum novimus, istae tantarum virtutura at-
que merilorum non solum foeminae, verum etiam mu-
,

lieres fuerunt. Quarum

altera et mater, ut ad infirmitatem
sexus impalientior adderetur affectus, ut in omnibus eas
hostis attentans, tanquam non valentes dura et crudelia
persecutionis onera sustinere, cessuras sibi continuo, et
suascrederet mox futuras. Sed iIJa3 interioris hominis
cautissimo et fortissimo robore omnes ejus obtuderunt iu-

sidias, impetusque fregerunt.

III. In Jioc insignis gloriae comitatu etiam viri Martyres
fuerunt eodem ipso die etiam viri fortissimi passione
,

vicerunt; nec tamen eumdem diem suis nominibus com-

mendaverunt. Quod non ideo factum est, quia foeminae
viris morum dignitate praelatse sint : sed quia et mulie-
bris infnmitas inimicum antiquum miraculo majore de-
vicit , et virilis virtus propter perpetuam feiicitatem

certavit.
 SERMO CCLXXXHI, IN NATALl MASSILITANORUM. 489

WX'\ ^'V'».^ 1-WV\VW ww WW WW %.%/W W/W V^^VX VWV1W% ww wwiwv w/w «.VW WW VVW \fl

SERMO CCLXXXIIP.

In N atali Martyrum MassiUtanorum'^.

I. FoRTiTTJDiNEM sanctorum Martyrumsic in eorum pas-

sione miremur, ut graliam Domini praedicemus. Nequc

enim et illi in se ipsis laudari voluerunt , sed in illo cui
dicitur Domino laudabitur anima mea". Hoc qui
: « In »

inteliigunt non superbiunt cum tremore petunt cura

, : ,

gaudio accipiunl perseverant_, jam non amittunt. Quia

:

enim non superl^iunt^ mites sunt. Et ideo cum dixisset :

« In Domino laudal^tur anima mea » addidit « Au- : ,

» diant mites, et jucundentur. » Quid caro infirma, quid

nisi quod cantavimus verum esset,
vermis et putredo esset,
« Deo subjicietur anima mea quoniam ab ipso est patien- ,

» tia mea^? » Etenim ut mala omnia pro fide Martyres

tolerarent, virtus eorum patientia nominatur. Duo sunt

enim quae in peccata homines aut illiciunt, aut impellunt
voluptas, aut dolor : voluptas illicit, dclor impellit. Con-
tra voluptates, necessaria est conlinentia 5 contra dolores,
patientia. Hoc enim modo suggeritur humanae menti, ut
peccet : ahquando dicitur Fac, et hoc habebis ah-
: :

quando autem, Fac, ne hoc Voluptatem praece-

patiaris.
dit promissio, dolorem comminatio. Ut ergo ha.beant ho-

' Mias de Divcvsis 4*2. — » Hunc Sermonem in antiquo Germancnsi Lcc-

tionario inler Sermoues dc S. Vincentio descripseranl legenduni in Rcjec-
torio. Massiiilonorum niartvrum soiemnitas inciditin dicmg A|irilis. — ^psj,].
xxxiii, 3.-4 V?.u\ Lni, G.
 490 S. AUGUSTINI EPISCOPl
miiics volnptalem, vel non patiantur dolorem, peccant.
Idco Deus contra ista duo quorum est unum in blanda
,

promissione, alterum in terribili comminatione, et pro-

mittere dignatus est , et terrere ;
promittere regnum coe-
lorura , terrere de suppliciis inferorum. Dulcis estvolup-
tas, sed dulcior Deus. Malus est dolor temporalis , sed
pejor est ignis aeternus. Habesquod ames pro mundi amo-
ribus, imo pro immundis amoribus. Habes quod timeas ,

pro mundi terroribus.

II. Sed parum est moneri nisi impetres adjuvari. Prae- ,

sens ergo Psalmus, quem cantavimus, docuit nos, a Deo

utique esse patientiara nostram contra dolores. Unde in-
venimus ab ipso esse et continentiam nostram, quae ne-
cessaria est contra voluptates ? Habes evidentissimura
testimonium Et cum scirem, inquit, quia nemo potest
: «

» nisi Deus det

esse continens et hoc ipsura erat sa-
, ;

» pientise, scire cujus esset hocdonum^ » Ergo si habes

ahquid a Deo et nescis a quo habeas non eris munera-

, ,

tus, quia reraanes ingratus. Si nescis a quo habeas, non

agis gratias non agendo gratias, et quod habes perdis.
:

« Qui enim habet dabitur ei -. » Quid est plene habere?

Scire unde habeas. « Qui autem non habet » id est, ,

nescit unde habeat « Et quod habet auferetur ab eo. » ,

Denique sicut idem ait « Hoc ipsum erat sapien- :

» liae, scire cujus esset hoc donum. » Sic et apostolus

Paulus ait , cum commendarct nobis gratiam Dei in Spi-
ritusancto Nos autem non spiritum hujus mundi ac-
: «

» cepimus, sed Spiritum qui ex Deo est. » Et quasi dice-

retur ilH Unde discernis? seculus adjunxit « Ut sciamus

: :

» quse a Dco donata sunt nobis ^. » Ergo Spiritus Dei,

Spiritus est charitatis : spiritus hujus mundi , spiritus est

I
Sap. viu, 2r. — ' Matlli. xiii, i2. — ' i Cor. ii, i2, ct Beda et Flo-

rus ibid.
 SERMO CCLXXXnr, 1N NATALI MASSILITANOnUM. 491
clalionis. Qui habent spiritum hujus mundi superl)i sunt,

inyratisunt Deo. Multidona cjus habent, sed non colunt

cuin a ([uo habent : ideo suni infehces. Ahquando unus
habet dona majora, alter habet minora : verbi gratia, in-
tcHigentiam, mcmoriam. Dona Dei sunt. Invcnis ali([uando
homincm acutissimum memorem ad , incredibilcm admi-
rationem : invcnis alium parvo intellectu , memoria non
lenaci , sed utroque parvo praeditum : illum autem super-
bum , istum humilem : istum de [oarvis Deo gratias agen-
teni , illum majora sibi tribuentem. Melior est incom[)ara«
biliterDeo gratias agens de parvo, quam se extoUens de
magno. lllum enim qui de parvo gratias agit, magnum Deus
admittit^ quiautcm demagnisgratiasnon agil,et quod ha-
bet, amittit. (cQui cnim habct, dabitur ci qui autem non ha- :

» bet, ctquod habet, aufercturabeo^ » Quomodo nonha-

bet, si habet? Non habenshabet, qui nescit unde habeat.

Tollitur enim a Deo res sua et remanet illi ini([uitas sua. ,

(.Ergo nemo est continens, nisi Deus det. » Habes munus

contra voluptatcs quoniam « Hoc ipsum, inquit erat sa-
: ,

» pientiae, scire cujus esset hoc donum nemo est conli- :

» nens nisi Deus det-. » Habes munus contra dolores

, :

(( Quoniam ab ipso est, inquit patientia mea. » Ergo ,

« Sperate in eum omne concilium plebis ^. » In eum spe-

rate, nolite vestris viribus fidere. Illi confitemini mala
vcstra sperate bona vestra. Sine illius adjutorio
, ab illo

nihil ;eritis ([uantumcumque superbi fueritis. Ergo ut

,

hurailes esse valeatis, « Etfundite coram illo corda vestra.»

Et ne in vobis male remaneatis dicite quod sequitur , :

« Deus adjutor noster cst. » .

III. Huncadjiitorem,ut vinceret, beatusjMartvr habuit,

qucm miramur , cujus soicmnitatcm hodie cclebramus.
Sine illo non vinceret. Et si dolores vinceret, diabolum
' MaUli. xiii, 12. — » Sap. vni, 2i. — ^ Psal. lxi, 6 et 9.
492 S. AUGUSTINI EPISCOPI
non enim victi a diabolo, vincunt
vinceret. Aliquando
dolores non habentes patienliam, sed duritiam. llle ergo
^

adjutor alTuit, ut donaret ei veram fidem faceret ei bo- ,

nam causam, et pro bona causa donaret patientiam. Tunc

enim est patientia quando prsecedit bona causa. Non
,

enim et ipsam fidem alius quam Deus donat. Breviter

utrumque commendavit Apostolus, et causam pro qua
patiamur, et patientiam qua mala perferamus, a Deo no-
bis esse. Exhortans enim Martyres ait « Quia vobis do- :

» natum est pro Christo ^ » Ecce causa bona, quia pro

Ghristo, non pro sacrilegio contra Christum, pro haeresi et

schismate contra Christum. Christus enim ait « Qui me- :

» cum non colhgit, spargit*. » Ergo, « Vobis inquit, ,

» donatum est pro Christonon solum ut credatis in eum,

» sed etiam ut patiamini pro eo. » Haec est vera patien-

tia. Hanc ergo patientiam dihgamus, hanc teneamus : et
si nondum haberaus ,
petaraus 5 et recte cantamus , « Deo
» subjicietur anima mea, quoniam ab ipso est patientia
» mea. »

' Pliilip. I, 29. — ^ Luc. XI, "23.

 SERMO CCLXXXIV, IN NATALI MARUNI , ETC. 493

SERMO CCLXXXIVV

In Natali Martyrum Marianiet Jacobi.

I. HoDiEUNo die reddendi nostri debiti, propitio Deo,

tempus illuxit. Gum ergo devoti sint debitores quare ,

tumultuantur exactores? omniummentes quietas habea-

Si

mus ad omnes potest pervenire quod reddimus. De pas-

,

sione et gloria sanctorum Martyrum Sermo debetur. Quo-

niam ergo illi gloriosissime passi sunt, patientiam nobis
indicunt. Pertulerunt ergo illi turbas saevientes , nos ha-
beamus populos acquiescentes quia vidimus credentes. ,

Laudanda est Martyrum constantia, sed ei laudandse quae

sutiicit eloquentia ? Quando impleo loquendo quod ves- ,

tris cordibus factum est jam credendo ? Unde autem tan-

tum donum patientiae? Unde, nisi unde omne datum

optimum ? Unde datum optimum nisi unde donum per- ,

fectum ? Sic enim et ibi scriptum est « Patientia autem :

)) opus perfectum habet. Omne, inquit, datum optimum

)) et omne donum perfectum est descendens a Patre lumi-
)) num apud quem non
, est transmutatio , nec momenti
)) obumbratio^. » Adhumanas mentes mutabiles de fonte
iramutabiU descendit patientia, quse et ipsas faciat immu-
^ Alias I inter editos ex majoris Carthusiae MSS. — ' Marianus Lector et
Jacobus (liaconus in martvrologiis celebrantur 3o Aprilis : in antiquo aulem
Ecclesiai Cartbai^inensis Kalendario dio 6 Maii. Martyrium in Valeriani et

Gabeni persecutione apud Lauibesam NumidiK civitatem simul consunniiarun l.

— 3 jacob. 1, i4 et 17.
 ;

494 S. AUGUSTIMI EPISGOPI-

tabiles. Unde homini placere Deo, uisi a Deo ? Unde ho-
mini bona vita, nisi a fonte vitae? Unde homini illu-
minatio , nisi ab aeterno liiraine? « Quoniam apud te est,
» inquit, fons vitae. Apud te est, » inquit : poteram dicere,
a me 5 sed si dixero, a me , recedo a te. « Apud te ergo
» fons vitae. In lumine tuo •, » non in nostro : « In lumine
» tuo videbimus lumen^ » Ergo, « Accedite ad eum et
M illuminamini'^. » Fons est vitse, accede, bibe, et vive :

luraenest, accede , cape, et vide. Si non influat ille,

siccus eris.
II. Hinc ergo Martyres nostri, hinc biberunt ^ hinc ebriati
non agnoveruntsuos. Quam multos enim Martyres sanctos
putamus propinquante passione blanditiis suorura fuisse ,

tentatos, conantiura eos ad hujus vitse teraporalem et va-

nara et fugitivam dulcedinem revocare? Sed iili qui de
fonte, qui est apud Deura, sitientes biberant, et inebriati
erant , Christum confitendo ructuabant 5 suos carnales et
vino erroris ebrios male amantes , et suadendo a vita re-
vocantes non attendebant non agnoscebant. Non ex iliis ,

erat Mariani raater, non ex iiiis maie suadentibus, carna-

liter biandienlibus, amando decipientibus non erat ex :

illis sancti Mariani mater. Noraen non inane portabat, non

frustra Maria vocabatur muiier quidera iila, non virgo,

:

nonintacta de Spiritusancto, sedtamen pudica demarito,

tale pignus pepererat, quod ad gloriosissimam passionem

suis potius exhortationibus deducebat, quam inde suis

maiis blanditiis revocabat. O sancta et tu Maria , irapar
quidem merito, sed par voto^ feiix et tu. Peperit iiia Mar-
tyrura Principera ,
peperisti tu Principis Martyrera : pe-
perit iiia testium Judicem ,
peperisti tu Judicis testem.
Feiix parlus^ fehcior aflfectus. Quando peperisti, gemuisti

quando araisisti, exultasti. Quid cst lioc, quando peperisti,

' Psal. xxxvj 10. — ' Id. xxxiu, 6,
 :

SERMO CCLXXXIV , IW «AxALI MAUIANI , ETC. 495

gcniuisU; exullasli, quando amisisli? Non frustra nisi ,

([uianon amisisti. Ubi dolor non erat, fides erat. Carna-

Jem dolorem de cordc fides spiritalis excluserat. Videbas te
filium non amittere^ sed praemittere totum cjuod gaude- :

bas , sequi volebas.

Miramur ista, laudamus ista, amamus ista. O beati
III.

Martyres unde vobis ista ? Scio voi)is corda humana

, :

unde vobis ista divina ? Ego dico A Deo quis est qui , :

dicat, A vobis? Quis est qui vos male laudando invideat

vobis ? Nescio quis dicit a vobis haec esse ? Respondete iUi

« In Domino laudabitur anima mea. » Nescio quis dicit a

vobis htec esse ? Respondete illi , si mites estis , respon-
dete : « In Domino laudabitur anima mea. » llespondete
et hoc in populo Dei, « Audiant niites, et jucundentur*.»
Nescio c[uis dicit a vobis haec esse? Respondete illi, « Non
» potest homo acciperequidquam , datum ei fuerit
nisi

» desuper^. » Nobis enim et vobis ait Dominus Jesus,

« Sine me nihil potestis facere^. Sine me, inc[uit, nihil

» potestis facere : » et vobis hoc dictum est; agnoscite
verba pastoris , cavete adulalionem deceptoris : superbia
ista , impia , iniqua , ingrata , scio cjuia disphcet vobis.
Martyres sancti, passi estis pro Christo, sed vobis profuit
c[uod passi estis , non Christo. Quid vobis deesset, nisi

vobis donatum essel? Haec repellite ab auribus vestris

inimicivenena serpentis. Lingua illa est qusedixit : «Eri-
» tis hominem arbilrium hbcrum
sicut dii^. » Praecipitavit
ingratum arbitrium hberatum dicat nunc Domino «Pa-
: :

» ticntia Israel Domine ^. » Quid infidelis superbis?

,

laudas Martyrum patientiam, quasi a se ipsis posscnt esse

patientes? Apostolum potius audi gentium doctorem, non
infidehum deceptorem. Certe in Martyribus patientiam
' Psal. xxxm, 3. — ^ Joan. lu, 27. — ^ Id. xv, 5. — 4 Gcii. ui, 5. —
^ Joieiu. xvu, i3.
496 s. AUGusriKi episcopi
pro Christo laudas, et eam ipsis assignas? Audi potius
Aposlolum Martyres allocjuentem , et corda humana se-
dantem. Audi, inquam, dicentem : « Quia vobis donatum
» est pro Christo. » Audi pietatem exhortantem, non
adulationera fallentem : « Vobis , inquit, donatum est. »

Donalum est, audi : « Vobis donatum

est pro Christo, non
)) solum ut credatis eum, verum etiam ut patiamini
in
» pro eo^ Vobis donatum est » quid ad hanc senten- :

tiam addi potest? « Vobis donatum est » agnosce dona- :

tum, ne perdas usurpatum. « Vobis_, inquit, donatum est

» pro Christo » quid proChristo, nisi pati? Sed non
:

suspiceris , audi sequentia : « Non solum ut credatis in

» eum •, » quia et hoc donatum est : sed non hoc solum
donatum est; « Verum etiam ut patiamini pro eo, » et
hoc donatum est. Convertat dorsum Marlyr ad infidelem
et ingratum adulatorem : convertat faciem ad benignissi-
mum iargitorem, et ipsam passionem suam imputet Deo,
non tanquam de suo hoc obtulerit Deo sed potius dicat
; :

« In Domino iaudabitur anima mea, audiant mites et jucun-

» dentur*.))Et cum ei dixeris Quid estquod « In Domino :

» laudabitur anima mea ? » In te ergo iaudatur? liie con-

tra « Nonne Deo subditaerit anima mea? Ab ipso enim

:

» patientia mea ^. » Quare ergo mea? Sinum aperui, et

libenter accepi : ab ipso mea. Et ab ipso, et mea : et quia
ab ipso, ideo tutius mea. Mea est, sed a me mihi non est.

Ut habeam donum meum, agnosco datorem Deum. Nam

si non agnosco datorem Deum, toiiit Deus bonum suum,

et remanet malum meum ,

per arbitrium meum.
IV. Ait fideiis Scriptura, « Fecit Deus hominem rec-
» tum et ipsi exquisierunt cogitationes muitas*. Fecit
» Deus, inquit, hominem rectum , et ipsi : » unde ipsi,

nisi per liberura arbitrium ? « Et ipsi exquisierunt cogi-

Philip. i, 29. — * Psal. xxsui, 3. — ^ Psai. lxi, 6. — 4 Eccli, vu, 00.
 »:

SEHMO CCLXXXIV, IW NATALI MARIANI, EXC. 497

» tationes multas. » Rcctura dixerat factum , ct tamcn
non ait : Et ipsi exquisierunt cogitaliones pravns, quia
dixerat rectum ; aut cogitationes iniquas sed dixit mul- 5 ,

tas. Ab ista multitudine ,

« Corpus (juod corrumpitur,
» aggravat animam , et deprimit terrena inhabitalio sen-
» sum multa cogitantem^ » Liberet nos Deus ab ista
multitudinc cogitationum humanarum, et liberet^nos
ab uno , ut simus in illo unum ex mullitudine. Conflet
nos igne charitatis , ut uno corde sequamur unum , ne in
multa decidamus exuno, et in multis dispergamur relicto
uno. De hoc enim uno Apostolusloquebatur, cum diceret
me ipsum non arbitror apprehendisse quid ?
« Fratres,ego :

Unum autem Quid unum ? « Ea quae retro sunt o])lilus

:
,

» in ea quae ante sunt extentus , sequor. » Unum sequor •,

unum, inquit, sequor : sed non me arbitror apprehendisse j

quia deprimit corpus, quod corrumpitur, sensum multa

cogitantem. Ecce quo ibant Martyres, quando lerve-
bant, multum strepitum non curabant ,
quia unum ama-
bant. Desiderium videte Martyrum : « Unam inquit, ,

» petii a Domino. Unam petii : » vale, inquit, facio mul-

titudini saeculari. « Unam petii : » unam utique beatitu-
dinem, unam fehcitatem, unam veram, non multasfalsas.
« Unam inquit petii a Domino, hanc requiram. » Qurc
, ,

est ista una Ut inhabitem

? « in domo Domini omnes dics
» vitae meae. » Ut quid hoc ? « Ut comtempler delecta-
» liones Domini*. » Martyres sancti quando illam deJec-
tationem cogitabant, tunc ilHs mala omnia et acerba at-
que aspera vilescebant. Erat delectatio contra delecta-
tionem : erat delectatio contra dolorera. Delectalio ilia

contra utrumque pugnabat, et contra saevientem mun-

dum, etcontra blandientem. Respondebat raundo Quid :

blandiris ? Dulcius cst quod amo, quam id quod polliccris.

' Sap. 11, i5. — » Fo)ii: levet nos adunum. — ^ Psal. xxvi, 5.

cxxvn. 32
 ,

4^8 S. AUGUSTim EPISCOPI

Audio dicentem mihi Deum , imo Scripturam sanctam ;

« Quam magna niultitudo dulcedinis tuae, Domine, quam

» abscondisti tiraentibus te^ ? m Ecce iterura bona mul-

titudo , c[uia non dissentiens , sed in uno.

y. Non ergo rairum est, fratres mei : scitis quo loco
Martyres recitentur ? Xon pro illis orat Ecclesia. Aam rae-
rito pro aliis defunctis dormientibus orat Ecclesia : pro
Martyribus non orat, sed eorum potius orationibus se
commendat. Certaverunt euim adversus peccatum usc[ue
ad sanguinem. Impleverunt quod scriptum est « Certa ;

» pro veritate usque ad mortem -. » Promissa mundi con-

tempserunt : sed parura est ^
parum est enim lethum. con-
temnere, parum est aspera tolerare : ubi usque ad sangui-
nem certamen, ibi gloriosissima et plcna victoria. Nara
priraa Domino nostro Principi ^lartyrum tentamenla sunt
blandiraenta proposita : « Dic lapidibus istis lU panes
)) fiant. Tibi dabo omnia regna ista. Yideamus si susci-
)) piunt te Angeli •, quia scriptum est : Ne forte olTendas
)) ad lapidem pedem tuum". )> Ista Ifeta mundi sunt ia :

pane, concupiscentia carnis 5 in promissione regnorum

ambitio saeculi ; in curiositate tentationis, concupiscentia
oculorum haec orania de saeculo sunt; sed blandiuntur,
:

non saeviunt. Attendite 3Iartyrum Ducera exemplorum

certaraina proponentera , et certantes misericorditer ad-
juvantera. Quare se permisit tentari, nisi ut doceret resis-
tere tentatori ? Promittit mundus carnalera voluptatem :

responde illi. Delectabihor est Deus. Prorailtit mundus

honores et subhmitates saeculares , responde illi ; Altius
est omnibus regnum Dei. Promittit mundus superfluas
vel damnabiles curiositates, responde ilii : Sola non errat
veritas Dei. Cum ista tripiici tentatione Dominus fuisset

tentatus, quia in omnibus illecebris raundi hujus tria

'
Psal. XXXI, 20. — ' Eccli. iv, 33. — ^ Jlatth. iv^ 3-6.
 SEaMO CCLXXXIV , IW KA.TAH MABIANI , ETC. 499
sunt , aut voluplas, aut curiosilas, aut superlna : quid
ait Evangelista? « Poslquam pertccit diabolus omnem ten-
)) tatiouem : » omnem , sed ad illecebras perlinentem.
Uestabat alia tentatio in asperis et duris, in srcvis, inatro-
cil)us atque immitibus restabat alia tentalio. lloc sciens

Evangelista, quid peractum esset ,

quid restaret , ait :

« Posl(|uam complevit diabolus omnem tentationem , re-

» cessit ab eo ad tempus^ » Dicessit ab eo, id est, insi-

dians serpens, venturus est rugiens leo ; sed vincet eum,

(jui conculcabit leonem et draconem -. Revertetur : in-
troibit in Judam, faciet Magistri traditorem. Adducet
Judijeos, non jam adulantes, sed soevientes vasa sua :

possidens clamabit linguis omnjum : k Crucifige, cruci-

» fige. » Ibi Ghristum victorem quidmiramur? Dcus om-
nipotens erat.
VI. Propter nos pati voluit Christus. Ait apostolus Pe-
trus : « Pro vobis passus est, relinquens vobis exemplum,
» ut sequaraini vestigia ejus^. » Pati te docuit, et patiendo
te docuit. Parumerat verbum, nisi addeietur exemplum.
Et quomodo docuit, fratres? Pendebat in cruce, Judjei
saeviebant : in asperis clavis pendebat, sed lenitatem non
amittcbat. Ilh soeviebant, illicircumlatrabant, illi pendenti
uno summo medico in medio constitalo,
insultabant 5 quasi
phrenetici circumquaque sa3viebat. Pendebat ille, et sa-
nabat. Pater, inquit , ignosce illis ,
quia nesciunt quid
» faciunt tamen pendebat non descen-
^. » Petebat , et :

debat quia de sanguine suo raedicamentum phreneticis

,

facicl)at. Denique quia verba peteutis Domini, eiusdem-

que misericordiam exaudientis quia Patrem petiit et ,

cum Patre exaudivit ; quia illa verba non potuerunt ina-

niter fundi post resurrectionem suam sanavit, quos pen-
,

dens insanissimos toleravit. Ascendit in coelum , raisit

» Luc. IV, i3. — » Psal. xc, i3, — ^ i Petr. ii, 21. — 4 Luc. xiii 3i
32.
500 S. AUGUSTlNt EPISCOPI
Spiritum sanctura 5 iiec se iilis ostendit post resurrectio-
nem, sed solis fidelibus Discipulis suis, ne quasi insullare
se occidentibus voluisse videretur. Plus enim erat, amicos
docere humiiitatem, quam inimicis exprobrarc veritatem.
Resurrexit : pius fecit quam iili exigebant, uon credendo,

sed insuitando et dicendo : « Si Fiiius Dei est, descendat

» Et qui de ligno descendere noiuit, de se-
de cruce '. »

puicro surrexit. Ascendit in coeium misit indc Spiritum ,

sanctum : implevit Discipulos, correxit timentes , fecit

lidentes. Petri trepidalio in fortitudinem prsedicatoris re-

pente conversa est. Unde hoc iiomini ? Quaere Petrum
proesumentem invenis Petrum negantera , :quaere Deum
adjuvantem Petrum invenis prsedicantem.
, Ad horam tre-
pidavit infirmitas , ut prsesnmptio vinceretur, non utpie-
las deicrelur. Impiet ille Spiritu suo , et facit praedicato-

rem fortissimum , cui prsesumenti prsedixerat : « Ter me

» negabis"^. » Prsesumpserat enim iiie de viribus suis, non
dc Dei dono^ sed de iibero arbitrio. Dixerat enim : « Te-
» cum ero usque ad mortem. » Dixerat in abundantia
sua : « Non moveborinaeternum^. » Sed qui in voluntate
sua prsestiterat decori ejus virtutem, avertit faciem suam,
et factus est conturbatus. « Avertit inquit Dominus, fa-
, ,

)) ciem suam : » ostendit Petro Petrum sed postea res- 5

pexit, et Petrum firmavit in petra. Imitemur ergo, fratres

mei, quantum possumus, in Domino passionis exemplum.
Implere poterimus, poscamus adjumentum, non si ab illo

praeveniendo , sed sequendo et

sicut Petrus prsesumens •,

orando, sicut Petrus proficiens. Quando enim Petrus ter

negavit, quid Evangelista dicit, attendite « Et respexit :

eum Dominus et recordatus est Petrus^ » Quid est,

,

respexit eum ? » Non enim Dominus in facie corporaii

» MaUh. xxvii, 4«- — * IJ- ^^^^) 34- ~ ^ Psal. xxix, 7, elc. — -*

Luc.
XXII, 61.
 SEHMO CCLXXXIV, IN NATALI M\UlANI , ETC. r^Ol

eum tanc(uam commemorando respexit. Non sic est :

Evangelium legite. Dominus in interioribus domus judi-

cabalur, Petrus in atrio tentabatur. Ergo « Respexit eum
» Dominus, » non corpore, sed majestate-, non oculorum
carnis intuitu , sed misericordia altissima. Ille quia aver-
terat faciem suam, respexit eum, et factus est liberatus.
Ergo praesumptor periisset, nisi Rederaptor respexisset.
Etecce lacrymis suis ablutus, correptus et ereptus prsR-

dicat Petrus. Prsedicat qui negaverat : credunt qui erra-

verant. Valet in phreneticis medicina illa sanguinis Domini.
Bibunt crcdentes quod fuderunt saevientes. Sed multum
est ad me, inquit, imitari Dominum. Ex gratia Domini
imitare conservum, imitare Stephanum , imitare Maria-
num et Jacobum. Homines erant conservi erantj ; sicut
tu nati_, sed ab illo qui non sic natus est, coronati.

-v^ %/vv\\%^ ivvvvi/vvvvvvvvvvvvvvvvvv%vvvvvvvvvvv%vvvivi;vvv^

SERMO CGLXXXVi.

In die Natali Martfrum Casti et yEmilii'^.

Sanctorum Martyrum non magna solum, sed etiam

I.

pia virtus, ( Ipsa est enim utilis virtus, imo ipsa est vera

eL sola dicenda virtus, quae non miJitat typho sed Deo.) ,

admonet nosCharitati Vestrae loqui eamque admonere, ,

ita solcmnia Martyrum celebrare, ut vestigia Martyrum

sequendo delectet imitari. Non enim et ipsi quod fortes

' Alias 4 Jnter editos ex majoris Carlliusiae MSS. — ' Martyrum vcro is-

torum natalitia iii Martyrologiis et ia Cartliaginensi Kalendario consignata

sunt XIKalendas Junii.
 602 S. AUGUSTINI EPISCOPI
cxtiterunt, de suo halnicrnnt. Non usque ad illos fons
illc manavit. Qui dcdit ipsis potens est dare et nobis :

quoniam unum pretium datum estpro omnibusnobis.

II. Illud ergo praecipue commonendi estis quod ,

assidue commoncri et semper cogitare debetis, quod

,

Martyrem Dei non facit poena, sed causa. Justitia enim

nostra, non cruciatibus, delectatur Deus nec quneritur :

inomnipotentis veracisque judicio, quid quisque patiatur,

sedquare patiatur. Utenim cruce Dominica nos signemus,
non fecit hoc Domini poena, sed causa. Nam si poena hoc
fecisset, hoc et latronum similis poena valuisset. Unus

locus erat trium crucifixorum, in medio Dominus ,

qui
« Duos latrones hinc at-
Inter iniquos deputatus est *. »

que inde posuerunt sed causam sirailem non habuerunt.

:

Lateribuspendentis adjungebantur , sed longe separaban-

tur. Illos facinora sua, illum crucifixerunt nostra. Verum-
tamenetiam inuno ipsorum satisapparuit,quantum valeret,
non cruciatus pendentis, sed pietas confitentis. Acquisivit
latro in dolore, quod Petrus perdiderat in timore :scelus
admisit,crucemascendit: causam mutavit, paradisumcom-
paravit. Meruit omnino causam mutare, qui non contemp-
sit in Christo similitudinem poense. Judaei contempserunt
miracula facientem,ille credidit in pendentem. Consortem
crucis Dominum agnovit, et regno coelorum credendo
vimfecit. Tunc inChristumlatro credidit, quando fides

apostolica trepidavit. Merito audire meruit : a Hodie

» mecum eris in paradiso ^ » Hoc quidem sibi ipse non
promiserat : magnae quidem se misericordiae commen-
dabat, sed et sua merita cogitabat. « Domine, inquit,

))memento mei dum , veneris in regnum tuum. Quo- ))

usque veniret Dominus in regnum suum, in poenis se

futurum sperabat, et saltem in ejus adventu miserordiara
T Isaf. Liii, 22. — » Luc. xxiii, 43.
 :

SERMO CCLXXXV, IN NATAH CASXI , ETC. 503

insefieri nagitabal. Proinde selatro , sua merilacogilans,
cliffL-rebat : sed Dainituis latroni , ([uod despcravcrat,
ollercbat-, Tu petis ut mcminerim tui,
lancjuam diccret :

dum venero in regnum meum, « Amen, amen dico libi

» Hodie mecum cris in paradiso. » Agnoscecui le com-

mendas-, quemcredis vcnturum, anlequam veniam, ubi-

que sum. Idco quamvis in inferna descensurus, habeo tc
hodie in paradiso-, non alteri commendatum, sedmecum.
Ad homines enim mortalcs et ad ipsos mortuos descendit
humilitas mea, dc paradiso autem nunquam disccdit divi-
nitas mea. Ita factae sunt tres cruces, tres causae. Unus
latronum Christo insultabat alter sua mala confessus ,

Christi se misericordire commendabat. Crux Christi in

medio nonfuit supphcium, sed tribunal decruce quippe :

insultantem damnavit, credentem liberavit. Timete, insul-

tantes ;
gaudete , credentes : hoc faciet in claritate ,
quod
fecit in humihtate.
III. Munera divina de profundo Dei judicio veniunt :

mirari ea possumus , investigare non possumus : « Quis

» enim cognovit sensum DorainiPEt quam inscrutabilia
» sunt judicia ejus, et investigabilcsviseejus ^! » Sequens
per omnia vesligia Ghristi Petrus conturbatur, et negat :

rcspicitur , et plorat , fletus tergit quod timor infecerat.

,

Non fuit illa Petri desertio, sed eruditio. Amare quippe

Dominum interrogatus in corde suo praesumpserat se pro
eo etiam moriturum. Viribus suis hoc tribuerat : nisi pau-
iisper a regente descrerctur, non sibi deraonstraretur.
Ausus est dicere « Animam meam pro te ponam. » Ani-
:

mam suam pro Christo praesumptor sepositurumessejac-

tabat, pro quo nondum posucrat Liberator. Deniquecum
timore turbatur, sicut Dominus praedixcrat, ter negat
eum pro quo se proraiserat moriturum. Sicut scriptum
,

Roin. XI, 33, 34.

 , ,

')04 s. At;c;usTiM EPisr.opi

est : « Respoxitilhim Domiiuis. » At ille, « Amareflevit'.»

Amara erat reeordatio negationis, ut dulcis essct gratia
redemptionis. Nisij desertus, non negaret^ nisi respec-
tus, non fleret. Odit Deus praesumptores deviribus suis
et tu morera istum in eis^ quos diligit , tanquam medicus
secat. Secando quidem infert dolorem : sed firmat postea
sanitatem. Itaque resurgens Dominus commendat Petro
oves suas illi negatori 5 sednegatori, quia prsesumptori 5

postea pastori ,
quia amatori. Nam quare ter interrogat
amantcm , nisi ut compungat ter negantem ? Proinde per-
fecit postea quod primo non potuit
Petrus gratia Dei ,

fiducia sui. Nam posteaquam illi oves, non Petri, sed

suas commendavit ut non pasceret sibi, sed Domino,
,

annuntiavit ei passionem futuram ,

quam primo perdide-
ratj quoniam praepropere festinabat. « Cum senior, in-
M quit, factus fueris, alter te cinget, et feret quo tu non
» vis. Hoc autem dixit, significans qua morte glorifica-
» turus erat Dominum ^. » Factum est, pervenit Petrus

ad passionem, quilacrymis dilueratnegationem. Quod ei

promiserat Salvator, non potuit auferre tentator.

IV. Tale aliquid factum esse arbitror etiam in his mar-
tyribus sanctis Casto et iEmiho, quorum diem hodie ce-
lebramus. Fortasse et ipsi de suis viribus antea praesump-
serunt , et ideo defecerunt. Ostendit eis qui essent ipsi

qui ipse. Repressit praesumentes, et vocavit credentes;

adjuvit pugnantes, coronavit vincentes. Denique jam de
ilUs gaudebat inimicus quando in prima congressione ,

cesserunt doloribus, in suis eos partibus computabat jam ^

exultabat, jam suos babebat sedquanlum eis concessum •,

est, Domino miserante^ alii Martyres diabohim vicerunt

tenlantem j isti etiam triumphantem. Ilaque , fratres mei,
meminerimus quorum celebritatem hodie celebramus ;nec
' Luc xxu, 6r. — ' Joan. xxi, i8, 19.
 ,
:

SERATO CCLXWV , IN NATAI.I CASTI , ETC. 505

volimns iniilari ([nod vicli snnt, scd potins (|nod vicerunt.
Ideo magnornm casns non lalnernnt, uttimeant (|ni de se

pr.iesunipserunt.Uhique nohis humilitas magistri honi di-

ligentissimecommcndatur. Qnandociuidem et salns nostra
in Ghristo, hnmilitas Ghristi est. Nnlla cnim nostra salus
esset, nisi Ghristus humilis pro nobis fieri dignatus esset.
Meminerimus de nobis ipsis non esse proefidendum. Deo
commendemus quod habemus ab illo imfJoremus quod ;

minus habemus.
V. Martyrum perfecta justitia est, quoniam in ipsa
passionc periiscti sunt. Ideo pro ilHs in Ecclesia non ora-
tur. Pro ahis fidelibus defunctis oratur, pro Martyribus
non oratnr ; tam enim perfecti exierunt, ut non sint sus-
cepti nostri , sed advocati ^ Neque hoc in se, sed in illo

cui capiti perfecta mc^mbra cohaeserunt. Ille estenim vere

advocatus unus qui interpellat pro nobis, sedcns ad
,

dexteram Patris^^ sed advocatus unus sicut et pastor ,

unus. Nam Oportet, inquit_, me et eas oves adducere

((

)) quae non sunt de hoc ovili^. » Ut Ghristus pastor, Pe-

trus non pastor? Imo et Petrus pastor, et caeteri tales sine
ulla dubitatione pastores. Nam si non pastor, quomodo
ei dicitur : <( Pasce oves meas^? Sed tamen verus pastor,
qui pascit oves suas. Petro enim dictum est, non, Pasce
oves tuas , sed (( meas. )) Petrus ergo non in se, sed in
corpore pastoris est pastor. Nam si oves suas pasceret,
continuo fierent hcedi, quos pasceret.
VI. Contra hoc enim cjuod Petro dicitur : (( Pasce oves
)) meas ;
)) dicitur in Ganticis canticorum : (( Nisi cogno-
)) veris temetipsam , o pnlchra intcr muheres^ » Gui di-
citur, utique agnoscimus , et in illa nos etiam audimus.
Ecclesia quippe hoc audit a Ghristo, sponsa audit a sponso

• I Joan. II, I. — ' Roni. viii, 34- — ^ Joan. x, tO. — 4 Id. xxi, t]. —
5 Cant. 1,7.
 ,

506 S. AUGUSTINI EPISCOPI

« Nisi cognoveris temetipsam, o pulchra inter mulieres,
)) exi tu. » Quam mala vox : « Exi. A nobis , inc^uit,
)) exierunt , sed non erant ex nobis •. )> Huic tristi voci
cjuod est : « Exi , )) contraria est in bono illa vox gratda-
bilis : « Intra in gaudium Domini tui '^. » Ergo, « Nisi
)) cognoveris temelipsam, o pulchra inter mulieres , )) o
catholica pulchra inter haereses : « Nisi cognoveris temet-
» ipsam , o pnlchra inter mulieres , exi tu : » non enim
ego te ejicio, sed « Exi tu. A nobis enim exierunt. Qui
» segregant semetipsos , animales , spiritum non haben-
» tes ^. )) Non enim dictum est Ejecti sunt sed « Exie- : •,
,

» runt. M Hoc et in primis peccantibus justitia divina

servavit. Tanquam enim jam pronos proprio pondere di- ,

misit eos de paradiso , non exclusit ^. « Nisi ergo cogno-

» veris temetipsam, o pulchra inter mulieres, exi tu : » non
ego te ejicio , Ego te in corpore meo
« Exi tu. » volo sa-
nari, tu putredinetn tuam appetis amputari. Hoc illis dic-
tumest, qui prsevidebantur exituri, ut possint se agnos-
cere et cavere mansuri. Quare enim et ilh exierunt, nisi
quia se non agnoverunt? Si enim agnoscerent, ibi vide-
rent non suum^ sed Dei esse quod darent. Ego do meum :

est quod do; et ideo sanctum est, quia ego do. Non te

agnovisti, merito existi. Noluisti enim audire dicentem :

« Nisi cognoveris temetipsara, opulchra inter muHeres. »

Pulchra enim aliquando eras, quando sponsi tui membris

inhserebas. Noluisti ergo audire et appendere quid sit

« Nisi cognoveris temetipsam : » quia utique foedam te

invenit, quia de foedapulchram fecit, quia de nigra deal-
bavit. Quid enim habes quod non accepisti^? » Non
«

ergo advertis quemadmodum dictum sit « Nisi cogno- :

» veris temetipsam, exi tu. » Et pulasti te pascere debere

' I Joan. n, 19. — ' Matth. xxv, 21. — 3 Judoe. xix. — 4 Gen. 111, 23.
— 5 I (^or. IV, 7.
 SERMO CCLXXXV, IN NATALI CASTI , ETC. 607
oves tuas, non quomodo dictum est Petro : « Pasce oves
» meas.))Sedvidequid tihiadjunxerit, qui tibiistaproedixit:
(( Exi tu in vestigiis gregum • )> non gregis, sed (( gregum. )>

Nam ibi jDascuntur oves Christi, ubi est unus grex et unus
pastor. (( Exi ergo tu in gregum » divisihilis,
vestigiis ,

divisa , conscissa : (( Exi tu in gregum et pasce

vestigiis :

» hoedos tuos ; » non sicut Petrus Oves meas » sed,

: (( ;

(( Hoedos tuos : in tahernacuhs pastorum » non in ta- ,

bernacuio pastoris. Petrus intrat charitate, tu exis ani-

mositate : quia Petrus cognovit semetipsum, ideo sc flevit
de se praesumentem, et invenire meruit adjuvantem ideo :

((Exi tu. » Tlle Oves meas, « tu Hoedos tuos. » Hle

(( ((

in tabernaculo pastoris, tu <( In tabernacuhs pastorum. »

Quid ergo jactas poenam tuam malam, quse non habes
causam bonam?
honoremus in tabernaculo
VII. Martyres itaque intus
pastoris membris pastoris habentes gratiam non
, in , ,

audaciam pietatem, non temeritatem^ constantiam, non

•,

pertinaciam, collectionem non divisionem. Proinde si ,

vultis Martyres veros imitari, causam vobis eligite, ut

dicalis Domino Judica me, Domine, et discerne cau-
: ((

» sam meam a gente non sancta^ » Discerne, non poe-

nam meam nam habet hanc et gens non sancta; sed cau-
•,

sam meam quam non habet nisi gens sancta. Causam

,

ergo vobis eligite, causam bonam et justam tenete, et in

adjutorio Domini nullam poenam timete. Conversi ad Do-
minum, etc.
^ Psal. XLii, I.
 ;:

508 S. AUCUSTINI FPISCOPI

i/V V\/V\ 'VVV^ V^/M -VVVft Vl/^'^ '%/VV% 'VVVt 'VVV 4 VVV% VVV% ^/VV'^ VVV\ 'VVV'^ ^^
'

SERMO CCLXXXVP.

In Natali Martyrum Protasii et Gerifasii'^.

I. Martyres, iiomen est grsecum, sed jam isto nomine

consuetudo utitur pro latino : latine autem Testes dicun-

tur. Sunt ergo Martyres veri , sunt falsi : quia sunt testes
veri, sunt falsi. Sed ait Scriptura : (c Testis falsus non erit

)) impunitus^. » Si testis faisus non erit sine poena, nec

testis verus sine corona. Et facile quidem fuit, Domino
Jesu Christo et veritati, quiaDeusest, testimonium per-
hibere ; sed usque ad mortem magnum opus , fuit. Fue-
runt quidam ,
quos Evangelium notat ,
principes Judaeo-
rum ,
qui crediderunt in Dominum Jesura 5 sed propter
Judaeos, inquit, non audebant publice confiteri. Et con-
secutus enim ait Evangelista
tinuo nota addita est capiti 5

« Amaverunt enim hominum gloriam magis quam Dei^. )>

Fuerunt ergo qui erubescerent coram hominibus confiteri

Ghristum fuerunt vero ahi jam mehores qui non eru-
:

bescerent coram hominibus confiteri Chrislum, sed non

eum possent confiteri usque ad mortem. Dona enim Dei
sunt haec et ahquando gradatira in aniraa nutriuntur.
:

Attendite prius, et istos tres testes comparate inter se

unum quicredit in Christum, et vix timide susurrat Chris-
tum ahum qui credit in Christum, et pubhce confitetur
:

' Alias de Diveisis Sg. — ' De his Mediolanensibus Martyvibus in Car-

ihaginensi Kalendario et in Martyrologiis die »9 Junii. — 3 Piov. xix, 5
et 9. —4 Joan. xii, 43.
 :

SERMO CCLXXXVl, IN JNAlALl 1'R0TAS11 , ETC. 509

Christum; tertium qui credit in Christum , et paralus est
in sua confessione mori pro Christo. Prior ille tam infir-

mus est , ut pudor eum vincat , iion timor : secundus jam

habet firmam frontem, sed nondum usque ad sanguinem
tertius totum^ ut nihil sit ampHus quod restet. Implet
enim quod scriptum est : « Certa pro veritate usque ad
» mortem"*. »

De Petro quid dicimus? Prsedicavit Christum, missus

II.

est, evangehzavit adhuc anteDominipassionem. Novimus

enim missos Apostolos, ut EvangeHum prsedicarent missus :

est et prsedicavit. Quantum vicerat illos Judseos, qui ti-

,

mebant publice confiteri? Sed tamen adhuc non erat si-

mihs Protasio et Gervasio. Jam Apostolus erat, primus
erat, Domino cohoerebat. Dictum ilh erat « Tu es Petrus » : :

sed nondum erat Protasius aut Gervasius, nondura erat

Stephanus, nondum erat Nemesianus ^ puer^ nondum hoc
erat Petrus nondum erat quod mulieres quaedara quod
:
,

puellae, quod Crispina quod Agnes nondum erat Pe-

, 5

trus, quod istarum muhebris infirmitas. Laudo Petrum 5

sedprius erubesco pio Petro. Quam prompta anima ! sed

nesciens se metiri. Nam
prompta nonesset, non
utique si

diceret Salvatori: Moriar pro te. « Et si oportueritme mori

» tecum non le negabo^ » Sed medicus qui noverat
, .

venam cordis inspicere, prsenuntiavit accessionis pericu-

lum. Tu, inquit, prome animam tuam ponis? » Agnosce
«

ordinem. Ego prior pono. « Tu pro rae animam tuam

> Subaudi habet , vel implet. — ^ Eccli. ix, 33. — ^ Malth. xvi, i8. —
4 In recenlioribus MSS. Messanus. At in antiquissimo Germanensi, ut in
editis libris ,
Nemesianus. Martyreni lumc non habet Romanum Martyrolo-
gium. In Kalendario Carthaginensi notatur X Kal. Jan. Sancti Nemesiani
celebrilas, istius forte pueii meraoria; dedicata, quem videlicet hic laudat

Augustinus quasi Martyreni vulgo notissimum. AHus est Nemesianus ex

Africa episcopusia Martyrologiis celebratus IV Idus Septembris. — 5 Matth.
XXVI, 35.
510 S. AUGUSTIMI EriSCOPI
» ponis? Amen dico tibi ,
prius ([uam gallus cantet , ter

» me negabis ^ » Praenunliavit medicus, quod nesciebat

segrotus. Invenit se ergo aegrotus falsum praesumpsisse,
quando interrogatus cst : « Tu de illis es -? » Quae inter-
rogavit anciila, febris fuit. Ecce febris accessit, ecce hse-
ret : quid dicam ? Ecce periclitatur, ecce rnoritur Petrus.
Quid est enim aliud mori, quam vitam negare? Negavit
Christum , negavit vitam, mortuusest. Sed ille qui resus-
citatmortuos, Respexiteum Dominus, et flevit amare^. »
«

Negando periit, flendo resurrexit. Et mortuus est prior

pro iflo Dominus, sicut oportebat et mortuus est postea :

pro Domino Petrus sicut ordo ipse postulabat et secuti

, :

sunt Martyres. Strata est via prius spinosa , et pedibus

Apostolorum contrita facta lenior secuturis. ,

III. Quasi semine sanguinis irapleta est Martyribus

terra^ et de illo semine seges surrexit Ecclesise. Plus as-

seruerunt Christum mortui, quam vivi. Hodie asserunt,
hodie praedicant tacet Unguaj sonant facta. Tenebantur,
:

ligabantur, inchidebantur, producebantur, torquebantur,

urebanlur, lapidabantur, percutiebantur, bestiis subrige-
bantur. In omnibus suis mortibus quasi viles irrideban-
tur : sed « Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum
» ejus^. » Tunc Domini tantum pretiosa,
in conspectu
modo et in conspectu nostro. Tunc enim quando oppro-
brium erat esse Christianum, vihs erat mors sanctorum in
conspectu hominum delestabantur, execrationi habe-
:

bantur : pro maledicto objiciebatur : Sic moriaris, sic

crucifigaris , sic incendaris. Modo ista raaledicta quis
fidehs nonoptat?
IV. Celebramus ergo hodierno die fratres, memoriam ,

in hoc loco positam sanctorum Protasii et Gervasii , Me-

' Joan. xiu, 38. — ' Malth. xxvi, 69. — 3 Luc. xxu, 61. — 4 Psal.

cxv, i5.
 SERMO CCLXXXVl, IJN WAxAH 1'U0TASII , ETC. 511
diolanensium Alarlyrum. Non eum diem quo hic posita
est, sedeura diem hodie celehramus, quando inventa est
pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum ejus per
Amhrosium episcopum, hominem Dei cujus tunc tantae :

Martyrum etiam ego testis fui^ Ihi eram, facta

gloriae

miracuia noviattestante Deo prctiosis mortibus sancto-

,

rum suorum ut per iiia miracula jam non soium in cons-

:

pectu Domini, sed etiam in conspectu horainum esset

mors iila pretiosa. Caecus notissiraus universae civitati iiiu-
rainatus est , cucurrit, adduci se fecit, sine duce reversus
est. Nondum audivimus quod ohierit : forte adhuc vivit.

In ipsa eorum hasiiica , uhi sunt eorura corpora , totam

vitam suam serviturum se esse devovit. Nos ilium gavisi
sumus videntera reiiquimus servientem. ,

V. Non cessat Deus attestari ct novit quomodo ipsa :

miracnia sua deheat commendare. Novit agere, ut raagni-

ficentur : novit agere. ne vilescant. Non oranihus donat
per Martyrcs sanitatem ; sed omnihus promittit imitatori-
hus Martyrura imraortaiitatem. Quod non omnihus dat,
non quaerat cui non dat nec murrauret adversus eum 5

quia non dat , ut det qnod in fme promisit. Nara et qui

modo sanantur ,
post pauluium aiiquando moriuntur :

qui in fme resurgunt, cum Ghristo vivent. Praecessit ca-

put, expectat memhra secutura : implehitur totum cor-
pus , Christus et Ecciesia. Ibi nos computet scriptos : et

in hac vita quod expedit det. Novit enim iiie quid expe-
diat fdiis suis. « Si ergo vos, inquit, cum sitismaii, nostis
» hona data dare filiis vestris ,
quanto magis.Pater vester
» qui in coelis est , dahit hona petentibus se-? » Quae
bona ? numquid teraporaiia ? Dat et ipsa ; sed et infideii-
bus dat. Dat et ipsa ; sed et impiis dat , sed et l)iaspiie-
' Vide August. Confess. lib. ix, cap. 7, et de Civit. Dei lib. xsii, cap. 8.
— ' Matth. VII, II.
512 S. AUGLiSXlM ElUSCOPl
matoribus suis dat. Bona ([useramus ,
quae noii nobis sint
cum malis communia. Novit ille Pater dare ista bona filiis

Guis. Modo petit ab illo filius suus sanitatem corporis : et

nondat, adhuc flagellat. Sed numquid pater, quando

flagellat, non prsestat? Profert flageilum, sed cogita quale

prseparet patrimonium. « Flagellat, inquit, omnem filium

)) quem recipit. Quem enim
Dominus corripit^» diligit ,

Ideo ista dico fratres mei ne contristemini quando pe-

, ,

titis et non accipitis, et arbitremini quod ante oculos vos

,

non habeat Deus si ad tempus non exaudiat voluntatem

,

vestram. Non enim semper acgrum exaudit medicus ad

voluntatem ,
quamvis ejus sine dubio procuret atque ap-
petat sanitatem. Non dat quod petit sed quod non petit, :

hoc procurat. Petit frigidam , non dat. Crudelis factus

est, qui venit sanare? Artis est, non crudelitatis. Non dat
ad horam quod delectat : ut sanus possit omnia, nondum
sano negantur ahqua.
VI. Considerate promissiones Dei. Istis ipsis Martyribus
quid, putatisquia omne quod postulaverunt dedit? Non.
Multi se optaverunt dimitti , et cum aliquo miraculo di-
mitti, quomodo diraissi sunt trespueri de camino. Qualis
voxregis Nabuchodonosor? «Quoniam, inquit, sperave-
)> runtin eum, et verbum regis immaturaverunf^.^Quale
testiraonium perhibet ,
qui conabatur occidere? Incendi
illos voluit, qui postea per illos credidit. Si iih in igne
morerentur, occulte coronarentur, huic non prodesset.
Ideo ad tempus servati sunt, ut crederet infidelis, ut

laudaret Deum, qui damnaverat illos. Ipse fuit Deus trium

puerorum quifuit Deus Machab^orum. Illos de igne li-
,

beravit , illos in igne mori fecit. Mutatus est ? Plus illos

quam illos dihgebat? Major corona data cst Machabaeis ^.

Certe illi evaserunt ignes , sed ad pericula istius saeculi

« Hebr. XII, 6. — ^Dan. in, 95. — 3 2 Mach. vii.

 SEllMO CCLXXXVl, 1« JVAlALI 1'llOXASlI , E'IC. 513
servati sunt : illi inignibus omnia pericula finicrunt. Nou
ulterius restabat ulla tentalio , sed sola coronatio. Ergo
plus acceperunt Machabaei. Excutite fidem vestram, ocu -

los cordis profertc, nolite humanos : habelis cnim alios

intus ,
quos vobis Dominus fecit ,
qui vobis oculos cordis
aperuit ,
quando fidem dedit. Ipsos oculos inlerrogate :

qui pkis acceperunt , Machabaei , an tres pueri? Fidem

interrogo. Homines saecuH hujus amat.ores si interrogem :

Ego inter tres pueros volebam esse dicit mihi anima in- ,

firma. Erubesce matri Machabreorum quae voluit fiHos ,

suos ante se mori quia sciebat non mori.

,

VII. Ego aliquando memoror de hbellis miraculorum

Martyrum qu£e in conspectu vestro leguntur. Ante dics
,

lectusestquidamlibellus, ubi cuidam f£grotae, quoe dolo-

ribus acerrimis torquebatur , cum dixisset : Fcrre iion
possura^ Martyr qui sanare venerat. Quid si
ait ilii ipse
martyrium duceres? Multi ergo ducunt martyrium in
lecto : prorsus multi. Est quaedam persecutio Satanae, oc-
cultior et astutior quam tunc fuit. Jacet fidelis in lecto ,

torquetur doloribus, orat , non exauditur : imo exaudi-

tur , sed probalur, sed exercetur, sed ut recipiatur filius,

flagellatur. Ergo cum torquetur doloribus, venit lingua?

tentatio, accedit ad lectum aut muliercula aliqua, aut vir,
si vir dicendus est et dicit segroto Fac illam ligaturam,
5 :

et sanus eris : adhibeatur illa proecantatio , et sanus eris.

Ilie et iile, et iiie , interroga , sani inde facti sunt. Non
cedit, non obtemperat non cor inclinat certat tamen. , 5

Vires non habet, et diabolura vincit. Fit marlyr in iccto,

coronante illo qui pro iiio pependit in ligno.

oxxvu. 33
 4

61 s. AtGU6TiiNi liri&con

^v^^vvv^^AiVV^i.Aai^vv^^v^vv^fVVVxvvviivi/v^^^x^vx^vvv^^^vvx^^yv^-vvv^vvvxvvvi'^^^

SERMO CCLXXXVII

In JSatali S. Joannis Baptistce ,

qiU est Vlll Ka-
lendas Julii,

I. Prolixa. narratio, sed compensatnr labor auditoris

dulcedineveritatis. Illiistrem nativitatem beatissimi Joan-
nis praeconis et prtecursoris Ghristi , ciim sanctura Evan-
gelium legeuetur , audivimus. Hinc attendat Charitas
Vestra, quam magni hominis nativilas facta sit. Natalis
dies carnis nuUi Prophetarum , nulli Patriarcharum, ne-
mini Apostolorum celebravit Ecclesia : soios duos Natales
celebrat , hujus etChristi. Tempora ipsa quibus nali sunt
ambo, magnum mysterium pra^figurant. Joannes magnus
erat homo, sed homo. Tam magnus autem erat homo,ut
quidquid plus illo esset Deus esset. « Qui post me venit,
,

» major me esf^. » Dixit hoc Joannes : « Ipse niajor me

M est. » Si major te est, quid est quod ipsum majorem
te , audivimus dicentem : « In natis muherum nemo ex-
» surrexit major Joanne Baptista ^ .? » Si nemo hominum

est te major ,
quid est ille qui te mnjor est? Quis sit , vis

audire? « In principio erat Verbum, et Verbum erat apud

» Deum , et Verbum ^ »
Deus erat

II. Et quomodo Verbum Dei Deus ,

per quod facta
sunt omnia ,
quod natum est sine initio temporis ,
per
quod facta sunt tempora , diem natalem invenit in tem-

'
Alias deDiversis 4o. — * Matth. n, ii. — 3 jj. ^j^ u. — 4 joan. i, i.
 SEllMO CCLXXXVII, IN natali joAn. bAbpt. 515
pore ? Quomodo mquam , , Verbum per quod facta sunt
tempora, diem natalem invenitin tempore? Quaeris quo-
modo? Audi ipsum Evangelium « Verbum caro factum :

» est, et habitavit in nobis. » Natalis Ghristi natalis est

carnis , non Verbi : scd ideo natalis est Verbi, quia « Ver-
» bum caro factum est.wNatum est Verbum, sed in carne
natum est non in se. , In se autem est quidem a Patre, sed
diem natalem non habet in tempore.
III. Natus est Joannes^ natus est et Christus: annuntia-
tus .Toannes ab Angelo , annuntiatus Christus ab Xngelo.
Utrumque magnum miraculum. Servum praecursorem
parit sterilis de sene viro, Dominum possessorcm parit
virgo sine viro.Magnus homo Joannes sed plus quam :

homo Christus; quia et homo et Deus. Magnus homo^ sed

humiliandus erat homo, ut exaltaretur Deus. Denique quia
humiliandus erat homo audi ipsum hominem « Non , :

» sum dignus corrigiam calceamenti ejiis solvere^» Si se

dignum diceret,quantum se humiliaret? Nec hoc se dixit

dignum. Omnlno proslravit se, et prostravit se sub petra.
Lucerna enim erat^ et vento superbiae timebat extingui. ,

IV. Denique quia humiliandus erat omnis homo Chris-

to ac per hoc et Joannes j et quod exaltandus erat Deus
,

homo Christus demonstravit et dies natahs, et genera

,

passionum.NatusestJoannes hodie:ab hodierno minuun-

lur dies. Natub est Christus octavo Kalendas Januarias :

ab illo die crescunt dies. Joannes in passione capite est

deminutus , Christus in ligno est exaltatus. Quam bene
nuntiatus cst virgini Mariae ,
quam vere ,
quam sancte ,

« Quomodo fiet istud ,

quoniam virum non cognosco? »
Credebat , sed modum quaerebat. Et quid audivit? « Spi-
» ritus sanctus superveniet in te , et virtus Altissimi, »

ipse Spiritus sanctus, id est, « Virtus Allissimi obutnbra-

' Joan. 1, 27. — ' IJ. V, 35.

33.
 516 S. AXJGUSTINl EPISCOPl

» J)it libi. Et propterea hoc quod nascctur cx tc sanctum,

» vocabitur Filius Dei ^ Virtus Altissinii obumbrabit
» tibi. » Eritin te conccptus , libido non erit. Goncupis-
centiae non erit aestus, ubi umbram facit Spiritus sanctus.
Sed quia corpori nostro sunt oeslus , sufficiant hocc Cha-
ritati Vestrte : bene cogitata plura erunt.

X V V VX') 'Vl/V^ Vl/V% X Vl/\ iVVV\ ^VVVt VVX'^ 'V\/%/\ VVVY A/VV\ VVV% AA/V^^VV^
'

SERMO CCLXXXVIII \

lii JSatali Joannis Baptistce ^ II.

l)e voce et verbo.

1. DiEi hodiernoe festivitas anniversario reditu memo-

riam renovat, natum esse Doraini prsecursorem ante mi-
rabilem mirabihter •, cujus nativitatem considerare nos et
Jaudare maxime hodie convenit. Ad hoc enim et dies an-
niversarius huic miraculo dedicatus est, ut iDeneficia Dei
et excelsi magnaha non deleat obhvio de cordibus nostris.
Joannes ergo prseco Domini missus ante illum sed factus ,

per illum. « Omnia enim per ipsum facta sunt , et sine

» ipso factum est nihil^ » Missus homo ante hominem
Deum, agnoscens Dominum suum,annuntians Creatorem
suum jam in terra prsesentem mente discernens digito
5
,

ostendens. Ipsius enim verba sunt ostendentis Dominum

et testimonium perhibenlis : « Ecce Agnus Dei, ecce qui
» tolht peccatura mundi ^. » Merito ergo sterilis peperit

' Luc. I, 34 > 35. — 2 A.lias 23 ex Sirmondianis. — 3 joan. 1, 3. —

4 Ibid. 29.
 SEHMO CCLXXXVIII , IN natali joAn. bApt. 517
prr^conom , virgo jiKliccm. In malie Joannis slGrilitas ac-
ccpit fa^cunditatcm : in Matre Christi fcccunditas non cor-
rupit intcgritatem. Si vestra patientia et quietum stu-,

diura, et altentum silentium praebeat mihi copiam, adju-

vante Domino , dicere quod donat ut dicam , erit procul
dubio fruclus attentionis vestrae , et operae pretium studii
nostri , ut aliquid quod ad magnum sacramentura perti-
neat , insinuem auribus et cordibus vestris.

II. Fuerunt ProphetGe ante Joannem et multi et , ,

raagni et sancli digni Deo Deo pleni Salvatoris prae-

, , , ,

nuntiatorcs , veritatis attestatores. Verumtamen de nullo

corum dici potuit, quod dictum est de Joannc « In natis :

» mulierum nemo exurrexit major Joanne Baptista ^ »

Quid ergo sibi vult ista magnitudo praemissa ante mag-

num ? Ad testimonium magnae humiJitatis. Tamen enim
magnus erat ut Christus posset putari. Posset Joannes
,

abuti errorehominum, etnon laborare persuadere se csse

Christum, ([uia hoc jam illi, qui eum audiebant et vidc-
bant, iilo non dicente putaverant. Non erat ei opus se-
minare errorera , sed confirmare. At ille sponsi amicus
humiIis,sponso zeIans,non se pro sponso adulterum sup-
ponens, perhibet testimonium amico suo et eum qui ,

vere sponsus erat, sponsae comraendat : ut araetur in illo,

odit se araari pro Qui habet, inquit, sponsam

illo. « ,

» sponsus est. » Et quasi diceres Quid tu? « Amicus au- :

» tem, inquit, sponsi stat, et audit eum, et gaudio gau-

» detpropter vocein sponsi-. Stat, et audit : » discipulus
audit magistrura ;
quia audit, stat ;
quia si non audit^ ca-
Hinc magnitudo Joannis maxime coramendatur; quia
dit.

cum posset putari Christus, raaluit Christo testimonium

perhibere , illum commendare ; se humiliare ,
quam pro
ipso accipi, et a se decipi. Merito dictus est amplius quam
' Maltli. XI, II. — ' .lonn. 111,29.
 ,

518 S. AUGOSTINl EPISCOPI

Propheta. De Prophetis enim, quifuerunt ante advontum
Doniini , Dominus ipsc ita loquitur : « Mulli Prophctre ct
» justi voluerunt videre quse vos videtis, et non vide-
» runt*. » Etenim illi qui implebantur Spiritu Dei, ut
annuntiarent Christum venturum , concupiscebant , si

fieri posset , in terra videre praesentem. Unde Simeon ille

differebatur exire de saeculo, ut videret natum, per quem

conditum est saeculum^.Etillequidem infantem viditVer-
bum Dei in carne : sed nondum docebat, nondum magis-
tri personam professus erat, qui jam apud Patrem Angelis
magister erat. Simeon ergo vidit, sed infantem : Joannes
autemjam praedicantem jam ,
discipulos eligentem. Ubi?
Ad flumcn Jordanis. Inde enim coepit magisterium Christi.
Ibi baptismus Ghristi commendatus est futurus : quia
susceptus est baptismus praeveniens , et viam parans , et
dicens : « Parate viaraDomino,rectas facite semitas ejus^.»
Baptizari enim voluit Dominus a servo ut viderent quid ,

accipiunt qui baptizantur a Domino. Inde ergo coepit

unde merito prophetia praecesserat: «Dominabitur a mari
» usque ad mare , et a flumine usque ad terminos orbis

» terrae *. » Ad ipsum flumen unde coepit dominari ,

Christus, vidit Joannes Christum, cognovit, teslimonium

perhibuit. Magno se humiliavit, ut a magno exaltaretur
humilis. Et se amicum sponsi dixit et qualem amicura ? :

fortassis aequalem? Absit longe infra. Quantum longe?

:

« Non sura dignus , ait, corrigiam calceamenti ejus sol-

» vere^. » Hic Propheta, imo amplius quam Propheta,
praenuntiari meruit per Prophetam. De namque dixit
illo

Isaias quod hodie nobis lectum est « Vox clamantis in

,
:

» deserto, parate viam Domini, rectas facite semitas ejus.

» Omnis vallis implebitur et omnis mons et collis humi- ,

' Matth. xin. 17. — ' Lnc. ir, 7.i. — ' Maltli. 111, 1. - 'i Psa!. r.xxi, 8.
- •''
Marc. I, 7.
 , :

SERMO CCLXXXVIK, IN NATAI.l lOAIV. I!\1'T. 51*)

)> liahitur ; et crnnt tortuosa iii directum,et aspcra in

» vias planas : omnis caro salutare Dci. Excla-
et videbit
» ma : quid exclamai)o? Omnis caro foenum, et omiiis
» clarilas ejus ut flos loeni. Foenum aruit , flos decidit

» Verbum autem Domini manet in aeternum^» Attendat

Gharitas Vestra. Joannes interrogatus quis esset , utrura
Christus esset , utrum Ehas, utrum Propheta: «Non sura
» inquit, Ciiristus, nec Elias, nec Propheta. » Et illi :

« Quis ergo es? Ego sum vox clamantis in deserto*.» Vo-

ceni se dixit. HaljesJoannem vocem.QuidiiabesChristum,
nisi Verbum? Vox praemittitur, utVerbum postea intelli-
gatur. Et quale Verl)um ? Audi illud tibi clare ostenden-
tcm : « In principio , inquit, erat Verbum et Verbum ,

» apud Deum et Deus erat

erat , Verbum hoc erat in :

» apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt, et

principio
» sine ipso factum est nihil ^. » Si omnia^ et Joannes.

Quid miramur, si Verbum fecit sibi vocem? Vide, vide

utrumque ad flumen, et vocem et Verbum, Vox Joannes,
Verbum Christus.
Quaeramus quid intersit inter vocem et verbum
III. :

attenti quaeramus non parva res est nec parvam inten-

; -,

tionem desiderat. Dabit Dominus, ut nec ego in expli-

cando fatiger, nec vos in audiendo. Ecce duo quaedam,
vox et verbum. Quid est vox? quid est verbum? Quid?
Audite quod in vos ipsis approbetis, et vobis ipsis a vobis-
melipsis interrogati respondeatis. Verbum si non habeat
rationem signiiicantem, verbum non dicitur. Vox autem,
etsi tantummodo sonet, et irrationabiliter perstrepat
tanquam sonus clamanlis, non ioquentis, vox dici potest,
vcrbum dici non potest. Nescio quis ingemuit, vox est :

ejulavit vox est. Informis quidam sonus est, gestans vel

,

inferens strepitum auribus sine aliqua ratione intellectus

' Isai. ZL, 3-8. — 2 .loan, i, 2o-23. — 3 ibid. i, i-3.
 ,

520 S. AUGTISTINI KPISCOPI

Verl)um autem^ nisi aliquid significet, nisi aliud ad aures

ferat, aliud menti inferat, verbura non dicitur. Sicut ergo
dicebam, si clames, vox est : si dicas : Homo , verbum
est ; si dicas, pecus, si Deus, si mundus, vel aliquid aiiud.
Has enim omncs voces significantes dixi, non inanes, non
sonantes et nihil docentes. Si ergo jam distinxislis inter
vocem et verbum , audite quod miremini in his duobus ,

.loanne et Christo. Verbum valet plurimum et sine voce :

vox inanis est sine verbo. Reddamus rationem, et quod

proposuimus, si possumus, explicemus. Ecce voluisti ali-

quid dicere : hoc ipsum quod vis dicere, jam corde con-
ceptum memoria paratur voluntate, vivit
est^ tenetur ,

jntellectu. Et hoc ipsum quod vis dicere, non est alicujus

linguae. Res ipsa, quam vis dicere, quae corde concepta
esl, non est ahcujus hnguae, nec graecae, nec latinae, nec
punicae nec hebrseae, nec cujusquam gentis. Rcs est
,

tantum corde concepta parata procedere. Ergo, ut dixi, ,

res est qusedam sententia quaedam ratio corde con-

, ,

cepta 5
parata procedere , ut insinuetur audienti. Sic igi-
tur quomodo nota est ei, in cujus corde est, verbum est
jam notum dicturo , nondum audituro. Ecce ergo ver-
bum jam formatum jam integrum manet in corde ,
, :

quserit procedere, ut dicatur audienti. Attendit ille, qui

concepit verbum quod dicat, et notum habet verbum sibi

in cordesuo, attendit cui dicturus Loquar in noraine est:

Christi auribus eruditis in Ecclesia et audeo etiara ali- :

quid jam quod sit subtihus insinuare non rudibus, In- ,

tendat ergo Charitas Vestra. Videte verbum corde con-

ceptum ,
quserit procederc , ut dicatur : attendit cui
dicatur. Invenit Graecum ,
graecam vocem quaerit, qua
procedat ad Graecum. Invenit Latinum , latinara vocera
qua procedat ad Latinura. Invenit Punicura, pu-
quaerit,
nicam vocem quaerit, qua proceda ad Punicum. Remove
 :

SEr.MO CCLXXXVIIT, IN natai.i joan. v.Kvr. 52!

diversitatcm aiidilorum.et verhiim illiid,(|uod corde con-

ceptum est, nec gr.Tcum cst, nec latinum, nec punicum,
nec cujusquam linguae. Talem vocem quaerit procedendi,
qualis assistit auditor. Modo , iratres, ut aliquid proposi-

tum sitf{uod intelligatis, concepi corde ut dicam Deus. :

Hoc quod concepi cordc, magnum aliquid est. Non enim

duae syllabae suntDeus; non enim vox ista brevis est Deus.
Deum volo dicere , intendo cui dicam. Latinus est? Deum
dico. Graecus est? e-.v dico. Latino dico Deum , Graeco
dico «aiv. Inter Deum et ©ev/ distat sonus : litterre aline

sunt hic , ahae sunt ibi : in corde autem meo , in eo quod

volo dicere, in eo quod cogito , nulla est diversitas Jitte-
rarum, nulhis sonus varius syllabarum : hoc est quod est.

Ut enuntiaretur Latino , alia vox adhibita est ^ ut Graeco ,

alia. Si Punico enuntiare vellem, aliam adhijjerem •, si

Hebraeo , aliam ; si yEgyptio, aliam •

si Indo , aliam.
Quam niultas voces faceret personarum mutatione ver-
bumcordis, sine ulla sui mutatione vel varietale. Pergit
ad Latinum voce latina, ad Graecum graeca, ad Hebrneum
hebraea. Ad audicntem pervenit, nec a loquente discedit.
Numquid enim quod dicendo in alio facio ego amitto? ,

Sonus ille adhibitus medius in te aliquid propagavit, a

me non emigravit. Deum jam ego cogitabam. Tu non-
dum audieras vocem meam hac audita coepisti et tu ; ,

habere quod cogitabam : sed ego non perdidi quod habe-

bam. Ergo in me , tanquam in cardine cordis mei , tan-
quam in secretario mentis mcfle, prsecessit verbum voccm
meam. Nondum sonuit vox in ore meo et inest jam ver- ,

bum cordi meo. Ut autem exeat ad te f|uod cordeconcepi,

ministerium vocis inquirit.
IV. Si possira , adjuvantc intentione vestra et orationi-
bus, dicere quod volo, putoquia gaudebit (|ui intelliget

t|ui autem non intelliget, ignoscat homini Iai)oranti . Dco

 ,,

522 3. AUGUSTINI EPISCOPl

suppJicet miseranti. Etenim ct quod Joquor inde cst. Indo
unde loquor , inest cordi quod dicara sed vocum minis- :

teria laborant ad aures veslras. Quid ergo, fratres? quid

ergo?Certe jam intelligitis, quia verbum
intendistis, certe
erat in corde meo
antequam sibi adhiberet vocem in
, ,

qua procederet ad aures vestras. Puto quia intelbgant

omnes homines quia quod mihi accidit hoc omni lo-
: ,

quenti. Ecce jam scio quod volo dicere, corde teneo, mi-
nisterium vocis inquiro antequam sonet vox in ore meo
:

jam teneturverbum in corde meo. Pr.necessit ergo verJDum

vocem meam et in me prius est verbum posterior vox
, ,
:

ad te autem, ut intelligas prior venit vox auri tuae ut , ,

verbum insinuetur menti tuae. Nosse enim non posses

quod in me fuerat ante vocem, nisi in te fuerit post vo-
cem. Ergo si vox Joannes verbum Christus ante Joan- , :

nem Christus sed apud Deum post Joannem Christus

,
; ,

sed apud nos. Magnum sacramentum , fratres. Intendite,

accipite magnitudinem rei etiam atque etiam. Delectat

enim me intellectus vester , et audaciorem facit ad vos
adjuvante quem praedico tantillus tantum_,homo qua-
illo

liscumque Verbum Deum. Ipso ergo adjuvante, audacior

fio ad vos , et prsemissa ista informatione distinctionis vo-
cis et Personam gere-
verbi, quae consequantur insinuo.
bat Joannes vocisin sacramento ipse solus vox : nam non
erat. Omnis enim homo annuntiator verbi vox verbi est. ,

Quod enim est sonus oris nostri ad verbum, quod in corde

gestamus; hoc omnis aniraa pia praedicatrix ad illud Ver-
bum de quodictum est « In principio erat Verbum, et
, :

» Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum hoc , ,

)) erat in principio apud Deum ^ Quanta verba, imo ))

quantas voces facit verbum corde conceptum Quantos 1

praedicatores fecit Verbum apud Patrem manens I Misit

' Joan. i, I.
 SERMO CCLXXXVIII, IN NATALI 30AN. BAPT. 523
Palilarchas, misit Prophclas, misit tot ct tantos praeniin-
tialores suos. Vcrbuin mancns voccs misit, ct post multas
pronmissas voces, unum ipsum Verbum venit tanquam in
vciiiculosuo, in voce sua, in carnesua. Colhge ergo tan-
quam in unum omiies voces, quae praecesserunt Vcrbura,
et cas omnes constitue in persona Joannis. Harum om-
nium sacramentura ille gestabat, harum omniura persona
sacrata et mystica ille unus erat. Ideo proprie dictus est

vox , tanquam omnium vocura signaculum atquc rays-

terium.
V. Ergo attendite jam quo pertineat : u Illum oportet
)) crescere, me autem minui. » Attendite , si possim elo-
qui 5 si , non dicam, insinuare sed saltem cogitare sutli-
ciam, quo modo, quaratione, qua intentione, quacausa,
sccundum distinclionem quam locutus sum vocis et ver-
bi, dixcrit ipsa vox, ipse Joannes : « Ilium oportct cres-
)) cere , me autera rainui^ )) magnum et rairabile sa-

cramentura Attendite personam vocis in qua persona

: ,

crant sacramcnta omniura vocum dicentem de persona _,

Verbi « Illum oportet crescere, me autera minui. » Quare?

:

Attendite. Apostolus dicit : « Ex parte scimus, el ex parte

)) prophetamus ; cum autem vcnerit quod pcrfectura est,
)) (|uod ex parte est evacuabitur -. ))Quid estperfcctura ?

« apud Deum,
In principio erat Verbura, et Verbura erat
)) ct Deus erat Verbum. Hoc est perfectum. Quid est ))

pcrfectura dicat et apostolus Paulus

, « Qui cum in for- :

)) ma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequahs

)) Dco ^. Ilunc .lequalem Deo Patri, hoc Verbum Dei
))

apiid Deum,per quod facta suntomnia, videbimus sicuti

cst, sed in fine. Naranunc, (juod evangelista Joanncs
dicil : «Dilectissimi , filii Dei suraus, et nondum apparuit
' Joan iii, 3o. — • i Cor. xiii, 9, et Flonis ibi<lein. — ^ Pliili|). 11, 6.
524 S. AlTrrUSTlNI eptscopi

)) c|iiid crimus. Dileclissimi , scimus ,

quia cum apparuc-
)) rit , similes ei erimus, quoniam videhimus cura siculi
)) ^ » Hsec
cst visio nobis promiUilur, ad liaiic visionem
erudimur ad , lianc visionem corda mundaraus. « Beati
» enim, inquit, mundo corde, quoniam ipsi Deum vide-
)) bunt^. » Ostendit carnem suam , ostendit servis, sed
formam tanquam propriam vocem suam, inter
servi 5

raultas voces, quas pr?emisit ipsam etiam carnem suam ,

ostendit. Pater quserebatur, quasi jam ipse sicuti est vi-

deretur : qui aequalis Patri Filius , in forma servi servis
loquebatur. « Domine, ait illi Philippus , ostende nobis
» Patrera , et sutlicit nobis ". » Oranis intentionis suae
finem qua^rebat, hoc est, profectus sui terminura ,
quo
cum pervenisset, nihil araplius jara requireret. « Ostende,
)) inquit, nobis Patrem, et sutlicit nobis. )>Bene,Phi-
lippe, bene, optime intelhgis quod tibi snflicit Pater.

Quod est « suIHcit? » Nihil ultra quaeres : iraplebit te,

satiabit te, perficiet te. Sed vide ne forte sufTiciat tibi et

iste quera audis. Solus suf!icit , an cum Patre? Sed quo-

modo solus ,
quando nunquam discedit a Patre? Ergo
respondeat Philippo volenti videre : « Tanto terapore vo-
» non cognovistis me? Philippe, qui vidit
biscura SLira,et
» rae, vidit et Patrem*. » Quid est, « Philippe, qui vidit

)> me, vidit et Patrera » nisi, Tu rae non vidisti, ideo

,

quaeris Patrem ? « Phihppe, qui me vidit, vidit et Pa-

» trem. » Tu autem vides me et non vides me. Non vi- ,

des enira rae qui feci te sed vides quod factus sum ^

propter te. « Qui me, inquit, vidit, vidit et Patrera. »

Unde nisi quia « In forma Dei non rapinam arbitratus
,

» est esse nequalis Deo? » Quid ergo Philippus videbat?

« Quod semetipsum exinanivit formam servi accipiens,

'
I Joan. ni, o. — ' MaUh. v, 8. ~ ^ Jonn. xiv, 8. — 4 Ibid. cy.
 ,

SERMO CCLXXXVm, IW WAlALl JOAJS. UAPT. 525

» in similitudinem hominum factus , ct habitu invcntiis
» ut homo^ » lloc videbat Phihppus, formamservi, li-

ber iuturus ad formam Dei. Ergo omnium vocum per-

sona Joannes , Verbi persona Christus. Omnes voces ne-
cesse est minuantur, quando ad Christum videndum
proficimus.Quantoenim proficis ad videndam sapientiam,
tanto minus tibi vox est necessaria. Vox in Proplietis, vox
in Apostolis, vox in Psahnis, vox in Evangelio. Veniat
illud, « In principio erat Verbum_, et Verbum erat apud
» Deum, Deus erat Verbum -. » Cum eum viderimus
et
sicuti est,numquid ibi recitabitur Evangehum? Numcjuid
prophetias audituri sumus? Nnmquid epistolas Apostolo-
rum sumus? Quare? Quia deficiunt voces, cres-
Jecturi
cente verbo quia « lUum oportet crescere mc autem
: ,

» minui ^. » Et Verbum quidem per se ipsum nec crescit,

nec deficit in se. In nobis auteni crescere dicitur , cum

proficiendo in illum crescimus : sicut crescit in oculis lux,
cum acie convalescente videtur amplius, quae acie lan-
guente minus utique videbatur. Et minor erat ocuhs
aegris , major est oculis sanis : cum ipsa per se ipsam nec
ante imminuta sit , nec postmodum creverit. Minuitur
ergo ministerium vocis, cum fit mentis profectus ad Ver-
hum. Ita oportet Christum crescere, Joanncm autem mi-
nui. Hoc eorum indicant passiones. Nam Joannes minutus
est, CGesus capite^Christus exaltatus est, crevit tanquam*

in cruce. Hoc eorum indicant natales dies. Nam a Natali

Joannis incipiunt dierum detrimenta^ a Christi autem
renovantur augmenta.

Pliili[i. 11, 6, 7. — ' Joaii. I, 1,-3 Id. nr, 3o. — ''1

Fovte OLteotos.
 )26 S. AUGUSTIiNI ElMSCOn

SERMO CCLXXXIX^

In Natali Joannis Baptistcej 111.

I. Causa hodiernse celebris congregationis nostrae, Na-

tale est Joannis Baptistae , cujus mirabilem conceplum et
partum, cum Evangelium legeretur, audivimus. Magnum
mysterium , fratres mei : mater Joannis et sterilis erat et

anus ,
pater senex : prorsus in utroque desperata posteri-
tas. Sed quia Deo impossibile nihil est, promissus est filius

non credenti. Vox ablata est patri cui defuit fidcs jam , :

enim fuerat scriptum « Credidi, propter quod locutus

:

» sum^.» Non credidit, et non locutus est. Interea etiatn

virgo concepit, et hoc sublime miraculum longeque pra3S-

tantius. Concipit sterilis praeconem, virgo judicem. Joan-
nes de masculo et foemina, Christus de sola foemina.
Comparandus est forte Joannes Christo? Absit. Non ta-
men frustra tantus tantura praecessit. Si eiiim, potestatem
conatui meo ipso d gnante atque donante Domino Deo
nostro ,
potuero explicare quod sentio nec mea vilitas ,

deseretur , nec expectatio vestra fraudabitur. Si autem

minus potuero exphcare quod sentio supplebit in cordi- ,

bus vestris Dominus Deus noster, quod mihi forte pro in-
firmitate mea subtraxerit. Hoc ideo pn-^locutus sum ,

quoniam quid velim dicere ego scio vos nescitis et , , 5

([uae sit difiicultas in exponendo ego jam sentio. Com-

« Alias 3 cx Vignerianis. — ^ Psal. cxv, lo.

 ,

SEUMO CCLXXXIX , l^ JNAXALl JOAN. BA1'X. 527

mendaiidum autem erat vobis , ut iu ipsa inlcntione ves-
tra possitis orare pro nohis.
II. llominem coneepit Elisabeth , homincm Maria :

Elisabeth mater Joannis , Maria mater Christi : sed Elisa-

beth solum hominem, Maria Deum et hominem. JMira res
cst ,
quomodo potuerit coneipere creatura Crcatorem.
Quid est ergo intelligendum , Iratres mei , nisi (juia ipse

sibi fecit carnem de sola matre ,

qui fecit primum homi-
nem sine patre et matre ? Primus ille noster casus fuit
quando foemina per quam mortui sumus, in corde con-
cepit venena serpentis. Persuasit enim serpens peccatum,
et admissus est male suadens. Si primus noster casus fuit,

cum foemina concepit corde venena serpentis ^ non mi-

randum quod salus nostra facta est , cum foemina conce-
carnem omnipotentis. Uterquececiderat sexus,
pit in utero
uterque fuerat reparandus. Per mulierem in interitum
missi eramus, per mulierera nobis reddita estsalus?
III. Quid sibi ergo vult Joannes? Unde interpositus ?

unde praemissus? Dicam si potuero. Dominus noster Jesus

Christus de Joanne dixit « In natis muherum : nemo
» exurrexit major Joanne Baptista ^ » Si compareLur ho-

minibus Joannes omnes superat ille homo non eum

, ,

vincit nisi Deus homo. Joannes praemissus est ante Domi-

num. Tanta in illo excellentia erat, tanta gratia, utipse
putatus sit Christus. Christura enim expectabant Judoei ^

quia et in ipsis Prophetis, quos et ipsi legerunt, praenun-

tiatus est Christus. Expectabant absenlem_, occideruiit
praesentem : cum putant non essc ipsum, deiecerunt ipsi,
et mansit ipse. Non tamen omnes defecerunt , et de Ju-
daeis multi crediderunt. Ergo quia Chrislus expectaba-
tur j videte gloriam Joannis : cum enim in illo advertere-
tur tanta gratia , cum baptizaret in poenitentia, et pararet
Maltli. XI, II.
528 S. AUGUSTIM EPXSCOPI

viam Doniino velut pramissus metalor, miserunt ad illum

Judnei , ct dixerunt : k Quis es tu? Numquid tu Elias, aut
)) Propheta? aut tu fs Christus?Non sum, inquit, Chris-
» tus , nec Ehas , ncc Propheta. Et tu, inquiunt, quis
)) es ? Ego sum , intjuit, vox clamantis in eremo ^ » Joan-
nes respondit Judaeis quaerentibus quis esset , et jam pu-
tare incipientibus quod ipse esset Christus : « Ego vox
)) clamantis in eremo. )) Audistis , si intenti fuistis , lec-

tionem propheticam ,
quse primo recitata est. Ibi scrip-
tum est : « Vox clamantis in eremo, parate viam Domino,
» rectas facite semitas ejus. Omnis valiis implebitur, et
» omnis mons et coHis humiUabitur, et erunt tortuosa
» in directa , et aspera in vias planas , et videbit omnis
» caro salutare Dei Dominus per Prophe- -.» Deinde dixit

tam u Exclama, et dixi Quid exclamabo? » Et Dominus

: :

ibi apud Prophetam « Omnis caro foenum et omnis : ,

» claritas carnis ut flos foeni foenum aruit et flos de- ^ ,

» cidit Verbum autem Domini raanet in aeternum ^. »

,

Joannes dixit: « Ego vox cJamantis in eremo, parate viam

)>Domino » hoc est dicere De me prsedictum est a
: :

Propheta quod ego futurus eram clamans in eremo. Ad

,

Joannem ergo pertinet dicere « Omnis caro foenum et : ,

M omnis claritas carnis ut flos foeni j foenum aruit, et flos

» decidit, Verbum autcm Domini manet in aeternum. »

Verbum concipitur in utero virginis clamat in eremo vox ;

Verbwm. Vox si verbum non sit, strepitus est aurium

forte, nam nec hoc forte dici posset. Omne verbum vox,
non omnis vox verbum. Si homo ore patente clamet quan-
tum potest, vox est, verbum non est. Quae est autem vox
quae dicitur verbum? Ubi intelhgitur aJiquid vox signi- ,

ficans verbum est. Sed ecce necdum sonat dicere volo ,

aliquid, jam verJDum est in corde meo. Verbum est in

• Joan, I, 21-23. — * Isai. xi, 3-5.-3 ibid. 6-8.

 o
,

SERMO CCLXXXIX , IIS r<iAlALl JOA^. B\l'l. 5"2'J

corde , et nondum vox in ore. Polest ergo csse verbum

sine voce, et potest csse vox sine verbo. Adde voccm
verbo ,
procedit in notitiam vcrbum. Quid ergo Ciirislus
ad Mariam.^ Verbum occullum. Pramissa est vox ut pr.c-

cederet Verbum. Quid est Joannes.^ « Vox clamanlis in

» eremo. » Quid est Christus? « In principio erat Vcr-
» bum. » Quid tu vox? Quid tu homo? « Omnis caro liuc-
» nura, et omnis clarilas hominis ut flos foeni; Ibenum
» aruit , Vcrbum autem Domini manct
et flos decidit ;

» Tene te ad Verbum pro tc enim susce-

in aeternura. » ;

pit foenum Verbum. Incarnatura Verbum Christus, scd

« Oranis caro fcenum et omnis honor carnis ut flos ffc-
,

» ni » contemnamus praesentia, speremus futura. « Om-

:

» nis valhs implebitur, » omnis humilitas exaltabitur :

« Etomnismons, et coUis humiliabitur, » omnis super-

bia dejicietur. Depone montes imple valles et facta cst , ,

carapi oequaiitas. Da mihi divites et honoratos de flore

foeni ; ipsi audiant : « Deus superbis resistit, humilil)us

» autem dat gratiam ^ » Da mihi pauperes desperatos

conscios infirmitatis suae ; non desperent, credant in eum
qui venit propter omnes. llli erigantur , illi premantur.
Venturus campura inveniat non lapidera ubi pedera
ille ,

oflendat. Ideo enim dicebat ipse Joannes « Parate viam :

» Domino » non raihi, sed Domino a quo raissus sum

^ 5 ,

non quod ego sura.

IV. Sed dicunt Judaei « Nuraquid tu es Christus? » :

Iste si non esset valHs implenda, sed raons humiliandus,

invenerat occasionera decipiendi. Illi enira audire ab (

volebantquod crederent. Tantum enira rairabantur cjus

gratiam , ut quod diceret, sine dubio crederent. Ecce in-
venerat occasionem decipiendi genoris humani : si dicc-
ret : Ego sum Christus , crcdercnt ilJi Si jaclaret se pcr
' Jacob. IV, 6.

cxxvii. 34
 ,:

530 S. AUGUSTIWI EPISCOPI

nomen alienum, perderet meritura proprium. Si jactaret
se Cjuasi Ghristus nonne ipse sibi responderet Quid te
, :

extollis? «Omnis caro foenum et claritas ejus ut flos ,

)> foeni foenum aruit flos decidit. » Intellige quid ma-

j ,

net in seternum « Verbum autem Domini manet in?eter-

:

)> num. » Agnovit se merito Dominus lucernam eum :

dixit, Dominus de Joanne hoc ait «Ille crat lucerna ar- :

» dens et lucens, et vos voluistis exultare ad horani in

» lumine ejus^ » Joannes autem evangelista quid de illo

dicit? « Fuit homo missusa Deo , cui nomen erat Joan-

» nes •, hic venit in testimonium, ut testimonium perhi-
» beret de lumine ; non erat ille iumen. » Quis? Joannes
Baptista. Quis hoc dicit? Joannes evangelista « Non erat :

» ille lumen, sed ut testimonium perhiberet de lumine*^.»

Tu dicis « Non erat ille lumen » de quo dicit ipsum lu-

: :

raen : « Ilie erat lucerna ardens et lucens. » Sed novi

inquit, c[ualelumen dicam novi in cujus luminis com- ;

paratione non est lucerna lumen. Audi quid sequitur :

« Erat lumen verum, quod illuminat omnem hominem

» venientem in hunc mundum. » Joannes non omncm

illuminat hominem Christus omnem hominem. Et Joan- ,

nesagnovit se lucernam , ne vcnlo superbise extinguere-

tur. Lucerna et accendi , et extingui potest. Verbum Dei
extingui non potest, lucerna semper potest.
V. Missus est ergo summus homo ,
qui perhiberet tes-
timonium ei cjui plus esset c[uam horao. Quando enim
,

ille quo nemo major exurrexit in natis mulierum . dicit

,

« Non sum ego Christus, » et humiliat se Christo, ali-

c[uid plus homine intelligendus est. Nam si quaeris sum-
mum horainem Joannem, plus horaine Christus est sic :

intellige praecursorem , ut quaeras judicem 5 sic audi prae-

conem , ut timeas judicem. Missus est, praedixit ventu-
Joau. V, 35. — » IJ. I, 6-8.
 ,

SEKMO CCLXXXIX, IN WAtALT JOAN. BAPT. 531

rum. Et quale testimonium Joannes perhibet Ghristo?
Quale audi « Cujus non sum dignus corrigiam calcea-
:

)) menti solvere^.» Intellexisli homoquid ageres? « Om-

)) nis qui se humiliat, exaltabitur *. n Quid igitur de
Christo? « Non omnes de plenitudine ejus accepimiis^. »
Quid est , « Nosomnes? » Ergo Patriarchse, et Prophetae

et Apostoli sancti, vel ante incarnalionem praemissi vel

ab incarnato missi, uOmnes nos de plenitudine ejus acce-
» pimus. » Nos vasa sumus, ille fons est. Ergo si intel-

leximus mysterium fratres mei

, Joannes homo est ,

Christus Deus est : humihetur homo, et exaltetur Deus.

Ut humihetur homo, eo die natus est Joannes, quo dies
incipiunt decrescere. Ut exaltetur Deus eo die natus est ,

Christus, quo dies incipiunt crescere. Magnum sacramen-

tum. Ideo celebramus Natalem Joannis , sicut Christi,
quoniam ipsa nativitas plena est mysterio. Quo mysterio?
Altitudinis nostrse. In homine minuamur in Deo cresca- ,

raus. In nobis humihemur, ut in illo exaltemur. Imple-

tum est passionibus amborum hujus tantae rei sacramen-
tum. Ut minueretur homo, caput perdidit Joannes ut :

exaltaretur Deus, Christus hgno suspensus est. Ad hoc

raissus est Joanncs, ut eum imitemur, et ad Verbum nos
teneamus.Quantumcumquese jactet humana superbia de
(juavis excellentia sanctitatis quis erit quod Joannes ? ,

Quisquis es ([ui te magnum putas, non eris quod Joan-

nes. Nondum natus erat, et jam nasciturum Dominum
exultans in utero praenuntiabat. Quid excellentius ista
sanctilate?Imitare : audi quid dicat deChristo: « Nos de
» plenitudine cjus accepimus.» Lucerna in nocte fontem
til)i ostendit , indc et ipse bibit : « Nos enim , inquit , de
» plenitudine ejus omnes accepiraus. Nos omnes : » illc

' Joan. j, 27. — ' Luc. xiv, 11. — 3 Joan. i, 16.

34.
532 S. ALGUSXIM EVISCOPl

loiis , iios vasa : ille dies , nos lucernoe. 31agna infirmitas

hominum : per lucernam ([uaeritur dies.
VI. Sed et Apostoli, IVatres mei , lucernae sunt diei.
Nolite putare quia Joannes solus est lucerna, et Apostoli
non sunt. Ait illis Dominus : « Vos estis lux mundi ^» Et
ne putarcnt quia talis lux erant, qualis dictus est lux , de
quo dictum est : « Erat lumen verum ,
quod iliuminat
)> omnem hominem venientem in hunc mundum » con- :

tinuo docuit illos veram ipsam lucem. Gum dixisset :

« Vos estis lux mundi , » adjunxit , et ait « Nemo ac-

:

» cendit lucernam , et ponit eam sub modio. » Quod vos

dixi lucem, lucernam vos dixi nolite exultare in super- :

i)ia vestra ne flammuia extinguatur. Non vos pono sub

,

modio sed ut luceatis in candelabro eritis. Quod est

: ,

candelabrum lucernae ? Audite candelabrum estote lu- :

cerna^. et habebitis candelabrum. Grux Christi est mag-

,

nura candelabrum. Qui vult lucere, non erubescat de

ligneo candelabro. Audi ut intelligas quia candelabrum ,

crux Ghristi est. « Nemo accendit lucernam , et ponit

» eam sub modio , sed super candelabrum , ut luceat
» omnibus qui in dorao sunt. Sic luceat lumen vestrura
» corarn hominibus ut videant bona facta vestra et , ,

» glorificent- » non sicut tu quaeris glorificari

: quaeris ,

extingui « Giorificent Patrem vestrum qui est in coelis.»

:

Per bona opera vestra glorificent Patrem vestrum. Ut

lucernae esse possilis accendere vos non potuistis po-, ,

nere vos supra candelabrum non potuistis ille glorifice- :

tur qui vobis hoc praestitit. Audi ergo Paulum aposto-

,

lum audi lucernam in candelabro exultantem. « Mihi

,

» autem ait ( clamant qui noverunt quid sequitur

,
, ) :

» Mihi autem » quid tibi autem ? « Absit gloriari nisi in

:

" MaUh, V, i4- — ' Ibid. i5, i6.

 ,,,

SEIIMO CCLXXXIX , IN NATALl JOAJN. BAPT. 533

» crucc Domini iioslri Jesu Chrisli. » In candclal)ro glo-
rior :candelabrum subtrahat cado. « Absit gloriari
si sc ,

» nisi in cruce Domini nostri Jcsu Chrisli, per qucm mihi

)> mundus crucifixus est et ego mundo*. » Laudastis ,

ct favistis. Crucifigatur vobis mundus , crucifigimini

mundo. Quid est hoc ? Felicitatem non quaeratis de mun-
do : abstinete vos a felicitate mundi. Blanditur mundus ,

caveatur corruptor : minatur mundus non timeatur op-

,

pugnalor. Si bona mundi non te corrupcrinl, si mala

mundi non tc corrupcrint , crucifixus est tibi mundus
crucifixus es mundo. Gloriare in candelabro : serva lu-
cerna in candelabro semper humilitatem , ut teneas
splendorem : observa, ne superbia extinguaris. Conserva
quod factus es , ut de factore glorieris. Quid enim eras,

liomo? Oninishomo, attende quid natus es; etsi nobilis

natus es , nudus natus es. Quid est nobilitas ? Nativilas

pauperis ct divitis aequahs est nuditas. An forte quia
nobilis natus cs ,
quantumvis vivis? Quando nescisli

intrasti : quando non vis , exis. Postremo sepulcra

inspiciantur , et ossa divitum agnoscantur.

' Galat. VI, 14.

 ,,

534 S. AVGUSTINI EPISCOPI

SERMO CCXC^

In Natali Joannis Baptistce , IV.

I. Sakctus Joannes , non Evangelista , sed Baptista ,

missus est ante faciem Christi prceparare vias ejus. Testi-

monium Christi de Joanne est : « In nalis raulierum non
» surrexit major Joanne Baptista ~. » Testimonium Joan-
nis de Christo est : « Qui venit post me mpjor me est
,

non sum dignus corrigiam calceamenti solvere^.»

» cujus
Utrumque testimonium consideremus quod perhibuit ,

Dominus servo et quod perhibuit servus Domino. Quod

,

est testimonium Domini de servo? « In natis muHerum

» non Joanne Baptista. » Quod est testi-
surrexit major
monium servi de Domino? «Qui venit post me major me ,

» est. » Si ergo in natis mulierum non surrexit major

Joanne Baptista, qui major illo est ,

quid est? Joannes
magnus homo, sed homo Christus Joanne major, quia :

Deus et homo. Ambo mirabihter nati prseco et judex ,

lucerna et dies vox et Verbum, servus et Dominus. De

,

sterih servus, de virgine Dominus. Ipse Dominus fecit sibi

servum in utero steriH de sene patre, et de anicula ma-
,

tre et idem ipse Dominus fecit sibi carnem in utero vir-

:

ghiis, sine homine patre, qui fecit primum hominem sine

patre et matre. « Nemo surrexit in natis muherum major
» Joanne Baptista. » Tam magnus visus est Joannes ut ,

a nonnullis etiam Christus putaretur. Nec in superbia sua

• Alias 44 iwter Homilias 5o. — * Matlli. xt, ii. — 3 Joan. i, 27.

 ,,

SERMO CC.XC, IN JMAXAH JOAN. RAPT. 5.35

alienura est secutus errorem, nec ausus est dicere : Sum

c(uod putatis 5 sed ,
quod bonum erat ei , se agnovit , ut
ad pedcs Domini, ad corrigiara calceamenli servus hu-
et
miiiaretur, ne vento superbiae lucerna extingueretur.
U. Denit|ue quia in magno sacramento natus Joan* est
nes , ipsius solius jusli natalem diem celebrat Ecclesia. Et
]\atalis Domini cclebratur, sed tanquam Domini. Date
mihi alium servum pra?ter Joanncm inter Patriarchas,
inter Prophetas , inter Apostolos , cujus natalem diem ce-

lebret Ecclesia Christi. Passionum diem servis plurimis

ceJebramus nativitalis diem nemini, nisi Joanni. Audis-
:

tis quando Evangehum legebatur , qui ordo fuerit ambo-

rum nascentium ,
praecursoris et Dominatoris , quod
et
paulo ante dixi ,
pr.Tconis et judicis, vocis et Verbi. An-
gelus Gabriel nuntiat Joannem, idem ipse Angelus Ga-
brieJ nuntiat Dorainum Jesum Christum. Praecedit iJle,

sequitur ille obsequendo, sequitur ille re-

: ille pr.iecedit

gendo. Sequitur enim nascendo, antecedit regendo quia :

et ipsum Joannem creavit Christus, post quem creatus est

Christus, et creator et creatus : crcator ante matrem
creator matris , creatus in matre. Et quid dicam, creator
ante matrem « Ante Abraham ego sura ^
.^ » ipse dixit, ,

EvangeJium loquitur audite veJ legite. Sed parum ; ,

ante Abraham creator : ante Adam creator, ante cceJum

et terram creator, ante omnes Angelos universamque
creaturara spiritalem, Thronos, Dorainationes , Princi-
patus et Potestates, ante orania creator. « Quia in prin-
» cipio, » non est fiactum Verbum, sed « erat Verbum ,

» apud Deura, et Deus erat Verbura hoc

et A^^erbum erat :

j> erat in principio apud Deum. Orania per ipsum facta

!) sunt -. » Si omnia, visibiJia et invisibilia, coelum et
terra , et virgo ]V[aria : quia et virgo Maria dc terra , ^t,

' Joan. vin, :'>8. — ' M. i, r-3.

;')36 S. AnausTTNi Eviscori

Clnistus factor terrne factus est de terra, quiaw Veritas de

» terra orta est^ »
III. Breviter ergo commendo Charitati Vestrse magnum
sacramentum. Quoniam multi futuri erant, qui putarent
Christum non esse nisi hominem, nihil esseamphus quam
hominem •, ideo magnus homo, quo major in hominibus
non fuit ,
perhibuit ei testimonium Joannes , subditus ,

inciinatus , humihatus. In quantum se humilem reddidis-

set, si solvere corrigiam calceamenti ejus, dignum se esse
dixisset? Attendite in magno sacramento corrigiam cal-
ceamenti. Quantum humihs extitisset , et si se Joannes
dixisset dignum ? Quid fecit , dicendo se indignum ? Prop-
terca notatus est dies nativitatis ejus , et celebrationi Ec-
clesiae commendatus.
IV. Verum interest plurimum, non solum in matribus,
quod illa virgo , illa muher fuerit sterilis ; illa de Spiritu
sancto pariens Filium Dei Dominum nostrum, illade viro
suo sene pariens prsecursorem Domini. Et illud attendite.
Non credidit Zacharias. Quomodo non credidit? Quaesivit
ab Angelo per quid cognosceret quod promittebat , quo-

niam ipse erat senex , et uxor ejus processerat in diebus

suis. Et dixit Ecce eris tacens et non po-
illi Angelus : « ,

« leris loqui usque in diem

quo hsec fiant propter quod ,

» non credidisti verbis meis quae implebuntur in tem- ,

» pore suo. » Idcm ipse Angelus venit ad Mariam nun- ,

tiat Christum nasciturum ex ea in carne , et Maria tale

ahquid dicit. Ille enim dixit : « Per quid cognoscam hoc^
» Ego enim sum senex, et uxor mea processit in diebus
» suis. » Et dicitur ei : « Ecce eris tacens, et non poteris
» loqui usque in diem quo haec implebuntur propter ,

» quod non credidisti verbis meis » Et accepit suppli- "^.

cium taciturnitatis, merito infideJitatis. Quid dixerat Pro-

• Psal. i.xxxiv, 12. — « Luc. i, 18-20.
 ,

SEV.MO CCXC , IN NATALt JOAN. BAPT. 537

pheta de Joanne? « Vox clamantis in eremo ^ » Tacct
Zacharias generaturus vocem. Quia non credidit , tacuit :

merito ohmutuit quousque vox nasceretur. Si enim recte

dictum est,imo quia valde rocte dictum est in sancto Psal-

mo : «Credidi, proplcr c|uod locutus sum** : » quia non

credehat, merito non loquebatur. Sed rogo, Domine, cum
audientihus me pariter pulso, aperi nohis , expone no])is

quid sihi velit h?ec quaestio. Causas qu<Trit Zacharias ah An-

gelo,per quid cognosceretquod illi annuntiatum est,quo-
niam senex erat , et uxor ejus progressa in diehus suis 5

dicitur ei : « Quoniam non credidisti, eris tacens. »Nuntiatur

Christus virgini Mariae, et ipsa causam quaerit, et dicit An-
gelo: «Quomodo fietistud,quoniam virum non cognosco^?
Et « Per quid cognoscam hoc ? Ego enim sum se-
ille ,

» ncx, et uxor mea progressa in diehus suis. » Et illa :

« Quomodo fiet istud quoniam virum non cognosco ? » ,

Illi dicitur Tacehis^ quia

: non credis : illi autem causa ex-
ponitur, silentium non imponitur. « Quomodo fiet istud,
» quoniam virum non cognosco^?» Et Angelus « Spi- :

» ritus sanctus superveniet in te , et virtus Altissimi

» tihi. » Ecce quomodo fiet quod quaeris
ohumhrabit
ecce quomodo virum non cognoscis et paries ecce quo- ,

modo , quia « Spiritus sanctus superveniet in te et vir- ,

» tus Altissimi ohumhrahit tihi. » Non timeas aestum li-

bidinis, sub tantse umbraculo sanctitalis. Quare hoc? Si

verha attendamus, aut amho crcdiderunt, aut ambo du-
bitaverunt, Zacharias et Maria. Sed nos verba valemus
audire : Deus potest et corda interrogare.
V. Intelligimus, charissimi, quoniam Zacharias quando
ait : « Per quid cognoscam hoc, ego enim sum senex, et

' Isai. XL, 3. — » Psal. cxv , lo. — ^ Liic. 1, 34- —4 Cod. Cass. 11,

fol. 87 Quoniam i'iruin nnn co^noicain. Et

: Angoliis professus cst Vivgi-
nis : Ecce cjuomodo etc. ,
 ,

538 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» uxor mea progressa iii diebus suis , » desperando dixit
uon inquirendo : Maria vcro quando e contra ait : «Quo-
» modo fiet istud quoniam virum non cognosco ? » in-
,

quirendo dixit , non desperando. Bum interrogavit , non

de promissionc dubitavit. O vere gratia plena ! Sic est
enim ab Angelo salutata : « Ave, gratia plcna.» Quis hanc
explicet gratiam ? Quis huic gratiae gratias agendo sufli-
ciat? Fit homo, et per hberum arbitrium perit homo, et
invenitur homo factus qui fecit ne periret quem fecit. ,

In principio Verbum Deus apud Deura per quod omnia ,

facta sunt fit caro « Verbum caro factum est

, et habi- : ,

» tavit in nobis^ » Caro fit Verbum sed caro accedil ad ,

Verbum, non perit in carne Verbum. O gratia! Ut hoc

haberemus, quid dignieramus?
VI. Sed videte quid dicat ipsa sancta Maria, plena fide,
plena gratia, mater futura, virgo permansura. Quid di-
cit inter csetera de quibus singuhs loqui, valde multum
,

est? Quid ait? « Esurientcs implevit bonis, et divites di-

» misit inanes '^ » Qui sunt esurientes ? Humiles indigen- ,

tes. Qui sunt divites ? Superbi et inflati. Non vos longe

mitto ostendo vobis raodoin uno templo divitem de illis

:

cjui dimittuntur inanes et pauperem de iUis qui implen- ,

tur bonis. « Ascenderunt duo in templum orare , unus

» Pharisaeus et alter Pubhcanus. Pharisaeus dicehat. »
,

Quid dicebat? Attendc divitem indigesta ructantem_, cra-

pulam exhalantem, sed superbiae, non justitiae « Deus :
,

» inquit, gratias tibi ago, quia non sum sicut caeteri ho-
» mines, raptores , injusti , adulteri, sicut Pubhcanus
» iste. Jejuno bis in i>abbato omnium quae , decimas do
» possideo. » Rogare veneras an te laudare ? Totum te ,

habere dixisti nihil tanquara egens petisti. Quomodo

:

ergo orare venisti? « Gratias tibi ago Domine. » Non di- ,

' Joan, 1, 14. — ' Luc. i 53.

 !

SEnMO CCXC, IN NATALI JOAN. BAPT. 539

cit : Domine , da mihi gratiam. « Quia non sum sicut cae-
» teri homines, raptores, injusti, adulteri. » Ergo tu
solus justus? « Quia non sum sicut Pubhcanus iste.» In-
suitas non exullas. « Jejuno bis in sabbato decimas do
, ,

» omnium quae possideo. » O divitem exinaniendum

Veni, veni pauper, esuriens, Publicane : imo ibi sta, ubi

stas. « Pubiicanus enim de longinquo stabat. » Sed Do-
minus humili appropinquabat.« Nc ocuios in ccelurr) aude-
» bat levare. » Quo oculos non levabat, ibi cor habebat.

« Sed percutiebat pectus suum dicens : Domine ,

propi-
» lius esto mihi peccatori ^ » esurientem bonis im-
piendum.?
VII. Audisti, Domine, controversiam,prome sontentiam.
Audite sententiam inter partes proiatam. Non appeiiat vic-
tus ,
quia non est ad quem. Non enim appeliat a Fiiio ad
Patrem. « Deus enim Pater non judicat quemquam : sed
» orane judiciura dedit Fiiio'^. » Dicat ergo sententiam
inter partes Veritas. « Amen, inquit , dico vobis, quia
» descendit hic justificatus de templo , magis quam ilie

» Quare hoc rogo te? qua justitia? Vis au-

Pliarisaeus. »
dire ? « Quoniam omnis qui se exaltat, humiliabitur, et qui
» sehumiiiat, exaltal^itur^. » A quo iste exaitabitur et

qui se exaltat humiliabitur. «Quia esurientesimplevitbo-

» nis , et divites dimisit inanes. » Vade nunc , et ventila
divitias tuas : jacta te, et dic : Dives sum. Quam dives?
Si voio, justus sum-, si noio ,
non sum. In po-
justus
testate habeo justum esse, et justum non esse. Non au-

dis in Qui confidunt in virtute sua^? » Ergo

Psalmo : «

Deus tibi carnera Deus tibi sensum Deus tibi aniraam

, , ,

Deus tibi raentem Deus tibi inteliigentiam dedit tu das

, :

tibi ipsi justitiam ? Quid est caro? quid sunt sensus? quid

* Luc. xviij, io-i3. — » Joan. v, 9.2. — ' Luc. xviii, i.\. — 4 Psal.

xLvm, 7.
540 S. AUGUSTINl EPI8COPI
ost anima? quid ost rnens? quid est intolligentia sine jns-
titia ?Nonne omnia isla si justitia carcant ad poenam , ,

valebunt? Ergo tam dives es, ut cum Deus tibi dedcrit

inferiora, des tibi poliora ? Male dives, exinaniende dives :

si tamen halies quod te habere dixisti « Quid habes quod :

» non accepisti ' i* » Nec saltem a superbo et divite illo

Pharisaeo , de his quae te habere dixisti ,
gratias Domino
agere didicisti.

SEPtMO ccxcr.

In Natali Joannis Baptistce , V .

QuEM diem celebramus hodiernum vobis dici non

I.

opus est, quia omnes, cum Evangebum legeretur, au-

distis. Hodie accepimus sanctum Joannem Domini praecur-
sorem, steriHs filium nuntiantem virginis fdium, sed ta-
men servum nuntiantem Dominum. Quia enim venturus
erat per virginem Deus homo praecessit eum de sterili ,

mirabiUs homo ut cum se indignum dicit cujus calcea-

: ,

menti corrigiam solvat mirabilis homo agnoscatur Deus ,

homo. Mirare Joannera, quantum potes Christo proiicit :

quod miraris. Proficit, inquam Christo, non quia tu ,

» prsestas aliquid Christo, sed ut tu proficias in Christo.

Mirare ergo Joannem quantum potes. Audisti quod mi- ,

reris. Annuntiatur per Angelum patri sacerdoti vocem :

aufert Angelus patri non credenti, remanetmutus, in fdii

nativitate expectans hnguam. Concepit sterilis, concepit

' I Cov. IV, 7. — ' Alias 4 ex Vignpiinnis.

 ,,

SEF.MO CCCXl, IN NATALI JOAN. BAri. 541

el anus gemina infcecunditas
: , et sterilitas et setas. l)i-

citur impletur in eo quod

ab Angelo t[ualis futurus sit :

dicitur; etquod maxime mirandum est impletur Spiritu ,

sancto adhuc ex utero matris suae. Deinde veniente Maria

sancta exultat in utero^ et quem non poterat vocibus,
,

salutat motibus. Nascitur dat patri vocem pater lo- ,

;

quens dat filio nomen mirantur omnes tantam gratiam. :

Quid enim aliud quam gratia? Ubienim Joannes isle pro-

meruit Deum? Lbi promeruit Deum, antequam essetqui
promereretur ? O gratia gratis data !

II. Mirantur omnes , obstupescunt, et motu cordis sui

dicunt, ut scriberetur nobis quod legeretur : « Quid putas
» erit puer iste? Nam manus Domini cumillo^ Quid pu-
» tas erit puer iste ? Excedit metas humanae naturfe. No-
vimus pueros Quid putas erit puer iste? » Quare
: sed , «

dicis Quid putas erit puer istePManus enim Domini

: «

» cum illo. » Quia manus Domini cum illo est, jam sci-

mus sed quid erit nescimus. Utique valde magnus erit

;

qui tam magnus ccepit. Quid erit qui tantillus tantus ,

est? quid erit.? Hebescit humana infirmitas, omnium con-

siderantium corda contremiscunt : « Quid putas erit puer
» iste ? » Magnus erit sed quid : erit qui major illo erit ?

Valde isle magnus erit sed quid : erit qui isto magno ma-
jor erit ? Si ille qui modo coepit esse tam raagnus erit
,

cjuid erit qui erat? Sed c[uid dixi, c^ui erat? Ante Joan-

nem et Zacharias erat, multo magis ante Joannem et Abra-

ham etlsaac et Jacob erant. Ante Joannem certe coelum
et terra erant. Quid erit qui in principio erat? « In prin-
» cipio » enim, c[uod est ante Joannem, et ante omnera
hominem , « Fecit Deus ccelum et terram'^. » Sed per
quid fecit cjuaeris? In principio non fecit Deus Verbum
sed erat Verbum : « Iri principio erat Verbum , et Ver-
' Luc. 1, 6G, — ' Gen. i, i.
 ,

542 S. AVGUSTINI EPISCOPI

» bum erat » non qualemcumque, sed
, « Deus erat Ver-
)) bum. Omnia per ipsum iacta suut'. » Et novissimo
tempore factus est qui erat, ne periret quod fecerat.
« Quid putas erit puer iste? Manus enim Domini cum illo

» est, » Si puer tam magnus erit, quia est cum illo manus

Domini quid ipsa manus Domini? Ghrislus enim manus

-,

Domini, Filius Dei manus Dei, Verbum Dei manus Dei.

Quaeestenim manusDei, nisi perquamfacta sunt omnia?
« Quidputas eritpueriste? Manus enim Domini cum illo.»

O humana infirmitas, quid factura es in judice, quae sic

haesitas in praecone? Sed etiam hic quid dixi? Redeo ad
considerationem consuetudinis humanae. Et quid dixi?
Praeconem dixi, judicem dixi et praeco homo, et judex :

horao.Quod apparebat dixi, quod latebat quis dixerit?

« Verbum caro factum est ^ » non tamen Verbum in ;

carnem versum est. Verbum caro lactum est accipiendo ,

quod non erat ^ non amittendo quod erat. Ecce admirati

sumus praeconis ejus nativitatem, quam hodie celebramus,
sed propter quem facta est videamus.
III. VenitAngelus Gabriei ad Zachariam, non ad Eli-
sabeth uxorem ejus , matrem Joannis : venit , inquam
Angelus Gabriel ad Zachariam, non ad EHsabeth, quare?
Quia Joannes per Zachariam futurus erat in Ehsabeth.
Ergo Angelus annuntians venturum Joannem nascendo ,
non venit ad exceptorium ventris sed ad fontem semi- ;

nis. Nunliavit amborum futurum filium, sed patri nun-

tiavit. Venturus enim erat Joannes de connubio masculi

et foeminse. Ecce iterum ipse GabrieJ venit ad Mariam,

non ad Joseph unde erat caro illa coeptura , unde erat
:

initium habitura, ad ipsam Angeius venit. Patri autem

sacerdoti Zachariae quomodo Angelus futurum filium
prsenuntiavit ? « Noii , inquit, timere, Zacharia, exaudita
'
Joau. 1, I. — ' Ibid. i^-
 :,

SERMO CCXCt , IN NATAH JOAN. BAPT. 543

)> est oratio tua ^ » Quid enim, fratres mei , sacerdos ille

ideo iutraverat in Sancta sanclorum , ut fdios precarctur

a Domino.? Absit. Dicit aliquis , unde hoc probas? Non
enim indicavit Zacharias quiil rogaverit. Unum est quod
breviter dico : Si petisset filium, crederet annunliatum.
Angelus dicit quod ei filius nasceretur , ille non credit
certe hoc rogaverat ? Quis rogat sine spe? Aut ({uis non
credit in spe? Si non speras, quare petis? si speras, quare
non credis?Quid ergo? «Exaudita est, inquit, oratio tua:

» nara ecce concipiet Elisabeth, et pariet libi fdium. »

Quare? « Quia exaudita est oratio tua. » Si diceret Zacha-
rias : Quare ? hoc rogavi ? Utique Angelus nec falleretur
nec falleret ,
quando dicebat : Exaudita est oratio tua :

)> nam ecce paritura est uxor tua. )> Sed ([uare hoc dic-
tum est ? Quia ille pro populo sacrificabat : sacerdos pro
populo sacrificabat, populus Christum expectabat-, Joan-
nesChristum annuntiabat.
IV. Angelus vero idem ipse ad Mariam virginem « Ave^ :

» inquit gratia plena Dominus tecum » jam tecum

,
, :

est qui erit in te. « Benedicta tu inter mnlieres^. » Pro-

prietate hebraicse hnguae omnes foeminas muliercs diei
solere Scriptura sancta testatur ne forte mirentur aut :

scandahzenlur, qui non solent Scripturas audire.Dominus

quodam Scripturarum loco aperte dicit : « Segregate mu-
» lieres, quse non cognoverunt virum^. » Ipsam denique
recolite originem nostram quando fasta est Eva de la- :

tere viri, quid dicit Scriptura? « Detraxit ei costam, et

» sedificavit eam in muherem *. » Jam muher vocalur , de
viro quidem sumpta sed nonduro viro conjuncta. Jam ,

ergo cum auditis ab Angelo « Benedicta tu inter muhe- :

» res » sic accipite, ac si more nostro diceretur

: Bene- ;

dicta tu inter foeminas.

Luc. I, i3. — > Ibid. 28—3 Kuiu. xxi, 17 ,
juxta lxi. —4 Gen.u, 22.
 ,,
,

544 t). AtuusTiM Ei'iscorj

V. Promitlitur Zachari^ filiiis ,

promitliLur et sanctae
MaricC filius, et dicit etiam ipsa pene ipsa verba, qu£e
dixerat Zacharias. Quid enim dixerat Zacharias? « Unde
)) mihi hoc? Ego enira sum senex, et uxor mea steriHs,
)) et progressa in diebus suis ^ » Quid ct Maria sancta?
« Quomodo fiet istud-? » Simihs vox, dissimile cor. Vo-
cem similem aure audiamus , cor autem dissimile Angelo
pronuntiante noscamus. Peccavit David , et a Propheta
correptus dixit : « Peccavi : » continuo ei dictum est :

« Dimissum est tibi peccatum ^. )) Peccavit Saiil, et a

Propheta correptus dixit : « Peccavi ^ : » nec ei dimissum
est peccatum, sed mansit ira Dei super eum.Quid est hoc,
nisi quod siraihs vox, dissiraile cor ? Homo enim est vocis
auditor Deus cordis inspector. In ilhs ergo verbis Zacha-
,

rise non fuisse fidem sed dubitationem et desperationem

,

Angeius vidit Angelus indicavit, vocem toUendo, infi-

,

dehtatem damnando. Sancta vero Maria. « Quomodo fiet

» istud quia virum non cognosco ? » Agnoscite proposi-
,

tum Virginis. Quando diceret concubitura cum viro ,

« Quomodo fiet istud? » Si enim fieret quomodo de om- ,

nibus infantibus fieri soleL, non diceret Quomodo fiet? :

Sed illa propositi sui memor , eL sancti voti conscia ,

quia
noverat quid voverat , dicendo : « Quoraodo fiet istud
)) quoniam virum non cognosco? » quoniam non noverat
hoc fieri, ut filii nascerentur nisi conjugatis et concuniben-
tibus cum viris suis, quod ipsa proposuerat ignorare di- j

cendo « Quomodo fiet istud ? » modum qusesivit non de

: ,

Dei omnipotentia dubitavit. « Quomodo fiet istud? » Quis

modus est quo fiet isLud? Annuntias mihi filium, habes
,

meum paratum animum dic mihi modura. Potuit enira

,

virgo sancta metuere, aut certe ignorare consihura Dei

quomodo eam vellet habere filiura, quasi improbasset
« Luc. 1, 18. — » Ibid. 34. — ^2 Reg. xii, i3. — 'i
i Reg. xv, 3o.
 SEKMO CCXCl, IIN JNAXALl JOAW. Kk.Vl. 5-15

virginis votum. Qiiid eiiim si dicoret : Nube, coniungeic

viro Non diceret Deus accepit enim volum virginis,
? ,

quomodo Deus^ Et hoc ab illa accepit (juod ipse dona-

vit Dic mihi ergo, nuntie Dei, « Quomodo ficl istud ? »
:

Vide Angelum scientem illam quaerentem , non dilliden-

tem. Quia ergo vidit eam qujBrentem non , dillidentem ,

non se negavit instruentem. Audi quomodo : erit virgini-

tas tua, tu tantum crede veritatem , serva virginitatem ,

accipe integritatem.Quoniam integra est fides tua,intacta

erit et integritas tua. Deniquc audi quomodo fiet istud :

« Spiritus sanctus superveniet in te , et virtus Altissimi

» obumbrabit tibi. » Tale umbraculum nescit libidinis
sestum. «Propterea, quia Spiritus sanctus superveniet iti

» te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi; » quia fido con-

cipis, quia credendo non concumbendo habe-
, in utero,
bis : « Propterea quod nasceturde te sanctum, vocabilur
» Filius Dei. »
VI. Quid es, quae postea paritura es? Unde meruisti ?

unde hoc accepisti ? unde fiet in te qiii fecit te ? Unde ,

inquam tibi hoc tantum bonum.^ Virgo es, sancta es

,
,

votum vovisti sed multum quod meruisti imovero mul-

; ,

lum quod accepisti. Nam unde hoc meruisti? Fit in le

qui fecit te , fit in te per quem facta es : imovero per
quem factum est coelum et terra ,
per quem facta snnt
omnia , fit in te Verbum Dei caro , accipiendo carnem ,

non amittendo Divinitatem. Et Verbum jungitur carni ^

et Verbum copulatur carni ; et hujus tanti conjngii

thalamus, uterus tuus ;
ct hujus , inquam, tanti conjugii,

id est, Verbi et carnis thalamus uterus tuus : unde« Ipse

» sponsus procedit de thalamo suo ^. » Invenit te virginem
conceptus, dimittit virgincm natus. Dat foecunditalcm ,

non tollit integritatem. Undc tibi hoc? Proterve virginem

'
Fortc (luod vovitDeo. — ' Psal. xviii, 6.

cxxv:i. 35
546 S. AUGUSTINI EPISCOPl
videor inlerrogare , et quasi importune aures verecundas
ista niea voce pulsare. Sed video virginem verecundan-
teni, ettamen respondentcm, mequc admonentem. Quae-
me unde mihi lioc ? Verecundor tibi respondere l)d-
ris a

num meum, Angeli audi ipsius salnlMtionem et in me ,

agnosce tuam salutem, Crede cui credidi. Unde mihi hoc

quaeris ? Angelus respondeat. Dic mihi _,
Angele , unde Ma-
riae hoc? Jara dixi, cum salutavi : « Ave, gratia plena ^ ?»

H/V^-VW^^WVWV^'^'!/!/^/^ Wt/^^Vl/V^/^/W^/t/W^/WM WV^/WV^^VW^ArW^-VW^/VW^^WVl^WV^V^/Wi/VI

SERMO CGXCII^

De Natali Joannis BaptisUe , 11.

In quo disputatur contra Donatistas.

1. DiEi hodiernae solemnitas , soiemnera desiderat lanta

expectatione Sermonem. Ergo , adjuvante Domitio , mi-
nistrabimus vobis quod dederit, recolentes et animo te-
nentes nostrae oflicium servitutis, iit loquarriur, non tan-
quam magistri, sed tanquam ministri 5 non discipuhs,
sed condiscipuhs 5
quia nec servis , sed conservis. Magis-
ter autem unus est nobis , cujus schola in terra est , et
cathedra in coelo : cujus prsecursor Joannes est nalus,
cujus nativitatis dies hodiernus traditur , hodie celebra-
tur.Hoc majorum traditione suscepimus, hoc ad posteros
imitandadevotione transmittimus. Joannis ergo non Evan-
gelistse, sed Baplistse Natalem hodie celebramus.Qua pri-
ma re posita , occurrit quaestio non praetereunda ,
quare
Natalem ,
quo est ortus ex utero Joannes ,
potius celebre-
'
Luc. ij 78. — » A.lias 23 de Sanctis.
 SERMO CCXCir , IW WATALl JOAW. BAPT. 547
inus, ({uam cajuslibet Apostoli vel Martyris vcl Prophetne
vol Palriarchre? Si inleirogeniur , (juicl rcspondebimus?
Quantum mihi videtur ,
quantum mearum virium medio-
critati occurrit, h^Tc causa est: Discipuh Uomini nali , et
pcr «netatis accessura ad annos capaciores perducti , in
discipulatum assumpti sunt j illorum postea fides Domino
adhaesit , sed nuUius illorum nativitas Domino mihtavit.
Kecordemur et Prophetas , recolamus Patriarchas, nati
sunt homines , (ctatis accessu repleti Spiritu sancto pro-
phetaverunt Christum: nati sunt, ut postea prophetarent.
Joannis autem ipsa nativitas Dominum Christum prophe-
tavit ,
quem conceptum ex utero salutavit.
II. Ista, ut potuimus , soluta qusestione, alteram ag-
grediamur, pro viribus quas dederit Dominus. Occurrit
enim aha quaestio ahcjuanto utmihi videtur, obstrusior, ,

et ad perscrutandum laboriosior, inqua me multum adju-

vabit vestra intentio, et pro mea exiguitate ad Dominum
dcprecatio. Joannes iste tanta excellens gratia^ ut quem-
admodum dictum est, Dominum etiam ex utero saluta-
ret, nondum loquendo, sed exultando cujus gratia in ;

Deumjam tunc erat aperta \ quando ejus caro in carne

erat inclusa : hic ergo Joannes non invenitur iiiter Disci-
pulos Domini, sed inveniturpotiusdiscipulos habuissecum
Domino. Quid esthoc? Quis est istehomo? Homo tantus,
quis homo tantus homo? Tamen non
tantus? quantus
Dominum, et sequebantur eum
sequeljatur inter Discipulos
discipuh absit ut dicam, contra Dominum
: sed tamen 5

quasi extra Dominum. Discipulos habebat Christus dis- ,

cipulos hai)ebat Joannes

docebat Christus, docebat :

Joannes. Quid jara dicam? Baptizabat Joannes, baptizabat

Christus. Plus hic de baptismo dico a Joanne baptizatus ,

« Cod. Cas». III ,

fol. 72 : Cujus gratia in Deuni juin tunc erat apertus
Propheta , (piando ,
elc
35.
548 S. AUGUSTINI EPISCOPI
est Christus. Ubi sunt qui de ministerio baptismi arro-
gantia tumidae animositatis inflantur? Ubi sunt voces
carentes humilitate , elatae superbia Ego baptizo, ego
,

baptizo ? Quid dixisses , si Christum baptizare meruisses ?

Magnajam, quantum advertit Sanctitas Vestra, apparere
et eminere causa ccepit ,
qua fuerat et Christus a Patre
mittendus, et Joannes a Ghristo praemittendus. Prior mis-
sus est Joannes, sed sicut ab obsequentibus anteceditur
judex. Posterior homo creatus estChristus, sed Joannem
creavit Deus Christus. Erat igitur Joannes homo perfec-
tus quidem, et cujus tanta gratia commendata est, ut ipse
de illo Dominus diceret nemo exur-
: «( In natis mulierum
» rexit major Joanne Baptista ^ » Iste ergo tam magnus
agnoscit Dominum in parvo magnum agnoscit homo eum :

qui venerat homo Deus. Si enim in natis mulierum hoc ,

est, inhominibus, nemo exurrexit major Joanne Baptista;

quisquis Joanne plus est non tantum homo sed et Deus , ,

est. Debuit ergo tantus iste, et Discipulos proprios habere,

et cum discipulis suis magistrum omnium Christum cog-
noscere. Quod enim est majus testimonium veritatis, quam
se humiliando eum agiioscere, cui aemulando poterat invi-
dore? PutariChristuspotuit, et noluit: existimari Christus
potuit, et noluit. Dixerunt homines, cum fallerentur in eo:
Num fortehic estChristus? Respondit ille quod non erat,

ut maneretquoderat. Inde quippe Adam lapsus perdidit

quod erat, quia id quod non erat usurpavit. Recolebat hoc
homoiste magnus, sed ut parvo Chrislo minimus : noverat
hoc, recolebat hoc, et tenebat^ quia recipere quod ille per-
diderat cogitabat. Homo ergoiste, ut dixi, magnus Joan-
nes Dominus testimonium
, cui tale perhibuit ,
quem sic

Veritas commendavit ut diceret : « In natis mulierum non

)) exurrexit raajor Joanne Baptista j )> potuit credi Chris-
^ MaUh. XI, u.
 SERMO CCXCri , IN NATALr JOAN. BAPT- ^»40

tus'_, imojam abcis tjui ejus magnitudinis gratia fall','-

bantur, credebatur Ghrislus : et inilio errore morerentur,

iiisi ab illo confitente corrigerenlur. Respondit ergo ita

putantibus, et ait : « Non sum ego Ghristus -. » Tanquam

diceret : Gerte in honorem meum ita fallimini ; et certe

mihi hoc putando magnam additis laudem : sed ego me

debeo agn6scere, ut vobis errantibus illepossit ignoscere.

Si enim quod non erat faliaciter putaretur, ab ilio (|ui

erat veraciter amputaretur.

III. Prsemissus est ergo Joannes, ut Dominum liumilem
baptizaret. Baptizari enim Dominus propler humijitatem
voluit, non propter iniquitatem. Dominus Ghristus quare
est baptizatus^? Dominus Christus Dei Filius unigenitus,
quare est Ijaptizatus.^ Inveni quare est natus , et ilji in-
venies cjuare sit baptizatus. Ibi quippe invenies humilitatis
viam ,
quam pede superbo non carpis : quam nisi humili
pede calcaveris, ad celsitudinem, quo perducit, pervenire
non poteris. Baptizatus est propter te, qui descendit prop-

ter te. Vide quantus factus sit tantilius : « Qui cum in

» forma Dei esset , non rapinam arbitratus est esse aequa-
» lis Non enim erat rapina, sed erat natura sequa-
Deo*. »

litas Fihi eum Patre. Joannes si se Ghristum putari vellet,

iili rapina esset, « Non ergo rapinam arbitratus est esse

» aequahs Deo. » Erat enira , et sine rapina erat, cose-

ternus ab aeterno natus erat. «Tamen semetipsum exina-
» nivit formam servi accipiens,» hoc est, formam hominis

accipiens. « Qui cum in forma Dei esset, » non formam

Dei accepisset « Ergo cum in forma Dei esset semetip-
: ,

' Cod. Cass. III, fol. 72 : Potuit putari Christus ,

potuit credi Christus. —
' Joan. 1, 20. — 3 CoJ Cass. ui. fol. 72 a tergo : Dices niihi : Dominus Je-
sus quare est baptizatus? Dominus Chrisfus natus ex virgine venil ,
quare?
et il)i invenis quare baptizatus. Ibi quippe, etc. — ^ Philip. 11, 6, el Floriis
ibidem.
550 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» sum exinanivit , formam servi accipiens. » Sic accepit
qeod non erat, ut non perderet c{uod erat. Manens Deus,
hominem assumpsit. Formam servi accepit , et factus
est Deus homo, a quo Deo factus est homo. Vide ergo,
quse majestas ,
quse potestas, quae sublimitas, cjuae cum
Patre sequahtas venit propter nos ad indumentum for-
mae servilis : et intellige illam amagistro tanto humilitatis
viam quoniam plus est quod voluit homo fieri c|uam
5
,

quod abhomine baptizari.

voiuit
IV. Baptizat ergo, inquam, Joannes Christum, servus
Dominum vox Verbum. Mementote enim « Ego sum
, :

» vox clamantisin eremo^ » et mementote, quia « Ver- :

» bumcaro factum est, et habitavit in nobis -. » Baptizat

ergo, inquara, Joannes Christum servus Dominum, vox ,

Verbum, creatura Creatorem, lucerna Solem sed Solem, ;

qui fecit hunc solem Solem de quo dictum est « Ortus ; :

» est mihi Sol justitiae et sanitas in pennis ejus^. » De ,

qao impii sero poenitentes in fine in judicio Dei dicturi

sunt « Quid nobis profuit superbia, aut quid divitiarum
:

» jactantia contuht nobis? Transierunt illa orania, tan-

» quara umbra * : » et cum umbris qui secuti sunt um-
bras. « Ergo, inquiunt , erravimus a via veritatis , et jus-

» titiEelumen non luxitnobis, et Solnonestortusnobis^»

Ilhs non est ortus Christus, a quibus non est agnitus Chris-

tus. Sol ille justitiae, sine nube, sine nocte^ ipse non oritur
malis, non non oritur infidehbus. Nam soleni
oritur impiis,
istum de coelo corporeum quotidie facit oriri super bonos et
malos^ Baptizavit ergo, ut dixi, creatura Creatorem, lu-
cerna solem : et non seextuht baptizator, sedsubdidit bap-

tizando. Nam venienti ad se dixit : « Tu venis ad me bap-

» tizai? Egoate debeo baptizari ^ » Magna confessio,

• Joan. I, 23. — ' Ibid. i^. — ^ Malacli. iv, 2. — 4 Sap. v, 8, 9. —

5 Ibid. 6.-6 MatUi. v, 45. — 7 Id. m, i^.
 ,

SERMO CCXCII, IN NATALI JOAN. BAPT. .551

et secura lucern;ie iii luimilitate professio. lUa si contra

solemextolleretur, veuiosuperbiaecito extingueretur. Hoc
est ergo quod Domiaus praevidit, quod baplismo suo Do-
minus docuit. Baptizari voluit tantus a tantillo; ut breve
explicem, salvator a salvando. Nam meminerat Joannes
alicujus fortassis, quamvis tantus esset, segritudinis suae.
Nam unde, u Ego a te debeo baptizari ? » Certe Domini bap-
tismus saJus : quia « Domini est salus^ Nam vana salus
» hominum^. » Unde ergo « Ego a te debeo baptizari, » ,

si non opus habebat curari? Mira autem in ipsa Domini

humihtate medicina : iile baptizabat , et ilie sanabat. Si
enim Cliristus « Salvator omnium hominum raaxime fi- ,

» delium ^. » Apostolica et vera sententia est, quia Cliris-

tus saivator omnium hominum : nemo dicat Non opus :

habeo saivatore. Qui hoc dicit, se medico non humiliat,

sed in morbo suo perit. Si saiyator omnium hominum
ergo et Joannis neque enim Joannes non homo. Magnus
:

quidem liomo, sed tamen homo. Ilie Saivator omnium

iiominum agnoscit itaque ille Salvatorem suum. Neque
:

enim Joannis non erat saivator Christus^. Non lioc dicit

ipse qui humililer confitetur , dicens
,
« Ego a te debeo :

» baptizari. w Et Dominus, « Sine raodo, impieatur om-

» nis juslitia » Quid est, « omnis justitia » Huraiiitate .^

commendavit justitiam justitiam nobis maxirae huraili- :

tale Magister coelestis et verus Dominus comraendavit.

Quod enim baptizabatur ad huraiiitatera pertinebat et , :

id^o quod ad hurailitatem pertinebat facturus, dixit :

« Impleatur omnis justitia. »

' Psal, 111, 9. — Cofl. Cass. 11, fol. igS : Qui a Domino est est salus , id

est , a Doaiino datur salus. — ' Psal. ui?, i3. — ' i Tim. iv, 10. — 4Cod.
Cass. u, fol. 193 : Neque enim Joannes non erat salvandus. Salvator ergo
Chrisius ; nam lioc dicit i|)se ,
qui humiliter, etc.
;')r)2 S. AVGUSTIM EMSCO)'!

V. Prsevidil miiltos inflatnros se de ministerio ])aplismi,

et dicturos : Ego baptizo. Et, Qualis sum ego qui baptizo,
talem facio quem baptizo. Unde hoc probas ? Probo in- ,

quit. Quibus testimoniis? Evangelicis, inquit. Audiamus

nescio quem novum Evangelistam contra antiquum Bap-
tistam. Quibus ergo testiraoniis Evangelicis probas, quod
qualis es, talem facis eum quem baptizas? Quoniam scrip-
tum est , inquit, Arbor bona bonos fructus facit. »
«

Scripium recito , Evangelium fero « Arbor bona bo- :

)) nos fructus facit , arbor mala malos fructus f acit ^ . »

Agnosco Evangelium sed tu te, quantum arbitror non : ,

agnoscis. Et ut te patienter aliquantum feram expone ,

quod loqueris non me intellexisse interim deputa. Dic

,

mihi quo pertineant haec testimonia quid adjuvent ad ,

solvendam hujusmodi de baptismate qusestionem. Arbor,

inquit bona, bonus baptizator est. Arbor, inquit, bona,
sicut ilii dicunt : arbor bona , inquit , bonus baptizator
est-, fructus ejus bonus, qui ab tunc enim illo baptizatur :

erit fructusbonus si ille fuerit arbor bona. Quid dicis ,

de Ghristo et Joanne? Evigila expergiscere perstringit ,

,

oculos tuos splendor perspicuae veritatis vide quid prae- ;

missum est ante nos^ lege Evangehum Joannesbaptizavit :

Ghristum. Dicturus es , Joannes arbor, fructus Christus ?

Creaturam vocabisarborem, et fructum Greatorem? Ideo

voluit Dominus Christus a Joanne baptizari, non ut per
baptismum iniquitate careret, sed ut iniquitati os claude-
ret.Ecce qui baptizat inferior est; qui baptizatur, dic- ,

turus sum, melior ? Hoc forte ad me muhum est intelhgi. -

Ad homines redi ambos vide homines. Ananias Paulum ,

' Malth. vii, 17. — ' Cod Cass. 111, fol. ';3 : Si nec qui l)aptizat inferior
est , nec qui baptizatnr melior, ilictuvus sum quia creator quam cveatura sif

melior. Hoc foite, etc.

 ,

SF.RMO CCXCIT, IN NATALI JOAN. BAPT. .553

baplizavit. Anania Paiilus melior fuit. Nunquam fruclus

ail)ore melior tuil. Arbor onim profert fruclum, non pro-
fertur a fructu.
VI. Tu (juid tibi assumas, non vides? Ipse Dominus
ail : (( Multi venient in nomine meo dicentes : Ego sum
» Christus^ » Multi errantes et seducentes venerunt in
nomine Christi , nullum audivimus dicentem Ego sum :

Christus. Innumerabiles haeretici venerunt omnes in no-

mineChrisli, id est, in nomine Christi paUiati vencrunt
parietem luteum splendido nomine dealbantes veneruut,
et neminem audivimus dicentem Ego sum : Christus. Quid
evgo? Dominus nescivit quid praedixit? An potius nos ad
inteUigendura secreta ipsa ad apertionem secreti de somno
excitavit, ut perscrutemur etpulsemus, ut nobis aperiatur
quod tectum est , et aperto tecto ad Domiinum submitta-
mur , ut sicut ille Domino sanari merea-
paralyticus, a
mur - ? Prorsus invenimus istos dicentes Ego sum Ghris-:

tus; non his verbis, sed quod pejus est, factis. Non
audacia verborum istorum. Quis enim eos audit ? Quis ad
aures vel ad cor, tam insipientes deceptus admittit? Si di-
cat ei qui eum baptizaturus est Ego sum Christus avertit : :

faciem suam ab illo, rehnquit hominis arrogantiam ma-

nifestam, quserit Dei gratiam. Non ergoita ille Ego sum :

Christus. Sed quoniam aho modo Ego sum Christus, :

videte quemadmodum. Christus sanat, Christus mundat,

Christus justificat homo non juslificat. Quid est justifi-
:

care? Justum facere. Quomodo mortificare mortuum ,

facere-, vivificare, vivum facere sic et justificare, justum :

facere. Ecce de transverso baptizator quidam non per ,

januam intrans sed per maccriam descendensj non pas-

,

tor et custos, sed fur et latro, de transverso ait Ego bap- :

tizo. Si sicut minister audeo noh addere ,Quidquid : •, <(

' Matlli. xxiv, 5. — ' Mavc. n, 4-

 ;

554 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» est a malo est^ » Et tamen addit, non dul)i-
amplius
tat.Quid addit ? Ego justifico ego justum facio. Hoc est ,

enim, Ego sum arbor bona, ex me nascatur qui vult esse

fructus bonus. Paululum, si sapienter admitlis, audi
pauca verba sunt, et nisi fallor , lucida sunt. Tu ergo
justificas , tu justum Ergo, inquit^ credat in te
facis ?

quem justificas. Dic, aude dicere Grede in me^ qui non ;

dubitas dicere : Justificaris a me. Turbatur, fluctuat, ex-^*

Quid enim opus est, inquit ut dicam illi Grede in
cusat. , :

me? Grede in Ghristura, dico. Haesitasti, dubitasti ali- :

quantum ad nos dignatus es descendere. Confessus es

aliquid , unde saneris. Dixisti aliquid rectum, unde
prava tua caetera corrigantur. Audi jam non me, sed le.

Gerte enim non audes dicere Grede in me. Absit, in-

:

quit. Et tamen audes dicere : Justifico te. Audi, et disce,

quia unde non audes dicere : Grede in me , inde debes
non audere dicere : Justifico te. Apostolus loquitur , cui
cedes, cui velis nolis, subderis. Non enim Apostolo tan-
([uam homini , sed ei de quo dicit Apostolus « An vultis :

» experimentum accipere ejus, qui in me loquitur Chris-

» tus^? » Audi ergo non Apostolum, sed Ghristum per

Apostolum. Quid dicit Apostolus? « Credenti in eum qui

» juslificat impium, deputatur fides ejus adjustitiam'*. »

Intendite, obsecro, videte quam planum est quam aper- ,

tuni est : « Credenti in eum qui justificat impium, depu-

» tatur fides ejus ad justitiam. »> Quisquis crediderit in
eum qui justificat impium ,
qui de impio facit pium :

quisquis ergo crediderit in eum qui justificat impium,

qui justum lacit eum qui impius erat, deputatur fides ejus
ad justitiam. Modo sic, si audes Justifico te. Vide quo- ,

modo tibi respondi ex Apostolo : Si justificas rae, cre-

dam in te •, quia « Gredenti in eum qui justificat impium,
< Matlli. V, 37. — 2 Forte inquam. — ^ 1 Gor. xiii, 3. — 4 Rom. iv, 5,
 ,

SERMO CCXCII , IN natali joan. bapt. 555

» deputatur fides ejus ad juslitiam. » Jnstificas me? cre-

dam in te. Si enim tu me justificas, ego ero credens in

eum qui justificat me id est, qui justificat impium secu-
, :

rus credo, quia deputatur fides mea ad juslitiam. Si ergo

non audes dicerc : Justifieo te-, imo si non audes dicere :

Crede in rae : cave jami ne dicas : Justifico te. Perdite,

inveni le 5 ne perdas et me et te.
VII. Nam iJlud quod proposuisti de arbore et de fructu,
propono tibi aliquid de exemplis, ut discas intelligere
quod dictum est « Abor bona bonos f ructus facit et
: ,

))arbor mala malos fructus facit. » Ego enim sic intelligo,

quomodo et ipse Dominus exponit. Quid est « Arbor :

» bona bonos fructus facit ? Bonus homo de bono the-

» sauro cordis sui profert bona, et malus homo de malo
» thesauro cordis sui profert mala'. » Homines arbores

posuit , thesauros actus posuit. Qualis homo est, tales

actus habet. Sibonus homo est, bonos actus habet^ si
malus homo est, malos actus habet non potest bonus :

homo malos actus habere nec malus homo bonos actus ,

habere. Quid evidentius ? quid liquidius ? quid aper-

tius?Modo autem te arborem facis bonam qui baptizas,
et fructum facis eum quem baptizas ; ut qualis es tu
talis sit ille. Absit ab illo, et vide quam perverse intel-
ligis. Est apud vos aliquis, aut fuit aliquando adulter
vel occultus. Sed quod nescio, inquit , non me conta-
minat. Non inde ago 5 alia quaestio est : de baptismo volo
ali([uid dicere; hoc enim suscepimus. Occultus adul-
ter est : ergo fictus est-, non adulter fictus, sed adulter
vcrus , fictus castus. Istum ergo adulterum hominem
fictum, magisque fictum ,
quia latet; nam si apertus sit

adulter, jam fictus non est : istum ergo adulterum fugiet

profecto Spiritus sanctus, Evidens (juippe est prolata
> Mattli. VII, 17, et XII, 3'».
 :

556 S. AUGnsTiJvi efiscopi

senlcnlia : u Sanctiis enim Spiriliis disciplinoe eflfugiel

M fictuni^ » Cuni ergo fit iste adultei" occultus , utique
baptizat. Ecce video liominem baptizatum ab adultero
occulto : natus est Iructus, nbi est arbor bona ? Baptiza-
tus est, innocens est, facta est in illo remissio peccato-
rum^ ergo juslificatus est impius, natus est fructus bonus :

quaero de qua arbore? Dic, responde mihi; arbor illa oc-

cultus aduller est , mala arbor est^ si hujus arboris iste

fructus, malus fructus est. Sententia Domini est : « Arbor

» mala malos fructus facit. » Respondebis, ut istum fruc-
tum bonum esse commendes, non eum de ilJa arbore
natum. Non enim quia nescis tu illam arborem malam,
ideo non est mala tanto est pejor, quanto magis ignora-
:

tur. Tanto enim magis ignoratur ,

quando perdita astutia
occultat factum suum. Nam si apertus adulter esset, vel
confessione sanabilis esset. Pessima arbor, et tamen ecce
fructus bonus. Unde natusPan forte non natus? Natus,
inquis. Qurero unde quid dicturus es? Unde natus est :

iste? Non est quid dicat nisi de Deo nescio utrum aliud , :

dicturus est, quam ex Deo. Si hoc de omnibus diceret :

etnon se, cuni sit arbor mala, fingendo ostenderet bo-

nam, faceretque pejorem, de omnibus diceret quod ex
Deo nascuntur- habet Evangebi evidentem sententiam*
« Dedit filios Dei fieri
eis qui non ex carne,
potestatem ,

)) non ex voluntate viri neque ex vo-

non ex sanguine , ,

)>luntate carnis sed ex Deo nati sunt , Ergo redi ad '^.

)>

istum ex Deo natus est ? Ex Deo. Quare iste ex Deo? Quia

:

fructus bonus de arbore mala nasci non potuit. Castus

baptizator arbor bona est non est fictus vere castus , ;

baptizavit, fructus bonus de arbore bona. Ecce et iste^

fructus bonus , de qua arbore natus est ? Dic de- mala , si

audes. Non audeo, inquit. Ergo et ipsede bona? De bona.

' Sap. 1, 5. — 2 Joan. i, i2, i3. — ^ Scilicet quem adulter baptizavit.
 ,

SERMO CCXCII, IN nAtAli joAw. isAvx. 557

l)e ([ua bona? Ex Deo. Ille quid? Ex homine casto. Pau-
lulum intende : intelligamus quod dicimus. Iste ab ho-
raine casto baptizatus, ex arbore bona, id est, ex homine
bono , natus est fructus bonus. Ille ab adultero occullo
baptizatus , ex arbore mala natus est fructus ,
quid';* Bo-
nus. Non potest fieri. Si bonus est fructus : ergo arborem
muta. Fructum istum bonum confiteris, illum hominem
malum ,
arborem muta huic
quia occultus adulter est :

fructui. Mutavi^ inquis ideo dixi, Ex Deo. Jam compara;

istos duos natos illum baptizavit castus manifestus, hunc

:

baptizavit adulter occultus ille ex homine iste ex Dco : ,

natus est. Felicius ergo natus est ex adultero occulto, quam

ille ex casto manifesto.
VIII. Melius ergo Joannem audis, ohaeretice; melius
audis praecursorem recursor; melius audis humilem, o
superbe melius audis lucernam ardentem o lucerna
^ ,

extincta.Audi Joannem, cum veniretur ad eum « Ego :

))quidem baptizo vos in aqua. » Et tu, si te agnoscas

ministeres aquae. « Ego inquit, baptizo vos in aqua qui ,
^

))veniet autem major rae est. Quantum major te est ?

,
)>

« Cujus non sum dignus corrigiam calceamenti solvere. »

Quantum se humiliaret, si se dignum diceret ? Ne hoc

quidem dixit dignum se esse, corrigiam calcearaenti sol-

vere. « Ipse estqui baptizat in Spiritu sancto^ )) Quid te

pro Christo subponis ? « Ipse baptizat in Spiritu sancto. »

Ergo ipse justificat. Tu quid dicis? Ego baptizo in Spiritu
sancto, ego justifico. Certe non dicis Ego sum Christus?
:

Certe non es de illis , de quibus dictum est : « Multi ve-

)) nienl in nomine meo dicentes Ego sum Christus? »
:

Captus es : atque utinam vel captus inveniaris qui non ,

captus perieras. Bonum est ad escam magni regis capi

retibus veritatis. Noli ergo jam dicere : Ego justifico, cgo

' Luc. 111, i6j et Jean. i, 33.
 »,

558 S. AUGUSTINI EPISCOPI

sauctifico, Ego sum Chrislus. Dic
ne convincaris dicere :

potius ([uod amicus sponsi, non qui te velis jactare pro

sponso « Neque qui plantat est aliquid neque qui rigat,
: ,

» sedqui incrementuradat Deus ^ » Audi etiam et ipsum,

de quo agimus amicum sponsi. Certe cum Ghristo quasi

,

Discipulos habebat, et Christi Discipulus non erat audi :

illum confitentem se Christi Discipulum. Vide illum inter

Chrisli Discipulos et tanto certiorem quanto humiho- ,
,

rem; tantohumihorem, quanto majorem. Vide illum fa-

cientem quod scriptum est « Quanto raagnus es tanto : ,

))humiha te in omnibus et coram Deo invenies gratiam -. 5

Jam dixit : « Non sum dignus corrigiam calceamenti sol-

» vere^ : » sed non in hoc se Discipulum demonstravit^.
« Qui de coeio inquit venit super omnes est nos au-
, , :

» tem omnes de plenitudine ejus accepimus ^. » Ergo et

ipse inter Discipulos erat ,
qui cum Christo Discipulos
colligebat. Audi apertius fatentem se Discipulum : « Qui
» habet sponsam, sponsus est ; amicus autem sponsi stat,

» et audit eum ^. » Et ideo stat, quia audit eum. « Stat

» et audit ; » quia si non audiat, cadit. Merito ille : « Au-
» ditui meo dabis, inquit, exultationem et laetitiam. »
Quid est, « Auditui meo? » Audire illum, non audiri

velle pro illo. Et ut noverimus quia in eo quod audit eum,

humihtatem commendat : cura dixisset : « Auditui raeo
» dabis exultationem et laetitiam •, » continuo subjunxit
« Et exultabunt ossa humihata'. » Stat ergo et audit
eum. « Exultabunt ossa humiliata, » quia franguntur

elata. Nullus ergo sibi servus potestatem Domini assumat.

Gaudeat se esse in familia, et si est prsepositus, proferat

' I Cor. III, 7. — ' Ecrli. m, 20. — ^ Joan. 1, 27. — 4 Cod. Cass. iii,

fol. 74 • El^ "'^i Discipulum demonstravit ? Qui, etc. — * Joan. m, 3i. —

f"
Ibid. 29. — Cod. Cass. 11, fol. 198 : Ergo discipulus estqui stat, et audit

magistvum. Et ideo , etc. Idem habet Cod. Cass. 111, fol. 74. — 7 Psal. i, 10.
 SERMO CCXCIII , IIV WAxALI JOAW. bAPT. 659
iii tempore conservis cibaria ; sed unde et ipse vivat, non
ut de ipso illi vivant. Nam quid est proferre in tempore
cibaria^ , nisi proferre Ghrislum, laudare Christum, com-
mendare Christum ,
praedicare Christum.? hoc est, pro-
ferre in tempore cibaria. Nam ut esset ipse Ghristus ci-
baria , jumentorum suorum, natus in praesepi positus est.

/VVV^ V«/\l% V%rV%' 1VV^* VVVV V-VVV «(Vl/V %/\/V%/ VVVV VVVV t/%/%/V VVVV ««VVV'Vl/^

SERMO ccxciir.

In Natali Joannis BaptisUe, VII.

I. Sancti Joannis, cujus nativitatem, cum Evangelium

legeretur , mirantes audivimus, solemnitatem hodie ce-
lebramus. Quanta est gloria judicis, si tanta est prseconis ?

Qualis est venturus via , si talis est qui praeparat viam?

Nativitatem Joannis quodam modo consecratam observat
Ecclesia : nec invenitur uUus in Patribus , cujus nativita-
tem soleraniter celebremus celebramus Joannis cele- : ,

bramus et Christi hoc vacare non potest , et si forte a

:

nobis pro tantse reidignitate minus explicatur, fructuosius

taraen et altius cogitatur. Nascitur Joannes de anicula
sterili , nascitur Christus de juvencida virgine. Joannem
parit sterilitas , Christum integritas. In nativitate Joannis
setas congrua non erat parentalis, in nativitate Ghristi

complexus non extitit maritahs. lUe Angelo praedicante

nunliatur^ iste Angelo nuntiante.concipitur. Non creditur
Joannes nasciturus , et fit pater rautus : creditur Chris-
tus , et fide concipitur. Fit prius adventus fidei in cor vir-
ginis , et sequitur foecunditas in utero matris. Et tamen
' Matlh. XXIV, 45. — ^ Alias 5 ex Vignerianis.
 »

560 S. AtlGUSXIlNl El'15C0I'l

prope cadem verba sunt Zachariae dicentis, cum Angelus

Joannem nuntiaret « Pcr quid cognoscamhoc? Ego enim
:

» sum senex, et uxor mea jam processit in diebus suis » :

et.Mariae sanctse Angelo nuntiante partum ejus futurum,

« Quomodo fiet istud ,
quoniam virum non cognosco ? »

Pene eadem verba. lUi dicitur : « Ecce eris tacens, nec

» potensloqui quousquefiant hsec, propter quodnon cre-
» didisti verbis meis quse adimplebuntur tempore suo
,
' .

lUi autem, « Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus

» Altissimi obumbrabit tibi ;
propterea quod nascetur ex
» te sanctum, vocabitur Fihus Dei. » Ille corripitur, illa
instruitur.Illi dicitur Quianon credidisti: ilhdicitur Ac-
: :

cipe quod quaesisti. Propemodum eadem verba sunt « Per :

» quid cognoscam hoc? et, « Quomodo fiet istud? » Sed

eum qui verba audiebat et cor videbat, non latebat. lu ,

utriusque verbis cogitatio latebat sed homines, non An- 5

gelum latebat imo non latebat eum, qui loquebatur per

:

Angelum. Postremo nascitur Joannes dum jam lux mi- ,

nuitur, et nox incipit crescere nascitur Christus dum : ,

nox accipit delrimentum, et dies augmentum. Et tanquam

hoc signum nativitatis amborum Joannes ipse respiciens,
dicit « Illum oportet crescere, me autem minui'^. Pro-
:

posuimus inquirenda , et discutienda praediximus : sed

hoc praelocutus sum, et si omnibus tanti mysterii sinibus
perscrutandis non sufficimus^ vel facultatc, vel tempore j

melius vosdocebit qui loquitur in vobis , etiam absenti-

bus nobis, quem pie cogitatis, quem corde suscepistis,
cujus templa facti estis.

II. Videtur ergo Joannes interjectusquidam limes Tes-

tamentorum duorum, Veteris et Novi. Nam eum esse, ut
dixi, quodam modo limitem Dominus ipse testaturdicens :

« Lex et Prophetse usque ad Joannem Baptistam ^. » Sus-

^ Luc. i, i8-2o. —• » Joan. ui, 3o. — 3 Luc. xvi, 16.

 1,

SERMO CCXCUI, IN natAli joan. bapt. 56

tinet ergo personam vetustatis, et prcieconium novitatis.
Propter personam vetustalis, de senibus nascitur : propter
personam novitatis , in visceribus matris Propheta decla-
ratur. Nondum enim natus ad sanctpe Mariae adventum
exultavit in utero matris. Jam ibi designatus erat, desig-
natus antequam natus : cujus prrccursor esset ostenditur,
antequam abeo videretur. Divina sunt hsec, et mensuram
humanse fragilitatis excedunt. Postremo nascitur, accipit
nomen hngua solvitur patris. Refer quod factum cst ad
,

significantem imaginera rerum tantum quod factum est :

ne non factum putes quoniam quid significaret forsitan

,

dices. Hoc quod factum est, refer ad significationem re-

rum , et vide magnum mysterium. Zacharias tacet, et
amittit vocem , donec Joannes nasceretur pr?pcursor Do-
mini, et aperiret vocem. Quid est silentium Zacharise ,

nisi prophetia latens, et ante prsedicationem Christi quo-

dam modo occulta et clausa ? Aperitur ilhus adventu, clara
fit venturo eo qui prophetabatur. Hoc est apertio vocis

Zachariae in nativitate Joannis ,

quod est discissio veli
in cruce Christi. Joannes ipsum nuntiaret, Zacha-
si se

rioe os non aperiret. Solvitur hngua quia nascitur vox, :

nam Joanni jam prsenuntianti Dominum dictum est « Tu :

» quis es? » Et respondit : « Ego sum vox clamantis in

» eremo*. »

Vox Joannes, Dominus autem « In principio erat

III.

» » Joannesvoxad tempus
Verbura-. Christus Verbum ,

in principio seternum. Tolle Verbum quid est vox? Ubi ,

nuilus est intellectus, inanis est strepitus. Vox sineverlo

aurem pulsat, cor non aedificat. Vcrumtamen in ipso corde
nostro redificando advertamus ordinem rerum. Si ccgilo
quid dicam ,
jam verbum cst in corde meo : sed loqui ad
te volens, qurero qucmadmodum sit etiam in corde tuo,
' Joan. IV, 23. — ^ Id. i, i.

Gxxvii. 36
 ;:

562 S. AUGUSTllVl EVISCOPI

qnod jam cstinmeo. Hoc quaerens quomodo ad te perve-

niat et in corde tno insideat verbum quod jam est in
,

corde meo , assunio vocem, et assumpta voce loquor tibi

sonus vocis ducit ad te intellectum verbi : et cum ad te

duxit sonus vocis intellectum verbi , sonus quidem ipse

pertransit; verbum autemquodad te sonus perduxit, jam
est in corde tuo nec recessit a meo. Sonus ergo, Iransacto
,

verbo ad te, nonne tibi videtur dicere sonus ipse ; a Illum

» oportet crescere, me autem minui *
? » Sonus vocis stre-

puit in ministerium, et abiit, quasi dicens : « Hoc gau-

» dium mcura completum est^. » Verbum teneamus,
verbum medullitus conceptum non amittamus. Vis videre
vocem transeuntem et Verbi Divinitatem manentem? ,

Baptismus Joannis modo ubi est? Ministravit, et abiit.

Christi nunc baptismus frequentalur. Omnes in Chrislum

credimus , salutem in Christo speramus : hoc sonuit vox.
Nara quia discernere difiicile est a voce \erbum , et ipse
Joannes putatus Vox verbum putata est sed
est Christus. :

agnovit se vox, ne offenderet verbum. « Non sura inquit, ,

» Ghristus, nec Elias, nec Propheta, » Responsum est :

« Tu ergo quis es? Ego sum inquit, vox clamantis in ,

» eremo. Parate viam Domino. Vox clamantis in eremo^,»

vox rumpentis silentium. « Parate viam Domino, » tancjuam
diceret Ego ideo sono, ut illum in cor introducam
: :

sed quo introducam non dignatur venire, nisi viam prce-

paretis. Quid est « Viam parate, » nisi congrue suppli-
:

cate? Quid est « Viam parate, » nisi humihter cogitate?

:

Ab ipso accipite humihtatis exemplum. Putatur Christus,

dicit se non esse quod putatur ncc ad suum falsum er- ,

rorem assurait ahenura. Si diceret Ego sura Christus ;

quara faciUirae crederetur, qui antequam diceret, crede-

batur ? Non dixit : agnovit se, distinxit se , humihavit se.

' Joan. III, 3o. — ' Ibid. 29. ^ ^ Id. i, 20, etc.
 ,

SERMO CCXCUI , IN WATALI JOAN. BAPT. 563

Vidit ubi liabcrct salutem : luccruam sc iQlellexit, et ne
extingueretur vento superl)ia3 timuit.

IV. H;«c enim dispositio placuit Deo , ut tantie gratiae

liomo testimonium perliiberet Christo, qui posset putari
Christus. Denique « In natis mulierum, sicut dixit ipse
» Christus, nemo exurrexit major Joanne Baptista^ » Si

hoc homine nullus erat major homo, qui major est illo,
plus est quam homo. ]Magnum testi-monium Christi de se
ipso , sed lippientibus et infirmis ocuhs parura de se tcs-
diem expavescunt , lucernam
tificatur dies. Infirmi oculi
luccrnam dies venturus. Sed in
ferunt. Ideo praeniisit
corda fidehum lucernam praemisit, ad confundenda corda
infidehum. « Paravi, inquit, lucernara Christo meo^ : »

Deus Pater in prophetia loc[uens : « Paravi lucernam

» Christo meo : » Joannem Salvatori praeconem, judici
praecursorem venturo, futuro amicum sponso. « Paravi
» inquit, lucernam Christo meo. » Quare parasti ? « Ini-
» micos ejus induam confusione : super ipsura autem
» florebit sanctificatio mea^. » Quomodo per hanclucer-
nam inimici ejus induti sunt confusione? Evangehum
perscrutemur. Calumniantes Judaei Domino dixerunt :

« Inqua potestate ista facis? Si tu cs Christus, dic nobis

» palam. » Causam quaercbant, nonfidem-, unde insidia-
rcntur, non unde liberarentur. Denique qui corda eorura
vidit, attenditc quid respondit confusurus eos de lucerna.
« luterrogo, inquit, etiara vos unum sermonem. Dicite
» mihi : Baptisma Joannis unde est? De coelo an ex ho-
,

» minibus*?» lUi continuo repercussi, et quamvis te-

nuiter radiante die, ad palpandum compulsi, quoniam
claritatem illam speculari non potcrant, ad sui cordis te-
nebras confugerunt, et ibi secum turbari cceperunt, of-

' MalUi. XI, n. — ' Psal. cixxi, 17. — ^ Ibid. 18. — 4 Matth. xu,
23-25.
3G.
 ,

564 S. AUGUSTIWI EPISCOPl

lendentes et ruentes. « Si dixerimus , « inquiunt , ( hoc

apud se ipsos, ubi cogitabant , sed quo ille cernebat) :

« Si dixerimus, in([uiunt ; De coelo est, dicet nobis :

)) Quare ergo non enim testimonium credidistis ei ? » Ipse

perhibuerat Christo Domino. « Si autem dixerimus Ab :

» hominibus, lapidant nos popuH » quia propheta :

maGiius Joannes habebatur. Et dixerunt « Nescimus. » :

Nescitis in tenebris estis lumen amittitis. Quanto enim

: ,

mehus , si forte tenebrae in corde humano versantur, lu-

men admittere, nonamittere. Ubidixerunt: «Nescimus:»
ait Dominus Nec ego dico vobis in qua potestate ista
: «

» facio. » Scio enim quo corde dixeritis « Nescimus, » :

non volentesdoceri, sed timentes confiteri.

V. Hsec divina dispensatio (quantum homo perscrutari
potest mehor melius inferior inferius) haec divina dis-
, , ,

pensatio magnum nobis insinuat sacramentum. Venturus

enim erat Christus in carne, non quicumque, non Ange-
ius, non legatus; sed « Ipse veniens salvos facieteos^ »
Non erat quicumque venturus et tamen quomodo erat :

venturus? In carne mortali nasciturus , infans parvulus

futurus ponendus cunis involvendus lacte
, in praesepi , ,

nutriendus, per setates augendus, postremo etiam morte

pcrimendus. Haec ergo omnia humilitatis indicia et nimise
humiiitatis est forma. Cujus haec humihtas ? Excelsi. Quam
excelsi? Noli quaerere in terra , transcende et sidera. Cum
ad coelestes exercitus Angelorum veneris audies ab eis , :

Transi et nos. Cum veneris ad Sedes Dominationes ,

Principatus , Potestates , audies : Transi et nos , et nos

facti sumus : « Omnia per ipsum facta sunt -. » Univer-
sam transcende creaturam, quidquid conditum est, quid-
quid institutum , mutabile, sive corporeum, sive incor-
poreum •, cuncta transcende. Videndo nondum potes,
' Isai. XXXV, 4- — ' •fo^"' *' ^*
 ,

SERMO CCXCIII , IN NAxALI JOA,N. UAPT. 565

crcdendo transcendc : perveni ad Crcatorem, et interim
fide antecedente te , (jure perducit te, perveni ad Creato-
rom. Il)i vidc : « Tn principio erat Verbum*. » Non enim
aliquando factum est : sed in principio erat. Non quo-
modo creatura, de qua dicitur : « In principio fecit Deus
» ccelum Hoc quod in principio erat non
et terram"^. » ,

cstquando non erat. IIoc ergo quod « In principio erat ^

))et verbum erat apud Deum, et ipsum Verbum Deus

» erat omnia per ipsum facta sunt, ct sine ipso fac-

: ct
» lum » et « In quo est vita quod factum cst, »
est niliil :

venit ad nos. Ad quos? ad dignos? Absit-, sed ad indignos.

Etenim « Christus pro impiis mortuus est^, » et indignis,
sed dignus. Nos enim indigni quorum misereretur, sed
dignus ille (|ui misereretur, cui diceretur « Propter mi- :

» sericordiam tuam, Domine, libera nos. » Non propter

pr?ecedentia nostra merita , sed « Propter misericordiam
» tuam , Domine, libera nos ^ et propitius esto peccatis
» nostris propter non propter raeritumnomen tuum'', »
nostrum. Nam non propter meritum peccatorum, sed
« Propter nomen tuum. » Nam meritum peccatorum

non ulic[ue praemium, sed supplicium. Ergo « Propter

» nomen tuum. » Ecce ad cjuos venit, ecce cjuantus ve-

nit. Ad nos ille quomodo venit? « Verbum piane caro

» factum est, ut inhabitaret in nobis^. » Si enim in sua
Divinitatetantummodo veniret cjuis eum ferret? cjuis ,

eum caperet? quis susciperet? Sed suscepit quod nos era-

mus ne remaneremus cjuod eramus sed quod nos era-
, :

musnatura, non culpa. Quia enim ad homines homo,

non tamen cjuia ad peccatores peccalor. De duobus istis
natura humana et culpa humana , unum suscepit , aliud
sanavit. Nara si ipse susciperet nostram iniquitatem , et

^ Joan. I, I. — 2 Qeri. i, i. — 3 Roui. v, 6. — 4 Psal. lsxviu, 9. —

5 Joan. 1, 14.
 :

566 S. HJGUSTINI EPISCOPI

Suscepit lamen ferendam et
ipse qu.Treret Salvatorem.
sanandam, non autem habendam ethomo apparuitinter :

homines, latens Deiis.

VI. Quis ergo testimonium huic perhibeat diei latenti
in quadam nube carnis? Da lucernam, testetur cliem ^ sed
hanc lucernam auge, ut quisquis plus illa fuerit, dies sit

« In natis mulierum non exurrexit major Joanne Bap-

» tista*^. » O ineffabihs dispensatio ! Ego, fratres, cum
haec cogito, multum mirorquoddicit Joannes de Christo,
teste Evangeho « Non sum dignus, inquit, corrigiam
:

» calceamenti ejus solvere-. » Quid humilius dici potest?

Quid excelsius Christo? quid humilius crucifixo? « Qui

» habet sponsam, sponsus est amicus autem sponsi stat,
;

» et audit eum, et gaudio gaudet propter vocem sponsi^, »

non propter suam. « Nos, inquit, de plenitudine ejus
» omnes accepimus ^. » Quanta dicit de Christo, quara

prseclara! quam excelsa, quam digna! Si tamen de illo

aliquid ab aliquo digne dicitur. Et tamen non ambulat
inter Discipulos Domini non eum secutus est, ut Petrus,
,

ut Andreas, ut Joannes, et caeteri. Sed Discipulos sibi

ipse etiam congregavit , et constituto hic licet Domino

cum Discipulis suis , habebat Discipulos et Joannes. Di-

cebantur Discipuli Joannis. Dicebatur ipsi Domino : « Quare

» Joannis discipuh jejunant , discipuU autem tui non je-
» junant *? » IIoc erat procul dubio necessarium praecur-
sorifideli, ab eo Christum praedicari qui posset aemulus
credi. Habebat discipulos Joannes, habebatet Christus,
quasi extra docebat , sed testis inhaerebat. Ideo « In natis
» mufierum nerao exurrexit major Joanne Baptista. »
Fuerunt Prophetse, habuerunt discipulos sed non prse- ,

sente Christo. Fuerunt postea magni Apostoli sed quia ,

• Matth. XI, II. — » Joan. i, 27. — 3 ],] j,,^ 29. — 4 M. i, 16. —

5 Marc. u, 18.
 ,:

SERMO CCXCIII, IN NATALI JOAN. BAPT. .^G?

Discipuli Chrisli , non quia discipulos potuerunt habere

cumChristo. Ilabet ille discipulos, congregat , baptizat
quid putamus, foris, an intus? Imo vero reipsa intus, ut
tanquam homo a Deo hheraretur^ specie quasi fbris, ut
testis crederetur. Intendc hoc ipsum : perhibebant Do-
mino teslimonium, verbi gratia, Petrus, Andreas, Joannes
et CcTEteri ^ cum dicerelur eis : Laudatis quem sequimini
pr^edicatis cui adhaeretis. Veniat lucerna confundens ini-

micos, coUigat Discipulos. Habet Christus, habet et

Joannes. Baptizat Christus, baptizat et Joannes ; et ve-
nitur ad Joannem , et dicitur ei : « Ille , cui testimonium
)) pcrhibuisti, ccce baptizat, et omnes veniunt ad eum ^ : »

ut quasiaemulus invidiae de Christo ahquid mah loquerc-

tur. Sed ibi lucerna ardet tutius, ibi splendet clarius , ibi

vegetatur, quanto distinctius , tanto securius. « Jam , in-

)> t[uit, dixi vobis, quia ego non sum Christus. Qui habet
)> sponsam , sponsus est : qui de coelo venit, super omnes
)) est-. » Tunc ilH credentes Christum admirabantur,
tunc vcro inimiciconfundebantur, quando quodam modo
compellebatur praedicare, qui credi poterat invidere. Co-
gitur enim Dominum servus agnoscere , cogitur creatura
Crcatori testimoniura perhibere : nec cogitur, sed Ubenter
facit. Amicus est enim, non invidus : nec sibi, sed sponso
zelat.

VIL
Faciunt hoc amici sponsi; etest quaedam in nup-
tiis humanis solemnitas, ut exceptis ahis amicis, etiam
paranymphus adhibeatur, amicus interior, conscius se-
creti cubicularis. Sed hie interest, et plane multum hi-
terest. Quod in nuptiis humanis homo homini paranym-

phus est, hoc est Joannes Ghristo, et idem Deus Christus

sponsus, mediator Dei et hominum sed in quantum homo. ;

Nam in quantura Deus non mediator, sed sequahs Palri,

' Joan. ui, 26, — ^ Ibid. 29-3c.
 ,

568 S. AUGUSTINl EPISCOPI

hoc idem quod Pater , cum Patre unus Deus. Quando

ossGt ista sublimitas mediatrix, a qua multum longe dis-
juncti jacebamus? Ut medius sit, aliquid assumat quod
non erat sed ut perveniamus maneat quod erat. Ecce
; ,

cnim Deus super nos ecce nos infra illum et multa in-
, ,

terjacent spatia maxime peccati intervallum longe nos

,

tlistinguit atque abjicit. In hac tanta distantia cum ve-

niendum esset ad Deum qua venturi eramus ? Ipse Deus,
,

Dcus manet accedit homo Deo et fit una persona ut

: , ,

sit non semi-deus, quasi parte Dei Deus, et parte hominis

homo^ sed totus Deus et totus homo Deus liberator, ;

homo mediator ut per illum ad illum non per ahum

; ,

nec non ad illum sed per id quod in illo non sumus ad

•, ,

illum per quem facti sumus. Ideo Apostolus quamvis

Christum noverit Deum-, nam ipse de iUo dixit, cum de
Judaeorum praecedentibus meritis loqueretur : « Quorum
» patres, et ex quibus Christus secundum carnem ,
qui
» est super omnia Deus benedictus in ssecula * : » cum
ergo sciret illum Deum, et super omnia Deum ^ ac per
hoc utique super omnia, quia per iRum facta sunt omnia;
ventum est ut commendaret mediatorem et non dixit ,

Deura-, non enim per hoc mediator est quod Deus est; ,

sedper hocmediator, quia factus esthomo. Ipsa esthbe-

ratio noslra. « Unus enim Deus. » Quia utique Gatliolici
auditis, instructi auditis, vigilanter auditis:« UnusDeus: »
numquid solus Pater? numquid sokis Fihus.^ numquid
solus Spiritus sanctus? Sed utique Pater, et FiUus, et
Spiritus sanctus unus Deus. Ergo, « iJnus Deus, unus et
» mediator Dei et hominum homo Christus Jesus -. » Si

diceret Unus Deus unus et mediator Dei et hominum

: ,

Christus Jesus, tanquam minor Deus intelligeretur. Ete-

nim ab illa Trinitatis Deitate quasi separaretur, si unus
' Roni. IX, 5. — »1 Tim. u, 5, et Beda ibid.
 ,

SERMO CCXCIII , IN NATALI JOAN. 15.\rT. oGO

Deiis, iiniis et mediator Dei et hominum Jcsus Christus,
t|uasi non illc Dcus f[ui unus diceretur. Scd quia in iini-
tatc Dci, ibi Pater, ct Filius, ct Spiritus sanctus -.
unita-
tem teneat divinitas, medietatem suscipiat humanitas.
VIII. Hac mcdictate reconciliatur Deo oranis gcncris
humani massa ab illo pcr Adam alienata. « Per Adam cnim
» pcccatum intravit in mundum , et per peccatum mors,
» et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes pec-
)) caverunt'. » Quis hinc erueretur? quis ab hac massa
irae ad misericordiam distingucrctur? « Quis enim te dis-

)) cernit.? Quid autem habes ([uod non accepisti'^? » Noii

ergo nos discernunt merita , sed gratia. Nam si merita
debitum est : si dcbitum est, gratis non cst : si gratisnon
cst, gratia non est. Hoc ipsc Apostolus dixit « : Si autcm
» gratia, jam non cx operibusj ahoquin gratia jam non
M estgratia'. » Per unum salvamur, majores, minorcs,
senes ,
juvencs, parvuJi, infantes, per unum salvamur.
« Unus cnim Deus, unus et mediator Dei et hominum
» homo Ghristus Jesus. Per unum hominem mors, ctper
» unum resurrectio mortuorum. Sicut in Adam omnes
)) moriuntur, sic et in Christo onincs vivificabuntur'*. »

IX. Hic ahquis occurrit, Quomodo « Om-

et dicit mihi :

» nes? » Qui crgo in gehennam mittendi sunt, qui cum

diabolo damnabuntur, qui aeternis ignibus torqucbuntur?
Quomodo « Omnes et omnes? » Quia nemo ad mortem

nisi Adam, nemo ad vitam nisi per Christum. Si essct

per
aUus per quem veniremus ad morlem, non omnes in Adam
morercntur. Si esset alius per quem venircmus ad vitam,
non omnes in Christo vivificarentur.
X. Quid ergo, ait aliquis, ct infans indiget libcratore?

Plane indiget : testis est mater fidehter currens cum par-

» Rom. V, 12. — 'I Cor. iv, 7, — 3 Koni, xi, G. — 4 i Tiin. 11, 5, of
1 Cor. XV, 21, 22.
670 5. A.UGUSTINI EPISCOPI

vnlo baptizando ad ecclcsiam. Testis est ipsa mater Eccle-

sia suscipiens parvulum abluendum , et aut liberatum di-
mittondum, aut pietate nutriendum. Quis audeat dicere
tcstimonium contra tantam matrem ? Postremo et in ipso
parvulo miseriaa ipsius Quantum potest,
testis est fletus.

testatur natura infirma, parum intelligens-, non incipit a

risu, incipit afletu. Agnosce miserum, porrige auxilium.
Omnes misericordioe visceribus induantur. Quanto minus
pro se ipsi possunt, tanto misericordius pro parvulis nos
loquamur. Auxilium rerum suarum tuendarum Ecclesia
solet prsebere pupillis : omnes loquamur pro parvulis, ab
omnibus eis prsebeatur auxilium , ne perdant coeleste pa-
trimonium^Et propter illos Dominus illorura parvulus
faclus est. Quomodo ad ejus liberationem non pertinue-
runt, qui pro iilo primi occidi meruerunt?
Xl. Postremo de ipso Domino Salvatore , cum ejus na-
tivitas Vocabunt
proxima praenuntiaretur, dictum est : «

» nomen cjus Jesum ipse enim salvum faciet populum

:

» suum a peccatis eorum^. Jesum teneraus, interpre- -?

tationem nominishujushabemus.Quare Jesus, quodlatine

Salvator dicitur^, quare Jesus? « Ipse enimsalvura faciet
» populum suum. » Sed salvum fecit populum suum in
manu potenti Moyses, et in adjutorio Excelsi a perse-
cutione et dominatione iEgyptiorum : fecit salvum po-
pulum suum Nave a persecutoribus bellisque
et Jesus
gcntium fecerunt salvum populum Judices, eum ab Al-
:

lophylis liberantes-, fecerunt et Reges a dominatu cir- ,

cumquaque obiatrantium gentium liberantes. Non sic

salvat Jesus; sed « A peccatis eorum. Vocabunt nomen

» ejus Jesum. » Quare? « Ipse enim salvum faciet popu-
» lura suura. » Unde? « A peccatis eorum. » Nunc de
'
Vidc Serm. clxxvi, n. 2. — » Matth. i, 21. — ^ Vide Serra. clxxiv,
cap. 6 et seqq.
 SERMO CCXCITI, IN NATALI JOAN. BAPT. 571
parvulointerrogo, afrertiir ad ecclesiam faciendiis Chris-
tianus^ bapti/.nndus, puto (|uia idoo ut sit in populo Jesu.
Cujus Jesu? Qui Salvum facit populum suum a peccalis
«

)) eorum. » Si non liabet quod in illo salvctur, aufcratur

hinc. Quare non dicimus matribus Auferte hinc istos :

parvulos? Jesus nam([uc Salvator est si non habcnt isti :

quod in illis salvetur, auferte hinc eos. « Non est opus

)) sanis medicus, sed male habentibus^. » Audebit mihi
quisquam in hoc parvuli discrimine dicere Mihi est Je- :

sus Ifuic non est Jesus. Ergo tibi est Jesus huic non est
, ,

Jesus? non venit ad Jesum? non pro illo respondetur ut

credatin Jesum? alterum baptismuminstituimus parvulis,
in quo non fit remissio peccatorum? Plane si iste parvulus
pro se loqui posset vocem contradicentis refelleret et
, ,

clamaret Da mihi vitam Christi in Adam mortuus sum,

: :

da mihi vitam Christi In cujus conspectu mundus non

: <(

)) est, nec infans, cujusestuniusdiei vita super terram'^. ))

Istis gratiam non negaret, nec (|ui de suo daret. Fiat

misericerdia cum miseris. Ut quid eorum innocentia ultra
modum laudatur? Inveniant Salvatorem , nondum sen-
tiant adulatorem. Nos plane in tanto intantium periculo
nec disputare debemus, ne eorum salutem vel disputando
dilferre videamur. AfTeratur, abluatur, liberetur, vivifi-
cetur. (( Sicut in Adam omnes moriuntur, sic in Christo
n omncs vivificabuntur. )> Non invenit ([ua veniret in
hujus soeculi vitam non inveniet qua
, nisi per Adam :

evadat futuri sfeculi pccnam nisi per Christum. Quid ,

claudis unicam januam? « Unus enim Oeus^ unus et me-

)) diator Dei et hominum homoChristus Jesus. » Audi,
clamat libi « Non est cnim opus sanis niedicus, scd male
:

» habentibus. Quare istum sanum dicis, nisi quia medico

contradicis?
' Mattli. VI, 12. — ' Job. xiTj 4» juxta lki.
 ,,

572 S. AUGUSTINI EnSCOPI

XII. Ita-ne , inquit , et Joannes , dc f|iio loquebaris

cum peccalo natus est? Invenisti plane prreter peccatum
natum, quem invenis praeter Adam natum. Non aveliis
hanc sententiam de maniljus fidelium « Per unum ho- :

« minem mors, et per unum resurreclio mortuorum. Si-

» cut in Adam omnes moriuntur, sic et in Christo omnes

» vivificabuntur. Per unum hominem peccatum intravit

)) in mundum , et per peccatum mors , et ita in omnes
)) homincs pertransiit^. )) Si verba mea haec essent, posset
a me haec sententia dici expressius? posset evidentius?
posset plenius? « Ita in omnes homines pertransiit, in quo
)) omnes peccaverunt. » Jam tu excipe Joannem : si se-
paraveris ab hominibus, si separaveris ab illo tramite
huraanae propaginis, si separaveris a complexu masculi
et foeminae , etiam ab ista sententia separabis. Nam ille

qui voluit ab ea esse separatus ,

per virginem est venire
dignatus. Ut quid me cogis discutere merita Joannis? In
utero Dominum salutavit ; sed puto quia eum salutavit

a quo salutem desideravit. Non quaerit tuam perniciosis-

simam defensionem. Veiiienti Domino ad baplismum
suum conscius communis infirmitatis ait
, « Ego a te :

)) debeo baptizari -. Veniebat enim Dominus ad com-

))

mendandam etiam in baplismo humibtatem ad ipsius ,

sacramenti consecrationem. Quia sic suscepit baptismum

juvenis, quemadmodum infans circumcisionem. Suscepit
commendanda medicamenta non vuhiera. Ille autem ,

quare diceret Ego a te debeo baptizari,

: mundus ab ))

omni penitus noxa si non in eo erat quod sanaretur, si

,

non in eo erat quod mundaretur? Ille se dicit debitorem,

et tu eum purgas, ne debita relaxentur. « Ego a te ,
in-
)) quit , debeo baptizari : )> opus est mihi , necessarium
est mihi. Et hoc illi ibi praestitum est. Quando enim Do-
' Roni. V, 12, etc. — ' Matth. iii, i^.
 :

3ERM0 CCXCIV , IN watali guddejstis. 573

minus iii acpam, non illc prretcr aquam. Quidplurihus?
Ccsset dcinccps , si ficri potest , contrarius disputator^
quia et praeconem suum liberavit ipse Salvator.

'V\'V\ VVVk Vi/V« VVV\ VV\\ Vl/V% VVV%

> \AA^ ^VV^^ «VVV^ VVV% «VVVi '^^

SERMO CCXCIV.

Habitus in basilica Majorum y in JSatali Martyris

Guddentis j V. Kalendas Julii.

l)c baptismo parvulorum, contra Pelagianos.

I. In Natali sancti Joannis inter caetera quae dicenda

videbantur, ad baptismum parvulorum noster scrmo de-
ductus est : et quia jam prolixus crat et de illo tcrmi- ,

nando cogitabatur, non tanta dicta sunt de tanta quaes-

tione, quanta in tanto periculo a sollicitis dici debuerunt.
Soliicitos autcm nos facit, non ipsa sentenlia jam olim in
Ecclesia catholica summa auctoritate fundata sed dispu- ,

tationes quorumdam quae modo crebrescere, et multorum

animos evcrtere moliuntur. Hodic ergo, adjuvante Do-
mino, placuit nobis hinc loqui. Diem quideni solemnem
Martyris celebraraus sed major causa est omnium fide-
;

lium, quam tantummodo Martyrum. Non enim omncs

fidcles iam Martyres, sed illi ideo Martyres, quia fidelcs.
Videamus ergo quid ab eis proponatur, quid eos movct
(|uoniam et dc ipsis non tam refellendis quam sanandis

cogitare debemus.

' Alias i4 tle vcrbi? Apostoli.

 ,

674 S. ALGIJSXIM El'lSCOl'1

II. Conccdnnt parvulos baptizari cporlere. Non ergo

quaestio est inter nos ct ipsos , utrum parvuli baptizandi
sint j sed de causa qua?ritur, quare baplizandi sint. Hoc
ergo quod concedunt, sine ulla cum ipsis dubitatione te-
neanms. Baptizandos esse parvulos, nemo dubitat. Nemo
dubitet, quandonecilli hinc dubitant, quiex parte aliqua
contradicunt. Sednos dicimus, eos aliter salutem et vitam
aeternam non habituros, nisi baptizentur in Christo : illi

autem dicunt non propter salutem, non propter vitam

aeternam sed propter regnum coelorum. Quid sit hoc
,

dum exponimus ut possumus, parumper attendite^ Par-

vulus, inquiunt, etsi non baptizetur, merito innocentiae,
eo quod nuUum hal^eat oranino, nec proprium nec ori- ,

ginale peccatum, nec ex se, nec de Adam tractum, necesse

est , aiunt, ut habeat salutem et vitam aeternam, etiamsi
non baptizetur ; sed propterea baptizandus est , ut intret
etiam in regnura Dei, hoc est, in regnum coelorum. Si
discutiendum est hoc , discutiendum est utique propter
illos, non propter enim nostrisunt, permoti
nos. Fratres
sunt profunditatc quoestionis; sed regi debuerunt guber-
naculo auctoritatis. Cum enim dicunt, non esse baptizan-
dos salutis et vitae aeternae percipiendae causa , sed tan-
tummodo regni coelorum et regni Dei •, baptizandos qui-
dem f atentur sed non , propter vitam oeternam , sed
propter regnum coelorum. Quid de Habe- vita aetcrna?
bunt, inqulunt. Quare habebunt ?Quia nullum peccatum
habent, et ad damnationem pertinere non possunt. Ergo
est vita aeterna extra regnum coelorum?
III. Primus hic error aversandus ab auribus, extirpan-

dus a mentibus. Hocnovum in Ecclesia, prius inauditum

est, esse vitam aeternam prseter regnum ccelorum , esse

' Cod. Cass. vu, fol. 280 : QuiJ dicant, dico parvulus, inquiunt, nierito
inuocentiae suse, etc.
 ,

SERMO CCXCIV , la ^ATALl GODDENTIS. 575

salutem fiptcrnam prseler rognum Dei. Primo vitlc, IVater,

nc forte hinc consentirc nohis deheas, quisquis ad regnum

Dei non pcrtinet, eum ad damnationem sine duhio per-
linere. Venturus Dominus, et jmhcaturusdc viviset mor-
tuis, sicut Evangelium Jo([uitur, duas partcs facturus est,

dcxtram, ct sinistram. Sinistris dicturus : « Ite in igncm

» aeternum , (jui paratus est diaholo et angelis ejus. »

Dextris dicturus : « Venite, henedicli Patris mei, pcrcipitc

» regnum, ([uod vohis paratum est ah origine*mundi ^ »

Hac regnum nominat, hac cum diaholo damnationem.

Nullus relictus est medius locus , uhi ponere queas in-
fantcs. De vivis et mortuis judicahitur : alii erunt ad dex-
tram, ahi ad sinistram non novi aliud. Qui inducis mc- :

dium recede de medio non teoiFendat qui dextram

, :

([uaerit. Et te ipsum admoneo recedede medio, sed noli :

in sinistram. Si ergo dextra erit et sinistra et nullum ,

medium locum in Evangeho novimus ccce in dextra :

regnum ca-lorum est « Percipite, in(juit, regnura. » Qui :

ihi non est, in sinistra est. Quid erit in sinistra? « Ite in

» ignem oeternum. » Indextra ad regnum utique reter- ,

num in sinistra in ignem aeternum. Qui non in dextra

; ,

procul duhio in sinistra ergo qui non in rcgnd procul :

,

duhio in igne ceterno. Ccrte habere potest vitam a3ternam,

qui non hapti/.atur ? Non erit in dcxtra , id est , non erit

in regno. Vitam aeternam compulas ignem sem[Mternum?

Et dc i[3sa vita aeterna audi cxpressius , ([uia nihil aliud
est regnum quam vita aeterna. Prius regnura nominavit
sed in dextris •, ignem aeternum in sinistris. Extrema au-
tem sententia , ut doceret quid sit rcgnum , et quid sit

ignis aeternus. « Tunc, in([uit, ahihunt isti in amhustio-

» nem aelernam justi autem in vitam aeternant^. » Ecce
,

exposuit tibi quid sit regnum et quid sit ignis aeternus ,

|

• Maltli. x\v, 33-4o. — ' Ibid. 40.

 ,,,

676 S. AUGUSXINl EPISCOPI

ut quaiido confiteris parvulum non futurum in regno
fatearis futurum in igne oeterno. Regnum enim coelorum
est vita neterna.
IV. Nec aliud etiam apostolus Paulus cum terreret ,

homines, non parvulos, non baptizatos sed scelestos , ,

facinorosos, contaminatos, perditos; non eos terruitquod

erunt in igne sempiterno, quo sine dubio ibunt, si non
corrigantur sed tantum terruit, quia in regno non erunt,
5

ut cum viderint se perdere spem regni, non viderent esse

consequentem nisi poenam ignis seterni. « Nolite, inquit,
» neque fornic^tores neque idolis servientes
errare j ,

» neque adulteri neque molles neque masculorum , ,

))concubitores, neque fures, nequeavari, neque ebriosi,

))nec[ue maledici neque rapaces regnum Dei posside-
,

» bunt ^ Non dixil lUi et illi, tales et tales igni seterno

)) :

torquebuntur sed « Regnum Dei non possidebunt. »

5 :

Subtracta dextra, non remansit nisi sinistra. Unde autem

evadunt ab igne sempiterno? Non ob aliud, nisi quia
erunt in regno. Sequitur : « Et hsec quidem fuistis. » Et
unde jam non sunt ? Sed abluti estis sed sanctificati
« ,

» estis sed
, justificati estis in nomine Domini nostri Jesu
» Christi et in Spiritu
, Dei nostri. In nomine Domini

» nostri Jesu Christi'^. Non enim est aliud nomen sub

» coelo 5 in quo oportet salvos fieri nos ^, » nos omnes
pusillos cum magnis. Si autem salvos fieri oportet nos in
hoc nomine, sine hoc nornine procul dubio nec sahis erit,
qucie sine Christo promittitur parvuhs. Pace eorum dicam,

qui cuiquam salutem promittit sine Christo, nescio utrum

ipse salutem habere possit in Christo.

V. Deinde quserimus ab eis : Quid si ahquis dicat ,

par-
vulos merito innocentiae suse , sicut dicitis , atque immu-
nitatis ab omni dehcto, non solum habituros salutem. et
' 2 Cor. \i, 6-10. — * Ibid, 11. — 3 Act. iv, i2.
 SERMO CCXCIV , IH nAtAh ouddemis. 577
vitam seternam , sed et regnum Dei
unde apud vos defi- ;

nitum certumque est , non ha-

sinc baplismo regnuni Dei
bituros parvulos ut divideretis eis pro
^ arbitrio vestro, non
adjutores parvulorum, sed oppressores miserorum ut di- 5

videretis eis pro arbitrio vestro , et daretis eis salutem et

vitam seternam praeter regnum ccclorum? Alius benevo-
lentior vobis et misericordior, et ut putatis justior, totum
eis dabit, et vitam aeternam et regnum coelorum. Istum
quomodo Quoniam vos aliquando contra cvi-
superabitis ?

dentissimam auctoritatem ratiocinatio humana delectat 5

proferte ipsam regulam rationis vestrse, et asserite, quantis

viribus valuerilis, unde vincatur iste^ qui parvulis propter
merita innocentiae, propter nullam, sicut dicitis, culpam,
hoc est, originale peccatum dare voluerit etiam non
,

baptizatis , non solum vitam seternam verum etiam reg- ,

num coelorum : istum vincite. Ego sine praejudicio partes

hujus parumper suspicio , et dicam quod ipse non sentio •,

sed admoneo vos , ut acriorem adversarium videatis.

VI. Ecce existit nescio quis , et dicit : Parvulus non
habens ullura omnino peccatum , nec quod sua vita con-
traxit,nec quod de vita primi parenlis traxit habebit et ,

vitam seternam et regnum coelorum. Respondete, vincite

hominem resistentem vobis, qui aliter dividitis. Vos enim
dicitis Vitam quidem habebit iste non baptizatus seter-
:

nam sed non habebit regnum coelorum. Ille contra

, :

Imo etvitam et regnum ccelorum. Quare enim patrimo-

niura regni coelorum abripis innocenti? A. quo regnum
coelorum non acquiritur, profecto magno bono frau-
datur. Qnse est ista justitia? Dic quare? Quid olFendit
parvulus non baptizatus_, nullam habens culpam nec ,

suam nec de parente tractam? Quid ofTendit, dic mihi,

,

ut non intret in rcgnum ctrlorum, ut separetur a sorte

sanctorum , ut sit exul a societatc Angclorum? Videris
cxxvii. 37
578 S. AUGUSTIWl EPISCOPI
enim tibi misericors, cjuia noii ei auters vitam; dam-
nas tamen quem separas a regno coelorura. Damnas^:
non eum percutis, sed in exilium mittis. Nam et qui exu-
lant vivunt si sani sunt
, , in doloribus corporis non :

sunt, non torquentur, non carceris tenebris allligunlur :

haec illis sola poena est, non esse in patria. Si amalur pa-
tria, magna poena; si autem non amatur patria, pejor est

cordis poena. Parvum malum est in hominis corde ,

qui
societatem non quserit sanetorum , (jui non desiderat reg-
num Si non desiderat, poena est de perversi-
coelorum?
tate; autem desiderat, poena est de fraudata charitate.
si

Sed si, quod vis, parva sit pcena^ et ipsa parva magna est,
si nulla culpa est. Hic defende justitiam Dei. Quare vel

parva poena infligitur innocenti, in quo nuUum invenitur

omnino peccatum ? Dic contra istum adversarium qui ,

parvulis non baptizatis, misericordia et justitia niajore

quam tu, dare vult, non solum vitam aeternam, verum-
etiam regnum coelorum responde si potes sed rationem
: ,

affer hac enim te gloriari delectat.

:

VII. Ego istam quaestionem profundam sentio, et ad

ejus fundum riraandum vires meas idoneas non agnosco.
Libet me et hic exclamare quod Paulus « O altiludo :

» divitiarum ? » Parvulus non baptizatus pergit in damua-

tionem ( Apostoli enim verba sunt « Ex uno in condem- :

» nationem'^) non satis invenio dignam causara quia

:
,

non invenio, non quia non est. Ubi ergo non invenio in
profundo profundura ^, attendere debeo humanam infir-
mitatem, non damnaredivinam auctoritatem, Ego prorsus
exclamo, nec me pudet : « O altitudo divitiarumsapieutise
» et scientiae Dei ! quara inscrutabiha sunt judicia ejus,
» et investigabiles viae ejus ! Quis enira cognovit sensum
Cod. Cass. yn,
^ 280 Damnas eum, quem dissocias a socictate Sanc-
fol. :

toruni. Jam non eurapercutis , etc. ^ Rom. v, iG. —

^ Forieimdam. —
 SERMO CCXCIV , IN NATALI GUDDENTIS. 579
» Domini, aut quis consiliarius ejus iuit? aut quis prior
» dedit illi, et retribuetur ei? Quoniam ex ipso, et per
)) ipsum , et in ipso sunt omnia : ipsi gioria in saecula

)) saeculorum'. » Ego infirmitatem meam his verbis mu-

nio, ct hac cautcla circumseptus, adversus sagittas ratio-
cinalionum tuarum muratus assisto. Sed tu beliator, hoc
est, fortis ratiocinator, huic responde, qui tibi dicit :

Prorsus innocens parvulus, etimmunisab omni peccato,

etproprio et originah, non solum vitam aeternara habebil,
sed etiam regnum coelorum. Hoc est justum. Qui nihil
mah quare ahquid boni non habet? Sed scio, in-
habet ,

quis^, Unde scis? Quia Dominus dixit. Tandem venisli.

Non ergo quia tu ratiocinaris sed quia Dominus dixit. ,

Laudo plane hoc sanum est sicut homo non invenisti

, :

rationem fugis ad auctoritatem. Approbo, prorsus ap-

,

probo. Bene facis: non invenisquid respondeas, ad aucto-

ritatem fuge non ibi te persequor, non inde expello; imo
:

fugientem recipio et amplector.

YIII. Profer ergo auctoritatem, stemus in ea simul
contra communeni inimicum. Quia enim parvulus non
baptizatus non intrat in regnum coelorum et tu dicis et ,

ego. IUi igitur communi adversario, qui dicit non bapti-

zatum parvulum intraturum in regnum coelorum resis- ,

tamus ambo, ct adversus ejus insidiosissima jacula

scutum
fidci Cedant pauhsper conjecturae rationis
proferamus.
humanae, assumantur arraa divina. « Assumite, inquit
» Apostolus, armaturam Dei^ » Ecce simul dicamus huic

horaini, Ghristianus es? Ghristianus, inquit. Audi Evan-

gehum, qui vis non baptizatos parvulos mittere in regnum
coclorum , audi Evangehum : « Nisi quis renatus fuerit
» ex aqua et Spiritu sancto, non intrabit ia regnum
' Rora. XI, 33-36. — ' Cod. Cass. vn, fol. 280 : Quid scis? non ituruni
parvuluui in regnum ccclorum. Unde scis? — 3 Ephes. vi, i3.

37.
 ,

580 S. AXJGUSTINl EVISCOPI

» l)ci'. )> Domini senlentia cst : hiiic nou resislit, nisi

non Christianus. Repulsus est remanct mihi tecum ille ,

certamen : bono ilhus, inde bono

et forte unde vicisti

vinccris tuo. Nam quem vicisti, si durus non est, docuisti.

Noii ergo esse durus et tu simul teneamus interim sen- :

tenliam istam « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spi-

:

)) ritu , non intrabit in regnum Dei. Ideo_, inquis, par- )>

vulo non baptizato polhceri regnum Dei non possum contra

apcrtam Domini sententiam. Ecce quare dico Regnum :

Dei non habebunt. Ecce quare dico Ideo baptizandi :

sunt, ut habeant regnum Dei. Ideo dicis? Ideo inquit. ,

Vide tanien ,
propter illa quae supra diximus , ne f orte

non invenias vitam seternam praeter regnum Dei. Muitum

enim aperta sunt dicta de duabus illis partibus, dextra et
sinistra ubi nullum in medio dedit locum vitae sine
,

regno. Parum te hoc corrigit? parum admonet? Ipsam

mecum lectionem, unde hanc sententiam protulisti, pau-
lulum adverte.
IX. Dixisti enira, te ideo regnum coelorum non bapti-
zatis parvulis nolle promittere ,
quia sententia Domini
aperta est : « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu
))non intrabit in regnum coelorum Non ibi advertisti, '-. ))

cum qusereret Nicodemus quomodo ista fierent id est, ,

,

quomodo renasceretur homo, quomodo denuo nasceretur,

quoniam non potest utique iterum introire in uterum
matris et denuo nasci
, quid audierit a Domino quid 5 ,

audierit a magistro bono quid audierit error a Veritate? ,

Inter caetera enim ostendens quemadmodum fiat, etiam

similitudinem posuit. Sed prius ait : « Nemo ascendit in
)) coelum , nisi qui de coelo descendit, Filius horainis qui

» est in ccelo^. )> In terra erat, et in coelose esse dicebat 5

et quod est raajus, in ccelo filium hominis : ut unam de-

T Joan. 111, 5. •- 2 libd. 5.-3 Ibid. i5.
 :

SERAIO CCXCIV , TN NA.TALI GUDnENTlS. 581

monslrarct in ulraque natura personani, ot in co f|uod

Dei Filius erat inquaiis Patri , Verbum Dei in principio
Deus apud Deum, ct in co quod Filius hominis erat, assu-
mens animam humanam_, ct indutushomincm, exiens ad
homines quia in hoc utroque non duo Ghristi sunt, nec
:

duo Filii Dei, sed una persona, unus Christus Dei Filius,
idemque unus Christus non aUus hominis FiUus sed , , 5

Dci Fihus secundum divinitatem hominis Fihus secun- ,

dum carnem. Quis autcm nostrum, qui parum adverti-

mus, aul parum sapimus, non potius ita vellet distingucre,
Fihus Dei in coelo , ct Fihus hominis in terra? Sed ne sic

divideremus, et ita dividcndo duas personas induceremus

« Non ascendit in coelum , inquit , nisi qui de coelo des-
» cendit, Fihus hominis. » Fihus ergo hominis des-
cendit de coelo.Nonne Fihus hominis in terra factus est?
nonnc Fihus hominis per Mariam factus est? Sed ,

homo noh inquit, separare, quem volo copulare.

, ,

Parum est_, quia FiHus hominis descendit ( Christus cnim

descendit, idemque Filius hominis qui Fihus Dei est) :

sedet in coelo ,
qui ambulat in terra. In coelo erat ,
quia
ubique estChristus, idemque Christus estetFilius Dei et
Filius hominis. Propter unitatem personae in terra Filius
Dei, propter eamdem unitatem personae esse probavimus
in coelo Fihum liominis, ex his verbis Domini « Filius :

» hominis, inquit, qui est in coeio ^ » Propter unitatem

personae, nonnein terra constituto atque conspicuo Petrus
dicit : « Tu es Christus Fiiius Dei vivi? »
X. Ergo discat Nicodemus quomodo fiat iliud , quod ei

minus inteiligenti, incrcdibile et quasi impossiliiie vidoba-

tur : « Nemo ascendit in coelum, nisi qui de coelo descen-
» dit. » Omnes autem qui renascuntur, utic[ue ascendunt
in coeium : caeterorum nemo prorsus. Et omnes qui re-
^ Malth. XVI, 17.
682 s. AUGrsTiNi episcopi
nascuntur, per gratiam Dei ascendunt in coelum : « Et
» nenio ascendit in coelum , nisi qui de coelo descendit,
» Filius hominis qui est in coelo. » Unde hoc? Quia omnes
qui renascuntur, membra ipsius fiunt j et solus Christus

de Maria natus unus est Christus, et cum corpore suo

caput unus est Christus. Hoc ergo dicere voluit^ « Nemo :

» ascendit , nisi qui descendit. •» Non ergo ascendit , nisi

Christus. Si vis ascendere, esto in corpore Christi : si vis

ascendere, esto membrum Christi. Sicut enim in uno «

))corporemulta membra habemus, omnia autem membra

))corporis cum sint multa unum est corpus sic et
, , ;

))Christus*^ » quia caput et corpus Christus. Et quo-

:

modo fit hoc, adhuc quaeramus. Latet quaeslio, exaltalur

illa profunditas.
XI. Christus peccatum non habet, necoriginale traxit,
nec suum addidit extra voluptatem carnahs Jibidinis
:

venit, non ibi fuit complexus maritahs de virginis cor- :

pore non assumpsit vulnus sed medicamentum, non as- ,

sumpsit quod sanaret, sed unde sanaret quantura ad :

peccatum pertinet, dico. Solus ergo ille siue peccato :

quomodo eruntmembra ejus, quorum nullus est sine pec-

cato? Quomodo.? Audi simihtudinem quse sequitur « Et :

))sicut Moyses exaltavit serpentem in eremo sic oportet ,

))exaltari FiHum hominis ut omnis qui credit in eum, ;

))non pereat sed habeat vitam aeternam^. » Unde tibi

,

non videbatur peccatores homines posse fieri membra

Christi, id est, ilHus qui nuUum omnino haberet pecca-
tum? Serpentis morsu movebaris ideo crucifigitur Chris- :

tus_, ideo fundit sanguinem Christus in remissionem pec-

catorura ;
quia propter peccatum , id est , serpentis

T Cod. Cass. vu, fol. 280 : Nemo ascendit, nisi qui ejus membrorura fac-
tas fuerit. Nemo enim ascendit , etc. — * Rom. xn, 4- — ' Joan. iii,

i4, i5.
 ,

SERMO CCXCIV , IN NATALI GUDDE^TIS. 583

veaenum : « Sicut exaltavit Moyses serpentem in eremo, »
unde sanarenlur qui in illo deserto a serpentibus morde-
bantur, et illiim exallatum attendere jubebanlur, etquis-
quis attcnderet, sanab.itur : « Sic oportet exaltari Filium
)) hominis , ut omnis qui credit in eum, )> id est ,
qui at-
tendit exaltatum ,
qui non erubescit crucifixum ,
qui in
cruce Christi gloriatur : « Non pereat, sed habeat vitam
oeternam. Non pereat unde? Gredendo in cum. Unde , )>

non pereat? Attendendo exaltatum ahoquin perisset. :

Hoc est enim « Omnis qui credit in eum non pereat

: ,

» sed habeat vitam aeternam. »

XII. Profers parvulum mihi , et jubes ut attendat exal-
tatum ,
quem negas habere serpentis venenum. Imo si

faves ei , si movet te innocentia in vita propria, noli negare

tractum ahquem reatum de vita prima non sua, sed pa- ,

rentis sui primi. Noh negare^ confitere venenum, ut poscas

mcdicamentum aiiter non sanatur. Aut ut quid ei dicis
:

ut credat? Hoc enim respondetur a portante parvulum.

Ad verba ahena sanatur, quia ad factum ahenum vulne-
ratnr. Credit in Jesum Christum? Fit interrogatio : res-
pondetur : Credit. Pro non loquente ,
pro silente, pro
flente, et flendo, quodam modo ul subveniatur orante,
respondetur, et valet. An etiara hoc serpens iHe persua-
dere conatur, quia non valet? Absit a cordibus quahum-
cumque Ergo respondetur,
Christianorum. et valel.
Conspiratione quadam communicat spiritus 5 credit in
altero ,
quia pcccavit in altero. An vero invenit vitam
praesentis saeculi ,
quem parturivit infirmitas ; et non in-
venit vitam futuri soecuh, quem parturivit charitas ?
XIII. Ergo sicut Moyses exaltavit serpentem in eremo,
ut omnis a serpente percussus intueretur exaltatum , et
sanaretur : sic oportuit exaltari Fihum hominis , ut omnis
a scrpente venenatus intueatur exaitatum , et sanetur.
 ,

684 S. AUGUSTINI EPTSCOPl

Adam primus accepit morsum serpentis cum vcneno.

Ergo nalus in carne pcccati, fit salvus in Christo per si-
miiitudinem carnis peccati. « Misit enim Deus Filium
)) suum , non in carne peccati j sed sicut sequitur qui
scripsit : « In similitudine carnis peccati ;
quia non de
complexu maritali , sed de utero virginali. « Misit in si-
)) militudine carnis peccati : )> ut quid hoc ? « Ut de pec-
)) cato damnaret peccatum in carne * : )) de peccato pec-
catum, de serpente serpentem. Quis enim dubitet nomine
peccatum? Ergo depeccato peccatum,
serpentis appellari
de serpente serpentem sed de simihtudine, quia in5

Christo nulium peccatum, sed sola simihtudo carnis pec-

cati. Ideo exaltatus serpens, sedaereus^ exaltata estsimi-
Htudo carnis peccati, ut sanaretur origo peccati. Quia
))Misit Deus Fihum suum in similitudine carnis peccati. )>

Non in similitudine carnis 5 nara vera caro est 5 sed « In

)> similitudine carnis peccati uUo 5 » quia mortalis caro sine

omnino peccato. « Ut de peccato, propter similitudinem,

)) damnaret peccatum in carne propter veram iniqui- ,

» tatem. » Vera iniquitas in Christo non fuit; sed mor-

tahtas in illo fuit. Peccatum non suscepit sed poenam ,

peccati suscepit. Suscipiendo sine culpa poenam et poe- ,

nam sanavit et culpam. Ecce quomodo fiunt ista. Quod

admiratus Nicodemus dixerat :« Quomodo possunt ista

» fieri '^
? » Sic enim sanamur, non quia meremur. Ecce
quomodo fiunt ista. Modo ubi mihi parvulos ponis? Jam
dicis, nullo veneno sauciatisunt. Aufer eos a conspectu
exaltati serpentis. Si autem non aufers, sanandos dicis

venenatos confiteris.
XIV. Deinde ipse Dominus eodem sermone ad Nico-
in
demum non audistis quid cum eadem lectio hodie
dixerit,
legeretur.? « Qui credit in eum non judicatur qui au-
,
5

' Rom. vjii, 3. — ' Joan, 111,9.

 ;

SERMO CCXCIV, IN natali ouddentis. 585

)) tem non crediderit jam judicatus ,
cst. » Et liic quneris
medium homo dc mcdio , ct disputas , ct attcnderis , nec
attendis : « Qui crcdit in eum non , judicatur^ qui autcm
» non jam judicatus est ^ » Quid est autem
crediderit, :

» Jam Damnatus cst. Nam judicium pro

judicatus est? »
damnationc plerumque poni nostis Scripturae testes sunt :

maxime illo uno testimonio apertissimo, cui nemo cst qui

contradicat. De resurrectione cum ageret Dominus « Qui :

» bene fecerunt , inquit , in resurrectionem vitae ,

qui
» malc egerunt, in rcsurrectionem judicii - : » utique
judicium pro damnatione posuit. Et tu aliter audes disse-

rere aut credere.^ « Qui non credit, jam judicatus est. »

Alioloco : « Quicreditin Filiiira, habetvitamaeternam": »

quam tu parvuhs promittebas non baptizatis. « Qui credit

» iii Filium , habet vitam aeternam. » Sed habet^ inquit,
et qui non credit parvulus, quamvis non habeat regnum
Dei. Sed vide quod sequitur « Qui autem incredulus est :

» Filio, non habet vitam sed ira Dei manet super eum. » ;

Ubi ponis parvulos baptizatos? Profecto in numero creden-

tium. Nam ideo et consuetudine Ecclesiae antiqua, cano-
nica, fundatissima, parvuli baptizati fidcles vocantur. Et
sic de his quaerimus : Iste infans Christianus est ? Respon-
detur : Ghristianus. Catechumenus , an fidehs? Fidelisj
utique a fide , fides a credendo. Inter credentes igitur
baptizatos parvulos numcrabis : nec judicare ullo modo
ahter audebis, si non vis esse apertus hGereticus. Ergo ideo
habent vitam aeternam quia : « Qui credit in Filium, habet
» vitara aetcrnam. » Noli cis sine ista fide , et sine isto
sacramento hujus fidei, promittere vitam aeternam. « Qui
» autem incredulus est Fiho, » et qui non credit in Fihum,
« Non habet vitam , sed ira Dei manct super cum. » Non
dixit, Veniet super eum; sed, « Manet super eum. » Res-
' Joau. 111, i8. — 3 IJ. V, 29, — 3 la, iii^ 30.
586 S. A.VGTJSTINI EPI8C0PI

pexit originem , cum ait : « Ira Dei manet super eum. w

Quam respiciciis et Fuimus et nos ali-
Apostolus dixit : «

» quando natura filii irae^ » Non accusamus naturam.

Naturae auctor Deus est. A Deo bona est instituta natura ;
sed per malam voluntatem a serpente vitiata est. Ideo
quod fuit in Adam culpae non naturae nobis propagatis
, ,

factum est jam naturae. Ab hoc vitio naturae cum quo ,

nascitur homo non , liberat nisi qui natus est sine vitio.
Ab hac carne peccati non hberat nisi ille qui natus est
sine peccato per simihtudinem carnis peccati. Ab hoc ve-
neno serpentis non hberat nisi
, exallatio serpentis. Quid
ad haec dicis ? Satis-ne hoc est ?
XV. Unum ahquid
acutissimura, quod ab eis profertur,
paululum attendite. Cumcoeperint urgeri verbis Apostoh
dicentis « Per unum hominem peccatum intravit in
:

» mundum et per peccatum mors

, et ita in omnes ho- ;

» mines pertransiit, in quo omnes peccaverunt '^

: » quae
verba nescio quis non intelhgat ; in quibus verbis nescio
utrum quisquam expositorem requirat conantur respon- :

dere, et dicere, ideo dictum hoc ab Apostolo, quia primus

peccavit Adam et qui postea peccaverunt, illum imi-
,

tando peccaverunt. Hoc quid est ahud quam conari te- ,

nebras aperto lumini offundere? Peccatum per unum «

» hominem intravit, et per peccatum mors; et ita in

» omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt. »

Propter imitationem dicis quia primus peccavit Adam. ,

Respondeo prorsus Non primus peccavit Adam. Si primum

:

peccatorem requiris, diabolum vide. Sed humani generis

massam volens ostendere Apostolus de origine venenatam,
ideo eum posuit unde nati sumus, non eum quem imitati
sumus. Dicitur quidem et pater tuus quem fueris imita- ,

tus : « Fihi mei , inquit, quos iterum parturio^. » Qui

^ Ephes. 11, 3. — ' Rom. v, i2. — 3 Galat. iv, ig.
 ,

SERMO CCXCIV , IN nAtali guddewtis. 587

itidem dicit : « Imitalores mei estote^ » Et propter ipsam

imitationem dicitur impiis : « Vo3 a patre diabolo estis"^. »

Nam constat in catholica fide ,
quod diabolus nec gene-
ravit nostram naturam, nec condidit sola in illo seductio :

est praecedentis, imitatio consequentis. Denique quomodo

dictum est de Adam « In quo omnes peccaverunt » le- : ;

gatur mihi alicubi Omnes in diabolo peccaverunt. Aliud

:

est illo praecedente et seducente peccare , aliud in illo

peccare. Quia secundum propaginem carnis in illo eramus
omnes antequam nati essemus tanquam in parente
, ,

tanquam in radice ibi eramus sic venenata est ista arbor, :

ubi eramus. Nam quia ad diabolum hoc est , principem ,

peccati et vere primum peccatorera, non pertinet origo

,

sed imitatio, cum de illo Scriptura loqueretur : « Invidia,

» inquit , diaboli mors intravit in orbem terrarum : imi-

» tantur autem eum, qui sunt ex patre ipsius^. » Imi-
tando eum fiunt ex parte ipsius. Numquid dictum est : In
illo peccaverunt? Cum vero de Adam diceretur, propter
originem ,
propter posteritatem ,
propter propaginem
viscerum : « In qup omnes , inquit ,
peccaverunt. » Nam
si propterea primus constitutus est Adam ,
quia primus
peccavit , tanquam in exemplo sit , non in origine 5 ut
quid tam in longinquo ,
post tam prolixa tempora oontra
Adam omnes peccatores ad Adam
quaeritur Christus? Si
propterea pertinent omnes justi ,
quia primus peccator ;

debuerunt ad Abel pertinere, quia primus justus. Quare

Christus quaeritur ? Expergiscere , frater. Quare Christus
quaeritur, nisi quia in Adam damnata est generatio , in
Christo quaeritur regeneratio?
XVI. Proinde nemo nos fallat : Scriptura evidens est,
auctoritas fundatissima est, fides cathoHcissimaest. Omnis
generatus, damnatus : nemo liberatus, nisi regeneratus.
* I Gor. IV, 16. — » Joan, vin, 44- — ^ Sap, n, 24, 25.
 :

588 5. AUGUSTINI EPISCOPI

Unde et alteri versutiae illorum jam vos instrucli respon-
dele, charissimi. Quando dicunt, et parvulos turbant : Si
de peccatore peccatores nati sunt, quare non de baptizato
jam fideli , cui remissa sunt universa peccata ,
justi nas-
cuntur ? Cito respondete : Ideo de baptizato non justus
nascitur, quia non eura generat unde regeneratus est, sed
unde generatus est. De Christo dictum est « Mortificatus :

» carne, vivificatus spiritu^ » sic de homine dici potest :

Tabefactus carne_, justificatus spiritu. « Quod nascitur de

)) carne, caro est -. » Quaeris ut de justo justus nascatur,
cum videas justum esse nisi regeneratum oranino non
posse. Nec attendis Domini sententiam ,
quam tu ipse in
ore habes « Si quis non renatus fuerit ex aqua et Spi-
:

» Puto quia non hoc factum est in concubitu.

ritu^. »
Miraris quare peccator nascatur de semine justi non te :

delectat mirari quare oleaster nascatur de semine olivae?

Accipe aliam similitudinem. Justum baptizatum, pone
granum purgatum non attendis quia de grano purgato :
,

frumentum cum palea nascitur, sine qua seminatur. Deinde

cum sit in propagine natorum generatio carnalis, in pro-
pagine renatorum generatio spiritalis, vis ut de baptizato
baptizatus nascatur, cum videas de circumciso non nasci
circumcisum? Carnalis estcerte ista generatio, et carnalis

est circumcisio , et tamen de circumciso non nascitur cir-

cumcisus : sic ergo de baptizato non potest nasci baptiza-

tus quia nemo renatus antequam natus.
5
,

XYII. Aliud eorum quasi acutissimum sed quid acu- •,

tum non obtunditur scuto veritatis? Aliud dicunt, videte

quale. Si Adam , inquiunt , nocet his ,
qui non peccave-
runt 5 ergo et Christus prodesse debet etiam his ,
qui non
crediderunt. Videtis certe quam hoc acutum sit contra
veritatem : audite quantum adjuvet veritatem. Qui enim
l I Petr. iii, i8. — » Joan, lu, 6. — 3 ibid. 5.
 :

SERMO CCXCIV, IN MATALI GUDDEKTIS. 589

hoc dicit , nihil ahiid dicit , nisi Christum nihil prodesse
non credentibus. Hoc est verum. Quis non acceptet. Quis
non consentiat, quia Christus non credentibus non pro-
dest, credentibus prodest? Sed dic mihi, obsecro te :

Parvuhs baptizatis Christus aliquid an nihil prodest ?

Necesse est ut dicat prodesse : premitur mole matris Ec-

clesise. Forte quidem vellent hoc dicere 5 nam ratiocina-
tioneseorum ad hoc videntur compellere sed auctoritate 5

reprimuntur Ecclesiae, ne non dicam sputis hominum

obruantur sed ipsorura infantium lacrymis tanquam
•,

fluvio Si enim dixerint nihil prodesse

pertrahantur.
Christum baptizatis infantibus, nihil aliuddicunt, quam
superfluo baptizantur infantes. Ut autem non superfluo
baptizentur, quia hoc dicere non audent, prodesse Chris-
tum baptizatis infantibus confitentur, Si prodest baptiza-
tis, quaero quibus prosit, credentibus, an non credentibus?
Ehgant quod volunt. Si dixerint non credentibus ubi , :

est ergo quod calumniabaris quia Christus non creden- ,

tibus prodesse non potest ? Ecce tu confiteris prodesse

infantibus, non tamen credentibus. Ad quodhbet prodest
non putas ad vitam seternam, non putas ad salutem aeter-
nam adipsum regnum coelorum percipiendum utique pro-
:

dest Christus parvuHs baptizatis. Prodest ergo non creden-

tibus? Sed absit, ut ego dicam non credentes infantes. Jam
stiperius disputavi, credit in altero, qui peccavit in altero :

dicitur : Credit 5 et valet, et inter fideles baptizatos compu-

tatur. Hoc habet auctoritas matris Ecclesiae, hoc fundatus
veritatis obtinet canon : coritra hoc robur , contra hunc
inexpugnabilem murum quisquisarietat, ipse confringitur.
Ergo prodest Christus aliquid infantibus baptizatis et sicut 5

ego dico, et sicut mecum tota Ecclesia dicit credentibus ,

prodest, fideiibus prodest : tu quod vis elige. Volo quidem

ut quod verius est , eligas 5 ut nobiscum dicas quia cre-
 »
,,;

059 S. AUGUSTINl EPISCOPI

dentibusprodest. Sed si dixeris: Non credentibus prodest,
contra te dixisli. Si dixeris : Gredentibus prodest, mecum
dixisti. utrum contra te dicas quod falsum est,
Elige,
an mecum dicas quod verum est. Tu enim paulo ante di-
cebas, Christum non credentibus nihil prodesse volens ,

efiicere quia sic et Adam non peccantibus nihil nocuit

quomodo Christus non credentibus nihil prodest.- Ecce

jam fateris infantibus non credentibus baptizatis aliquid
prodesse Christum. Sedsi credentibus dicis, bene dicis ,

mecum dicis credunt et infanles. Unde credunt ? quo-

,

modo credunt?Fideparentum. Si fide parentum purgan-

tur, peccato parentum polluti sunt. Corpus mortis in pri*
mis parentibus generavit eos peccatores : spiritus vitae in
posterioribus parentibus regeneravit eos fideles. Tu das
fidem non respondenti , et ego peccatum nihil agenti.
XVIII. Sancti , inquit , de sanctis nasci debuerunt :

qnia dixit Apostolus : « immundi es-

Alioquin fihi vestri

» sent; nunc autem sancti sunt^ » Et quomodo hoc ac~

cipis? Quomodo intelhgis, de fidelibus natum ita sanctum,

ut baptizari non debeat? Quomodo libet, accipias istam
sanctitatem. Multi enim modi sunt sanctitatis, et multi
modi sunt sanctificationis. Non enim omne quod sanclifi-
catur, ad regnum coelorum mittitur. De esca nostra dixit
Apostolus « Sanctificatur per verbum Dei et orationem'^.
:

Numquid quia esca nostra sanclificatur non scimus quo ,

mittatur ? Disce ergo esse aliquem modum , et quasi um-

braculum c[uoddam quod non sufEciat
sanctificationis ,

ad perceptionem salutis. Distat, etquid distet, Deo notum

est. Tamen cum filio fidelium curratur ad baptismum

non sic errent parentes ut putent eum jam fidelem na-

,

tura. Natum enim possunt dicere non renatum. Nani ut ,

noveris quomodo inteUigas sanctificatos filios fidelium

' I Cor. vn, 14. — ' I Tini. iv, 5.
 SERMO CCXCIV , m KAtALI GUDDENTlS. 591

ut modo non quseram quia longum est modum sancti-,

,

ficationis hujus ibi et maritum habes infidelem ibi habes

; ,

et uxorem fidelem. « Sanctificatur, inquit, vir infidelis in

)) uxore sanctificatur muher infidehs in fratre. » Num-
,

quid quia est ibi forte modus aliquis sanctificationis ut ,

vir infidelis sanctificetur in uxore fideli-, ideo jam securi-

tatem debet accipere, quod in regnum coelorum intraturus
est, et non baptizandus, non regenerandus non Christi ,

sanguine redimendus.^ Quomodo ergo sanctificatur vir

infidelis in uxore, et tamen perit, nisi ])aptizetur : sic filii

fidelium, et si ad quemdam modum sanctificati, pereunt

tamen si non fuerint baptizati.
,

XIX. Rogovos,ut paululum acquiescatis. Lego tan-

tum. SanctusGyprianus est, quem in manus sumpsi, anti-
quus episcopus Sedis hujus quid senserit de baptismo :

parvulorum imo quid semper Ecclesiam sensisse mons-

,

traverit paukdum accipite. Parum est enim quia isti dis-

serunt , et disputant nescio quas impias novitates ^ et nos

conantur arguere, quod aliquid novum dicamus. Ad hoc er-
golegasanctum Cyprianum, ut videatis quomodo sitintel-
lectus canonicus , et cathohcus sensus in his verbis ,
quae
paulo ante tractavi. Interrogatus est , utrum infans bap-
tizari debeat ante octavum diem : quia vetere Lege non
hcebat circumcidi infantem , nisi octavo die. Quaestio
inde erat nata , de die baptizandi : nam de origine peccati
nuUa erat quaestio ; etideo ex ea re, unde nulla erat quaes-
tio , soluta est exorta quaestio. Sanctus Cyprianus dixit
inter caetera, quajsuperius dixit^ : « Propter quod nemi-
nem putamus consequenda impediendum esse a
a gratia

lege quae jam statuta est, nec spiritalem circumcisionem

impediri carnah circumcisione debere , sed omnem omni-
no admittendum esse ad gratiam Christi : quando et Pe-
' In Epist. L ad Fidum.
 . ,

592 5. AUGUSTIJJJl EPISCOPI

trus in Aclibus Aposlolorum loquatur et dicat : « Deus

» mihi dixit neminem hominem communem dicendum et
)) immundum^ » Caeterum si homines impedire aliquid
ad consecutionem gratiae possit ,magis adultos et provec-
tos et majores natu possintimpedire peccata graviora. Por-
ro autem si etiam gravissimis delictoribusetinDominum
muUum ante peccantibus , cum postea crediderint , re-
missa peccatorum datur , et a baptismo atque gratia nemo
prohibetur ,
quanto magis prohiberi non debet infans
quirecens natus nihil peccavit, nisi quodsecundum Adam
carnaliter natus contagium mortis antiquse prima nativitate
contraxit? qui ad remissam peccatoruu accipiendam hoc
ipso facilius accedit ,
quod illi dimittuntur , non pro-
pria , sed aliena peccata ? » Videte quemadmodum de hac
re nihil dubitans, solvit illam unde dubitabatur. Hoc de
fundamento Ecclesiae sumpsit, ad confirmandum lapidem
nutantem
XX. Impetremus ergo, si possumus, a fratribus nostris,
ne nos insuper appellent haereticos, quod eos taha dispu-
tantes nos appellare possimus forsitansi veHmus , nec ta-
men appellamus. Sustineat eos mater piis visceribus sa-

nandos, portet docendos,ne plangat mortuos. Nimium est

quo progrediuntur^ multumest vix ferendum est, mag- ,

nae patientiae adhuc ferri. Non abutantur hac patientia Ec-

clesiae, corrigantur, bonum est.Utamiciexhortamur, non ut

inimici htigamus. Detrahunt nobis, ferimus canoni non :

detrahant veritati non detrahant Ecclesiae sanctse pro

, 5

remissione peccati originalis parvulorum quotidie labo-

ranti non contradicant. Fundata ista res esl. Ferendus
est disputator errans in aliis qusestionibus non diligenter
digestis, nondum plena Ecclesiae auctoritate firmatis 5 ibi

ferendus est error : non tantum progredi debet , ut

^ Act. X, i5.
 SERMO CCXCV, IN nAtAli petri et pAuli. 593
etiam fundamentum ipsum Ecclesiae quatere moliatur.
Non expedit, adhuc forte nostra non est reprehendenda
patientia : sed debemus timere ne culpetur etiam ne-
gligentia. Sufliciat Charitati Vestrae , habete ad iilos qui
nostisillos, habete cum ilHs amice, fraterne, placide,
amanter , dolenter : quidquid potest faciat pietas ;
quia
postea diligenda non erit impietas. Conversi ad Domi-
num, etc.

SERMO GCXCV^

Jn natali Apostolorum Petri et Pauliy I.

I. IsTUM nobis diem beatissimorum Apostolorum Petri

et Pauli passio consecravit. Non de obscuris aliquibus
Martyribus loquimur, « In omnem terram exiit sonus eo-
» rura , et in fmes orbis terrae verba eorum-. » Isti Mar-
tyres viderunt quod praedicaverunt , secuti sequitatem ,

confitendo veritatem moriendo pro veritate. Beatus Pe-

,

trus primus Apostolorum, vehemens Christi amator,

,

qui meruit audire « Et ego dico tibi Quia tu es Petrus.

: :

» Dixerat enim ipse Tu es Christus Filius Dei vivi. :

» Christus illi : Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super

» hanc petram aedificabo Ecclesiam meam ^, » Super
hanc petram aedificabo fidem, quam confiteris. Super hoc
quod dixisti : « Tu es Christus Fihus Dei vivi, » aedificabo

Ecclesiam meam. Tu enim es Petrus : A petra Petrus

non a Petro petra. Sic a petra Petrus , quomodo a
Ghristo Christianus. Vis nosse de ^ua petra PeLrus dica-

"
Alias de Diversis io8. — ^ Psal. xvui, 5.-3 Matth. xvi, i8.
cxxvu. 38
 594 S. AUGUSXIKI EPISCOPI
tur? Paiilum audi : « Nolo eiiim vos ignorare, fratres :

Apostolus Christi dicit : « Nolo vos ignorare, fratres, quia

» patres nostriomnes sub nube fuerunt, et omnes per
)) mare transierunt et omnes in Moyse baptizati sunt in
)> nubeet in mari, et omnes eumdem cibum spiritalera
» manducaverunt, et omnes eumdem potum spiritalem
)» biberunt. Bibebant enim de spiritali sequente eos petra :

)> petra autem erat Christus ^. » Ecce unde Petrus.

II. Dominus Jesus Discipulos suos ante passionemsuam,

sicut nostis, elegit quos Apostolos appellavit. Inter hos

,

pene ubique solus Petrus totius Ecclesiae meruit gestare ,

personam. Propter ipsam personam, quam totius Ecclesiae

solus gestabat , audire meruit : « Tibi dabo claves regni
» xioeJorum. » Hasenim claves non homo unus sed uni- ,

tas accepit Ecclesise. Hinc ergo Petri excellentia prsedi-

catur, quia ipsius universitatis et unitatis Ecclesise figu-
ram gessit quando ei dictum est « Tibi trado » quod
,
: ,

omnibus traditum est. Nam ut noveritis Ecclesiara acce-

pisse claves regni coelorura audite in aho loco quid Do- ,

minus dicat omnibus Apostolis suis « Accipite Spiritum :

» sanctum. Et continuo : Si cui dimiseritis peccata , di-

» mittentur ei; si cujus tenueritis , tenebuntur. » Hoc ad
claves pertinet , de quibus dictum est : « Quae solveritis

» in terra , soluta erunt et in coelo •, et quae ligaveritis in

» terra , ligata erunt et in ccelo ^. » Sed hoc Petro dixit.

Ut scias quia Petrus universae Ecclesiae personam tunc

gerebat, audi quid ipsi dicatur, quid omnibus fidelibus
sanctis : « Si peccaverit in te frater tuus, corripe illuni
» inter te et ipsum solum. Si non te audierit, adhibe
» tecum unum aut duos scriptum estenim In ore duo-
-,
:

» rum aut trium testiura, stabit orane verbura. Si nec

» ipsos audierit, refer ad Ecclesiara ; si nec ipsara audie-
^ I Cor. X, 1-4. — ^ Joan. xx, 22, 23.
 ;:

SERMO CCXCV , IN nAtali petri et pAuli. 595

» rit, sit tibi tanquam ethnicns et pubicanus. Amen
dico vobis , quia quse ligaveritis in terra , ligata erunt
)) et in ccelo^ et qusecuraque solveritis in terra, soluta
)> erunt et in coelo^ » Golumba ligat, coiumba solvit^
sedificium supra petram ligat et solvit. Timeant liga-
ti , timeant soluti. Qui soluti sunt, timeant ne ligentur
qui ligati sunt, orent utsolvantur : « Criniculis peccato-
)) rum suorum unusquisque constringitur * : )> et praeter
hanc Ecclesiam nihil solvitur. Quatriduanomortuo dicitur
« Lazare, prodi foras ^. Et prodiit de monumento institis ))

ligatus manibus et pedibus. Excitat Dominus, ut mor-

tuus de monumento prodeat, si cor tangit, ut peccati
parum adhuc ligatus est. Do-
confessio foras exeat. Sed
minus ergo, postquam exiit Lazarus de monumento ad
Discipulos suos, quibus dixerat : « Quaecumque solveritis
)) interra, soluta erunt et in coelo : Solvite, inquit, eum
)) et sinite abire. )) Per se excitavit, per Discipulos solvit.

III. Proinde Ecclesiae fortitudo in Petro maxime com-

mendata est ;
quia euntem ad passionem secutus est Do-
minum : et infirmitas quaedam notata ;
quoniam inter-
rogatus ab ancilla , negavit Dominum. Ecce ille amator
subito negator. Invenit se, qui praesumpserat de se. Dixe-
rat enim , sicut nostis : « Domine , tecum ero usque ad
)> mortem : et si opus fuerit ut moriar , animam meam
)> ponam*. » Et Dominus ad praesumptorem « Ani-
pro te :

)) mam
tuam pro me pones ? Amen dico tibi antequam ,

» gallus cantet, ter me negabis^. » Factum est quod

prsedixerat medicus fieri non potuit quod prsesumpsit

:

segrotus. Sed quid? Continuo respexit eum Dominus. Sic

scriptum est, sic ioquitur Evangelium « Respexit eum :

)) Dominus, et exiit foras , et flevit amare^. )> Exiit foras :

T Malth. xviu, i5-i8. — » Prov. v, 22. — 3 jq^^. xi, 43. — 4 Matth.

XVI, 35. — 5 Joan. \in, 38. — ^ Luc, xxii, 61, 62.
38.
596 S. ACGUSTINI EPISCOPI
hoc est confiteri. « Flcvit amare, » qui noverat amare.
Dulcedo secuta in amore, cujus amaritudo prsecesserat in
dolore.
IV. Merito etiam post resurrectionem Dominus ipsi

Petro oves suas commendavit pascendas. Non enim inter

Discipulos solus meruit pascere Dominicas oves : sed
quando Christus ad unum loquitur, unitas commendatur,
et Pelro primitus ,
quia in Apostohs Petrus est primus.
« Simon Joannis, inquit Dorainus, amas me? » Respon-
dit ille « Amo. » Et iterum interrogatus
: iterum res- ,

pondit. Et tertio interrogatus, et tanquam ilhnon creda-

tur conlristatur. Sed quomodo ei non credebat qui cor ,

ejus videbat ? Denique post illam tristitiam sic respondit :

« Domine, tu scisomnia tu scis quia amo te '. » Non ,

enim quia scis,hoc solum, nescis. Noh tristis esse Apostole,

responde semel , responde iterum, responde tertio. Ter
vincat in amore confessio , quia ter victa est in timore
praesumptio. Solvendum est ter quod hgaveras ter. Solve
per amorem, quod hgaveras per timorem. Et tamen
Dominus semel, et iterum et tertio oves suas commeu- ,

davit Petro.
V. Attendite, fratres mei « Pasce_, inquit oviculas : ,

» meas pasce agnos meos. Pasce oves meas » numquid

,
:

dixit, tuas? Pasce, bone serve, oves Dominicas, habentes

Dominicum characterem. « Numquid enim Paulus pro

» vobis crucifixus est ? aut in nomine Petri et Pauh bap-

» tizati estis ^ ? » Ergo pasce oves ejus, ablutas baptismo

ejus, signatas nomine ejus, redemptas sanguine ejus.
« Pasce, inquit, oves meas. » Nam haeretici servi mafi et
quod non emerunt dividentes sibi, et de furtis
fugitivi,
pecuha tanqUam propria facientes, suas oves sibi videntur
pascere. Nam quid est aliud , rogo vos : Nisi te ego bap-
' Joan. XXI, 10. — ' i Gor. i, i3.
 ,

SERMO CCXCV, TN natAli petri et pauli. 597

tizavero , baptismum meum habue-
immundus eris : Nisi
ris, ablutus non eris? Ita-ne non audistis « Maledictus :

)) omnis qui spem suam ponit in homine ? Proinde ^ )>

charissimi quos baptizavit Petrus, oves Christi sunt^ et

,

quos baptizavit Judas, oves Christi sunt. Nam videte quid

dicat sponsus dilectse suae in Cantico canticorum, quando
eidixit sponsa: « Annuntia mihi, quem dilexit animamea,
)) ubi pascis , ne forte fiam sicut
ubi cubas in meridie :

)> operta, super greges sodalium tuorum"^. Annuntia, inquit,

)) mihi, ubi pascis, ubi cubas in meridie, )> in splendore ve-

ritatis, in fervore charitatis. Quare times, o dilecta? quid

times? « Ne forte fiam, inquit, sicutoperta, » id est, sicut

obscura, sicutnon Ecclesia, quia Ecclesia nonest operta :

« Non enim potest civitas abscondi super montem cons-

)) Et errando incurram ,
tituta*. non in gregem tuum, )>

sed, « In greges sodalium tuorum. » Etenim haeretici so-

dales dicuntur. « A nobis exierunt* » adunam nobiscum :

mensam , antequam exirent, accesserunt. Ergo quid ei

respondetur? « Nisi cognoveris temetipsam : » sponsus

dicit , interroganti respondet : « Nisi cognoveris temetip-
» sam, o pulchra inter mulieres : » O verax inter haereses •,

« Nisi cognoveris temetipsam : » quia de te praedicta sunt

tanta : « In semine tuo benedicentur omnes gentes^ :

» Deus deorum Dominus locutus est, et vocavit terram*^,

» a solis ortu usque ad occasum : Postula a me, et dabo
» tibi gentes haereditatem tuam , et possessionem tuam
» terminos terrse^ : In omnem terram exiit sonus eorum,
» et in fines orbis terrae verba eorum^ : » de te testimonia
ista praedicta sunt. » Nisi ergo cognoveris temetipsam, exi
» tu. » Ego enim te non ejicio, ut dicaiit de te qui re-

• Jerem. xvii, 5. — ' Cant. i, 6. — ^ Matth. v, i^. — 4 i Joan. ii, 19,

— * f.en. XXII, 8. ^- ^ Psal. xlix, i.— 7 Id. ii, 8. — ^ Id. xviii, 5.
598 S. AUGUSTINI EPISCOPI
manserint : « Ex nobis exierimt^. Exi tu in vestigiis gre-
» gum de quo dictum est « Erit unus grex
: )) non gregis, :

» et unus Pastor^ Exi tu in vestigiis gregum, et pasce

» hoedos tuos » non sicut Petrus « oves meas ^. » Pro
: ,

his commendatis sibi ovibus Petrus meruit martyrio co-

ronari quod hodierna solemnitate per orbem meruit ce-
,

lebrari
VI. Veniat et de Saulo Paulus, de lupo agnus^ prius
inimicus, posiea Apostolus •,
prius persecutor, posiea prse-
dicator. Veniat, accipiat htteras a principibus sacerdotum,
ut ubicumque invenerit Christianos , vinctos adducat ad
poenas. Accipiat , accipiat ,
proficiscatur, pergat, anhelet
caedem, sitiat sanguinem : « Qui habitat in coeUs, irridebit
» eum*. » Ibat enim, sicut scriptum est, spirans csedem et ;

propinquabat Damascum.TuncDominus de coelo « Saule, :

» Saule, quid me persequeris? » Ego sum hic ego sura ,

ibi : hic caput , ibi corpus. Non ergo mireraur , fratres ,

ad corpus Christi pertinemus. « Saule , Saule ,

quid me
» persequeris? Durum est tibi adversus stiraulura calci-
» trare*. » Te laedis nam Ecclesia mea
: persecutionibus
crescit. At ille pavens et tremens : « Domine, qui es tu? »

Et ille , « Ego sum Jesus Nazarenus ,

quem tu perseque-
» ris. » Continuo rautatus expectat iraperiura : ponit in-
videntiara, praeparat obedientiam. Dicitur ei quid faciat.

Et antequam Paulus baptizetur, loquilur Dominus Ana-

niae « Vade ad illum vicura
: ad illum horainera noraine ,

» Saulura , baptiza illura ^

quia vas electionis raihi est. »

Vas ahquid portare debet vas inane esse non debet, Vas ,

implendumest unde, nisi gratia? Ananias autem respon- :

dil Domino nostro Jesu Ghristo « Doraine, andivi quia :

» homo iste raulta raalafecit sanctis tuis, Et nunc litteras

'
I .loan. II, 19. — ' .loan. x, 16. — -^
Psal. 11, 4- — ^ Act. ix, 4-
 SEHMO CCXCV , IN NATALI petri et pauli. 599
)) portat a principibus sacerdotum , ut ubicumque inve--
)) Et Dominus
nerit viae hujus viros, vinctos adducat. )>

ad illum , « Ego illi ostendam quae ilium oporteat pati

))pro nomine meo. » Trepidabat Ananias, auditonomine
Sauli : trepidabat famam lupi infirma ovis , etiam sub
manu pastoris.
VII. Ecce ostendit illi Dominus quae illura oporteret
pati pro nomine ejus. Post exercuit illum in labore. Ipse
in vinculis , ipse in plagis , ipse in carceribus, ipse in nau-
fragiis. Ipse illi procuravit passionem : ipse perduxit ad
istum diem. Unus dies passionis duobus Apostolis. Sed et
illi duo unum erant : quanquam diversis diebus pateren-
tur, unum erant. Preecessit Petrus, secutus est Paulus.
Primo Saulus, postea Paulus : quia primo superbus , pos-
tea humilis. Saulus a Saiile sancti David persecutore. De-
jectus est persecutor, erectus est praedicator. Mutavit no-
men superbi ad humihtatem. Paulus enim modicus est.
Verba videte Charitatis Vestrse nonne quotidie dicimus, :

Post paululum videbo te paulo post faciam hoc aut ,

,

illud? Ergo quid est Paulus ? Ipsum interroga. « Ego sum,

» inquit minimus Apostolorum^.
, ))

VIII. Celebramus diem festum Apostolorum nobis ,

sanguine consecratum. Amemus fidem, vitam, labores,

passiones, confessiones , prsedicationes. Proficimus enim
amando; non ista propter carnalem laetitiam celebrando.
Martyres enim a nobis quid quaerunt. Minus habent , si

adhuc laudes hominum quaerunt. adhuc laudes homi- Si

num quserunt , nondum vicerunt. Si autem vicerunt, a

nobis propter se nihil quaerunt ; sed propter nos ipsos
quaerunt. Dirigatur ergo via nostra in conspectu Domini.
Arcta erat, spinosa erat, dura erat : talibus tamque muilis
'
I (ioi-. XV. 9.
 ,

600 S. AUGUSTINl EPI3C0P1 , SERMO ETC.

traiiseuntiljuslenisfacla cst. Transiit ipse prior Dominus,
Iransierunt Apostoli intrepidi ,
postea Martyres pueri
5

mulieres ,
puellse. Sed quis in eis ? llle qui dixit : « Sine
)> me nihil potestis f acere ^ . »

*
• Joan. XV, 5.

FINIS TOMI CENTESIMI VIGESIMl-SEPTIMI.

'vv\'%\v'%'^ xw"% vxv% wi/wwx \va\ wvv vw% w^ vwwvw vvw vvvwwk wv* wwwa"» -vw* w.

AI\f]\fOTATIO]\ES.

AnnotAtio (1) pag. 35.

Hoc loco Lovanienses addiderant : In hac enim die

ad sal\>anda omnia , oritur lux mundo , defunctis
resurrectio , vita mortalihus. Ac propterea hodie
utraque Salvatoris et sahitis nostrce nativitas cele-
hranda est. Nascitur ergo sahis hominum Christus ,
quem Prophetce testantur, Nascitur ex Firgine, sicut
Isaias declarat , dicens Ecce Virgo in utero acci-
:

piet, et pariet filium, et vocabitur nomen ejus Em-

manuel, quod interpretatur, Nobiscum Deus. Prohat
ergo veritatem sahitis , ordo nativitatis. Concipit
Virgo j virihs ignara consortii,impletur uterus nullo
Uhatus amplexu sed quod Spiritu sancto castus
:

venter excipit , pura memhra ser^averunt. Videte

miracuhim matris Dominicce. T irgo concipit, J^irgo
parturit, Virgo post partum permansit. Gloriosa
virginitas , et prceclara fcecunditas. Virtus mundi
nascitur; et nuUus gemitus parturientis sentitur. T~a'
cuatur uterus, infans excipitur;nec tamen virginitas
violatur.Dignum enim erat, utDeo nascente, meritum
cresceret castitatis ;nec per ejus adventum violarentur
integra, qui venerat sanare corruptci; nec per eum pu-
dicitia corporahs lcederetur, per quem donatur casti-
tas spiritaUs.Natus ergo puer.,ponitur in prcesepe.Et
hcec suntDei prima cuncdmla; nec regnator coeU has
 ,

602 ANNOTATIONES.
dedignatur angustiaSy cui habitaculum virgineus ven-
ter idoneus fuit. Pleraque haec verba, quibus hic nostri
MSS. et antiquiores editi carent, reperies in Sermone
Appendicis cxxi. Sed verius sunt Ambrosiani cujusdam
Sermonis de Natali Domini , teste Cassiano in lib. de In-
carnatione vii.

AnnotAtio (2) pag. 108.

apudLov. At in Victorino MS. notatur,

Sic inscribitur
Dominica in ramis palmarum. In Regio , Feria se^
cunda : post ipsam videlicet Dominicam palmarum 5

quandoquidem isti Dominicae assignatur Sermo qui hunc

in eodem codice antecedit. Testatur quidem Isidorus in
lib. i de offic. Eccl. cap. 27. Symbolum competenti-
bus tradi die Dominica palmarum sed non erat Eccle- :

siarum omnium una et constans ubique consuetudo. Nara

ex Ordinis Romani praescripto Symbolum feria quarta
hebdomadse quartae simul cum Oratione Dominica trade-
batur, veddendum sabbato sancto Paschae : eumdemque
ritum describit Amalarius Fortunatus lib. i de Offic. c. 8.
In Africa vero , aetate Augustini, SymboU seorsim tradi-
tio fiebat die ante Pascha serius ocyus quinto decimo
4iequ e ab hinc octavo redditio : post redditionem Sym-
boli mox subsequebatur traditio Dominicae Orationis
reddendae post octo dies. Mos iste liquido explicaturexor-
dio Sermonum lviii et lix. Redditionem alteram Symboli
faciendam die sabbati in vigiliis Paschae commemorat Au-
gustinus in eodem Sermone lviii , n. 1 et 13, ibique di-
serte significat Orationis redditionem non incidere in
eumdem diem sabbati Paschalis : hanc taraen ipse in Ser-
mone ccxxvii, die Paschae habito , indicat jam fiactam^
 annotAtiones. 603
Ecce ubi est peracta sanctificatio dici"
his verbis : ,

mus Orationem Dominicam^ quam accepistis et red-

didistis.

Anwotatio (3) pag. 114.

In editis : Quia Filius Dei unicus Dominus non

crucifixus , Filius Dei unicus Dominus non sepultuSy
mendosissirae. Sic enim id quod mox affirmat et ex Apos-
tolo probat , Filium Dei crucifixum negare videbatur :

quo videlicet argumento permotus Emmanuel Sa rejicien-

dum hunc Sermonem existimavit. Errata corriguntur ex
altero inferius loco , ubi sine vitio in iisdem editis eadem
sententia bis terque repetitur.

AnmotAtio (4) pag. 120.

Hinc habitus Sermo intelligitur anno 391, quo coepit

Augustinus creatus Hipponensis presbyter altari minis-
trare 5
primus forte quem
post eum secessum, de
ille dixit

quo usque ad Pascha permittendo egit apud Vale-

sibi

rium in Epistola xxi. Confer exordium Sermonis ccxvi.

Annotatio (5) pag. 121.

Verba sunt serraonem suum scribentis , cui religio erat

Symbolum ipsum scripto tradere : Quod Symholum ,

ait , nostis quia scribi non

qua de re supra in
solet ,

Sermone ccxii, n. 2. Caeterum quod Sermonem quem

dixisset Augustinus, ahquando etiam dictum conscribe-
ret, testatur ipse in lib. xv de Trinitate cap. 27. Suspi-
cari etiam licet , ahquid hic ab ipso additum cum alte- ,
 ,,

604 annotationes.
rum de fide et Symbolo Sermonem , cui Sermo iste in

Remigiano MS. proxime conjungitur , in Retract. lib. i

cap. 17 recognosceret. Eodem forsitan tempore addidit

infra n. exemplum, quo de servis Dei observat ssepis-
8
sime Tot annos ille in illo vel illo nionasterio
dici :

sedit. Id enim exempli anno 391 quo hunc Sermonem ,

habitum putamus, proferre vix poterat. Si tamen aliunde

satis constat monasticse vitse genus ipso primum auctore
sic invectum in Africam, ut non ahqua ilhc ante extarent
monasteria.

AnnotAtio (6) pag. 341.

Additur hic , in terra , auctoritate Vaticani MS. Gae-

terura de illo regno et sabbatismo sanctorum in terra post
resurrectionem ,
quem mille annos duraturum putabant
mutata sententia sic demum loquitur Augustinusinhb. xx
de Civitate Dei, cap. Quce opinio esset utcumque
vii :

, si aliquoe delicice spiritales iji illo sah'

tolerahilis
hato affuturcB sanctis per Domini prcesentiam cre^
derentur nam etiam nos hoc opinati fuimus ali-
:

quando. Consule ejusdem operis hb. xxn, cap. 30.

Annotatio (7) pag. 347.

Dies quindecim , ut mox dicet : hoc est septeni ante

Pascha , totidem post Pascha ,
quibus diebus htes omnes
et contentiones partium cessabant, ex lege Theodosii
Sacros quoque
quae est Leg. xi Cod. Theod. de Feriis :

Pasclue dies qui septeno vel prcecedunt numero

, ,

vel sequuntur in eadem feriarum ohservatione nu-

,

meramus.
 AMWOTATIONES. 6o5

AnwotAtio (8) pag. 480.

De his Martyribus Tertullianus in libro de Anima c. lv,

et Martyroiogia Nonis Martii. Locum et tempus quo pas-
sae sunt, inquirit Henricus Valesius, prsefatione ad ea-
rum Acta Parisiis impressa. Eas porro Carthagine, ubi
corpora ipsarum sepuita Victor, in hb. i de pers. Vand.
scripsit , contendit martyrium consummasse : et quidera

non apud Tuburbura Mauritanise, uti in multis martyro-

logiis ferebatur, passas fuisse probat; sed de Tuburbo
majore, quae erat Proconsularis provinciae civitas, dicere
praetermisit. Annum deinde earumdem passioni , non Se-
veri tertium, sed undecimura, qui fuit Christi 203 melius
assignari demonstrat.
%VV% VV^^^VVlfXA/Vt^^VVffVVVt-VV^f^^l/V^VVV^^^VVVVt/V^^-Vt/^iVAiVV^fVVV^^/l/V^^V^ w

INDEX

TOMI CEIVTESIMI VIGESIMI-SEPTIMI.

SERMONES AD POPULUM.

CLASSIS II.

Sermones de Tempore

Sermo clxxxiv. In Natali Domini nostri Jesu Christi , I.

P^S- 3
CLxxxv. In Natali Domini , II. 6
CLXxxvi. In Natali Domini , III. 9
CLXxxvii. In Natali Domini , IV. 12
CLXXxvni. In Natali Domini , V. 16
CLXXXix. In Natali Domini , VI. 19
cxc. In Natali Domini , VII. 22
cxci. In Natali Domini , YIII. 26
cxcii. In Natali Domini , IX. 29
cxciii. In Natali Domini , X. 32
cxciv. In Natali Domini , XI. 35
cxcv. In Natali Domini , XII. 38
cxcvi. In Natali Domini , XIII. 40
cxcvii. De Kalendis Januariis , contra Paganos. 44
 :

608 I>DEX.
Ex eodeni Sermone , Beda et Florus ad 1 Cor. i. pa^. 4"
Ex eodeiii Sermone Beda et Florus ad 1 Cor. ili.. ibid.
Ex eodem Sermone, Beda et Florus ad Galat. i. «48
Ex eodem Sermone Beda et Florus ad Galat. iv. , 49
Ex eodem Sermone Beda et Florus ad Goloss. n.
, ibid.

Sekmo cxcTHi. De Kalendis Januariis II. , 60

cxcix. In Epipbania Domini , I. 54
cc. In Epiphania Domini, II. 58
ca. In Epiphania Domini , III. 62
ccu. In Epiphania Domini , IV. 66
'
cciii. In Epiphania Domini, V. 70
cav. In Epiphania Domini , YI. 73
ccT. In Quadragesima , I. 77
ccn. In Quadragesima , II. 80
ccvu. In Quadragesima , III, 83
ccviii. lo Quadragesima , lY. 86
ccix. In Quadragesima , V. 89
ccx. In Quadragesima , VI. 91
ccxi. In Quadragesima , YII. Defraterna concordia, et con-

donatione oftensaram. 102

ccxu. In traditione Symboli , I. 108
ccxm. In traditione Svmboli, n. 112
ccxiT. In traditione Sjmboli , III. 120
ccxv. In redditione Symboli. 131
ccxvi, A.d Competentes. 138
ccxTii. De oratione Clu-iiii Joan. xvn : Pater quos dedisti
mihi , volo ut ubi ego sum , ibi sint ipsi. 148
ccxTiu. De Passione Domini iu Parasceve. 151
ccxix. In vigiliis Paschse , I. 156
ccxx. In vigiliis Paschae , II. 158
ccxxi. In vigiliis Paschae , III. 160
ccxxu. In TJgiliis Paschae , IV. 162
ccxxiu. In vigiliis Paschae , V. 164
ccxxiT. In die Paschae I. Ad populum et ad Infantes, seu eo

die baptizatos. 167

ccxxv. In die Paschae , II. Ad Infantes. 170
ccxxn. In die Paschae , III. Ad populum et ad infantes. 175
ccxiTii. In die Paschse , IV. Ad infantes de Sacramentis. 177
ccxxvm. In die Pascha; , V. Ad populum et ad infantes. 180
ccxxix. De Sacramentis fidelium , feria II Paschae. 182
ccixx. In diebus Paschalibus , \. De versu Psalnii cxvii
Hic est dies ,
quem fecit Dominus. 184
 .

IKDEX. 609
Sekmo ccxxxi. In Jiebus Pasclialibus, II. De resurvectione Cliiisti sc-

cnndum Marcum ISj

ccxxxu. In diebus Paschalibus, III. Dc resurrectione Cbristi
secundum Lucam. 191
ccxsxiii. In diebus Pascbalibus , IV. De resurrectione Cbristi
secundum Marcum. 19S
ccxxxiv. In diebus Pascbalibus, V. De resurrectione Christi se-
cundum Lucam 203
ccxxxv. In diebus Paschalibus , \l. De eadem lectione Evan-
gelii Luc. xxiv. 20S
ccxxxvi. In diebus Pascbalibus , YII. De eademlectione Evan-
gelii Luc. xxiv. 212
ccxxxvii. la diebus Paschalibus, VIII. De ultima lectione Evan-
gelii Luc. xxiv , cum refutatione Manichseorum. 215
ccxxxvin. In diebus Paschalibus , IX. De eadem lectiono Evan-
gehi Luc. xxiv. 220
ccxxxix. In diebus Paschalibus, X. De resurrcctione Christi se-
cundum Marcum et Lucam. 223
ccxL. In diebus Paschalibus,XI. De resurrectione corporum,
contra Gentiles. 229
ccxti. In diebus Paschalibus XII. De resurrectione corpo-
,

rum,contra Gentiles. 234

ccxtii. In diebus Paschalibus, XIII. De resurrectione corpo-

rum contra Gentiles.

, 243
ccxuii. In diebus Pascbalibus XIV. De resurrectione Domini
,

secundum Joannem, in illud cdp. xx Noli me tan- :

ncndam eniin ascendi ad Fatrem meum. Et

gere ,
de membrorum usu post resurrectionem. 25t
ccxLiv. In diebus Paschalibus , XV. De eadem lectione Evan-
gelii Joan. xx. 25S
ccxLV. In diebus Paschalibus, XVI. De eadem lectione Evan-
lii Joan. xx. 264
ccxLvi. In diebus Paschalibus, XVII. De eadem lectione Evan-
gelii Joan. xx. 268
ccxLVii. In diebus Paschalibus , XVIII. De alia lectione Evan-
gehiJoan, xx. 273
ccxLVin. In diebus Paschalibus, XIX. De lectione Evangelii
Joan. XXI , et de duabus piscationibus , una ante
passionem , altera post resurrectionem. 277
ccxLix. In diebus Paschalibus,XX. De eadem iectione et de
duabus piscationibus. ?51
cxxvii. 39
610 INDEX.
Sermo ccl. In iliebus PascLaIibu>, XXI. Dc cadein leclione et de
iluabus piscationibus. 285
ccLi. In diebus Paschalibus , XXII. De eaJem leclione et
de duabu^ [liscalionibus. 292
ccLU. In diebus Paschalibus XXIH. De eadem Icclione et
de Juabus piscationibus. 299
ccLUj. In diebus Pascbalibus , XXIV. De uUima lectione
Evangelii Joan. XXI. 312
ccLiv. In diebus Paschalibus , XXV. 316
ccLV. In diebus Paschalibus , XXVI. De .\lleluia. 322
ccLvi. In diebus Paschalibus , XXVIl. De Alleluia. 330
,
ccLvii. In diebus Paschalibus, XXVIII. De vjrsu Psalmict\ -.

Omnis honio niendax. 33i»

ccLviii. Ib diebus Paschalibus, XXIX De vcrsu Psul-
mi cxvii : Hic est dies queni fecit Dominus. 337
ccLU. In die Dominico octavarum Paschae. 340
ccLX. Habitus in eodeni die. 348
ccLxi. In die quadragesimo Ascensionis Domini , I. 350
ccLXii. In diebus Ascensionis Doaiini , II. 358
tCLXiii.De Ascensione Domini, III. 361
ccLxiv. De Ascensione Domini,IV. 366
ccLXv. De Ascensione Domini , V. 377
ccLxvi. In vigiliis Pentecostes. De versu Psalini cxl : Emen-
dabit me justus , etc. Contra Donatistas. 387
ccLXVii In die Pentecostes , I. 395
ccnvui. In die Pentecostes , 11. 399
tcLXix. In die Pentecostes , III. 40.i
ccLxx In die Pentecostes , IV. 406
ccLxxi. In die Pentecostes, V. 421
ccLxxii. In die Pentecostes, VI, ct postiemus, Ad infantes
ante altare de Sacramcnto. 42;i

CLASSIS III.

SerDiones dc Sanelis.

Sermo cclxxi 1. In Nalali maityrura Fructuo^i cpiscopij Augurii etEu-

logii diaconorum. 427
 IKDEX. 611
Seumo ccLXxiv. In Natali niartyris Vincenlii , I. 434
ccLxxv. In Natali martyris Vincentii , II. , 436
ccnxvi. In festo niartyris Vincentii, III. 440
ccnxvu. In festo martyris Yincentiij IV. In quo disputatui de
corpore spiritali post resurrectionem , et utrum
ejusmodi corporis oculis videri Deus possit. 443
ccLxxviu. De vocatione apostoli Pauli, et commendalione Domi-
nicse orationis. 460
ccLXXix. De Paulo apostolo. Pro solemnitate conversionis ejus-
dem , II.

ccLXXX. In Natali niartyrum Perpeluoe et Felicitatis, I. 480

cCLXxxi. In Natali martyrum Perpetuoe et Felicitatis , II. 483
ccLXXxii. In Natali martyrum Perpetuae et Felicitatis , III. 487
ccLxxxm. In Natali martyrum Massilitanorum. 489
ccLXxxiv. In Natali martyrum Mariani et Jacobi. 493
ccLxxxv. In Natali martyrum Casti et .^milii. 501
ccLxxxvi. In Natali martyrum Protasii et Gervasii. 508
ccLXXxvii. In Natali S. Joannis Baptista5,I,qui est VIII Kalendas
Julii. 514
ccLxxxviu. In Natali Joannis Baptistai, II De voceetverbo. 516
ccLxxxix. In Natali Joannis Baptistoe , III. 526
ccic. In Natali Joannis Baptistte , IV. 534
ccxci. In Natali Joannis Baptislae , V. 540
ccxcu. In Natali Joannis Baptistae, VI. In quo disputalur con-
tra Donalistas. 546
ccxciii. In Natali Joannis Baptistoo , VII. 559
ccxciv. Habitus in Lasilica Majorum, in Natali martyris Gud-
dentis, V Kalendas Julii. De baptisma parvulorum,
contra Pelagianos. 573
ccxcv. In Natali apostolorum Petri et Pauli, I. 593
A>iX0T,VTlOXES. 601

EXPLICIT INDEX.
o
 PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

BR Augustinus, Aurelius, 3aint,

65 Bp, of Hippo
A5 cOpera omnia^
1835
t.20