Prevencija KVB

ESC Džepne Smjernice
2016 Europske smjernice za kardiovaskularne bolesti

Prevencija u kliničkoj praksi*
The Sixth Joint Task Force of the European Society of Cardiology and Other Societies on Cardiovascular
Disease Prevention in Clinical Practice (constituted by representatives of 10 societies and by invited experts)
Developed with the special contribution of the European Association for Cardiovascular Prevention
& Rehabilitation (EACPR)
Chairperson: Co-Chairperson:
Massimo F. Piepoli Arno W. Hoes
Heart Failure Unit - Cardiology Department Julius Center for Health Sciences & Primary
Polichirurgico Hospital G. Da Saliceto Care - University Medical Center Utrecht
Cardiology Dept. - Cantone Del Cristo PO Box 85500 (HP Str. 6.131)
29121 Piacenza 3508 GA Utrecht, The Netherlands
Emilia Romagna, Italy Tel: +31 88 756 8193
Tel: +39 0523 30 32 17 Fax: +31 88 756 8099
Fax: +39 0523 30 32 20 Email: a.w.hoes@umcutrecht.nl
Email: m.piepoli@alice.it
m.piepoli@imperial.ac.uk
Task Force Members: Stefan Agewall, Norway (ESC), Christian Albus, Germany (ISBM),
Carlos Brotons, Spain (WONCA Europe), Alberico L. Catapano, Italy (EAS), Marie-Therese Cooney,
Ireland (ESC), Ugo Corrà, Italy (ESC), Bernard Cosyns, Belgium (ESC), Christi Deaton, UK (ESC),
Ian Graham, Ireland (ESC), Michael Stephen Hall, UK (IDF Europe), F.D. Richard Hobbs, UK (WONCA
Europe), Maja-Lisa Løchen, Norway (ESC), Herbert Löllgen, Germany (FIMS), Pedro Marques-Vidal,
Switzerland (ESC), Joep Perk, Sweden (ESC), Eva Prescott, Denmark (ESC), Josep Redon, Spain (ESH),
Dimitrios J. Richter, Greece (ESC), Naveed Sattar, UK (EASD), Yvo Smulders, The Netherlands (ESC),
MonicaTiberi,Italy(ESC),H.BartvanderWorp,TheNetherlands(ESO),InekevanDis,TheNetherlands(EHN),
W. M. Monique Verschuren, The Netherlands (ESC)
Additional Contributor: Simone Binno (Italy)
ESC entities having participated in the development of this document:

Associations: European Association for Cardiovascular Prevention & Rehabilitation (EACPR), European
Association of Cardiovascular Imaging (EACVI), European Association of Percutaneous Cardiovascular
Interventions (EAPCI), Heart Failure Association (HFA).
Councils: Cardiovascular Nursing and Allied Professions, Cardiology Practice, and Cardiovascular Primary Care
Working Groups: Cardiovascular Pharmacotherapy.
ESC Staff:
Veronica Dean, Catherine Despres, Nathalie Cameron - Sophia Antipolis, France
*Adapted from the 2016 European Guidelines on Cardiovascular Disease Prevention in Clinical Practice (European Heart
Journal 2016;37:2315–2381 - doi:10.1093/eurheartj/ehw106).
3_Pocket_CVD_Prevention_2016-v11.indd 1 05/08/2016 16
SADRŽAJ
Definicija i prevencija kardiovaskularnih bolesti ......................................................................................................................................................................... str. 4

Glavni ciljevi ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... str. 5
Šta je novo u odnosu na Smjernice iz 2012.godine? Koje su ključne poruke? str. 6 .....
Važnost prevencije KVB u kliničkoj praksi. ........................................................................................................................................................................................ str. 6

Ekonomska isplativost prevencije KVB ...................................................................................................................................................................................................................... str. 7
Ko će imati koristi od prevencije? Kada i kako procijeniti
rizik i prioritete? ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... str. 7
Kada procijeniti ukupni kradiovaskularni rizk? str. 7
......................................................................................................................................................
Kako procijeniti ukupni kardiovaskularni rizik?. str. 8

.........................................................................................................................................
Kako koristiti tabele za procjenu rizika? str. 9

..........................................................................................................................................................................................
Rizične kategorije: prioriteti str. 15

...................................................................................................................................................................................................................................................
Izmjenjivači izračunatog ukupnog kardiovaskularnog rizika ........................................................... str. 1 6

Porodična anamneza/(epi)genetika .....................................................................................................................................................................................................................str. 16
Psihosocijalni rizko faktori .i...........................................................................................................................................................................................................................................................................str. 16
Cirkulišući i urinarni biomarkeri . ..................................................................................................................................................................................................................... str. 17
Mjerenje predklinicke vaskularne stete ................................................................................................................................................ str. 17
Klinička stanja koja utiču na kardiovaskularne bolesti .............................................................................. str. 18
Relevantne grupe .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... str. 20
Pojedinci sa <50 godina zivota .................................................................................................................................................................................................................................................... . str. 20
Stariji
..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
. str. 21
Žene-specifična stanja ................................................................................................................................................................................................................................................................................ str. 21
Etničke manjine . ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. str.22
Intervencije faktora rizika na individualnom nivou ................................................................................................................................................... str. 22
Promjene ponašanja ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... str. 22
Psihosocijalni faktori str. 23
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Sedentarno ponašanje i fizička aktivnost ......................................................................................................................................................................... str. 24

Intervencije pušenja ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... str. 25
Ishrana i tjelesna težina ............................................ ................................................................................................................................................................................................................................................ str. 26
Kontrola lipida ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................str. 27
Dijabetes melitus str. 30
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .
Dijabetes tip 2 ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................str. 30

Dijabetes tip 1 ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................str. 30
Hipertenzija ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. str. 33
Antitrombocitna terapija str. 36
..........................................................................................................................................................................................................................................................................................
Adherencija za lijekove ................................................................................................................................................................................................................................................................................................. str. 37

Intervencije specifične za bolesti na individualnom nivou. .................................................................................................. str. 37
Fibrilacija atrija ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... str. 37
Koronarna arterijska bolest ................................................................................................................................................................................................................................................................................. str. 38
Hronična srčana slabsot .................................................................................................................................................................................................................................................................................................... str. 40
Cerebrovakularna bolest ......................................................................................................................................................................................................................................................................................... str. 43
Periferna arterijska bolest ........................................................................................................................................................................................................................................................................................str. 43
Kako intervenisati na nivou populacije ........................................................................................................................................................................................................ str. 44
Ishrana s tačke gledišta populacije .......................................................................................................................................................................................................... str. 44
Fizička aktivnost (FA) s tačke gledišta populacije str. 46
...................................................................................................................
Pristup zasnovan na populaciji za pušenje i korištenje duhana .................................... str. 49

Zaštita od zloupotrebe alkohola str. 52
...............................................................................................................................................................................................................................................
Zdrava sredina ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... str. 53

Gdje intervenisati na individualnom nivou ............................................................................................................................................................................................................ str. 54
Prevencija KV bolesti u primarnoj zdravstvenoj zaštiti ............................................................................. str. 54
Hitni prijem u bolnicu ................................................................................................................................................................................................................................................................................................. str. 54
Specijalizovani programi prevencije ................................................................................................................................................................................................................. str. 55
Kako pratiti preventivne aktivnosti ...................................................................................................................................................................................................... str. 55
Europske smjernice iz 2016. godine za prevenciju
kardiovaskularnih bolesti u kliničkoj praksi
Šesta ujedinjena radna grupa europskog udruženja kardiologa i drugih udruženja za

prevenciju kardiovaskularnih bolesti u kliničkoj praksi.
Ovo džepno izdanje odražava konsenzus Zajedničke radne grupe od deset

glavnih europskih profesionalnih udruženja koji je dokumentovan u punom
tekstu verzije smjernica iz 2016. godine.
Ciljevi su:
• Pomoći zdravstvenim radnicima da preveniraju ili smanje incidencu
oboljevanja od kardiovaskularnih bolesti (KVB).
• Dati savjete u vezi s prioritetima, procjenom rizika kao i savjetovati o
načinu/stilu života i upotrebi lijekova, ukoliko je to indikovano.
Definicija prevencije kardiovaskularnih bolesti

Koordinirani skup akcija, na javnom i individualnom nivou, čiji je cilj eradikacija,
eliminacija ili minimiziranje uticaja kardiovaskularnih oboljenja i onesposobljenja
za njih vezanih.
Glavni ciljevi
Ciljevi
Pušenje Izbjegavanje ekspozicije duhanskom dimu u bilo kom obliku.
Dijeta Zdrava dijeta, snižen unos zasićenih masti sa fokusom na
proizvodima sa cijelim zrnom, povrću, voću i ribi.
Fizička Najmanje 150 minuta sedmično umjerene aerobne fizičke aktivnosti (30
Ativnost minuta 5 dana/sedmično) ili 75 minuta sedmično intenzivne fizičke aktivnosti
(15 minuta 5 dana/sedmično) ili kombinacija gore navedenog.
Tjelesna masa BMI 20-25 kg/m². Obim struka <94 cm (muškarci) ili < 80 cm
(žene).
Krvni pritisak <140/90 mmHga
Lipidib
Nivo LDLc je Veoma visok rizik: LDL <1,8 mmol/l (70-135mg/dL) ili >50% redukcijed
ključan
Visok rizik: LDL <2,5 mmol/L (<100mg/dL) ili redukcija od najmanje
50% (2,6-5,2 mmol/L).
Nizak do umjereni rizik: <3.0 mmol/L (<115 mg/dL).
HDL-C Ne postoji ciljna vrijednost, ali >1.0 mmol/L (>40 mg/dL) za

muškarce i >1.2 mmol/L (>45 mg/dL) za žene, znak je niskog rizika.
Trigliceridi Ne postoji ciljna vrijednost, ali <1.7 mmol/L (<150 mg/dL) indikuje nizak
rizik, a viši nivoi ukazuju potrebu traganja za drugim riziko faktorima.
Dijabetes HbA1c <7%. (<53 mmol/mol)

BMI = body mass index; HbA1c = glycated hemoglobin; HDL-C = high-density lipoprotein holesterol;
LDL-C = low density lipoprotein holesterol; FA = fizička aktivnost.
aKrvni pritisak <140/90 mmHg je generalni cilj. Ciljna vrijednost može biti viša kod starijih osoba, ili niža
kod većine pacijenata sa dijabetes mellitus-om i kod nekih visoko rizičnih pacijenata koji nemaju šećernu
bolest, ali koji mogu tolerisati više antihipertenzivih lijekova različitih grupa.
bNe-HDL-C je razuman i praktičan alternativni pokazatelj/cilj zbog toga što ne zahtjeva gladovanje. Ne HDL-C
sekundarni ciljevi od <2.6, <3.4 i <3.8 mmol/L (<100, <130 and <145 mg/dL) se preporučuju kod veoma visokih,
visokih, umjerenih i niskih rizičnih skupina, respektivno.
Izraženo je mišljenje da liječnici primarne zdravstvene zaštite preferiraju jedan opći cilj LDL-C od 2,6 mmol / L
(100 mg / dL). Prihvaćajući jednostavnost ovog pristupa i da bi moglo biti korisno u nekim postavkama, postoji
bolja znanstvena podrška za tri cilja koja se podudaraju s razinom rizika.
d
Ovo je generalna preporuka za one koji imaju veoma visoki rizik.
Šta je novo u odnosu na Smjernice iz 2012.godine? Koje su ključne
poruke?
• Strategija, za osobe sa visokim rizikom, se dopunjuje mjerama Javnog zdravstva
koje podstiču zdrav životni stil i smanjuju nivoe riziko faktora za KVB . Zajednička
strategija se zalaže za poboljšanje zdravlja kardiovaskularnog sistema u cijeloj
populaciji, od detinjstva pa nadalje, sa posebnim akcijama za poboljšanje kvaliteta
života i zdravlja kod pojedinaca koji spadaju u grupu sa povećanim rizikom ili /i sa već
postojećim kardiovaskularnim oboljenjem.
• Posebna poglavlja posvećena su pristupu stanovništvu koji promoviše zdravu
životnu okolinu i zdrav stil života, uključujući prehranu, vježbanje, prestanak
pušenja,izbjegavanje zloupotrebe alkohola. Zdravstveni profesionalci imaju važnu
ulogu kao zagovornici ovog pristupa.
• Veći naglasak stavljen je na markere rizika KVB u relevantnim skupinama, kao
što su mlade i starije osobe, žene i etničke manjine.
• Promocija fizičke aktivnosti i zdravog životnog stila u svim okruženjima i svim
grupama stanovništva, počevši od djetinjstva. Zdravstveni radnici i
njegovateljice trebaju biti primjer pridržavajući se zdravog načina života kao što
je npr. prestanak pušenja ili upotreba duhanskih proizvoda.
• Odjeljci preventivnih intervencija su na in dividualnom nivou i odnose se na pacijente
sa specifičnim bolestima uključujući i fibrilaciju atrija, koronarnu arterijsku bolest,
hroničnu srčanu slabost, cerebrovaskularne bolest i perfernu arterijsku bolest.
• Proces praćenja aktivnosti i rezultata prevencije KVB se podrazumijevaju.
Važnost prevencije KVB u kliničkoj praksi.

• Aterosklerotske KVB su vodeći uzrok prijevremene smrti širom svijeta.
One pogađaju i muškarce i žene; od svih smrti koje se dese prije 75 godina
života u Evropi, 42 % su zbog KVB kod žena i 38 % kod muškaraca.
• Doživotni pristup kradiovaskularnim rizicima je dosta važan obzirom da su i rizici i
prevencija bolesti dinamična pojava i povezani su sa starenjem i/ili akumulacijom
komorbiditeta.
• Zdravstveni radnici igraju važnu ulogu u postizanju ovog životnog pristupa u svojoj kliničkoj praksi.
Većina pacijenata se prati u primarnoj praksii i poželjno je provjeriti populaciju za faktore rizika od
KVB-i.
6
Ekonomska isplativost prevencije KVB
• Stopa mortaliteta kod koronarne arterijske bolesti (CAD) mogla bi se prepoloviti
samo skromnim smanjenjem faktora rizika, a osam prehrambenih navika bi moglo
prepoloviti smrt od KB. Smanjivanje populacijskog kardiovaskularnog rizika za 1% bi
spriječilo 25 000 slučajeva KVB i napravilo uštedu od 40 miliona eura godišnje u
jednoj evropskoj zemlji.
• U posljednje tri decenije, smanjenje smrtnosti od KVB za više od polovine se pripisuje
promenama u nivou faktora rizika kod populacije, prije svega smanjenja nivoa
holesterola i krvnog pritiska i pušenja. Ovaj povoljan trend djelimično je nadoknađen
povećanjem drugih faktora rizika, uglavnom gojaznosti i tipa 2 DM.
Ko će imati koristi od prevencije? Kada i kako procijeniti rizik i

prioritete?
• Ateroskleroza je obično rezultat mnogih faktora rizika: prevenciju
kardiovaskularnih bolesti kod pojedinaca treba prilagoditi njihovom ukupnom
KV riziku: što je veći rizik, to mjere moraju biti intenzivnije.
Kada procijeniti ukupni kradiovaskularni rizk?

• Skrining je identifikacija neprepoznate bolesti ili, u ovom slučaju, nepoznatog
povećanog rizika od KVB kod pojedinaca bez simptoma i može se obaviti
oportunistički (tj. kada se pojavi prilika, npr. kada se pojedinci konsultuju sa svojim
doktorom porodične medicine/opšte prakse zbog nekog drugog razloga) ili
sistematično (tj. u opštoj populaciji kao dio programa skrininga ili u ciljanim
subpopulacijama kao što su subjekti sa pozitivnom porodičnom anamnezom i
prijevremenog kardiovaskularnog incidenta ili familijarne hiperlipidemije).
• Ove smjernice preporučuju sistematičan pristup procjeni kardiovaskularnog

rizika fokusirajući se na populacije koje vjerovatno imaju viši kardiovaskularni
rizik.
Preporuke za procjenu kardiovaskularnog rizika
Preporuke Classa Levelb
Sistematična procjena KV rizika se preporučuje kod pojedinaca sa povećanim KV
rizikom tj. sa porodičnom anamnezom pozitivnom na iznenadnu i preuranjenu
KVB, familijarnom hiperlipidemijom, glavnim faktorima KV rizika (kao što su I C
pušenje, visok KP,DM ili povećani nivo lipida) ili sa komorbiditetima koji
povećavaju KV rizik.
Preporučeno je ponavljati procjenu KV rizika svakih 5 godina, pa
čak i češće za pojedince koji imaju izrazito povećan rizik i koji I C
zahtjevaju tretman.
Sistematična procjena KV rizika se može odnositi i na muškarce >40
godina i na žene >50 godina života ili u postmenopauzalnoj dobi bez IIb C
poznatih KV riziko faktora.
Sistematična procjena KV rizika za muškarce <40 godina i za
III C
žene<50 godina sa nepoznatim KV rizicima se ne preporučuje.
KP = krvni pritisak; KV = kardiovaskularni; KVB = kardiovaskularna bolest/bolesti; DM = diabetes
mellitus.
a
Klasa preporuke. bNivo dokaza
Kako procijeniti ukupni kardiovaskularni rizik?

• Jako je bitno da su kliničari u stanju procijeniti KV rizik brzo i sa velikom preciznošću. .
Ova tvrdnja je dovela do razvoja tabele rizika koja se koristila u smjernicama 1994. godine:
Systemic Coronary Risk Estimation (SCORE) www.escardio.org/Guidelines-&-Education/
Practice-tools/CVD-prevention-toolbox/SCORE-Risk-Charts ili
www.heartscore.org
• Kod naizgled zdravih osoba, KV rizik je u principu rezultat multiplih, međusobno

zavisnih faktora. Ukupni procijenjeni KV rizik je osnova za prevenciju KVB-i.
SCORE, koji procjenjuje desetogodišnji rizik za prvi fatalni kardiovaskularni incident,

• ise preporučuje za procjenu rizika i može uticati na određivanje adekvatnog modaliteta
liječenja, a može pomoći i kod sprečavanja sub- i predoziranja lijekovima. Drugi validni
sistemi za procjenu rizika mogu biti korisna alternativa za SCORE.
• Procjena ukupnog KV rizika omogućava fleksibilnost; iako se jedan faktor rizika ne može
promijeniti, treba se potruditi više oko ostalih faktora i na taj način smanjiti ukupni rizik.
8
Preporuke za način procjene KV rizika
Preporuke Klasaa Nivob
Procjena ukupnog KV rizika, koristeći neki sistem za procjenu rizika ako što je
SCORE, se preporučuje za odrasle osobe starije od 40 godina života, osim ako
su oni automatski okarakterisani kao visoko rizični ili veoma visoko rizični u I C
kontekstu dokumentovane KVB, DM (>40 godina života), bubrežne bolesti ili
jako povišenog jednog faktora rizika (Tabela kategorija rizka).
KV = kardiovaskularni; DM = diabetes mellitus; SCORE = Systematic Coronary Risk Estimation.

aKlasa preporuka. bNivo dokaza.
Kako koristiti tabele za procjenu rizika?

• SCORE tabele se koriste kod naizgled zdravih ljudi, ne kod onih sa verifikovanom
KVB ili kod onih koji imaju veoma visok ili visok rizik zbog drugih razloga
(Tabela kategorija rizika, stranica 15).
• Za države sa niskim rizikom upotrebljavati tabelu niskih rizika, a za ostale
evropske zemlje i zemlje Mediterana koristiti tabelu visokih rizika,
• Da bi se individui odredio 10-godišnji rizik od smrti uzrokovane sa KVB, potrebno je
naći tabele za odgovarajući spol, pušački status i (približno) godine života. U tabeli naći
polje najbliže pacijentovom arterijskom pritisku i ukupnom holesterolu. Procjena rizika
se treba podići za stepen ako je osoba bliža sljedećoj starosnoj grupi.
• Iako nijedan prag nije univerzalno primjenjiv, intenzitet savjeta treba povećati s
povećanjem rizika. Učinak intervencija na apsolutnu vjerovatnost razvoja KV
incidenata povećava se s rastućim osnovnim rizikom; tj. broj pojedinaca koji su
trebali liječenje da bi se spriječio jedan incident se smanjuje s povećanjem
rizika.
• Osobe sa niskim ili umjerenim rizikom (kalkulirani SCORE <5%) bi trebalo
savjetovati da zdravim načinom života i održe svoj niski ili umjereni rizik.
•Osobe sa visokim rizikom (kalkulirani SCORE 5% i <10%) trebaju kvalitetniji način
života, a mogu biti i kandidati za medikamentoznu terapiju.
•Osobe sa veoma visokim rizikom (kalkulirani SCORE 10%): medikamentozni
tretman je često potreban.
Upotreba tabela za procjenu rizika bi trebala biti interpretirana u skladu sa poznavanjem sljedećih aspekata:
• Tabele pomažu kod procjene rizika ali moraju biti interpretirane u skladu sa
kliničkim znanjem i iskustvom ljekara, i u kontekstu faktora koji mogu
modifikovati procijenjeni rizik (vidi dole).
• Relativni rizik može biti visok kod mladih osoba, čak i kada je 10-godišnji apsolutni
rizik nizak, zato što KV incidenti obično nastaju kasnije u životu. Tabela za procjenu
relativnog rizika ili tabela za procjenu rizika u skladu sa životnom dobi mogu biti od
pomoći za prepoznavanje i savjetovanje takvih osoba (vidi dole).
• Kod osoba starijih od 60 godina pragovi bi trabali biti interpretirani više
linearno, zbog toga što je njihov rizik vezan za godine starosti oko tih nivoa,
ečak i kada su drugi nivoi KV riziko faktora “normalni”. Na primjer, nekritičan
početak medikamentoznog tremana svih starijih osoba sa rizikom većim od
praga od 10% bi trebao biti obeshrabren.
• Niži rizik kod žena je objašnjen time da je razlika u riziku 10 godina – rizik 60-
godišnje žene je sličan onom kod 50-godišnjeg muškarca. Na kraju, više žena
umre od KV incidentata od muškaraca.
• Tabele mogu se koristiti da bi približno prikazale efekte smanjivanja faktora rizika,
uzevši u obzir da mora proći jedan vremenski period do smanjena rizika, i da
rezultati randomiziranih kontrolisanih studija uopšteno daju bolje predikcije
prednosti intervencija, tj. promjena životnih navika. Oni koji prestanu koristiti
cigarete, samnjuju rizik za 50%.
10
SCORE tabela: 10-godišnji rizik od fatalnih kardiovaskularnih bolesti kod populacija u
državama sa (VEOMA) VISOKIM kardiovaskualrnim rizikom baziranom na sljedecim riziko
faktorima:godine, spol, pušenje,sistolni krvni pritisak,ukupni holesterol.
SCORE
15% i više
10%–14% 10-year risk of
5%–9%
3%–4% fatal CVD in
2% populations at
ŽENE 1%
<1% high CVD risk MUŠKARCI
Nepušači Pušači Nepušači Pušači
Dob
180 7 8 9 10 12 13 15 17 19 22 14 16 19 22 26 26 30 35 41 47
160 5 5 6 7 8 9 10 12 13 16 9 11 13 15 16 18 21 25 29 34
140 3 3 4 5 6 6 7 8 9 11 65 6 8 9 11 13 13 15 17 20 24
120 2 2 3 3 4 4 5 5 6 7 4 5 6 7 9 9 10 12 14 17
180 4 4 5 6 7 8 9 10 11 13 9 11 13 15 18 18 21 24 28 33
160 3 3 3 4 5 5 6 7 8 9 6 7 9 10 12 12 14 17 20 24
140 2 2 2 3 3 3 4 5 5 6 60 4 5 6 7 9 8 10 12 14 17
120 1 1 2 2 2 2 3 3 4 4 3 3 4 5 6 6 7 8 10 12
180 2 2 3 3 4 4 5 5 6 7 6 7 8 10 12 12 13 16 19 22
160 1 2 2 2 3 3 3 4 4 5 4 5 6 7 8 8 9 11 13 16
140 1 1 1 1 2 2 2 2 3 3 55 3 3 4 5 6 5 6 8 9 11
120 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 3 3 4 4 4 5 6 8
180 1 1 1 2 2 2 2 3 3 4 4 4 5 6 7 7 8 10 12 14
160 1 1 1 1 1 1 2 2 2 3 2 3 3 4 5 5 6 7 8 10
140 0 1 1 1 1 1 1 1 1 2 50 2 2 2 3 3 3 4 5 6 7
Sistolni krvni pritisak
120 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 3 3 4 5
180 0
© ESC 2016
0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 2 2 2 2 3 3 4
160 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 2 2 2 3
140 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 40 0 1 1 1 1 1 1 1 2 2
120 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1
4 5 6 7 8 4 5 6 7 8 4 5 6 7 8 4 5 6 7 8
Holesterol (mmol/L)
150 200 250 300
mg/dL
KVB =kardiovaskulerne bolesti; SCORE = Systematic Coronary Risk Estimation.
Države sa visokim i veoma visokim rizikom su : Albanija, Alžir, Armenija, Azerbejdzan, Bjelorusija, Bosna
i Hercegovina, Bugarska, Hrvatska, Ceška, Estonia, Egipat, Gruzija, Madjarska, K azakhstan, Kirgistan,
Latvija, Litvanija, Makedonija, Moldavija, Crna Gora, Maroko, Poljska, Rumunija, Ruska federacija, Srbija,
Slovacka, Sirija, Tadzikistan, Tunis, Turska, Turkmenistan, Ukraina i Uzbekistan.
11
SCORE tabela: 10-godišnji rizik od fatalnih kardiovaskularnih bolesti kod populacija u
državama sa NISKIM kardiovaskualrnim rizikom baziranom na sljedecim riziko
faktorima:godine, spol, pušenje,sistolni krvni pritisak,ukupni holesterol.
SCORE
15% i više
10%–14% 10-godisnji rizik od
5%–9%
3%–4% fatalnih KVB kod
2% populacija sa
ŽENE 1%
<1% niskim KV rzikom MUŠKARCI
Nepušači Pušači Nepušači Pušači
Dob
180 4 5 6 6 7 9 9 11 12 14 8 9 10 12 14 15 17 20 23 26
160 3 3 4 4 5 6 6 7 8 10 5 6 7 8 10 10 12 14 16 19
140 2 2 2 3 3 4 4 5 6 7 65 4 4 5 6 7 7 8 9 11 13
120 1 1 2 2 2 3 3 3 4 4 2 3 3 4 5 5 5 6 8 9
180 3 3 3 4 4 5 5 6 7 8 5 6 7 8 9 10 11 13 15 18
160 2 2 2 2 3 3 4 4 5 5 3 4 5 5 6 7 8 9 11 13
140 1 1 1 2 2 2 2 3 3 4 60 2 3 3 4 4 5 5 6 7 9
120 1 1 1 1 1 1 2 2 2 3 2 2 2 3 3 3 4 4 5 6
180 1 1 2 2 2 3 3 3 4 4 3 4 4 5 6 6 7 8 10 12
160 1 1 1 1 1 2 2 2 3 3 2 2 3 3 4 4 5 6 7 8
140 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 55 1 2 2 2 3 3 3 4 5 6
120 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 3 3 4
180 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 3 3 4 4 4 5 6 7
160 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 3 3 4 5
140 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 50 1 1 1 1 2 2 2 2 3 3
120 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2
© ESC 2016
180 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 2 2
160 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1
140 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 40 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
120 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1
4 5 6 7 8 4 5 6 7 8 4 5 6 7 8 4 5 6 7 8
Holesterol (mmol/L) 150 200 250 300

mg/dL
KVB = kardiovaskularne bolesti; SCORE = Systematic Coronary Risk Estimation

Države sa niskim rizikom su: Andora, Austrija, Belgija, Kipar, Danska, Finska, Francuska, Njemačka, Grčka, Island,
Irska, Izrael, Italija, Luksemburg, Malta, Monako, Holandija, Norveška, Portugal, San Marino, Slovenija, Španija,
Švedska, Švicarska i Ujedinjeno kraljevstvo.
12
Tabela relativnog rizika, izvedena iz SCORE.
Može se koristiti za prikazivanje mlađih ljudi sa niskim apsolutnim rizikom u odnosu na
druge u njihovoj starosnoj grupi. Njihov rizik može biti mnogo puta veći. Ovo može pomoći
u shvatanju da promjene životnog stila mogu znatno smanjiti relativni rizik, kao i smanjiti
povećanje rizika koji će se desiti sa starenjem.
Konverzija holesterola: mmol/L  mg/dL: 8 = 310, 7 = 270, 6 = 230, 5 = 190, 4 = 155.
Nepušač Pušač
pritisak (mmHg)
180 3 3 4 5 6 6 7 8 10 12
Sistolni krvni
© ESC 2016
160 2 3 3 4 4 4 5 6 7 8
140 1 2 2 2 3 3 3 4 5 6
120 1 1 1 2 2 2 2 3 3 4
4 5 6 7 8 4 5 6 7 8
Holesterol (mmol/L)
13
Rizik u određenoj životnoj dobi, izvedeno iz SCORE.
Rizik u određenoj životnoj dobi osobe sa nekoliko riziko faktora je isti kao i kod starije
osobe bez riziko faktora, što je i prikazano u tabeli. Ovo može pomoći kod motivacije za
promjenu životnih navika radi smanjenja rizika.
ŽENE MUŠKARCI
Nepušač Pušač Nepušač Pušač
Dob
180 7 8 9 10 12 13 15 17 19 22 14 16 19 22 26 26 30 35 41 47
160 5 5 6 7 8 9 10 12 13 16 9 11 13 15 16 18 21 25 29 34
140 3 3 4 5 6 6 7 8 9 11 65 6 8 9 11 13 13 15 17 20 24
120 2 2 3 3 4 4 5 5 6 7 4 5 6 7 9 9 10 12 14 17
180 4 4 5 6 7 8 9 10 11 13 9 11 13 15 18 18 21 24 28 33 Rizik ovog 40-

160 3 3 3 4 5 5 6 7 8 9 6 7 9 10 12 12 14 17 20 24 godisnjeg
140 2 2 2 3 3 3 4 5 5 6 60 4 5 6 7 9 8 10 12 14 17 muskarca, pusaca
120 1 1 2 2 2 2 3 3 4 4 3 3 4 5 6 6 7 8 10 12 sa riziko faktorima
je isti (3%) kao i
180 2 2 3 3 4 4 5 5 6 7 6 7 8 10 12 12 13 16 19 22 kod 60-godisnjeg
160 1 2 2 2 3 3 3 4 4 5 4 5 6 7 8 8 9 11 13 16 muskarca sa
140 1 1 1 1 2 2 2 2 3 3 55 3 3 4 5 6 5 6 8 9 11 idealnim nivoima
120 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 3 3 4 4 4 5 6 8 riziko faktora -
stoga, njegove
180 1 1 1 2 2 2 2 3 3 4 4 4 5 6 7 7 8 10 12 14 riziko godine su 60
160 1 1 1 1 1 1 2 2 2 3 2 3 3 4 5 5 6 7 8 10 godina.
140 0 1 1 1 1 1 1 1 1 2 50 2 2 2 3 3 3 4 5 6 7
120 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 3 3 4 5
180 0
© ESC 2016
0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 2 2 2 2 3 3 4
160 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 2 2 2 3
140 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 40 0 1 1 1 1 1 1 1 2 2
120 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1
4 5 6 7 8 4 5 6 7 8 4 5 6 7 8 4 5 6 7 8
Holesterol (mmol/L) 150 200 250 300

mg/dL
SCORE
15% i vise
10%–14%
10-godisnji rizik od
5%–9%
3%–4% fatalnih KVB u
2% populacijama sa
1%
<1% visokim KV rizikom
14
Rizik kategorije: prioriteti
Pojedinci sa najvišim rizikom najviše dobijaju od preventivnih napora, a to vodi
prioritetima.
Riziko kategorije
Veoma visok rizik Ispitanici sa bilo kojim od sljedecih:
• Verifikovana KVB, dokazana klinicki ili nedvosmislenim imaging-om
Klinicki verifikovana KVB ukljucuje prethodni AIM,AKS, koronarnu
revaskularizaciju i druge arterijske revaskularizacijske procedure,
mozdani udar i TIA, aneurizma aorte i PAB . Nedvosmisleno
verifikovana KVB imaging metodama podrazumijeva signifikantan plak
na koronarnoj angiografiji ili ultrazvuku karotidnih arterija. To NE
podrazumijeva povisene parametre kod kontinuiranog imaging-a kao
sto je debljina intima - medije karotidnih arterija.
• DM sa ostecenjem ciljnih organa kao sto je proteinuria ili sa velikim
riziko faktorima kao sto je pusenje ili sa naznacenom
hiperholesterolaemijom ili nazacenom hipertenzijom.
• Teska HBB (hronica bolest bubrega) (GFR <30 mL/min/1.73 m2).
• Izracunati skor - SCORE ≥10%.
Visok rizik Ispitanici sa:
• Povišeni pojedinacni naznaceni riziko faktori, narocito holesterol
>8 mmol/L (>310 mg/dL) (u npr.familijarnoj hiperholesterolaemiji)
ili KP ≥180/110 mmHg.
• Vecina ostalih ljudi sa DM (sa izuzecem mladih ljudi sa DM tip I
i oni bez velikih riziko faktora, sto moze biti kod niskog ili
umjereng rizika).
• Umjerena HBB (GFR 30–59 mL/min/1.73 m2).
• Izracunati SCORE ≥5% and <10%.
Umjeren rizk SCORE je ≥1% i <5% kod10 godina. Mnogi srednjovjecni
ispitanici spadaju u ovu kategoriju.
Nizak rizik SCORE <1%.
AKS = akutni koronarni sindrom; AIM = akutni infarkt miokarda; KP = krvni pritisak; HBB = hronicna
bubrezna bolest; KVB = kardiovaskularna bolest; DM = diabetes mellitus; GFR = glomerular filtration rate; PAB =
periferna arterijska bolest; SCORE = systematic coronary risk estimation; TIA = tranzitorni ishemijski atak.
15
Izmjenjivači izračunatog ukupnog kardiovaskularnog rizika
Osim konvencionalnih glavnih KV faktora rizika uključenih u grafikone rizika, postoje i
drugi faktori rizika koji mogu biti relevantni za procjenu ukupnog rizika od KVB-i.
• Radna grupa preporučuje dodatnu procjenu faktora rizika ako takav faktor rizika
poboljšava klasifikaciju rizika i ako je procjena izvodljiva u svakodnevnoj praksi.
• Primjeri modifikatora rizika koji će verovatno imati reklasifikacioni potencijal
su: socio-ekonomski status, društvena izolacija ili nedostatak socijalne
podrške; porodična anamneza preuranjene KVB; indeks telesne mase i
centralna gojaznost; izračunati tomografski koronarni kalcijum score;
aterosklerotski plakovi utvrđene skeniranjem karotidne arterije; gležanj-
brahijalni indeks krvnog pritiska.
• Reklasifikacija je najviše vrijedna kada je rizik pojedinca blizu praga odlučivanja,kao
što je SCORE rizik od 5%. U situacijama veoma visokog ili veoma niskog rizika
uticaj dodatnih faktora rizika je malo vjerovatan da bi promijenio odluke
postupanja.
• Dok prisustvo modifikatora rizika može premestiti procenjeni rizik pojedinca
na gore, odsustvo ovih modifikatora treba da dovede do smanjenja
procenjenog rizika pojedinca
Porodična istorija/(epi) genetika

Preporuke za procjenu porodične istorije / (epi) genetike
Procjena porodične istorije prijevremenog KV incidenta (definisana kao
fatalni ili ne-fatalni KV događaj ili / i utvrđena dijagnoza KVB u prvom
stepenu muških rođaka prije 55. godina života ili ženskih rođaka prije 65. I C
godine) se preporučuje kao dio procjene kardiovaskularnog rizika.
Opšta upotreba DNK testova za procjenu rizika KVB-i se ne preporučuje. III B

KVB = kardiovaskularna bolest. aklasa preporuke. bnivo dokaza.
Psihosocijalni riziko faktori

• Nizak socio-ekonomski status, nedostatak socijalne podrške, stres na poslu i porodični,
život, neprijateljstvo, depresija, anksioznost i drugi mentalni poremećaji doprinose
16
riziku od razvoja KVB-i i lošije prognoze KVB-i, a odsustvo ovih stavki je
povezano sa manjim rizikom od razvoja KVB-i i boljem prognozom KVB-i.
Psihosocijalni faktori rizika deluju kao prepreke u pridržavanju tretmana i

•
naporima na poboljšanju načina života, kao i promociji zdravlja kod pacijenata i
populacije.
Preporuke za procjenu psihosocijalnih riziko faktora
Procjenu psihosocijalnog faktora rizika, uz korištenje kliničkog intervjua ili
standardizovanih upitnika, treba razmotriti kako bi se identifikovale
IIa B
moguće prepreke u promjeni načina života ili pridržavanja uzimanja
lijekova kod pojedinaca sa visokim rizikom od KVB-i ili sa utvrđenim KVB.
Klasa preporuje. bNivo dokaza.
a
Cirkulišući i urinarni biomarkeri

• KV cirkulacioni i urinarni biomarkeri imaju nikakvu ili samo ograničenu vrijednost kada se
dodaju u procjenu rizika KVB-i SCORE sistemom.
• Postoje dokazi pristrasnosti objavljivanja u oblasti novih biomarkera rizika od
CV-a, što dovodi do naduvane procjene snage udruživanja i potencijalne
dodatne vrijednosti.
Preporuke za procjenu cirkulišućih i urinarnih biomarkera

Rutinska procjena cirkulisucih ili urinarnih biomarkera se ne
III B
preporucuje for refinement of CVD risk stratification.
a
Klasa preporuke Nivo dokaza.
b
Mjerenje predkliničke vaskularne štete

• Rutinski skrining sa sa slikovnim metodama, kao prediktor budućeg KV dogadjaja,
se generalno ne preporučuje u kliničkoj praksi.
• Neke metode za snimanje mogu se smatrati modifikatorima rizika u proceni
rizika KV, tj. kod pojedinaca sa izračunatim rizikom od KV-a zasnovanim na
glavnim konvencionalnim faktorima rizika oko praga odlučivanja.
17
Preporuke za pretklinička merenja vaskularnih oštećenja
Mjerenje kalcijuma koronarnih arterija, detekcija aterosklerotičnih
plaka pomoću skeniranja karotidne arterije, indeks ankle-brachii IIb B
mogu se smatrati modifikatorima rizika u procjeni rizika KV-a.
Skrining ultrazvuk debljine karotidne intime-medije za KV procjenu
III A
rizika se ne preporučuje.
KV = kardiovaskularni.
Klinička stanja koja utiču na kardiovaskularne bolesti

Influenza
• Postoji veza između akutnih respiratornih infekcija, naročito onih koje se dešavaju
u vremenu vrhunca virusa influence i AIM.
Preporuke za vakcinaciju protiv influence
Godišnja vakcinacija protiv influence može se razmotriti kod
IIb C
pacijenata sa potvrđenom KVB.
Klasa preporuke Nivo dokaza.
a b
Pacijenti liječeni od karcinoma

• Pacijenti u borbi sa karcinomom nakon tretmana hemoterapijom ili radioterapijom
imaju povecan rizik od KVB.
• Povećana incidenca KVB je povezana sa (kombinacija) pruženog tretmana i date
doze.
• Prisustvo tradicionalnih KV rizikofaktora kod pacijenata sa karcinomom
povecavaju dalji kardiovaskularni rizik.
18
Preporuke za pacijente liječene od karcinoma
Kardioprotekcijac kod visokorizicnih pacijenata, koji su primili IIa B

hemoterapiju tip I dtrebala bi se razmotriti radi prevencije disfunkcije LV.
Optimizacija KV rizik profilabi se trebala razmotriti kod pacijenata

IIa C
lijecenih od karcinoma.
KV = kardiovaskularni; LV = lijevi ventrkul.
klasa preporuke. bnivo dokaza.
a
npr. profilaktički tretmani, uključujući b-blokatore, angiotenzin konvertrirajući enzimske inhibitore,

c
dexrazozane i statine.
d
Visokorizični pacijenti su većinom one osobe koje primaju visoke kumulativne doze hemoterapije tipa I i/ili
kombinovani tretman sa drugim hemoterapeutskim agensima i radioterapijom, i/ili sa nekontrolisanim KV
rizikofaktorima. Hemoterapija tip I indukuje ireverzibilne kardiootoksične efekte: antraciklini su prototip
agenata tipa I .
Autoimune bolesti
• Reumatoidni arthritis (RA) povećava KV rizik nezavisno o tradicionalnim rizikofaktorima
sa relativnim rizikom od 1,4-1,5 kod muškaraca i žena, respektivno.
• Postoji sve više dokaza da druge imunološke bolesti, poput ankilozantnog
spondilitisa ili rane teške psorijaze, također povećavaju rizik od CV-a, pri čemu se
relativni rizici približavaju onima u RA.
• Post hoc analiza dvaju statinskih studija sugerišu da je relativno smanjenje
učestalosti KVB u autoimunim bolestima usporedivo s onima koje se vide pod
ostalim uslovima.
Preporuke za autoimune bolesti
Treba uzeti u obzir korištenje multiplikatora faktora rizika od 1,5 za rizik
od KVB u reumatoidnom artritisu, naročito ako je aktivnost bolesti visoka.
IIa B
Upotreba multiplikatora rizika od 1,5 za rizik od CV-a kod imunoloških

inflamatornih bolesti, osim reumatoidnog artritisa, može se uzimati u IIb C
obzir pacijent-po-pacijentu, u zavisnosti od aktivnosti / ozbiljnosti bolesti.
KV = kardiovaskularni
a
klasa preporuke. bNivo dokaza
19
Sindrom opstruktivne sleep apnee
• Postoji povezanost izmedu sindroma opstruktivne sleep apneje i hipertenzije,
koronarne bolesti, atrijalne fibrilacije, mozdanog udara i srcane slabosti
Erektilna disfunkcija
• Erektilna disfunkcija (ED) je povezana sa buducim KV dogadjajima kod muskaraca sa ili
bez potvrdjene KVB.
Preporuke za erektilnu disfunkciju
Treba razmotriti procjenu KV faktora rizika i znakove ili simptome
IIa C
KVB kod muškaraca s ED.
KVB-kardiovaskularna bolest; ED = erektilna disfunkcija. aklasa preporuke. bnivo dokaza.
Relevantne gupe
Pojedinci <50 godina zivota

• Nekim ljudima, mlađim od 50 god. sa niskim apsultnim KV rizikom i visokim relativnim ili
doživotnim KV rizikom bi trebali predložiti promjenu životnih navika, kao minimum.
• Neki mlađi ljudi će imati visok faktor rizika od jednog KVB koji sami sebi
opravdavaju intervenciju, kao što je nivo holesterola> 8 mmol / L ili KP
180/110 mmHg ili više.
• Najvažnija grupa ljudi ispod 50 godina su oni sa porodičnom istorijom
preuranjene KVB koji treba testirati na familijarnu hiperholesterolemiju i
postupati prema tome.
Preporuke za osobe koje imaju <50 starosti
Preporučuje se da se uradi skrining svih pojedinaca mlađih od 50 godina, sa
porodičnom anamnezom pozitivnom na preuranjenu KVB kod srodnika
prvog stepena (muškaraci mlađi od 55 godina i žene mlađe od 65 godina ) I B
na familjarnu hiperholesterolemiju koristeći validiran klinički score..
Klasa preporuke. bNivo dokaza.

a
20
Stariji
• Starost je dominantan pokretač kardiovaskularnog rizika a većina osoba ima već (vrlo)
visok rizik u dobi od 65 godina.
• Posebno kod najstarijih među starim, upravljanje KV rizikom je kontroverzno.
Prema tome, preporuke faktora rizika kod starijih treba uzeti uz oprez ,
neželjene efekte treba pažljivo pratiti, a tretman treba periodično preispitati.
• Diskusija sa pacijentima o kvalitetu života, kao i o etičkim dilemama tretiranja

rizika koji su svojstveni starenju, ukupnom opterećenju liječenja lijekova i
neizbježnoj neizvjesnosti koristi.
Žene-specifična stanja
• Nekoliko opstretičkih komplikacija, naročito preeklampsia i hipertenzija u trudnoći,
su povezane sa višim KV rizikom kasnije, u životu. Ovaj
povišen rizik je barem djelimično objašnjen hipertenzijom i dijabetesom.
Preporuke za zene-specifična stanja

Kod žena sa istorijom pre-eklampsije i / ili hipertenzije izazvane
trudnoći, potrebno je razmotriti periodičnu procjenu hipertenzije i IIa B
DM.
Kod žena sa istorijom sindroma policističnih jajnika ili gestacijskog
IIa B
DM, potrebno je razmotriti periodični skrining za DM.
Kod žena sa istorijom prijevremenog porođaja može se
IIb B
razmotriti periodični skrining za hipertenziju i DM.
DM = diabetes mellitus. Klasa preporuke. Nivo dokaza.
a b
21
Etničke manjine
• Rizik za KVB znatno varira između grupa imigranata. Južni azijski i podsaharski
Afrikanci imaju veći rizik, dok kinezi južnoamerikanci imaju manji rizik.
• Južne azijate karakteriše visoka prevalenca i neadekvatno liječenje DM.
• Sadašnje jednačine procjene rizika ne pružaju adekvatne procjene rizika KVB kod
etničkih manjina.
Preporuke za etničke manjine
U procjeni KV rizika treba uzeti u obzir etnicitet. IIa A
KVB = kardiovaskularne bolesti. aKlasa preporuke. bNivo dokaza.
Intervencije faktora rizika na individualnom nivou
Promjena ponašanja
• Kognitivno-bihevioralne metode su efikasne u pružanju podrške osobama u usvajanju
zdravog načina života.
Preporuke za olakšavanje promjena ponašanja
Uspostavljene strategije kognitivnog ponašanja (npr. motivaciona
I A
intervencija) kako bi se olakšala promjena načina života.
Preporučuje se uključivanje multidisciplinarnih zdravstvenih
I A
stručnjaka (npr. Medicinskih sestara, dijetetičara, psihologa).
Kod pojedinaca sa veoma visokim rizikom od KVB preporučuju se
multimodalne intervencije koje integrišu medicinske resurse sa
I A
obrazovanjem o zdravom načinu života, fizičkoj aktivnosti, upravljanju
stresom i savjetovanju o psihosocijalnim faktorima rizika.
KVB= kardiovaskularna bolest. aKlasa preporuke. bNivo dokaza.
22
Psihosocijalni faktori
• Tretman psihosocijalnih faktora rizika može se suprotstaviti psihosocijalnom stresu,
depresiji i anksioznosti, čime se olakšava promjena u ponašanju, kvalitet
života i prognoza.
Preporuke za psihosocijalne faktore

Multimodalne intervencije ponašanja, integriranje zdravstvene
edukacije, fizičke vežbe i psihološke terapije za psihosocijalne
faktore rizika i suzbijanje bolesti preporučuju se kod pacijenata sa I A
postojećom KVB i psihosocijalnim simptomima radi poboljšanja
psihosocijalnog zdravlja.
Upućivanje na psihoterapiju, lijekove ili kolaborativno zbrinjavanje
treba uzeti u obzir u slučaju klinički značajnih simptoma depresije, IIa A
anksioznosti ili neprijateljstva.
Tretiranje psihosocijalnih faktora rizika sa ciljem sprečavanja KAB
treba uzeti u obzir kada je sam faktor rizika dijagnostički
IIa B
poremećaj (npr. depresija) ili kada faktor pogorša klasične faktore
rizika.
KAB = koronarna arterijska bolest; KVB = ckardiovaskularna bolest.
a
Klasa preporuke. bNivo dokaza
23
Sedentarno ponašanje i fizička aktivnost
• Redovna fizička aktivnost (FA) je osnova za KV prevenciju; učešće smanjuje
smrtnost svih uzročnika i KV smrtnost.
• FA povećava fizičku sposobnost i poboljšava mentalno zdravlje.
• Sedentarne subjekte treba podsticati da započnu laganu aerobnu FA.
Preporuke za fizičku aktivnost

Preporuke Classa Levelb
Preporučuje se zdravim odraslima svih uzrasta da izvode najmanje 150
minuta sedmično umjerenog intenziteta ili 75 minuta sedmično I A
intenzivne aerobne FA ili ekvivalentne kombinacije istih.
Za dodatne pogodnosti kod zdravih odraslih preporučuje se
postepeno povećanje aerobne FA do 300 minuta sedmično
I A
umjerenog intenziteta ili 150 minuta sedmično jakog intenziteta
aerobne FA ili ekvivalentne kombinacije.
Preporučuje se redovna procjena i savjetovanje o FA-i kako bi se
promovisao angažman i, ako je potrebno, podrška povećanju obima I B
FA-i tokom vremena.c
FA se preporučuje kod osoba sa niskim rizikom, bez dalje
I C
procjene.
Trebalo bi razmotriti više sesija FA-i, od kojih svaka traje ≥
10 minuta i ravnomjerno se povećava tokom čitave sedmice, IIa B
tj. 4-5 dana u sedmici i po mogućnosti svakog dana u sedmici.
Klinička evaluacija, uključujući i testiranje vježbi, se treba uzeti u obzir
kod sedentarnih osoba sa KV-im rizicima koji namjeravaju da se IIa C
uključe u intenzivnu FA ili sport.
KV = kardiovaskularni FA = fizička aktivnost. aklasa preporuke. bnivo dokaza.
c
Volumen - ukupna sedmična doza FA
24
Intervencije pušenja
• Zaustavljanje pušenja je najefikasnija strategija za prevenciju KVB-i.
• Postoji jaka dokazna baza za: kratke intervencije sa savjetima za zaustavljanje
pušenja, sve vrste terapije zamjene nikotina (NRT), bupropiona, vareniklina,
efikasnije upotrebe lijekova u kombinaciji osim NRT plus vareniklin; najefikasniji
su kratke intervencije plus pomoć pri zaustavljanju terapije lijekovima i praćenju
podrške.
• Elektronske cigarete (e-cigarete) mogu pomoći u prestanku pušenja, ali treba da
budu pokrivene istim ograničenjima za promet kao cigarete.
• Pasivno sekundarno pušenje nosi značajan rizik, sa potrebom da se zaštite
nepušači.
Preporuke za strategije intervencije pušenja
Preporučuje se da se identifikuju pušači i da se ponavljaju savjeti u
vezi sa prestajanjem pušenja i ponudi pomoći, uz pomoć podrške i
I A
praćenja, terapije zamjene nikotina, varenikline i bupropiona
pojedinačno ili u kombinaciji.
Preporučuje se prekidanje pušenja duhana ili biljnih proizvoda,
I B
obzirom da snažno i nezavisno uzrokuju KVB.
Preporučuje se izbjegavanje pasivnog pušenja I B
KVB = kardiovaskularna bolest. aKlasa preporuke. bNivo dokaza.
Strategija za prekid pušenja u rutinskoj praksi

PITAJ: Sistematski se, u svakoj prilici, raspituj o statusu pušenja.
SAVJETUJ: Nedvosmisleno podstiči sve pušače da prestanu sa pušenjem.
PROCIJENI: Odredite stepen zavisnosti i spremnosti osobe da prestane sa pušenjem.
Dogovorite se o strategiji za prestanak pušenja, uključujući postavljanje
POMOZI: datuma prekida, savjetovanje o ponašanju i farmakološku podršku.
UREDI/DOGOVORI: Uredite/dogovorite raspored za praćenje.
25
Ishrana i tjelesna težina
• Prehrambene navike utiču na rizik od KVB i drugih hroničnih bolesti kao sto
je npr.r ak.
• Energetski unos treba ograničiti na količinu energije potrebne za održavanje (ili
dobijanje) zdrave težine; odnosno BMI> 20,0 i <25,0 kg / m².
• Uopšteno govoreći, poštujući pravila za zdravu ishranu, nema potrebe za
dijetetskim suplementima.
• Prekomjerna težina i gojaznost su povezani sa povećanim rizikom od KV smrti i
smrtnosti drugih uzročnika. Smrtnost je najniža kod BMI od 20-25 kg / m2 (kod
onih <60 godina). Smanjenje težine ne može se smatrati zaštitom od KVB-i.
• Zdrava težina kod starijih je veća nego kod mladih i srednjovječnih osoba.
• Postizanje i održavanje zdrave težine ima povoljan uticaj na metaboličke riziko
faktore (KP, lipide u krvi, toleranciju glukoze) i niži KV rizik.
Preporuke za ishranu
Zdrava ishrana se preporučuje kao kamen temeljac - osnova za
I B
prevenciju KVB kod svih pojedinaca.
Preporučljivo je da osobe sa zdravim težinom održavaju svoju težinu.
Preporučuje se da gojazne osobe i osobe sa prekomjernom težinom
postignu zdravu težinu kako bi smanjili KP, dislipidemiju i rizik od I A
razvoja DM tipa 2 a, a samim tim i poboljšali profil KV rizika.
KVB = kardiovaskularna bolest.

a
c
BMI 20–25 kg/m2. Dokazano je da je zdrava težina kod starijih veća nego kod mladih i
srednjovječnih osoba.
26
Karakteristike zdrave ishrane
• Zasićene masne kiseline da čine < 10% ukupnog unosa energije, u zamjenu za
polinezasićene masne kiseline.
• Trans nezasićene masne kiseline: što je manje moguće, poželjno bez unosa iz prerađene
hrane, i <1% ukupnog unosa energije iz prirodnog porijekla.
• <5 g soli dnevno.
• 30–45 g vlakana dnevno, poželjno iz žitarica cijelog zrna.
• ≥200 g voća dnevno (2–3 porcije).
• ≥200 g povrća dnevno (2–3 porcije/serviranja).
• Riba 1–2 puta sedmično.
• 30 g neslanih orašastih plodova.
• Konzumaciju alkoholnih pića treba ograničiti na 2 čaše dnevno (20 g / dan alkohola)
za muškarce i 1 čašu dnevno (10 g / dan alkohola) za žene.
• Neophodno je odgovoriti od konzumiranja šećerom zaslađnih bezalkoholnih i alkoholnih pića.
Kontrola lipida
• Glavni cilj je holesterol - lipoprotein niske gustine (LDL-C). Povišeni nivoi
plazme LDL-C su uzročnici ateroskleroze. Smanjenje LDL-C smanjuje KV
incidente..
• Kao alternativa LDL-C, ne-HDL-C (koji ne zahteva gladovanje) može se smatrati
ciljnim (vidjeti tabelu o glavnim ciljevima faktora rizika, stranica 5).
• Nizak HDL-C je povezan sa povećanim KV rizikom, ali manevri za povećanje
HDL-C nisu povezani sa smanjenjem KV rizika .
• Životni stil i promjene u ishrani se preporučuju svima.
• Ukupni KV rizik treba da bude vodilja za intenzitet intervencije.
27
Moguće strategije intervencije kao funkcija ukupnog KV rizika i -
Ukupni KV rizik
(SCORE) 70 do <100 mg/dL
<70 mg/dL 100
% 1.8 do <2.6 mmol/L
<1.8 mmol/L 2.6
<1 Savjet za životni stil Savjet za životni stil
Klasaa/Nivob I/C I/C I/C
Lifes
≥1 do <5 Savjet za životni stil Savjet za životni stil
dr
Klasaa/Nivob I/C I/C IIa/A
Savjet za životni stil;

≥5 do <10,
Savjet za životni stil terapija ukoliko je and
ili visoki rizik
nekontrolisano
Klasaa/Nivob IIa/A IIa/A IIa/A
Savjet za životni stil, Savjet za životni stil

≥10 ili
i istovremeno a
veoma visok rizik razmotriti liječenje/terapiju liječenje
Klasaa/Nivob IIa/A IIa/A I/A

KV = kardiovaskularni; LDL-C = low-density lipoprotein cholesterol; SCORE = Systematic Guid
Coronary Risk Estimation. and
a
klasa preporuke. in fa
b
nivo dokaza. trea
trea
are
risk
cons
cate
but
28
LDL-C nivo
LDL-C nivo
dL 100 do <155 mg/dL 155 do <190 mg/dL ≥190 mg/dL

l/L 2.6 do <4.0 mmol/L 4.0 do <4.9 mmol/L ≥4.9 mmol/L
Savjet za životni stil;

Savjet za životni stil Savjet za životni stil terapija ukoliko je
nekontrolisano
I/C I/C IIa/A
Savjet za životni stil; Savjet za životni stil; Savjet za životni stil;

terapija ukoliko je terapija ukoliko je terapija ukoliko je
nekontrolisano nekontrolisano nekontrolisano
IIa/A IIa/A I/A
Savjet za životni stil; Savjet za životni stil;

sider Savjet za životni stil;
terapija-lijekovi za većinu terapija-lijekovi
ed terapija-lijekovi
IIa/A I/A I/A
Savjet za životni stil Savjet za životni stil Savjet za životni stil

t i istovremeno i istovremeno i istovremeno
liječenje liječenje liječenje
I/A I/A I/A

Smjernice o korištenju lečenja lijekova moraju se tumačiti u svjetlu presude i znanja lekara u odnosu na
njegovog ili njenog pojedinačnog pacijenta. Imajte na umu da se stratifikacija rizika ne primjenjuje na
familijarnu hiperholesterolemiju, gdje se preporučuje liječenje lijekovima i da u ovoj tabeli liječenje
lijekovima može biti uzeto u obzir pri rizicima manjih od pragova generičkog liječenja navedenog gore.
Tako se povremeno može uzimati u obzir terapija kod umjerenih rizika (1-5%), pod uslovom da su
pacijenti dobro informisani o ograničenom smanjenju apsolutnog rizika i visokim brojevima potrebnim
za liječenje. Kod većeg rizika (5-10%), terapija lijekovima je povezana sa nešto većim apsolutnim
koristima, i trebalo bi da se najmanje razmatra. Terapija lijekovima se preporučuje kod osoba sa
visokim rizikom (≥10%). Ako je osnovni LDL-C u ovoj kategoriji već ispod ciljnog nivoa od 1,8 mmol /
L, koristi od početka terapije terapije su manje sigurne, ali ipak mogu biti prisutne.
29
Diabetes mellitus
Dijabetes tip 2
• Nedavni dokazi ukazuju na značajno smanjenje KV smrtnosti kod pacijenata sa DM-om
putem poboljšanja u upravljanju faktorima rizika. Više se treba raditi kako bi se spriječio
DM. Multidisciplinarni pristup je veoma važan.
• Menadžment u načinu života u svrhu kontrole težine dugotrajnim promjenama u

ishrani i povećanim nivoima FA trebala bi biti centralna.
• Intenzivno upravljanje hiperglikemijom smanjuje rizik od mikrovaskularnih
komplikacija i, u manjoj meri, od rizika od KVB. Međutim, ciljne vrijednosti
moraju biti niže kod starijih, slabijih, onih sa dugotrajanim DM ili onih sa
postojećim KVB.
• Intenzivan tretman KP-a u DM, sa ciljnim sistolnim pritiskom od 140 mmHg
smanjuje rizik od makrovaskularnih i mikrovaskularnih promijena. Niži sistolni
pritisak od 130 mmHg dalje smanjuje rizike od moždanog udara, retinopatije i
albuminurije i treba se primijeniti na odabrane pacijente
• Snižavanje nivoa lipida je ključni mehanizam za smanjenje rizika od kardiovaskularnih
oboljenja kod DM tipa 1 i 2. Svim pacijentima starijim od 40 godina i odabranim
mlađim pacijentima sa povišenim rizikom se preporučuje terapija statinima u prvoj
liniji.
• Kod pacijenata sa DM, sa postojećom KVB-i, upotreba natrijum-glukoza-
kotransporter-2 (SGLT2) inhibitora znatno smanjuje KVB, ukupni mortaliteti i
hospitalizacije zbog srčane slabosti. SGLT2 inhibitore treba razmotriti rano, na
početku liječenja DM kod ovakvih pacijenata
Dijabetes tipa 1
• Rizik od KVB i mortaliteta je opao kod pacijenata sa tipom 1 DM, ali je i dalje
neprihvatljivo povišen kod onih sa vrlo lošom kontrolom glikemije ili bilo kojim
dokazima bubrežne bolesti.
30
• Intenzivna briga i tretman hiperglikemija u DM smanjuje rizik od
makrovaskularnih komplikacija i preuranjenog mortaliteta;ciljne vrijednosti
HbA1C su od 6,5-7,5% (48-58 mmol / mol).
• Preporučen KP kod većine bolesnika sa tipom 1 DM je 130/80 mmHg.
• Sredstva za snižavanje lipida koja ciljaju smanjenje LDL-C trebaju se preporučiti

većini pacijenata starijih od 40 godina,a i onima mlađim od ovoga sa dokazima
nefropatije ili sa više faktora rizika.
Preporuke za tretman dijabetesa

Preporučuju se promene u načinu života uključujući prekid pušenja, ishranu sa
manje masti, više vlakana, aerobnu fizičku aktivnost i trening snage.
I A
Smanjivanje unosa energije preporučuje se pacijentima koji žele

I B
izgubiti na težini ili održavati postojeću.
Ciljni HbA1c, za smanjenje KV rizika i mikrovaskularnih komplikacija
u DM, je <7,0% (<53 mmol / mol) i preporučuje se za većinu I A
odraslih, koji nisu trudnice, sa oba tipa dijabetesa.
Za pacijente sa dugogodišnjim DM, za starije, slabije ili one sa
postojećim KVB, treba razmotriti spuštanje kriterija (tj. manje IIa B
stroge) za ciljne vrijednosti HbA1c.
Ciljni HbA1c ≤ 6,5% (≤48 mmol / mol) treba uzeti u obzir prilikom
postavljanja dijagnoze ili rano, na početku DM tipa 2, kod pacijenata IIa B
koji nisu slabi i nemaju KVB.
Kod pregleda/skrininga DM u osoba s KVB ili bez njih, treba razmotriti
procjenu HbA1c (koja se može obaviti bez gladovanja/posta) ili
IIa A
glukoze u krvi. Oralni test tolerancije glukoze (OGTT) može se uraditi
kada postoji bilo kakva sumnja u nalaz..
Metformin se preporučuje kao terapija prvog reda, ako se podnosi i
I B
ako nije kontraindikovano, nakon procjene funkcije bubrega.
Treba razmotriti izbjegavanje hipoglikemije i pretjerano povećanje
tjelesne težine, a pojedinačni pristup (poštujući metode liječenja i
IIa B
izbore lijekova) treba razmotriti kod bolesnika sa uznapredovalom
bolesti.
31
Preporuke za tretman dijabetesa (nastavak)
Kod bolesnika s tipom 2 DM i KVB, korištenje SGLT2 inhibitora
treba uzeti u obzir rano, na početku bolesti, kako bi se smanjila KV i IIa B
ukupna smrtnost.
Sredstva za snižavanje lipida (prvenstveno statini) preporučuju se za smanjenjeKV
rizika kod svih bolesnika s tipom 2 ili tipom 1 DM iznad dobi od 40 godina.
I A
Sredstva za snižavanje lipida (uglavnom statini) mogu se također uzeti u

obzir kod osoba mlađih od 40 godina, ako je značajno povišen rizik, na
IIb A
temelju prisustva mikrovaskularnih komplikacija ili višestrukih KV
riziko faktora..
Kod bolesnika sa DM, sa vrlo visokim rizikom (vidjeti tablicu rizika
na stranici 15), preporučuje se - ciljni LDL-C je <1,8 mmol / L (<70
mg / dL) ili smanjenje od najmanje 50% ako je osnovni LDL-C je
između 1,8 i 3,5 mmol / L (70 i 135 mg / dL). Kod dijabetičara s
I B
visokim rizikom (vidjeti tablicu rizika na stranici 15) ciljni LDL-C je
<2,6 mmol / L (<100 mg / dL) ili smanjenje od najmanje 50% ako je
osnovni LDL-C između 2,6 i 5.2 mmol / L (100 i 200 mg / dL)
Generalno, ciljni KP kod dijabetičara (DM tip 2) je <140/85 mmHg, ali se

niži KP <130/80 mmHg preporučuje kod odabranih pacijenata (npr.
mlađih pacijenata s povišenim rizikom za određene komplikacije) za one
koje imaju šanse za moždani udar, retinopatiju i rizik od albuminurije.
I B
Preporučuju se blokatori renin-angiotenzin-aldosteronskog sistema u
liječenju hipertenzije u DM, naročito u prisutnosti proteinurije ili
mikroalbuminurije. Preporučeni ciljani KP u bolesnika s DM 1 tipa je
<130/80 mmHg.
Ne preporučuje se upotreba lijekova koji povećavaju HDL-C u
III A
prevenciji KVB kod DM tipa.
Antitrombocitna terapija (npr. aspirin) nije preporučljiva kod osoba sa
III A
DM koji nemaju KVB.
KP = krvni pritisak; KV = kardiovaskularni; KVB = kardiovaskularna bolest; DM = diabetes mellitus;
HbA1c = glikolizirani haemoglobin ; HDL-C = high-density lipoprotein cholesterol; LDL-C = low-density lipoprotein
cholesterol; SGLT2 = Sodium-glucose co-transporter-2.
a
Ne-HDL-C je praktičan za praćenje jer ne zahtjeva gladovanje. Ne HDL-C <2.6 and <3.4 mmol/L (<100 i <130
c
mg/dL) se preporučuje kod veoma visokorizičnih subjekata
32
Hipertenzija
• Povisen KP je glavni riziko faktor za kardiovaskularne i cerebrovaskularne
bolesti.
• Odluka o započinjanju tretmana snižavanja KP zavisi od vrijednosti KP i ukupnog KV rizika
• Benefiti liječenja su većnom posljedica snižavanja KP, a ne vrsta lijeka, per se.
• Kombinovani tretman je potreban za kontrolu KP, kod većine pacijenata
Preporuke za tretman hipertenzije
Kod bolesnika sa hipertenzijom i kod osoba s visokom normalnom KP
preporučuju se promjena životnih navika (kontrola tjelesne težine, povećana
tjelesna aktivnost, umjerenost u konzumaciji alkohola, ograničenje unosa natrija i I A
povećana upotreba voća, povrća i mliječnih proizvoda s niskim udjelom masti).
Sve glavne klase lijekova koji snižavaju krvni tlak (tj. diuretici, ACE-
inhibitori, antagonisti kalcija, ARB i β-blokatori) ne razlikuju se I A
značajno u učinkovitosti snižavanja KP-a i stoga se preporučuju.
Kod asimptomatskih subjekata sa hipertenzijom, ali bez KVB, HBB
i DM, preporučuje se ukupna stratifikacija KVB koristeći SCORE I B
model.
Liječenje lijekovima preporučuje se kod bolesnika s hipertenzijom 3.
stepena, bez obzira na KV rizik, kao i kod bolesnika s hipertenzijom
I B
1. ili 2. stepena koji imaju vrlo visok KV rizik (vidi tablicu Kategorije
rizika na stranici 15).
Tretiranje lijekovima treba uzeti u obzir kod pacijenata sa
hipertenzijom 1. ili 2. nivoa koji su u visokom riziku od KVB IIa B
(pogledajte kategorije rizika rizika na strani 15).
Kod bolesnika s niskim ili umjerenim ukupnim KV rizikom i hipertenzijom
I B
1. ili 2. stepena preporučuje se promjena životnih navika.
Kod bolesnika s niskim ili umjerenim ukupnim KV rizikom i
hipertenzijom 1. ili 2. stepena, ako promjene životnih navika ne uspiju IIb B
smanjiti KP, može se razmotriti i liječenje upotrebom lijekova.
SKP <140 mmHg i DKP <90 mmHg se preporučuje kod svih
I B
tretiranih hipertenzivnih pacijenata sa <60 godina života.
Kod pacijenata sa >60 godina sa SKP ≥160 mmHg, se preporučuje
I B
snižavanje SKP do izmedu 150 i 140 mmHg.
33
Preporuke za tretman hipertenzije (nastavak)
Kod "fit" pacijenata <80 godina starosti, ciljni SKP <140 mmHg može
se uzeti u obzir ako se terapija dobro toleriše. Kod nekih od ovih
IIb B
pacijenata ciljni KBP <120 mmHg može se uzeti u obzir ako je
pacijent u (vrlo) visokom riziku i toleriše više lekova koji smanjuju KP.
Kod pojedinaca> 80 godina i sa inicijalnim SKP ≥160 mmHg,
preporučuje se smanjenje SKP na između 150 i 140 mmHg, pod I B
uslovom da su u dobrog fizičkog i mentalnog stanja.
Kod slabijih starijih pacijenata treba pažljivo uzeti u obzir intenzitet
tretmana-liječenja (npr. broj lekova koji smanjuju KP) i ciljne IIa B
vrijednosti KP, a kliničke efekte liječenja treba pažljivo pratiti.
Započinjanje liječenja KP-a sa kombinacijom dviju vrsta lijekova može
se uzeti u razmatranje kod pacijenata sa izrazito povišenim osnovnim
IIb C
KP ili sa visokim KV rizikom. Kombinacija dva lijeka, u fiksnim dozama
u jednoj tableti, može se uzeti u obzir zbog poboljšane adherence.
β-blokatori i tiazidni diuretici se ne preporučuju kod hipertenzivnih
pacijenata sa višestrukim metaboličkim faktorima rizika, c zbog III B
povećanog rizika od DM.
ACE-I = inhibitori angiotenzin-konvertirajuceg enzima; ARBs = blokatori angiotenzinskih receptora KP = krvni
pritisak; HBB = hronicna bolest bubrega; KV = kardiovaskularni; KVB = kardiovaskularna bolest; DKP = dijastolni
krvni pritisak SKP = sistolni krvni pritisak; SCORE = Systematic Coronary Risk Estimation.
a
klasa preporuke.
b
nivo dokaza.
c
prekomjerna tjelesna tezina, pretilost, dislipidemija, poremecena tolerancija glukoze.
Pragovi krvnog pritiska za definisanje hipertenzije sa različitim tipovima mjerenja KP
SKP (mmHg) DKP (mmHg)

Ambulanta ili klinika 140 90
24-sata 125–130 80
Dan 130–135 85
Noć 120 70
Kući 130–135 85
DKP = dijastolni krvni pritisak; SKP = sistolni krvni pritisak.
34
Lijekovi za specificna stanja
Stanje Lijek
Asimptomatično oštećnje organa
HLK ACE-I, kalcijum antagonisti, ARB
Kalcijum antagonisti, ACE-I
ateroskleroza
Mikroalbuminurija ACE-I, ARB
Renalna disfunkcija ACE-I, ARB
Klinički KV događaj
Prijasnji udar Bilo koji lijek sa efektivnim snižavanjem KP
Prethodni IM β-blokatori, ACE-I, ARB
Angina pectoris β-blokatori, kalcijum antagonisti
Srčana slabost Diuretici, β-blokatori, ACE-I, ARB, antagonisti receptora
mineralokortikoida
Aneurizma aorte β-blokatori
Atrijalna fibrilacija: Razmotriti ARB, ACE-I, β-blokatore ili antagoniste
prevencija receptora mineralokortikoida
Atrijalna fibrilacija: β-blokatori, ne-dihydropyridin kalcijum antagonist (blokatori
kontrola frekvence Ca kanala)
ESRD/proteinuria ACE-I, ARB
Periferna arterijska bolest ACE-I, kalcijum antagonisti
Drugo
ISH (stariji) Diuretici, kalcijum antagonisti
Diabetes mellitus ACE-I, ARB
Trudnoca Methyldopa, β-blokatori, kalcijum antagonisti
Crna rasa Diuretici, kalcijum antagonisti
ACE-I = inhibitori angiotenzin-konvertirajuceg enzima; ARBs = blokatori angiotenzinskih receptora KP = krvni
pritisak KV = kardiovaskularni; Diuretici = tijazidni ili slicni tijazidnim; ESRD = terminalni stadij bubrezne bolesti;
ISH = izolovana sistolna hipertenzija; HLK= hipertrofija lijevog ventrikula; IM = infarkt miokarda
35
Antitrombocitna terapija
• Antitrombocitna terapija se ne preporučuje osobama koje nemaju KVB, obzirom
na povećan rizik od većeg krvarenja.
Preporuke za antitrombocitnu terapiju
U akutnom koronarnom sindromu preporučuje se inhibitor
P2Y12 tokom 12 meseci pored aspirina, osim ako postoje I A
kontraindikacije kao što je prekomjeran rizik od krvarenja.
Administracija inhibitora P2Y12 u trajanju kraćem od 3-6
mjeseci nakon DES implantacije može se uzeti u obzir kod IIb A
pacijenata koji imaju visok rizik od krvarenja.
Administracija inhibitora P2Y12 ,pored aspirina, preko 1 godine
može se uzeti u obzir nakon pažljive procjene rizika od ishemije i IIb A
krvarenja pacijenta.
U hroničnoj fazi (>12 mjeseci) poslije IM, preporučuje se aspirin. I A
Kod pacijenata sa ne-kardioembolijskim ishemijskim
moždanim udarom ili TIA preporučuje se samo prevencija I A
sa aspirinom ili dipiridamol plus aspirin ili samo klopidogrel.
Prasugrel se ne preporučuje kod pacijenata sa stabilnim
CAB. Ticagrelor se ne preporučuje kod pacijenata sa III C
stabilnom CAB-i bez prethodnog AKS-a.
Kod pacijenata sa ne-kardioemboličnim ishemičnim događajima
III B
u mozgu, antikoagulantna terapija se ne preporučuje.
Antitrombocitna terapija se ne preporučuje kod osoba bez KVB
III B
zbog povećanog rizika od velikog krvarenja.
AKS = akutni koronarni sindrom; KAB = koronarna arterijska bolest; KVB = kardiovaskularna bolest;
DES = drug-eluting stent; IM = infarkt miokarda; TIA = tranzitorni ishemijski atak.
a
36
Adherencija za lijekove
• Adherencija za lijekove kod osoba sa visokim rizikom i kod pacijenata sa KVB je niska.
Preporuke za postizanje adherencije za lijekove
Preporuke Klasa a Levelb
Preporučuje se pojednostavljenje režima liječenja na najnižem
prihvatljivom nivou, uz ponavljanje praćenja i povratne informacije.
I A
U slučaju trajnog neslaganja, preporučuju se multi-sesije ili
kombinovane intervencije ponašanja.
Preporučuje se da ljekari procijene adherenciju lijekova i
identifikuju razloge za nepoštovanje kako bi se prilagodile dalje I C
intervencije.
Može se uzeti u obzir upotreba polipila i kombinovane
IIb B
terapije radi povećanja pristanka na terapiju lijekovima.
a
Intervencije specifične za bolesti na individualnom nivou
Fibrilacija atrija
• Hipertenzija kod pacijenata sa fibrilacijom atrija udvostručava rizik od KV komplikacija
i mora biti tretirana na svim nivoima.
Preporuke za fibrilaciju atrija
Preporučljivo je procijeniti rizik od moždanog udara s CHA2DS2-
VASc score ili CHADS2 score, rizikom krvarenja (HAS-BLED) i I A
imati u obziru antitrombotičku terapiju.
Kod pacijenata ≥65 godina ili sa dijabetesom, preporučuje se
skrining pulsnom palpacijom, a zatim EKG u slučaju nepravilnog I B
pulsiranja, da se otkrije atrijalna fibrilacija.
EKG = elektrokardiogram. aklasa preporuke. bnivo dokaza.
37
Koronarna arterijska bolest
• Prevencija je presudna za kratkoročne i dugoročne ishode KAB-i, a trebalo bi
započeti što je moguće prije, s višedimenzionalnim pristupom koji kombinuje
izvedivost i učinkovitost. Preporuke za koronarnu arterijsku bolest

Preporučuje se anamneza, uključujući konvencionalne
faktore rizika za razvoj KAB-i (na primer, glikemijsko
stanje) sa revizijom kliničkog toka (jednostavnog ili I A
komplikovanog) AKS-om.
Preporučuje se fizikalni pregled. I C

EKG je prediktivan za rani rizik: preporučuje se uraditi
12 kanalni EKG i da ga tumači iskusni ljekar.
Preporučuje se da se uradi dodatni 12 kanalni EKG u I B
slučaju ponovljenih simptoma ili dijagnostičke
nesigurnosti.
Dodatni EKG odvodi (V3R,V4R,V7–V9) se
preporucuju ukoliko se radi o suspektnoj ishemiji, I C
kada su standardni odvodi inkonkluzivni.
Kod svih pacijenata preporučuje se transtorakalni
Procjena
ehokardiogram za: a) isključivanje alternativnih
pacijenta
uzroka angine; b) abnormalnosti reionalne kinetike I B
koji ukazuju na KAB; c) mjerenje EFLV; d) procjena
dijastolne funkcije.
RTG grudnog koša treba uraditi pacijentima sa
IIa C
sumnjom na srčanu slabost.
Procjenjuje se aritmijska opterećenost (ventrikularne
aritmije, AF i druge supraventrikularne tahi-aritmije i
I A
bradikardija, AV blok i smetnje intra-ventrikularne
provodljivosti).
Ambulantno praćenje treba uzeti u obzir kod
IIa C
pacijenata kod kojih se sumnja na aritmije.
Trebalo bi uzeti u obzir test fizičkog opterećenja kako
bi se procijenila efikasnost liječenja ili procijenilo stanje
IIa B
nakon revaskularizacije, ili kako bi se pomoglo u
preporuci fizičke aktivnosti nakon kontrole simptoma.
38
Preporuke za koronarnu arterijsku bolest (nastavak)
Recommendations Klasaa Nivob
Kapacitet vježbanja i procjenu ishemijskog praga
treba uzeti u obzir testiranjem maksimalnim testom
IIa B
opterćenja (ergospirometrija ako je dostupna) kako
bi planirali program treninga - vježbanja.
Procjena Slikovni stres test se preporucuje kod pacijenata koji imaju
abnormalnosti u EKG - u za vrijeme odmora, a kod kojih
pacijenta I B
onemogucena tacna interpretacija EKG promjena tokom
opterecenja.
Trebalo bi razmotriti test stresa za snimanje kako bi
se procijenila funkcionalna težina umjerenih lezija na IIa B
koronarnoj arteriografiji.
U prisutnosti kapaciteta vježbanja> 5 METs-a bez
simptoma, preporučuje se povratak u rutinsku
tjelesnu aktivnost; u suprotnom bi pacijent trebao
Savjetovanje
nastaviti tjelesnu aktivnost na 50% maksimalnog
o fizičkoj I B
kapaciteta vježbanja i postupno povećavati.Tjelesna
aktivnosti
aktivnost bi trebala biti kombinacija aktivnosti poput
hodanja, penjanja stepenicama, biciklizma i nadziranih,
medicinski propisanih aerobnih vježbi.
Kod bolesnika s niskim rizikom, najmanje 2 sata
sedmično aerobna fizička aktivnost na 55-70%
maksimalnog radnog opterećenja(MET) ili srčanog
ritma na početku simptoma (≥1500 kcal / tjedan).U
Vježbanje
bolesnika s umjerenim ili visokim rizikom I B
preporučuje se individualizirani program koji
započinje s <50% maksimalnog opterećenja (METs),
vježbanjem otpora najmanje 1 sat / sedmično,
10-15 ponavljanja po setu do umjerenog umora.
Preporučuje se da unos kalorija bude uravnotežen
Dijeta/ potrošnjom energije (tjelesna aktivnost) kako bi se
savjetovanje o postigao i održavao zdravi BMI. Preporučuje se I C
ishrani prehrana siromašna holesterolom i zasićenim
mastima.
39
Preporuke za koronarnu arterijsku bolest (nastavak)
Pacijentima sa normalnom težinom, koji imaju
KAB, treba savjetovati izbjegavanje povećanja
telesne težine. Prilikom svake posjete pacijenta,
preporučuje se dosljedno podsticati kontrolu
Kontrola tjelesne težine kroz odgovarajuću ravnotežu fizičke
tjelesne aktivnosti, unosa kalorija i formalne programe I B
težine ponašanja kako bi se postigao i održao zdrav BMI.
Ako je obim struka ≥ 80 cm kod žena ili ≥94 cm
kod muškaraca, preporučuje se iniciranje promjena
u životnom stilu i razmatranje strategije liječenja.
Prema profilu lipida, preporučuje se terapija

I B
Liječenje statinom.
povišenih masnoća Preporučuje se godišnja kontrola lipida,
I C
metabolizma glukoze i kreatinina.
Monitoring
Preporučuje se strukturiran pristup. I B
KP
Prestanak
Preporučuje se strukturiran pristup. I B
pušenja
Trebao bi razmotriti skrining psihosocijalnih
IIa B
Psihosocijalni faktora rizika.
manadžment Preporučuju se multimodalne
I A
intervencije ponašanja.
AKS = akutni koronarni sindrom; AF = atrijalna fibrilacija; BMI = body mass index; KP : krvni pritisak;
KAB = koronarna arterijska bolest; EKG = elektrokardiogram; EFLV = istisn a frakcija lijevog ventrikula; MET
= metabolic equivalent; PCI = perkutana koronarna intervencija.
a
Hronična srčana slabost

• Prevencija kardiovaskularnih bolesti kod pacijenata sa srčanom slabošću treba
da počne što je prije moguće i zahtijeva višestruku integriranu taktiku.
40
Preporuke sa hroničnu srčanu slabost
Preporučuje se kontrola statusa tečnosti tokom
I B
procjene simptoma i znakova.
Preporučuje se identifikacija precipitacionih KV i ne-
I B
KV faktora.
Transtorakalna ehokardiografija je metod izbora
za procjenu sistolne i dijastolne funkcije I A
miokarda i lijeve i desne komore.
12 kanalni EKG preporučuje se kod svih pacijenata sa
srčanom slabosti radi utvrđivanja srčanog ritma, srčane
frekvence, QRS morfologije i trajanja i otkrivanja drugih I C
relevantnih abnormalnosti. Ove informacije su
potrebne za planiranje i nadgledanje terapije.
Sljedeći dijagnostički testovi se preporučuje za inicijalnu
procjenu pacijenta sa novodijagnostikovanom srčanom
slabosti kako bi se procijenila prilagodljivost pacijenta za
određenu terapiju, sa ciljem otkrivanja reverzibilnih /
pogodnih za tretman uzroka srčane slabosti i komorbiditeta
koji ometaju srčanu slabost: testiranje krvi (natriuretički I B
peptidi, kompletna krvna slika - hemoglobin / hematokrit,
Procjena
WBC i broj trombocita - kalijum, natrijum kreatinin sa
pacijenta procenjenim GFR-, C-reaktivni protein, mokraćna kiselina,
testovi funkcije jetre, glukoza n tašte, HbA1c, lipidni profil
na tašte, TSH, feritin, TSAT, željezo / TIBC).
Dodatni laboratorijski testovi se trebaju razmotriti

kod pacijenata koji su primljeni zbog akutnog IIa C
zatajenja srca,a na osnovu kliničkih indikacija.
RTG grudnog koša se preporučuje kod pacijenata sa
srčanom slabošću, kako bi se otkrile / isključile
alternativne plućne ili druge bolesti koje mogu
I C
doprinijeti dispneji. Takođe može prepoznati plućni
edem.
Test opterećenja (ergospirometrija, ako je dostupna) bi se

trebala uzeti u obzir kod pacijenata sa srčanom slabosti, da
bi se mogla propisati odgovarajuća fizička aktivnost IIa C
(odgovarajući program treninga) i isključiti porijeko
neobjašnjive dispneje.
41
Preporuke sa hroničnu srčanu slabost (nastavak)
Test fizičkog opterećenja (ergospirometrija, ako je
dostupno) može se uzeti u obzir kod pacijenata sa IIb C
HF da bi otkrila reverzibilna ishemija miokarda.
Test fizičkog opterećenja (ergospirometrija ako je
Procjena dostupno) preporučuje se kod pacijenata sa srčanom
pacijenta slabošću kao dio procjene pacijenata za transplantaciju I C
srca i / ili mehaničkom cirkulatornom podrškom.
U odabranim kliničkim situacijama treba razmotriti
IIa B
i druge slikovne i ne-slikovne dijagnostičke testove.
Preporučuje se savjetovanje o fizičkoj aktivnosti. I B
Preporučuje se trening aerobnih vježbi. I A
Treninzi visokog intenziteta se trebaju razmotriti
Fizička IIb B
kod odabranih pacijenata.
tjelovježba
Trebalo bi uzeti u obzir respiratorni trening. IIa B
Trening otpornosti se može uzeti u obzir. IIb C
Preporucuje se kontrola tjelesne tezine uz tretman kaheksije i I C
pretilosti. Potrebno savjetovanje o ishrani. IIa C
Psihosocijalni Treba razmotriti psihococijalni trening. IIa C
menadžment Preporučuje se psihosocijalni menadžment. I A
Preporučuje se briga o samom sebi. IIa B
Preporučuje se praćenje u kućnim uslovima. IIa B
KV = kardiovaskularni; GFR = glomerularna filtarcija; HbA1c = glikolizirani hemoglobin; HF = srcana
slabost; TIBC = total iron-binding capacity; TSAT = transferrin saturation; TSH = thyroid-stimulating
hormone; WBC = white blood cells.
a
klasa preporuke. bnivo dokaza.
42
Cerebrovaskularna bolest
Upravljanje KV rizikom kod pacijenata sa prethodnim TIA ili ishemijskim moždanim
udarom je generalno uporedivo sa onim kod pacijenata sa drugim ishemijskim
komplikacijama ateroskleroze. Međutim, tretmani se mogu razlikovati između
tipova moždanog udara (ishemijski moždani udar, intracerebralna hemoragija,
subarahnoidna hemoragija ili cerebralna venska sinusna tromboza) i uzroka.
Prporuke za cerebrovaskularnu bolest
Kod pacijenata sa TIA ili moždanim udarom, preporučuje se
ispitivanje uzroka događaja i uvođenje programa prevencije
I A
kardiovaskularnih bolesti prilagođenih tipu i uzroku moždanog
udara (specifične smjernice su dostupne).
KVB = kardiovaskularna bolest TIA = tranzitorni ishemijski atak.
a
Periferna arterijska bolest

• Bolest perifernij arterija (PAD) je asimptomatska u velikoj skupini bolesnika.
• Preventivno liječenje je identično preventivnom liječenju koronarne i karotidne bolesti,
ali nedostaju specifične studije za populaciju sa PAD kao i specifični ciljevi liječenja.
Preporuke za perifernu arterijsku bolest
Kod svih bolesnika s PAD-om preporučuje se kontrolisane vrijednosti
I A
KP ispod 140/90 mmHg.
Preporučuje se antitrombocitna terapija. I A
Preporučuje se terapija statinima. I A
Terapija ACE-Inhibitorima se preporučuje simptomatičnim
I A
pacijentima sa PAD koji maju hipertenziju.
Fizička aktivnost je preporučljiva svim pcijentima sa PAD. I A
Preoručuje se savjetovanje o prestanku pušenja svim pacijentima koji
I B
imaju PAD.
Terapija ACE-Inhibitorima se reporučuje simptomatičnim
IIa A
pacijentima sa PAD koji nemaju hipertenziju.
Τreba razmotriti upotrebu β-blokatora IIa B
ACE-I = angiotenzin-konvertirajuci enzimski inhibitori; KP = krvni pritisak; PAD = periferna arterijska bolest.
a
Klasa preporuke bNivo dokaza
43
Kako intervenisati na nivou populacije
Ishrana s tačke gledišta populacije

• Strukturne mjere poput preoblikovanja proizvoda, ograničenja marketinga i poreza na
nezdravu hranu, subvencioniranje troškova zdravije hrane i označavanje
naljepnicama hranjivih tvari, poboljšat će izbor zdrave hrane.
• Zdrav okoliš u zajednici, u školama i na radnim mjestima potaknut će zdrav stil
života.
Preporuke za ishranu s stačke gledišta populacije
Preporučuje se zakonodavstvo o sastavu
hrane u cilju smanjenja gustoće energije, soli i
I B
zasićenih masnoća, (dodanih) šećera u hrani i
pićima, te ograničavanja veličina porcije.
Preporučuje se eliminacija industrijski
I A
proizvedenih trans masti
Preporučuje se olakšavanje integrisane i
Vladina koherentne politike i aktivnosti (lokalnih) vlada,
nevladinih organizacija, prehrambene industrije,
ograničenja I C
maloprodaje, ugostiteljstva, škola, radnih mjesta i
drugih zainteresovanih strana za promovisanje
zdrave ishrane i sprečavanje prekomjerne težine.
Preporučuje se legislativa koja ograničava
marketing usmjeren ka djeci - hrana sa visokim
količinama masti, šećera i / ili soli, brza hrana,
I C
alkoholna pića i bezalkoholna pića bogata
šećerom (npr. na televiziji, internetu,
društvenim medijima i na pakovanjima hrane).
Potrebno je razmotriti reformu hrane uz
Mediji i praćenje obrazovnih informativnih kampanja
IIa C
edukacija kako bi se stvorila svijest o kvalitetu ishrane
među potrošačima.
44
Preporuke za ishranu s stačke gledišta populacije (nastavak)
Preporučuje se obavezno i usaglašeno
I C
pojednostavljeno etiketiranje hranljivih sastojaka.
Potrebno je uzeti u obzir neovisno i koherentno
formulirane kriterije za profil hranjivih tvari u
Etiketiranje i prilog zdravstvenim i prehrambenim tvrdnjama i IIa C
informacije logotipima na prednjoj strani.
Trebalo bi razmotriti obavezno označavanje

ishrane za neprepakovane namirnice, uključujući IIa C
i restorane bolnice i radna mjesta.
Preporučuju se strategije za određivanje cijena i
subvencija za promociju zdravijih izbora hrane i pića. I B
Ekonomske
inicijative Preporučuju se porezi na hranu i napitke
bogate šećerom i zasićenim mastima, kao i I B
alkoholnim pićima.
U svim školama, predškolskim ustanovama i dnevnim
centrima preporučuje se višestruka, sveobuhvatna i I B
koherentna politika za promovisanje zdrave ishrane.
Škole
Preporučuje se dostupnost svježe pitke vode i
zdrave hrane u školama, kao i na automatima I B
za prodaju.
U svim firmama se preporučuje koherentna i
sveobuhvatna zdravstvena politika i
I B
prehrambeno obrazovanje kako bi se stimulisala
svijest o zdravlju zaposlenika.
Radna mjesta
Treba razmotriti povećanu dostupnost svježe
pitke vode i poboljšanu prehrambenu kvalitetu
IIa C
hrane poslužene i / ili prodane na radnom
mjestu i na automatima za prodaju.
Potrebno je razmotriti regulisanje lokacije i
Postavke
gustine lokala za kupovinu brze hrane i IIa C
zajednice
alkohola i drugih ugostiteljskih objekata.
a
45
Fizička aktivnost (FA) s tačke gledišta populacije
• Sedentarni način života i fizička neaktivnost utiču na više od polovine populacije širom
svijeta.
• Redovna FA se preporučuje svim muškarcima i ženama kao životni stil sa
najmanje 150 minuta umjerene FA sedmično ili 75 minuta intezivne aktivnosti
sedmično. Bilo kakva aktivnost je bolja od nikakve i više aktivnosti je bolje od
manje.
• Intervencije temeljene na stanovništvu učinkovite su za promociju FA.
• Obrazovanje u ranom detinjstvu o FA i pokretu bi trebalo da započne u
predškolskim ustanovama / vrtiću.
• Dnevna FA u školama bi trebala trajati najmanje 30 minuta, a poželjno bi bilo 60 minuta.
• Dobra susjedstva i sigurno okruženje povećavaju i potiču FA u svakodnevnom
životu.
Preporuke za fizičku aktivnost s tačke gledišta populacije
Vladina Preporučuje se razmatranje o FA

ograničenja prilikom planiranja novih uređenja I C
prostora / zgrada ili gradova.
Usmjerene, fokusirane, medijske i edukativne

kampanje, koristeći više medijskih režima
IIb C
(npr.aplikacije, posteri, flajeri i oznake), mogu se
Mediji i smatrati promovisanjem FA.
edukacija Treba uzeti u obzir kratkoročne edukativne
programe zasnovane na zajednici i uređaje
IIa C
koji se mogu nositi za promovisanje zdravog
ponašanja, kao što je hodanje.
Point-of-decision prompts should be
IIa B
considered to encourage use of stairs.
Etiketiranje i
informacije Treba razmotriti recepte za fizičku aktivnost
slično kao recepte za lijekove koje mogu propisati IIa C
ljekari opšte prakse i porodični ljekari.
46
Preporuke za fizičku aktivnost s tačke gledišta populacije (nastavak)

Treba uzeti u obzir povećanje poreza
goriva (benzina) kako bi povećali aktivan IIa C
transport.
Moguće je razmotriti podsticaje smanjenja
poreza za pojedince za kupovinu opreme za IIb C
vježbanje ili članstvo u klubu / fitnesu.
Ekonomski
podsticaji Kontinuirani pojedinačni finansijski podsticaji
mogu se uzeti u obzir za povećanu aktivnost / IIb C
fitnes ili gubitak težine..
Mogu se razmotriti podsticaji za smanjenje poreza
poslodavcima koji omoguće radnicima welness
programe i zdravu ishranu na radnom mjestu kao IIb C
i onima koji aktivno sprečavaju pušenje duhana.
Preporučuju se povećana raspoloživost i više

vrsta školskih igrališta i opreme za vježbanje i I C
sport.
Treba razmotriti redovne pauze sa FA tokom
akademskih predavanja u školama i fakultetima.
IIa B
Treba povećati aktivno putovanje u školu npr.

Škole program šetnje sa nadgledanim putevima do
IIa C
škole i iz škole radi sigurnosti.
Povećan broj i trajanje nastave sa FA, sa

revidiranim nastavnim planovima i programima za
sprovođenje barem umjerene aktivnosti uz IIb B
obučene nastavnike u vežbi i sportu.
Sveobuhvatne programe wellness programa

Radna mjesta treba uzeti u obzir sa ishranom i FA IIa B
komponentama.
47
Preporuke za fizičku aktivnost s tačke gledišta populacije (nastavak)

Trebalo bi razmotriti programe
struktuiranih radionica koji podstiču FA i
obezbjeđuju određeno vrijeme za FA
tokom radnog vremena. Potrebno je IIa C
Radna mjesta razmotriti poboljšanje pristupa stepeništu,
potencijalno u kombinaciji sa "skip-stop"
liftovima koji preskoče nekoliko spratova.
Treba razmotriti promociju fitness centara
IIa C
na radnom mjestu.
Medicinski radnici bi trebali razmotriti
raspitivanje o FA prilikom svakog medicinskog
pregleda i zabilježavanju istog. Osim toga, IIa C
trebali bi razmotriti motivaciju pojedinaca i
promovisanje FA.
Poboljšana dostupnost rekreacionih i
Postavke
prostorija i objekata za FA (npr. Izgradnja
sredine
parkova i igrališta, povećanje radnog IIa C
vremena istih, korišćenje školskih objekata i
neradnim danima).
Trebalo bi razmotriti uljepšavanje
životne sredine i naselja u svrhu IIa C
povećanja aktivnosti kod odraslih).
48
Pristup zasnovan na populaciji za pušenje i korištenje duhana
• Visoki porezi na sve duhanske proizvode su najučinkovitija mjera politike kako bi mladi
smanjili potrošnju duhana. Adolescencija je najranjiviji period za konzumaciju duhana sa
životnim posljedicama.
• Ograničenja pušenja bezdimnog duhana zbog jakih dokaza o štetnosti.
• Ograničenja elektroničkih cigareta zbog nesigurnosti u kontekstu sigurnosti i učinka.
• Jednostavna ambalaža je učinkovita za smanjenje potrošnje duhana.
• Ograničenja oglašavanja, promocije i sponzorstva
duhanske industrije.
• Cilj bi bio napraviti zajedničku europsku odluku o postizanju Europe bez pušenja od
2030. godine.
Preporuke za pristup pušenju i drugoj upotrebi duhana na temelju
populacije
Preporučuje se zabraniti pušenje na javnim
mjestima kako bi se spriječilo pušenje i I A
promovisao prekid pušenja.
Preporučuje se zabraniti pušenje na javnim
mestima, ispred javnih ulaza, radnim mjestima, u
I A
restoranima i barovima kako bi zaštitili ljude od
pasivnog pušenja.
Preporučuje se zabrana prodaje duvanskih
Vladina I A
proizvoda adolescentima..
ograničenja
Preporučuje se zabrana automata za
I A
duvan.
Preporučuju se ograničenja oglašavanja,
I A
marketinga i prodaje bezdimnnog duvana.
Preporučuje se potpuna zabrana oglašavanja i
I B
promocije duvanskih proizvoda.
Preporučena je smanjena učestalost
maloprodajnih trgovina duvana u I B
stambenim naseljima, školama i bolnicama.
49
Preporuke za pristup pušenju i drugoj upotrebi duhana na temelju
populacije (nastavak)
Preporučuje se usklađivanje prodaje duvana na
Vladina granicama i tax-free prodaje svih duvanskih proizvoda. I B
ograničenja
Treba razmotriti ograničenja na oglašavanje,
IIa A
marketing i prodaju elektroničkih cigareta.
Preporučuje se telefonska i internetska linija
za savjetovanje o prestanku pušenja i usluge I A
podrške.
Preporuča se medijska i obrazovna kampanja kao
dio višekomponentnih strategija za smanjenje
Mediji i I A
pušenja i povećanje stope prekida, smanjenje
edukacija
pasivnog pušenja i upotrebe bezdimnog duvana.
Treba razmotriti medijske i obrazovne kampanje
koje se koncentriraju isključivo na smanjenje
IIa B
pušenja, povećanje stope prekida, smanjenje
pasivnog pušenja i korištenje bezdimnog duhana.
Preporučuju se slikovna i tekstualna upozorenja
Etiketiranje i I B
na pakiranjima cigareta.
informacije
Obična pakiranja cigareta su preporučljiva. I B
Ekonomski Preporučuju se veći porezi i cijene na sve
I A
podsticaji duhanske proizvode.
Preporučuje se zabranjivanje pušenja u
školama, predškolskim ustanovama i skrbi o I A
djeci radi zaštite od pasivnog pušenja.
Škole
Treba razmotriti promociju i poučavanje
zdravog načina života, uključujući život bez IIa B
duhana u svim školama.
Preporučuje se zabrana pušenja na radnim
mjestima radi smanjenja pasivnog pušenja i I A
Radna mjesta povećanja stope odustajanja.
Preporučuje se politika zdravih životnih izbora,
I A
uključujući prestanak/prevenciju prestanka pušenja.
50
Preporuke za pristup pušenju i drugoj upotrebi duhana na
temelju populacije (nastavak)
Preporučuje se da zdravstveni djelatnici,
skrbnici i školsko osoblje predstavljaju primjer
I A
nepušenja ili upotrebe duhanskih proizvoda na
poslu.
Preporučuje se savjetovati trudnicama da budu
I A
Postavke bez duhana tijekom trudnoće.
sredine Preporučuje se savjetovati roditelje da
I A
budu bez duhana kada su djeca prisutna.
Preporučuje se savjetovati roditelje da nikad
I A
ne puše u automobilima i privatnim kućama.
Treba razmotriti ograničenja pušenja koja se
IIa B
odnose na stanovanje.
51
Zaštita od zloupotrebe alkohola
• Klinička stanja koja utiču na kardiovaskularne bolesti su drugi vodeći uzrok
DALY-a gubitaka (disability adjusted life years) u zemljama s visokim
prihodima.
• Intervencije za rješavanje štetne upotrebe alkohola su ekonomične s dobrim
povratom, tj. povećanjem poreza alkoholnih pića, ograničavanjem pristupa
alkoholnim pićima i provođenjem sveobuhvatnih ograničenja i zabrana
oglašavanja i promocije alkoholnih pića.
Preporuke za zaštitu od zloupotrebe alkohola
Preporučuje se regulisanje fizičke dostupnosti
alkoholnih pića, uključujući minimalnu zakonsku
dob za kupnju, sisteme licenciranja usmjerene na
I B
javno zdravstvo i državne monopole
maloprodajne prodaje.
Vladina
ograničenja Preporučuju se protivmjere protiv vožnje pod
uticajem alkohola, kao što su snižene granice
koncentracije alkohola u krvi i "nulte tolerancije", I B
ispitivanje slučajnim udisajem i kontrolne točnosti.
Preporučuje se provođenje opsežnih

ograničenja i zabrana oglašavanja i promocije I C
alkoholnih pića.
Mogu se razmotriti obrazovne
Mediji i
informativne kampanje kako bi se stvorila IIb B
edukacija
svijest o opasnim učincima alkohola.
Može se razmotriti označavanje alkohola s
Etiketiranje i
informacijama o kalorijskom sadržaju i zdravstvenim IIb B
informacije porukama o štetnim učincima alkohola.
Ekonomski
Preporučuje se porez na alkoholna pića. I B
podsticaji
U svakoj školi, predškolskoj ustanovi i dnevnoj skrbi može se
Škole preporučiti višekomponentno, sveobuhvatno i koherentno IIb B
obrazovanje kako bi se spriječilo zlostavljanje alkohola.
52
Preporuke za zaštitu od zloupotrebe alkohola (nastavak)
U svakoj tvrtki preporučuje se koherentna i
sveobuhvatna zdravstvena politika i prehrambeno
Radna mjesta obrazovanje za poticanje zdravlja zaposlenika, I B
uključujući ograničavanje prekomjernog unosa
alkohola.
Preporučuju se mjere za podršku i osnaživanje
osnovne skrbi za usvajanje učinkovitih pristupa I B
sprječavanju i smanjenju štetne uporabe alkohola.
Treba uzeti u obzir donošenje politike
Postavke upravljanja koja se odnose na odgovorno
IIa B
sredine posluživanje alkoholnih pića kako bi se
smanjile negativne posljedice pijanstva.
Treba razmotriti planiranje mjesta i
učestalosti prodavnica alkohola i drugih IIa C
ugostiteljskih objekata.
Zdrava sredina
• Onečišćenje zraka pridonosi riziku od respiratornih i CV bolesti.
• Važni izvori finih čestica u Europskoj uniji (EU) su motorni cestovni promet,
elektrane i industrijsko i stambeno grijanje pomoću nafte, ugljena ili drva. Do
trećine Europljana koji žive u urbanim područjima izloženi su razinama iznad
standarda EU kakvoće zraka.
• Mladi i stari pojedinci i ispitanici s visokim rizikom od KVB-i više su skloni štetnim
učincima onečišćenja zraka na cirkulaciju i srce.
• Organizacije pacijenata i zdravstveni radnici imaju važnu ulogu u pružanju
podrške obrazovnim i političkim inicijativama i pružaju snažan glas u pozivu za
akciju na razini vlada.
53
Gdje intervenisati na individualnom nivou
Prevencija kardiovaskularnih bolesti u primarnoj zdravstvenoj zaštiti

• Prevencija kardiovaskularnih bolesti treba biti pružena u svim zdravstvenim
ustanovama, uključujući primarnu zdravstvenu zaštitu.
• Tamo gdje je to prikladno, svi zdravstveni djelatnici trebaju procijeniti
kardiovaskularne (KV) rizike kako bi odredili individualni ukupni KV rizik
• Ljekari opšte prakse i medicinske sestre trebaju raditi zajedno kao timovi kako
bi pružili najučinkovitiju multidisciplinarnu skrb.
Preporuke za prevenciju kardiovaskularnih bolesti u primarnoj njezi
Preporuka Klasaa Nivob

Preporučuje se da ljekari opšte prakse, medicinske sestre i zdravstveni radnik
unutar primarne zdravstvene zaštite, trebaju pružiti prevenciju I C
kardiovaskularnih bolesti za pacijente s visokim rizikom.
Hitni prijem u bolnicu

Preporuka za strategije prevencije KVB kod hitnih prijema u
bolnicu.
Preporuka Klasaa Nivob
Preporučuje se provođenje strategija za prevenciju kod bolesnika s
KVB-i, uključujući promjene načina života, upravljanje faktorima
I A
rizika i farmakološku optimizaciju, nakon akutnog događaja prije
otpusta iz bolnice radi smanjenja rizika smrtnosti i morbiditeta.
KVB = kardiovaskularne bolesti.
a
Klasa preporuka. bNivo dokaza.
54
Specijalizovani programi prevencije
Preporuke za specijalizovane programe prevencije
Preporučuje se sudjelovanje u programu SR za pacijente
hospitalizirane zbog akutnog koronarng događaja ili revaskularizacije, I A
te za pacijente s SP-em, da bi se poboljšao ishod pacijenata.
Preventivni programi za optimizaciju terapije, pridržavanje i upravljanje
faktora rizika su preporučeni za stabilnih bolesnika s KVB za smanjenje I B
recidiva bolesti.
Treba razmotriti metode promovisanja za povećanje prijema
pacijenata sa SP-em kao što su elektronske upute ili automatske
IIa B
preporuke, strukturirano praćenje liječnika, medicinskih sestara ili
terapeuta i rano pokretanje programa nakon otpusta.
Medicinske sestre i zdravstveni radnici na čelu programa bi trebali
IIa B
pružiti prevenciju KVB preko postavki u zdravstvu.
SR = srčana rehabilitacija; KVB = kardiovaskularne bolesti; SP = srčano popuštanje.
a
Klasa preporuka. bNivo dokaza.
Kako pratiti preventivne aktivnosti

• Standardi učinkovitosti u prevenciji KVB mogu poslužiti kao vozila za ubrzavanje
odgovarajućeg prevođenja znanstvenih dokaza u kliničku praksu.
Preporuka za praćenje preventivnih strategija

Može se razmotriti sustavno praćenje procesa isporuke aktivnosti
IIb C
prevencije kardiovaskularnih bolesti kao i ishoda.
55
Primjeri mjerenja učinka prevencije KVB
• Ispitanici identificirani kao korisnici duhana koji su primili intervenciju prestanka.
• Subjekti kojima su sjedeće navike zabilježene i savjetovano da se poveća FA.
• Subjekti kojima je nezdrava prehrana / prehrambene navike su zabilježene i
savjetovano za poboljšanje prehrane.
• Subjekti kojima su dokumentovani težina i BMI i / ili opseg struka iznad normalnih
granica i kojima je savjetovana kontrola tjelesne težine.
• Subjekti >40 godina starosti s najmanje jednim urađenim profilom lipida u posljednjih 5 godina.
• Pacijenti stariji od 60 godina i s hipertenzijom (ne DM) kojima je zabilježen KP <140/90
mmHg prilikom posljednjeg posjeta ljekaru.
• Pacijenti s DM koji su imali zabilježeni HbA1c <7,0% (<53 mmol / mol) u posljednjem posjetu.
• Pacijenti s kvalifikacijskim događajem/dijagnozom koji su bili upućeni u bolničku SR ili
ambulantnu SR prije otpusta iz bolnice.
BMI = body mass index; KP = krvni pritisak; SR = srcana rehabilitacija; DM = diabetes mellitus; HbA1c
= glikolizirani hemoglobin; FA = fizicka aktivnost.
56

Prevencija KVB

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prevencija KVB

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Prevencija KVB

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ESC Džepne Smjernice

2016 Europske smjernice za kardiovaskularne bolesti

ESC entities having participated in the development of this document:

Definicija i prevencija kardiovaskularnih bolesti ......................................................................................................................................................................... str. 4

Važnost prevencije KVB u kliničkoj praksi. ........................................................................................................................................................................................ str. 6

Kako procijeniti ukupni kardiovaskularni rizik?. str. 8

Kako koristiti tabele za procjenu rizika? str. 9

Rizične kategorije: prioriteti str. 15

Izmjenjivači izračunatog ukupnog kardiovaskularnog rizika ........................................................... str. 1 6

Sedentarno ponašanje i fizička aktivnost ......................................................................................................................................................................... str. 24

Pristup zasnovan na populaciji za pušenje i korištenje duhana .................................... str. 49

Šesta ujedinjena radna grupa europskog udruženja kardiologa i drugih udruženja za

Ovo džepno izdanje odražava konsenzus Zajedničke radne grupe od deset

Definicija prevencije kardiovaskularnih bolesti

Nizak do umjereni rizik: <3.0 mmol/L (<115 mg/dL).

HDL-C Ne postoji ciljna vrijednost, ali >1.0 mmol/L (>40 mg/dL) za

Dijabetes HbA1c <7%. (<53 mmol/mol)

• Proces praćenja aktivnosti i rezultata prevencije KVB se podrazumijevaju.

Važnost prevencije KVB u kliničkoj praksi.

Ko će imati koristi od prevencije? Kada i kako procijeniti rizik i

Kada procijeniti ukupni kradiovaskularni rizk?

• Ove smjernice preporučuju sistematičan pristup procjeni kardiovaskularnog

Kako procijeniti ukupni kardiovaskularni rizik?

• Kod naizgled zdravih osoba, KV rizik je u principu rezultat multiplih, međusobno

SCORE, koji procjenjuje desetogodišnji rizik za prvi fatalni kardiovaskularni incident,

Preporuke Klasaa Nivob

KV = kardiovaskularni; DM = diabetes mellitus; SCORE = Systematic Coronary Risk Estimation.

Kako koristiti tabele za procjenu rizika?

Holesterol (mmol/L) 150 200 250 300

KVB = kardiovaskularne bolesti; SCORE = Systematic Coronary Risk Estimation

180 4 4 5 6 7 8 9 10 11 13 9 11 13 15 18 18 21 24 28 33 Rizik ovog 40-

Holesterol (mmol/L) 150 200 250 300

Porodična istorija/(epi) genetika

Opšta upotreba DNK testova za procjenu rizika KVB-i se ne preporučuje. III B

Psihosocijalni riziko faktori

Psihosocijalni faktori rizika deluju kao prepreke u pridržavanju tretmana i

Cirkulišući i urinarni biomarkeri

Preporuke Klasaa Nivob

Mjerenje predkliničke vaskularne štete

Klinička stanja koja utiču na kardiovaskularne bolesti

Pacijenti liječeni od karcinoma

Kardioprotekcijac kod visokorizicnih pacijenata, koji su primili IIa B

Optimizacija KV rizik profilabi se trebala razmotriti kod pacijenata

npr. profilaktički tretmani, uključujući b-blokatore, angiotenzin konvertrirajući enzimske inhibitore,

Upotreba multiplikatora rizika od 1,5 za rizik od CV-a kod imunoloških

Pojedinci <50 godina zivota

Klasa preporuke. bNivo dokaza.

• Diskusija sa pacijentima o kvalitetu života, kao i o etičkim dilemama tretiranja

Preporuke za zene-specifična stanja

• Južne azijate karakteriše visoka prevalenca i neadekvatno liječenje DM.

Intervencije faktora rizika na individualnom nivou

Preporuke za psihosocijalne faktore

Preporuke za fizičku aktivnost

Strategija za prekid pušenja u rutinskoj praksi

UREDI/DOGOVORI: Uredite/dogovorite raspored za praćenje.

KVB = kardiovaskularna bolest.

<1 Savjet za životni stil Savjet za životni stil

Klasaa/Nivob I/C I/C I/C

Klasaa/Nivob I/C I/C IIa/A