Niestaatsakteur

'n Niestaatsakteur (NSA) is organisasies en/of individue wat nie geaffilieer is met, gerig word deur of deur enige regering befonds word nie. Die belange, struktuur en invloed van NSA's verskil baie. Onder NSA's is byvoorbeeld organisasie sonder winsoogmerk, vakbonde, nieregeringsorganisasies, banke, korporasies, media-organisasies, sakemagnate, bevrydingsbewegings, drukgroepe, godsdienstige groepe, hulpagentskappe en gewelddadige niestaatsrolspelers soos bv. paramilitêre magte.

Soorte

Sommige algemene en invloedryke klasse van NSA's word hier gelys:

• Sakemagnate is individue wat groot rykdom besit, en wat dikwels poog om nasionale en internasionale aangeleenthede te beïnvloed. Voorbeelde is Warren Buffett en Elon Musk.

• Korporasies, wat multinasionale korporasies (MNK's) insluit, is maatskappye wat gemagtig is om as enkele entiteite (wettig as persone) op te tree en word as sodanig in die wet erken. Dit sluit baie groot ondernemings in wat transnasionaal werksaam is, soos The Coca-Cola Company, McDonald's, General Motors, Adidas, Huawei, Renault, Samsung, Nestlé en Toyota.

• Gedesentraliseerde outonome organisasies (DAO)'s, soms bekend as gedesentraliseerde outonome korporasies (DAC's), werk volgens reëls wat geënkodeer is as rekenaarprogramme genaamd slim kontrakte.  Die Kriptogeldeenheid Bitcoin is 'n voorbeeld van 'n DAO wat gegroei het om ekonomies invloedryk te word.

• Internasionale media-agentskappe, wat ook gewoonlik korporasies is, doen verslag oor die sosiale en politieke situasies in lande wêreldwyd, en kan dus hoogs invloedryk wees as NSA's. Voorbeelde van sulke agentskappe is AFP, EFE, Reuters, AP, RIA Novosti en Xinhua.

• Nieregeringsorganisasies (NRO's), wat internasionale nieregeringsorganisasies (INGO's) insluit, is gewoonlik niewinsgewende organisasies wat poog om verandering te bewerkstellig op humanitêre, opvoedkundige, ekologiese, gesondheidsorg, openbare beleid, sosiale, menseregte, omgewings- en ander gebiede. Voorbeelde van NRO's is Greenpeace, Rooi Kruis/Rooi Halfmaan, Amnesty International, Human Rights Watch en WWF. Welwillendheid-ambassadeurs of humanitêre hulpwerkers betrokke by INGO-sendings in die buiteland kan ook as niestaatsakteurs beskou word.

• Volks- en groepbewegings is massabewegings wat invloedryk word met grootte en soms volhoubaarheid. Voorbeelde sluit in die bewegings wat tydens die Arabiese Lente van 2011 ontstaan het.

• Godsdienstige groepe is gewoonlik op internasionale vlak betrokke by politieke aangeleenthede. Byvoorbeeld, die Kawkers, as 'n historiese vredeskerk, bedryf kantore by die Verenigde Nasies. Nog 'n voorbeeld is die Taliban, wat 'n godsdienstige groep sowel as 'n gewelddadige niestaatlike akteur was.

• Transnasionale diaspora-gemeenskappe is etniese of nasionale gemeenskappe wat gewoonlik poog om sosiale en politieke verandering na hul oorspronglande en hul aanneemlande te bring. Die Israeliese diaspora is 'n voorbeeld.

• Ongeïnkorporeerde verenigings, geheime verenigings en burgerlike organisasies wat onbekend is aan of nie deur die staat of regering erken word nie, kan as niestaatsakteurs beskou word.

• Onverteenwoordigde nasies en volke sluit baie inheemse volke en Vierdewêreld-samelewings in.

• Gewelddadige niestaatsakteurs is gewapende groepe, insluitend groepe soos ISIS of kriminele organisasies, byvoorbeeld dwelmkartelle.

• Wêreldburgers kan as niestaatsakteurs beskou word as hulle aktief is in bewegings of sosiale sake wat buite hul eie land aktief is.

Effekte op die Wesfaalse staatsmodel

Die verspreiding van niestaatlike akteurs sedert die Koue Oorlog geëindig het, was een van die faktore wat gelei het tot die Spinnerak-paradigma in internasionale politiek. Onder hierdie paradigma ervaar die tradisionele Wesfaalse volkstaat 'n erosie van mag en soewereiniteit, en niestaatlike akteurs is deel van die oorsaak. Gefasiliteer deur globalisering, daag NSA's nasiestaatgrense en soewereiniteitseise uit. Multinasionale korporasies is nie altyd simpatiek teenoor nasionale belang nie, maar is eerder lojaal aan die korporasie se belange. NSA's daag die nasiestaat se soewereiniteit oor interne aangeleenthede uit deur voorspraak vir maatskaplike kwessies, soos menseregte en die omgewing.

Gewapende niestaatlike akteurs funksioneer sonder staatsbeheer en is betrokke by interne en oorgrens konflikte. Die aktiwiteit van sulke groepe in gewapende konflikte voeg lae van kompleksiteit by tot tradisionele konflikbestuur en -oplossing. Die konflikte word dikwels nie net tussen niestaatlike akteurs en state beveg nie, maar ook tussen verskeie NSA-groepe. Intervensies in sulke konflikte is veral uitdagend aangesien die internasionale reg en die norme wat die gebruik van geweld vir ingryping of vredesdoeleindes beheer hoofsaaklik in die konteks van die nasiestaat geskryf is.

Boonop is gewapende niestaatsrolspelers onlangs aanspreeklik gehou vir internasionale reg met die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad se besluit om toe te laat dat die selfverdedigingsbeginsel teen 'n NSA toegepas word. Ná die terreuraanvalle van 9/11 het die VSA en die VN gedebatteer of die reg op selfverdediging, soos beskerm deur die VN-handves se Artikel 51, van toepassing is op gewapende niestaatsrolspelers, in hierdie geval Al-Kaïda. Artikel 51 laat lidlande toe om 'n voorkomende selfverdediging na te streef as hulle weet dat 'n dreigende aanval kom. Baie kwessies bly steeds oor die mate waarin die potensiële slagofferstaat teen die gewapende NSA kan vergeld, aangesien die meeste gewapende niestaatsakteurs dikwels op die grondgebied van 'n soewereine staat opereer, wat dus ook 'n vergeldende of voorkomende aanval kan verduur. Die 9/11-aanvalle het 'n beduidende impak gehad om te demonstreer dat niestaatsrolspelers aanspreeklik gehou kan word vir internasionale reg en in die politieke en militêre arenas, saam met state, kan meeding.