SRI CHAITANYA JUNIOR COLLEGE

S.R.NAGAR, hyderabad
JUNIOR INTERMEDIATE
2022-2023
SANSKRIT
ipe
IMPORTANT QUESTIONS WITH ANSWERS
AND
MATERIAL
I. एकं श्लोकं पूरययत्वा भावं ऱिखत । 1x6=6
1. अज्ञः सुखमाराध्यः सुखतरमाराध्यते यवशेषज्ञः ।
ज्ञानिवदुयविदग्धं ब्रह्मायप नरं न रञ्जययत ।।
भावः – An innocent man can be easily pleased. A Wiseman can be pleased more
easily. But even the creator cannot satisfy a man who is proud with just
with a bit of knowledge.

2. आरम्भगुवी क्षयऱण क्रमेण िघ्वळ पुरा वृयिमुपये त पश्चात् ।

यदनस्य पूवािधपि राधिऱभन्ना छायेव मैत्रळ खिसज्जनानाम् ।।
भावः – Like a forenoon shadow, the friendship of wicked is large in the
beginning but gets decreased gradually. Like an afternoon shadow, the
friendship of the good is small at first but gets enhanced gradually.

3. पररवयतियन सं सारे मृतः को वा न जायते ।

स जातो येन जातेन यायत वं शः समुन्नयतम् ।।
भावः – In the ever rotating world which dead is not born again? But one
who takes his family to greater heights is the one really born.

4. कु सुमस्तवकस्येव द्वयळ वृयिमिनलिनः ।

मूऱनि वा सवििोकस्य शळयिते वन एव वा ।।
भावः – The high minded people, like the bunch of flowers, have only
two destinies, either they are placed on the head by everybody or they
prish in the forest unseen.

5. ऱसंहः ऱशशुरयप यनपतयत मदमऱिनकपोिऱभयिषु गजेषु ।

प्रकृ यतररयं सिवतां न खिु वयस्तेजसो हेतःु ।।
भावः – A lion, though very young, attacks a rutty elephant and breaks
its head. This is the nature of the valiant. Age does not affect their
bravery.

6. दानं भोगो नाशलस्तस्त्रो गतयो भवलि यविस्य ।

 यो न ददायत न भुं क्ते तस्य तृतळया गयतभिवयत ।।
भावः – Money can be spent in three ways – 1) Charity 2) Enjoyment and 3)
Destruction. A person who neither donates nor enjoys his money gets only
the third way, i.e. , destruction.

7. दुजनि ः पररहतिव्यो यवद्यया िं कृ तो यप सन् ।

मऱणनािं कृ तः सपिः यकमसौ न भयङ्करः ।।
भावः – An evil person, though educated should be avoided. Though a
snake is adorned by a gem, does not strike terror ?

8. सं पत्सु महतां ऱििां भवत्युत्पिकोमिम् ।

आपत्सु ि महाशैिऱशिासं घसात ककि शम् ।।
भावः – In good times the heart of great men is soft as the petals of the
lotus flower. In bad times, however, it becomes as hard as the rocks of
the mountain.

9. श्रोत्रं श्रुतन
े व
ै न कु ण्डिेन दानेन पाऱणनि तु कङ्कणेन ।
यवभायत कायः करुणापराणां परोपकारैनि तु िन्दनेन ।।
भावः – The ornament of ear is learning, not ear rings. Charity is the
ornament of hand, not bracelet. The body of the kind shines with the
helping nature, not with sandal paste.
10. ऱछन्नो यप रोहयत तरुः क्षळणोप्युपिळयते पुनश्चन्द्रः ।
इयत यवमृशिः सिः सं तप्यिे न यवप्लुता िोके ।।
भावः – Even a chopped off trees sprouts again, a feeble moon waxes
again. Thinking upon this, the good people do not loose heart in
sorrow.
 II. एकं यनबन्धप्रश्नं समाधि । (Poetry) 1 x6=6
रामः कः ? सः यकमथं ऱित्रकू टम् अगच्छत् ? तत्र यकमभवत् ?
या
श्रृयिबेरपुरात् आरधं रामस्य वनवासं वणियत ।
Introduction: This present lesson “रामो यवग्रहवान् धमिः ‛ is an extract from the 1st chapter of Balakanda
of “Srimadramayanam”. Written by the great sage Valmiki. Known as Adikavi as Ramayanam if
Adikavyam.Ramayana consists of Seven Kandas and 24.000 stanzas.

Story: The great sage Valmiki who was blessed by Brahma, the creator asked the celestial sage
Narada.

O ! Great sage Narada ! At present, who is a great man with full of virtues in this world. The who is
meritorious, valint, knower of all Dharmas, grateful and truthful.

Narada’s Reply :

On hearing this appeal of Valmiki, the sage Narada, who possessed knowledge of the three worlds,
said.”O ! Valmiki! I will tell you about such a hero with rare qualities you have described. There is one
person named Rama, born in Ikshwaku dynasty, has full control on his mind, very powerful, radiant,
conquered his senses, knows the secret of Dharma, pure in this dealings, a man of self-control, truthful
and the elder son of Dasaratha.

Emperor Dasaratha wanted to crown Rama as the king to gratify the people of the city.
Witnessing the preparations the queen Kaikeyi, the youngest wife of Dasaratha, asked him to fulfill the
two boons which were promised her previously (at the time of war with Shambarasura).

One is he exile of Sri Rama and the other is crowning Bharatha as the king. So the king
Dasaratha exiled him beloved son Rama.

In obedience to his father’s command and with a view to please his step mother Kaikeyi, Rama
went to the forest in order to keep the pledge made by his father. His beloved brother Lakshmana, son
of Sumitra followed him.

Sri Rama’s newly wedded spouse, Sita, the daughter of Janaka, endowed with all auspicious
qualities and was like the manifestation of god’s power, also accompanied Sri Rama. He was followed a
far by his citizens and father Dasaratha.

Later they went to Sringiberapura which was on the banks of Ganga and met Guha, the chief of
Nishadas. With the help of Guha, Sri Rama, Lakshmana and Sita, crossed the river Ganga. Lather they
reached Chitrakuta with the instructions of Bharadwaja and made a lovely cottage and lived there.
 Meanwhile Dasaratha, who was unable to bear the separation of Rama, gave up his life. Then
Vasishta and other Brahmins urged Bharatha to accept the throne of Ayodhya. But Bharatha, who was
very powerful, did not covet the throne.

Bharata proceeded to the forests to request Rama to return to Ayodhya and accept his father’s
throne. He addressed the following words to Sri Rama “let you alone be the rule, since you know what
is right”.

But Sri Rama refused his request for the kingdom, gave his pair of wooden footware to Bharata
as his representative to rule the kingdom. Having taken leave of Rama, without realizing his ambition,
Bharata then returned to Ayodhya, ruled the kingdom from “Nandigrama” having placed “Padukas of
Sri Rama” on the throne.

Then Rama entered the Dandaka forst, anticipating the renewed visit of the people of Ayodhya
to that region. There he killed the demon Viradha and saw the sages Sarabhanga, Sutikshna, Agastya
and his brother. Sage Agastya gave him a bow, a sword and apair of quivers containing a inexhaustible
store of arrows.

All the sages dwelling in the forest went to Rama and requested him to kill the demons
troubling them in the forest. Rama promised to kill all those demons in Dandaka forst.

Then the demoness Surpanakha, who dwelt in Janasthana, was disfigured by Lakshmana with
the command of Rama. Sri Rama thus killed all the demons that came prepared at the instigation of
Surpanakha, including Khara, Trisira andDushana etc. followers. Fourteen thousand demons were
killed by Sri Rama in Dandaka forest.

Thus Sri Rama discharged his responsibilities as a good son, brother and the protector of
Dharma. That is why it is said “रामो यवग्रहवान् धमिः ‛ . Rama is the embodiment of Dharma.
 2. िऱशष्याणां िक्ष्यप्रहरणज्ञानं द्रोणः कथं परळऱक्षतवान् ?
या
ग्राहग्रस्तं गुरुम् अजुनि ः कथं अरक्षत् ? गुरुः तस्मै यकं अदात् ?
Introduction: This lesson “िक्ष्यशुयिः ” is an extract from 126th chapter of Adiparava of Mahabharata
written by Vedavyasa.

Present Story: The master of archery Drona who was the guru of kauravas and Pandavas
wanted to know how far they had concentration towards their goal (which is the primary principle of
archery). Hence he made an artificial bird named Bhasa and Kept in between the leaves of a tree.

Then called his deciples and asked them to get ready for shooting the head of the bird which
was in between the leaves of the branches.

At first, he called Dharma Raja and asked him to be in the position to shoot the head of the
bird. He asked him to wait till he ordered. He asked Dharma Raja whether he was able to see the bird.
Then he answered that he was able to see it. Then Drona asked what else he was able to see along
with it. Then Dharma Raja said that he was seeing bot only the bird, but also his brothers, and master
who were on the otherside. Then Drona asked him to come back because he did not have proper
concentration in that aspect.

Later Duryodhana was called and asked to be in the position for shooting the head of the bird.
Then Drona asked him what things he was able to see along with the head of the bird. He
(Duryodhana) answered him, that he was able to see all his brother, master and beauty of the forest
along with it. Then Drona felt bad and told him that he was not having proper concentration. Which
was the primary principle of Archery.

Drona was disappointed when all the other deciples like Bhima, Nakula, Sahadeva along with
other Kauravas expressed the same. Ultimately he asked Arjuna to take part in the test

When Arjuna was ready with bow and arrow aiming at the bird. Then Drona asked the same
question saying what else Arjuna was able to see along with the bird.

Then Arjuna answered him that he was not looking at anything, not even the neck of the bird
other than the head.

Then Drona felt happy and appreciated him concentration. Because an Archar should not see
anything other than his target when is in shooting position. Hence Arjuna proved his concentration by
making his master happy.
Another test conducted by Drona : Once Drona went to the river Ganga for taking bath. Then a
crocodile caught the leg of Drona. He wanted to know the skill of his deciples and decided to take their
help. He called his deciples and asked them to released him from the clutches of the crocodile.

All the deciples except Arjuna were helpless in finding the crocodile which was in the water.
Arjuna who had strong zeal to know the location of the crocodile used five arrows and released his
master from the clutches of the crocodile.

Then Drona felt happy by seeing he skill and technique of Arjuna who killed the crocodile
tactfully. He showed his happiness by presenting a divine astra ‘Brahmasira’.

He asked Arjuna not misuse it to solve ordinary problems created by humans. It must be used
only to restore universal peace.

Conclusion : Thus Arjuna’s steady concentration ‘िक्ष्यशुयिः ’ was appreciated by his master, who
made him as an extraordinary Archer.
 III.एकं यनबन्धप्रश्नं समाधि । (Prose) 1x6=6
1. ऱशयबिक्रवयतिनः भूतदयां यववृणत
ु ।
या
वासवानिौ ऱशयबिक्रवयतिनं कथं परळऱक्षतविौ ?
INTRODUCTION: This present lesson ‘शरणागतरक्षणम्’ is an extract from written by ‘सं स्कृ ततृतळयादशिः .’

Essay: Long ago there was a king named Shibi of the Ushinara race. He was compassionate truthful
and pious. Not just human beings but the used to care about all the creatures like animals and birds.
He considered their problems as his and helped them.

Oneday an eagle that was hungry chased a Pigeon. Flying fast with feat the Pigeon came to king
Shibi and sought his help. The king gave assurance of safety and consoled the Pigeon. At the same time
the eagle came into the royal palace chasing the Pigeon and said Oh ! King ! I am troubled by the
hunger.

I chased this Pigeon for a long time but could not catch it. Now my desired in fulfilled. Please
leave this Pigeon “Then the emperor Shibi replied”. Oh ! king of the birds ! the Pigeon asked for
protection. Indeed the foremost duty of a king is to protect those who seek his help. So I cannot leave
it.

The eagle said to the kind “Oh Sir ! just like the Pigeon asked for your help I am asking for food.
It’s not proper to honour one and dishonor the other’s words. Moreover I did not eat food for two or
three days. If you don’t leave this Pigeon, I may lose my life. Without me my wife and children will
become orphans and die. Thus you may be doing the injustice, So to protect many lives leave this
Pigeon”.

Then the king replied “Oh noble one ! I shall provide you with some other food. Then you can
survive. This Pigeon too can be protected.

Listening to that, the eagled said to the king “Oh King ! Pigeon is a food created by good for the
eagles. There is no use of other food instead of the Pigeon”?

Then the king replied “Oh bird ! Don’t force me. I shall save the life of this Pigeon even by
giving up mine. This is my firm decision. So leave the Pigeon and ask for any other boon. I can grant
you”.

Then the eagled said “Oh King ! If that is your decision then give me flesh equal to the weight of
the Pigeon from the right part of your body. I shall satisfy myself with that.

Having heard the world of the eagle, the king felt happy and thought that the bird was saved
and he purpose of his life was served. Then he looked at his wife who was seated beside him.
 His wife who knew his mind and who wanted to protect his fame brought a sword, cut his body
parts one after the other and put the flesh on the balance. As she started placing the flesh the Pigeon
grew heavier on the other side. The flesh on right side of the kings body was over. Then a tear drop
fell from the left eye of the king.

Seeing that the eagle said “Oh ! King your tear drop indicates that you regret giving your flesh.
So I don’t want to accept it”!

The king said, As the flesh on the right side was over the left part of the body felt happy that it
got a chance and shed a drop of tear in happiness but not in grief. Instead of the Pigeon you take my
entire body” saying so he sat in the balance.

Then there was a shower of flowers form the sky. All the worlds were surprised on seeing the
sacrifice of the emperor Shibi.

Then the eagle and the pigeon assumed their divine forms and said “Oh King ! We both are the
Goda Indra and Agni. We came to test your compassion towards all beings. Truly you are kind hearted.

Let there be victory to you. Blessing thus they went to heaven.

Instantly all the wounds of the king healed by the grace of the Gods. The emperor Shibi ruled
his people in a pleasing way for a long time.

2. यपतृसव
े ापरः श्रवणकु मारः इयत पाठ्ांशस्य सारं ऱिखत ।
या
दशरथ श्रवणकु मारयोः वृिािं ऱिखत ।
INTRODUCTION: This lesson ‘यपतृसव
े ापरः श्रवणकु मारः ’ is an extract from ‘सायहत्यसुधा’ written by Sri
Charudeva Shastry”..

Essay: King Dasharatha belonged to the Solar race. He ruled people like they were his own
children. In order to know the life of sages living in the forest one night the king, all alone went into the
forest which was on the banks of the river Sarayu. In the darkness be heard the sound of a pot being
filled with water. Thinking that a wild elephant is drinking water, he shot an arrow in the direction
from where the sound came.

Hit by the arrow shot by him an ascetic fell on the ground shouting “Oh father ! Oh mother”.
Having heard a human voice the king went in that direction and saw a boy there and asked him who
he was feeling sorry for him. The boy said “Oh king my name is Shravana Kumara.

I came here to quench the thirst of my parent. I live in this forest and in what way did I trouble
you? Your arrows will kill me. But I am not worried. My parents are blind, old and depend on me. They
area thirsty and are waiting for me under a tree nearby. How can they survive without water? Oh King
! Please go to them and offer water to them. Saying so Shravana Kumara died.

Then king Dasharatha went to the parents of Shravana Kumara with the pot filled with water.
 Shravana Kumara’s father heard his foot steps and asked “my son why did you delay ? Give the
water quickly. Our live depend on you Why don’t you speak”? Dasharatha who was shy and agraid said
Oh sages ! I am not Shravana. I am Dasharatha the king of Ayodhya and the one who killed your son”.
Saying so he narrated the incident. Later he requested them saying :first you quench you thirst and
later excuse me for the mistake committed out of ignorance. I will take care of you like your own son.

Though Dasharatha said those words, they were not pacified and it was like sprinkling of Salt on
their wound.

Later Dasharatha took them to the place where Sharavana died. There, the old parents who
were helpless and blind wept aloud for their son and became unconscious.

Having gained consciousness they wept saying “Oh son ! where did you go leaving us? Why
don’t you salute us? Why are you lying on the ground? Why are you angry on us? Why don’t you
embrave us? Who shall get us the fruits and roots? We will never send you to get water at odd times.
Why are you not answering us?”

Then Shravana Kumara’s father controlled himself and said “Oh king you killed my only son.
Hence you will also die with the grief of separation from your son. As you killed him unknowingly you
shall not get the sin of killed a Brahmin”. Cursing so the couple died.

Having performed their last rites Dasharatha sent them to heaven but he could never forget
the world of the father of Sharavana Kumara. Later while Rama was going on exile Dasharatha could
recollect those words. Unable to bear the separation from Rama then Dashratha too died.

Therefore, everyone should realized that one has to experience the result of his own actions
whether being aware or unaware of doing them.

IV.ितुणां प्रश्नानां समाधानायन ऱिखत। 4x2=8

1. वऱणजः पत्नळ का ? तयोः पुत्रस्य नाम यकम् ?
A. वऱणजः पत्नळ िन्द्रमुखळ । तयोः पुत्रस्य नाम सुमयतः ।

2. यनपुणः िेत् वऱणक् यकं कृ त्वा सुखळ भवयत ?

A. यनपुणः िेत् वऱणक् मृतन
े मूषके णायप वाऱणज्यं कृ त्वा सुखळ भवयत ।

3. हळरािािस्य माता कयत रोयटकाः यनयमितवतळ ?

A. हळरािािस्य माता ितस्रः रोयटकाः यनयमितवतळ ।

4. हळरािािे पररवतिने आगते सः यकमकरोत् ?

A. हळरािािे पररवतिने आगते सः प्रजायहत कायािऱण अकरोत् ।
5. एकदा यनिाम्बा कां दृष्टवयत ?
A. एकदा यनिाम्बा सखळं िणािम्बां दृष्टवयत ।

6. पेयटका कै ः पूररता आसळत् ?

A. पेयटका ऱशिाखण्डैः पूररता आसळत् ।

7. अब्दुि् किामः कै ः पुरस्कारैः सम्मायनतः ?

A. अब्दुि् किामः पद्मभूषण , पद्मयवभूषण , भारतरत्न इत्यायद पुरस्कारैः
सम्मायनतः ।

8. अब्दुल्किामः छात्राणां मनः यवकासययतुं कं कम् अऱशक्षयत् ?

A. अब्दुल्किामः छात्राणां मनः यवकासययतुं नळयतं धमं ि अऱशक्षयत् ।

V. द्वयोः ससन्दभं व्याख्ां यनखत । (poetry) 2x3=6

1. पुवं दिवरा देवळ वरमेनमयाित ।
कयवपररियः -
पाठः :- रामो यवग्रहवान् धमिः ।
कयवः :- वाल्मळयकः ।
ग्रन्थः :- रामायणम् ।
सन्दभिः - नारदः वाल्मळयकं प्रयत अवदत् ।
भावः - पुवं दिवरा देवळ वरमेनमयाित इयत भावः ।

2. यनयुज्यमानो राज्याय नैच्छद्राज्यं महाबिः ।

कयवपररियः -
पाठः :- रामो यवग्रहवान् धमिः ।
कयवः :- वाल्मळयकः ।
ग्रन्थः :- रामायणम् ।
सन्दभिः - नारदः वाल्मळयकं प्रयत अवदत् ।
भावः - यनयुज्यमानो राज्याय नैच्छद्राज्यं महाबिः इयत भावः ।
3. रक्षसां यनहतान्यासन् सहस्राऱण ितुदिश ।
कयवपररियः -
पाठः :- रामो यवग्रहवान् धमिः ।
कयवः :- वाल्मळयकः ।
ग्रन्थः :- रामायणम् ।
सन्दभिः - नारदः वाल्मळयकं प्रयत अवदत् ।
भावः - रक्षसां यनहतान्यासन् सहस्राऱण ितुदिश इयत भावः ।

4. त्वयेदानळं प्रहतिव्यम् एतल्लक्ष्यं यनशम्ताम् ।

कयवपररियः -
पाठः :- िक्ष्यशुयिः ।
कयवः :- वेदव्यासाः ।
ग्रन्थः :- महाभारतम् ।
सन्दभिः - द्रोणः अजुनि ं प्रयत अवदत् ।
भावः - त्वयेदानळं प्रहतिव्यम् एतल्लक्ष्यं यनशम्ताम् इयत भावः ।
5. ऱशरः पश्यायम भासस्य न गात्रम् ।
कयवपररियः -
पाठः :- िक्ष्यशुयिः ।
कयवः :- वेदव्यासाः ।
ग्रन्थः :- महाभारतम् ।
सन्दभिः - अजुनि ः द्रोणं प्रयत अवदत् ।
भावः - ऱशरः पश्यायम भासस्य न गात्रम् इयत भावः ।
6. ग्राहं हत्वा मोक्षयध्वं माम्।
कयवपररियः -
पाठः :- िक्ष्यशुयिः ।
कयवः :- वेदव्यासाः ।
ग्रन्थः :- महाभारतम् ।
सन्दभिः – द्रोणः िऱशष्यान् प्रयत अवदत् ।
भावः – ग्राहं हत्वा मोक्षयध्वं माम् इयत भावः ।
VI. द्वयोः ससन्दभं व्याख्ां यनखत । (prose) 2x3=6
1. राजन् बुभक्ष
ु ा मामत्यिं पळडययत ।
कयवपररियः -
पाठः :- शरणागतरक्षणम् ।
कयवः :- के . एि् . यव .शास्त्रळ ।
ग्रन्थः :- सं स्कृ ततृतळयादशिः ।
सन्दभिः - श्येनः ऱशयबं प्रयत अवदत् ।
भावः - राजन् बुभक्ष
ु ा मामत्यिं पळडययत इयत भावः ।

2. शराणागतस्य पररपािनमेव राज्ञः प्रथमो धमिः ।

कयवपररियः -
पाठः :- शरणागतरक्षणम् ।
कयवः :- के . एि् . यव .शास्त्रळ ।
ग्रन्थः :- सं स्कृ ततृतळयादशिः ।
सन्दभिः - ऱशयबः श्येनं प्रयत अवदत् ।
भावः - शराणागतस्य पररपािनमेव राज्ञः प्रथमो धमिः इयत भावः ।

3. सत्यं दयािुरेवाऱस।
कयवपररियः -
पाठः :- शरणागतरक्षणम् ।
कयवः :- के . एि् . यव .शास्त्रळ ।
ग्रन्थः :- सं स्कृ ततृतळयादशिः ।
सन्दभिः - इन्द्राग्नळ ऱशयबं प्रयत अवदत् ।
भावः - सत्यं दयािुः एव आऱस इयत भावः ।
4. राजन् ! श्रवणो लस्म नाम्ना ।
कयवपररियः -
पाठः :- यपतृसव
े ापरः श्रवणकु मारः ।
कयवः :- सायहत्यसुधा ।
ग्रन्थः :- श्रळ िारुदेवशास्त्रळ ।
सन्दभिः – श्रवणकु मारः दशरथं प्रयत अवदत् ।
भावः – राजन् ! श्रवणो लस्म नाम्ना इयत भावः ।

5. पुत्रवद् अहं युवां सेयवष्ये ।

कयवपररियः -
पाठः :- यपतृसव
े ापरः श्रवणकु मारः ।
कयवः :- सायहत्यसुधा ।
ग्रन्थः :- श्रळ िारुदेवशास्त्रळ ।
सन्दभिः - दशरथः श्रवणकु मारस्य यपतरौ प्रयत अवदत् ।
भावः - पुत्रवद् अहं युवां सेयवष्ये इयत भावः ।

6. पुत्रशोके न कािं कररष्यऱस ।

कयवपररियः -
पाठः :- यपतृसव
े ापरः श्रवणकु मारः ।
कयवः :- सायहत्यसुधा ।
ग्रन्थः :- श्रळ िारुदेवशास्त्रळ ।
सन्दभिः - श्रवणकु मारस्य यपता दशरथं प्रयत अवदत् ।
भावः - पुत्रशोके न कािं कररष्यऱस इयत भावः ।
VII. द्वौ प्रश्नौ समादि । (Poetry SAQS) 2x3=6
1. उिमजनाः कथं भुतः अयप प्रारधं न पररत्यजलि ?

A. उिमजनाः यवघ्ैः प्रयतहन्यमानाः अयप प्रारधं न पररत्यजलि ।

2. मौनं के षां कु त्र ि यवभूषणम् ?

A. मौनं अपलण्डतानाम् सवियवदां समाजे यवभूषणम् ।

3. यकं कु विन् पुत्रः भवयत ?

A. यः सुिररतैः यपतरं प्रळणयेत् सः पुत्रः भवयत ।

4. महळपयतः दशरथः यकं कतुम

ि ् ऐच्छत् ?

A . महळपयतः दशरथः रामस्य पट्टाऱभषेकं कतुम

ि ् ऐच्छत् ।

5. भरतः रामं यकयमयत विो ब्रवळत् ?

A . भरतः रामं ‚हे धमिज्ञ !त्वमेव राजा‛ इयत विो ब्रवळत् ।

6. जनस्थाने रामेण का यवरूयपता अभवत् ?

A . जनस्थाने रामेण शूपण

ि खा नाम राक्षसळ यवरूयपता अभवत् ।

7. कृ ष्णबिरामौ कम् उपजग्मतुः ?

A . कृ ष्णबिरामौ सान्दळपायनम् नाम गुरुम् उपजग्मतुः ।

8. कृ ष्णः ऱसन्धुं यकमाह ?

A . कृ ष्णः ऱसन्धुं गुरुपुत्रं प्रदळयतां इयत आह ।

9. समुद्रस्य अिः कः आस्ते ? सः यकदृशः ?

A . समुद्रस्य अिः पञ्चजनो नाम दैत्यः आस्ते । सः शं खरूपधरः ।

10. नारद- तुम्बरु ौ परस्परं यनन्दिै यकं अकु रुताम् ?

A . नारद- तुम्बरु ौ परस्परं यनन्दिै ब्रह्मदेवं प्रयत गतविौ ।

11. यवष्णुः नारदतुम्बरु ौ कं प्रयत गिुम् आज्ञप्तवान् ?

A . यवष्णुः नारदतुम्बरु ौ हनुमिं प्रयत गिुम् आज्ञप्तवान् ।

12. नारदः कीदृशः इत्येव गण्यः स्यात् ?

A . नारदः अन्धात् के काराक्षः इत्येव गण्यः स्यात् ।

VIII. द्वौ प्रश्नौ समादि । (Prose SAQS) 2x3=6

1.मन्त्रळ नागाजुन
ि ः कीदृशः ?

A. मन्त्रळ नागाजुन
ि ः दयािुः दानशळिः यवज्ञानवान् ।

2. नागाजुन
ि ं प्रयत इन्द्रः कौ प्रेयषतवान् ?

A. नागाजुन
ि ं प्रयत इन्द्रः अऱिनौ प्रेयषतवान् ।

3. राज्यिोभः कम् अयतवतिते ?

A. राज्यिोभः बानधवस्नेहम् अयतवतिते ।

4. वऱणजो धनपाऱितस्य का बभूव ?

A . वऱणजो धनपाऱितस्य कीयतिसन

े ा बभूव ।

5. कीयतिसन
े ा कथं गृहे अवसत् ?

A . कीयतिसन
े ा सपािकुिे िन्दनवन इव गृहे अवसत् ।

6. कीयतिसन
े ा यकमथं भूकुहरािरे रजनळम् अगमयत् ?

A . कीयतिसन
े ा िोरभयात् भूकुहरािरे रजनळम् अगमयत् ।

7. यटयट्टभदम्पतळ कु त्र प्रयतवसतः स्म ?

A . यटयट्टभदम्पतळ समुद्रतळरे प्रयतवसतः स्म ।

8. देवकायािय भगवान् कु त्र यालस्त ?

A . देवकायािय भगवान् अमरावत्यां यालस्त ।

9. भगवत समुद्रः यकयमयत अऱभयहतः ?

A . भगवत समुद्रः दळयिां यटयट्टभाण्डायन अऱभयहतः ।

10. जगदळशः कान् गृहळत्वा पररऱशिययत स्म ?

A . जगदळशः कीटान् कृ मळन् गृहळत्वा पररऱशिययत स्म ।

11. जगदळशः कलस्मन् मनः अधात् ?

A . जगदळशः जळवभौयतकशास्त्रे मनः अधात् ।

12. कयोः मध्ये गाढः सम्बन्धः अलस्त इयत जगदळशः यविासयत स्म ?

A . भौयतकशास्त्रे - जळवशास्त्रे मध्ये गाढः सम्बन्धः अलस्त इयत जगदळशः यविासयत स्म ।
IX. एके न पदेन समाधि । (Poetry VSAQS) 5x1=5
1. तरवः कै ः नम्ाः भवलि ?

A. फिोद्गमैः ।

2. कः पशुः भवयत ?

A. यवद्यायवहळनः ।

3. खिसज्जनानां मैत्रळ का इव भवयत ?

A. छाया इव।

4. गुहः कः ?
A. यनषदाऱधपयतः ।
5. रामः कस्य शासनात् ऱित्रकू टे न्यवसत् ?
A. भरद्वाजस्य।
6. भरतः कु त्र राज्यमकरोत् ?
A.नऱन्दग्रमे।
7. सऱििे अवगाढं द्रोणं कः जग्राह ?
A. ग्राहः ।
8. गुरुः पाथािय यकं नामानम् अस्त्रं ददौ ?
A. ब्रह्मऱशरः ।
9. ब्रह्मऱशरः नाम अस्त्रं िोके षु कीदृशं यनगद्यते ?
A. असमान्यम् ।

10. कृ ष्णबिरामौ गगाित् यकम् आयतष्ठताम् ?

A. गायत्रं व्रतम् ।
11. यमस्य दययता पुरळ का ?
A. सं यमनळ।
12. यदूिमौ कौ ?
A. श्रळकृ ष्णबिरामौ ।
13. सुरगायनौ कौ ?

A. नारदतुम्बरु ौ।

14. ‚तुम्बरु !मे नारदः पुत्रः ‛ इयत कः अवोित् ?

A. यवधाता।

15. मुयनद्वन्द्वं कीदृशम् आञ्जनेयम् ऐऱक्षष्ट ?

A. तपोयनष्टम्।

16. का ििपे जळयवतकीिे अनल्पं पुण्यमाऱजितवतळ ?

A. जननळ ।
17. अद्यायप ग्रामे कस्याः सुगण
ु कीतिनं यवदधते ?
A. जनन्याः ।
18. प्राऱणनां परं सुखदा का ?
A. जननळ ।
X. एके न पदेन समाधि । (Prose VSAQS) 5x1=5
1. ऱिरायुभप
ू तेः मन्त्रळ कः ?

A. नागाजुनि ः ।

2. कः राजानम् आत्मानं ि यवजरौ ऱिरजळयवतौ अकरोत् ?

A. नागाजुनि ः ।

3. ऱिरायुः कं यौवराज्ये अऱभयषक्तवान् ?

A. जळवहरं ।

4. पाटऱिपुत्रं नाम नगरं कु त्र अलस्त ?

A. मगधेषु ।
5. धनपाऱितः कीयतिसने ां कस्मै ददौ ?
A. देवसेनाय ।
6. मां िश्रूयनिरिरं भत्सिययषयत इयत उयक्तः ?
A. कीयतिसने ायाः ।
7. वैनतेयः कः ?
A. गरुडः ।

8. पूऱणिमायदने का िरयत ?
A. समुद्रवेिा ।
9. कः दुजय
ि ः ?
A. असाराणां समवायः ।
10. श्येनः कम् अन्वधावत् ?

A. कपोतम् ।
11. यवहगोिमः कः ?

A. श्येनः ।

12. नभस्तः का पपात ?

A. पुष्पवृयष्टः ।

13. सरयूतळरवतिनळम् अरण्यानळं का जगाम ?

A. दशरथः ।
14. दशरथस्य इषणा कः हतः ?
A. श्रवणकु मारः ।
15. श्रवणकु मारः कयोः कृ ते जिम् आददायत स्म ?
A.यपत्रोः ।
16. जगदळशः यकं शास्त्रं प्रयत आकृ ष्टः अभवत् ?
A. जळवभौयतक शास्त्रं ।
17. मासत्रयं इंग्लाण्डदेशे वसन् जगदळशः कं समागतवान् ?
A. माकोनळमहोदयं ।
18. क्रेस्कोग्राफ् नामकं यन्त्रं कः यनयमितवान् ?
A. जगदळशिन्द्रबोसः ।

XI. सं यवत्पररक्षा (Passage Questions) 5x1=5

Refer to study material page No: 43 to 45
XII. ित्वारर सलन्ध नाम यनदेश सयहतं यवघटयत । 4x2=8

XIII. ित्वारर सलन्ध नाम यनदेश सयहतं सन्धि । 4x2=8

1. सवणि दळघि सलन्ध

1. शुभ + अिः = शुभािः

2. गज + आननः = गजाननः

3. यवद्या + अथी = यवद्याथी

4. यवद्या + आियः = यवद्याियः

5. कयव + इन्द्रः = कवळन्द्रः

6. कयप + ईिरः = कपळिरः

7. शशळ + इव = शशळव

8. वाणळ + ईशः = वाणळशः

9. गुरु + उपदे शः = गुरूपदेशः

10. साधु + ऊिुः = साधूिुः

11. वधु + उयक्तः = वधूयक्तः

12. वधू + ऊहः = वधूहः

13. धातृ + ऋणम् = धात्णम्

2. गुण सलन्ध
1. नर + इन्द्रः = नरेन्द्रः
2. परम + ईशः = परमेशः
3. गिा + इयत = गिे यत
4. यथा + ईलितम् = यथेलितम्
5. माता + ईदृशळ = मातेदृशळ
6. गुण + उिमः = गुणोिमः
7. मम + ऊहः = ममोहः
8. महा + उत्सवः = महोत्सवः
9. गिा + ऊयमिः = गिोयमिः
10. राज + ऋयषः = राजयषिः
 11. वसि + ऋतुः = वसितुिः
12. महा + ऋषभः = महषिभः

3. वृयि सलन्ध

1. मम + एव = ममैव
2. तथा + एव = तथैव
3. परम + ऐियिम् = परमैियिम्
4. महा + ऐक्यता = महैक्यता
5. यदवा + ओकसः = यदवौकसः
6. नव + औषधम् = नवौषधम्
7. महा + औषऱधः = महौषऱधः

4. पूवरू
ि प सलन्ध

1. उदरे + अभिकम् = उदरे

2. गते + अयप = गते
3. के + अयप = के
4. गुरो + अव = गुरो
5. भानो + अत्र = भानो त्र
XIV. द्वयोः शब्दयोः अि-ऱिि-विन-यनदेशसयहतं रूपाऱण ऱिखत ।

1. अकारािः पुं ऱििः ‚राम‛ शब्दः

यवभयक्तः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्
प्रथमायवभयक्तः रामः रामौ रामाः
सम्बोधनप्रथमायवभयक्तः हे राम हे रामौ हे रामाः
यद्वतळयायवभयक्तः रामम् रामौ रामान्
तृतळयायवभयक्तः रामेण रामाभ्याम् रामैः
ितुथीयवभयक्तः रामाय रामाभ्याम् रामेभ्यः
पञ्चमळयवभयक्तः रामात् रामाभ्याम् रामेभ्यः
षष्ठळयवभयक्तः रामस्य रामयोः रामाणाम्
सप्तमळयवभयक्तः रामे रामयोः रामेषु

2. इकारािः पुं ऱििः ‚कयव‛ शब्दः

यवभयक्तः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्
प्रथमायवभयक्तः कयवः कवळ कवयः
सम्बोधनप्रथमायवभयक्तः हे कवे हे कवळ हे कवयः
यद्वतळयायवभयक्तः कयवम् कवळ कवळन्
तृतळयायवभयक्तः कयवना कयवभ्याम् कयवऱभः
ितुथीयवभयक्तः कवये कयवभ्याम् कयवभ्यः
पञ्चमळयवभयक्तः कवेः कयवभ्याम् कयवभ्यः
षष्ठळयवभयक्तः कवेः कव्योः कवळनाम्
सप्तमळयवभयक्तः कवौ कव्योः कयवषु
 3. उकारािः पुं ऱििः ‚भानु‛ शब्दः
यवभयक्तः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्
प्रथमायवभयक्तः भानुः भानू भानवः
सम्बोधनप्रथमायवभयक्तः हे भानो हे भानू हे भानवः
यद्वतळयायवभयक्तः भानुम् भानू भानून्
तृतळयायवभयक्तः भानुना भानुभ्याम् भानुऱभः
ितुथीयवभयक्तः भानवे भानुभ्याम् भानुभ्यः
पञ्चमळयवभयक्तः भानोः भानुभ्याम् भानुभ्यः
षष्ठळयवभयक्तः भानोः भान्वोः भानूनाम्
सप्तमळयवभयक्तः भानौ भान्वोः भानुषु

4. ऋकारािः पुं ऱििः ‚धातृ‛ शब्दः

यवभयक्तः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्

प्रथमायवभयक्तः धाता धातारौ धातारः
सम्बोधनप्रथमायवभयक्तः हे धातः हे धातारौ हे धातारः
यद्वतळयायवभयक्तः धातारम् धातारौ धात्न्
तृतळयायवभयक्तः धात्रा धातृभ्याम् धातृऱभः
ितुथीयवभयक्तः धात्रे धातृभ्याम् धातृभ्यः
पञ्चमळयवभयक्तः धातुः धातृभ्याम् धातृभ्यः
षष्ठळयवभयक्तः धातुः धात्रोः धात्णाम्
सप्तमळयवभयक्तः धातरर धात्रोः धातृषु
 5. ओकारािः पुं ऱििः ‚गो‛ शब्दः

यवभयक्तः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्

प्रथमायवभयक्तः गौः गावौ गावः
सम्बोधनप्रथमायवभयक्तः हे गौः हे गावौ हे गावः
यद्वतळयायवभयक्तः गाम् गावौ गाः
तृतळयायवभयक्तः गवा गोभ्याम् गोऱभः
ितुथीयवभयक्तः गवे गोभ्याम् रामेभ्यः
पञ्चमळयवभयक्तः गोः गोभ्याम् रामेभ्यः
षष्ठळयवभयक्तः गोः गवोः गवाम्
सप्तमळयवभयक्तः गयव गवोः गोषु

6. आकारािः स्त्रळऱििः ‚सळता‛ शब्दः

यवभयक्तः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्
प्रथमायवभयक्तः सळता सळते सळताः
सम्बोधनप्रथमायवभयक्तः हे सळते हे सळते हे सळताः
यद्वतळयायवभयक्तः साताम् सळते सळताः
तृतळयायवभयक्तः सळतया सळताभ्याम् सळताऱभः
ितुथीयवभयक्तः सळतळयै सळताभ्याम् सळताभ्यः
पञ्चमळयवभयक्तः सळतायाः सळताभ्याम् सळताभ्यः
षष्ठळयवभयक्तः सळतायाः सळतयोः सळतानाम्
सप्तमळयवभयक्तः सळतायाम् सळतयोः सळतासु
 7. इकारािः स्त्रळऱििः ‚मयत‛ शब्दः

यवभयक्तः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्

प्रथमायवभयक्तः मयतः मतळ मतयः
सम्बोधनप्रथमायवभयक्तः हे मते हे मतळ हे मतयः
यद्वतळयायवभयक्तः मयतम् मतळ मतळः
तृतळयायवभयक्तः मत्या मयतभ्याम् मयतऱभः
ितुथीयवभयक्तः मतये मयतभ्याम् मयतभ्यः
पञ्चमळयवभयक्तः मतेः मयतभ्याम् मयतभ्यः
षष्ठळयवभयक्तः मतेः मत्योः मतळनाम्
सप्तमळयवभयक्तः मतौ मत्योः मयतषु

8. ईकारािः स्त्रळऱििः ‚नदळ‛ शब्दः

यवभयक्तः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्

प्रथमायवभयक्तः नदळ नद्यौ नद्यः
सम्बोधनप्रथमायवभयक्तः हे नयद हे नद्यौ हे नद्यः
यद्वतळयायवभयक्तः नदळम् नद्यौ नदळः
तृतळयायवभयक्तः नद्या नदळभ्याम् नदळऱभः
ितुथीयवभयक्तः नद्यै नदळभ्याम् नदळभ्यः
पञ्चमळयवभयक्तः नद्याः नदळभ्याम् नदळभ्यः
षष्ठळयवभयक्तः नद्याः नद्योः नदळनाम्
सप्तमळयवभयक्तः नद्याम् नद्योः नदळषु
9. ऊकारािः स्त्रळऱििः ‚वधू‛ शब्दः

यवभयक्तः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्

प्रथमायवभयक्तः वधूः वध्वौ वध्वः
सम्बोधनप्रथमायवभयक्तः हे वधु हे वध्वौ हे वध्वः
यद्वतळयायवभयक्तः वधूम् वध्वौ वधूः
तृतळयायवभयक्तः वध्वा वधूभ्याम् वधूऱभः
ितुथीयवभयक्तः वध्वै वधूभ्याम् वधूभ्यः
पञ्चमळयवभयक्तः वध्वाः वधूभ्याम् वधूभ्यः
षष्ठळयवभयक्तः वध्वाः वध्वोः वधूनाम्
सप्तमळयवभयक्तः वध्वाम् वध्वोः वधूषु

10. अकारािः नपुं सकऱििः ‚वन‛ शब्दः

यवभयक्तः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्

प्रथमायवभयक्तः वनम् वने वनायन
सम्बोधनप्रथमायवभयक्तः हे वन हे वने हे वनायन
यद्वतळयायवभयक्तः वनम् वने वनायन
तृतळयायवभयक्तः वनेन वनाभ्याम् वनैः
ितुथीयवभयक्तः वनाय वनाभ्याम् वनेभ्यः
पञ्चमळयवभयक्तः वनात् वनाभ्याम् वनेभ्यः
षष्ठळयवभयक्तः वनस्य वनयोः वनानाम्
सप्तमळयवभयक्तः वने वनयोः वनेषु
 11. इकारािः नपुं सकऱििः ‚वारर‛ शब्दः

यवभयक्तः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्

प्रथमायवभयक्तः वारर वाररणळ वारळऱण
सम्बोधनप्रथमायवभयक्तः हे वारर हे वाररणळ हे वारळऱण
यद्वतळयायवभयक्तः वारर वाररणळ वारळऱण
तृतळयायवभयक्तः वाररणा वाररभ्याम् वाररऱभः
ितुथीयवभयक्तः वाररणे वाररभ्याम् वाररभ्यः
पञ्चमळयवभयक्तः वाररणः वाररभ्याम् वाररभ्यः
षष्ठळयवभयक्तः वाररणः वाररणोः वारळणाम्
सप्तमळयवभयक्तः वाररऱण वाररणोः वाररषु

12. उकारािः नपुं सकऱििः ‚मधु‛ शब्दः

यवभयक्तः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्

प्रथमायवभयक्तः मधु मधुनळ मधूयन
सम्बोधनप्रथमायवभयक्तः हे मधु हे मधुनळ हे मधूयन
यद्वतळयायवभयक्तः मधु मधुनळ मधूयन
तृतळयायवभयक्तः मधुना मधुभ्याम् मधुऱभः
ितुथीयवभयक्तः मधुने मधुभ्याम् मधुभ्यः
पञ्चमळयवभयक्तः मधुनः मधुभ्याम् मधुभ्यः
षष्ठळयवभयक्तः मधुनः मधुनोः मधूनाम्
सप्तमळयवभयक्तः मधुयन मधुनोः मधुषु
 XV. द्वयोः धात्वोः यनयदिष्टायन िकाररूपाऱण ऱिखत ।
िट् Present Tense
पुरुषाः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्
प्रथमपुरपषः भवयत भवतः भवलि
मध्यमपुरुषः भवऱस भवथः भवथ
उिमपुरुषः भवायम भवावः भवामः
िङ् Past Tense

पुरुषाः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्

प्रथमपुरपषः अभवत् अभवताम् अभवन्
मध्यमपुरुषः अभवः अभनतम् अभवत
उिमपुरुषः अभवम् अभवाव अभवाम
िोट् Imperative Tense

पुरुषाः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्

प्रथमपुरपषः भवतु/भवतात् भवताम् भविु
मध्यमपुरुषः भव/भवतात् भवतम् भवत
उिमपुरुषः भवायन भवाव भवाम

यवऱधऱिङ् Potential Tense

पुरुषाः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्

प्रथमपुरपषः भवेत् भवेताम् भवेयुः
मध्यमपुरुषः भवेः भवेतम् भवेत
उिमपुरुषः भवेयम् भवेव भवेम
िृट् Future Tense

पुरुषाः एकविनम् यद्वविनम् बहुविनम्

प्रथमपुरपषः भयवष्ययत भयवष्यतः भयवष्यलि
मध्यमपुरुषः भयवष्यऱस भयवष्यथः भयवष्यथ
उिमपुरुषः भयवष्यायम भयवष्यावः भयवष्यामः
Rest all Tenses refer to textbook page no: 156 to167

XVI. सं स्कृ तभाषया अनुवदत ।

1. Let your mother be your God.
मातृदेवो भव ।
2. Let your father be your God.
यपतृदेवो भव ।
3. Let the teacher be your God.
आिायिदेवो भव ।
4. Dharma protects when protected.
धमो रक्षयत रऱक्षतः ।
5. Tree protects when protected.
वृक्षो रक्षयत रऱक्षतः ।
6. India is the land of work.
भारतदेशः कमिभयू मः ।
7. Excellence in action is yoga.
योगः कमिसु कौशिम् ।
 8. Speech is the ornament.
वाग्भूषणं भूषणम् ।
9. Truth alone wins.
सत्यमेव जयते ।
10. The Universe is one family.
वसुधक
ै कु टुम्बकम् ।
11. Scholar is worshipped everywhere.
यवद्वान् सवित्र पूज्यते ।
12. Education gives humility.
यवद्या ददायत यवनयम् ।

13. No Goddess other then man.

न मातुः परं दैवतम् ।

14. Speak truth.

सत्यं वद ।

15. Be righteous.

धमं िर ।

16. Boy studies Sanskrit.

बािकः सं स्कृ तं पठयत ।

17. Student salutes teacher.

 छात्रः गुरुं वन्दते ।

18. I am going to college.

अहं कािाशािां गच्छायम ।

19. Warrior protects the country.

सैयनकः देशं रक्षयत ।

20. Leader rules the state.

नायकः राष्टं र पािययत ।

21. Character is the ultimate ornament.

शळिं परं भूषणम् ।

22. Helping others is the merit.

परोपकारः पुण्याय ।

23. Paining others is the demerit.

पापाय परपळडनम् ।

24. Motherland excells even heaven.

जन्मभूयमः िगािदयप गरळयसळ ।

25. Let all the worlds be safe.

िोकाः समस्ताः सुऱखनो भविु ।