Gaetano Donizetti

Portret van Gaetano Donizetti deur Giuseppe Rillosi, 1848

Domenico Gaetano Maria Donizetti (29 November 1797, Bergamo – 8 April 1848, Bergamo, Lombardye, Oostenrykse Ryk) was ‘n Italiaanse operakomponis. Sy groot getal operas wat in beide Italiaans en Frans gekomponeer is verteenwoordig ‘n oorgangsfase tussen die operastyle van Rossini en Verdi. Onder sy grootste werke tel Lucia di Lammermoor (1835), La fille du régiment (1840), en La favorite (1840).

Vroeë lewe

Hy was die jongste van drie seuns van die opsigter van die monte di pieta (die munisipale pandjieswinkel) en het sy musikale studies onder Giovanni Simone Mayr, die Beierse priester en musiekdirekteur van Sta. Maria Maggiore, Bergamo se hoofkerk, en ook ‘n suksesvolle operakomponis, begin. As koorknaap het Donizetti nie uitgeblink nie, maar Mayr het ‘n ontluikende musikale vermoë in hom bespeur en toegesien dat hy toegelaat word tot die Liceo Filarmonico (die musiekskool) in Bologna waar hy opleiding ontvang het in kontrapunt en die fuga. Sy vader was hoopvol dat hy ‘n kerkkomponis sou word, maar alhoewel hy ‘n groot verskeidenheid gewyde musiek gekomponeer het, het sy werklike aanleg in teatermusiek gelê.

Donizetti het sy eerste sukses behaal met Enrico di Borgogna, wat in 1818 by die Teatro San Luca in Venesië opgevoer is, en in die volgende 12 jaar het hy 31 operas gekomponeer. Die meeste daarvan is in Napels opgevoer en nou vergete. In 1830 het sy Anna Bolena wat in Milaan opgevoer is aan hom groot roem besorg. Twee jaar later het hy verdere ewigdurende sukses behaal met L'elisir d'amore (Die Eliksir van Liefde). Die libretto is deur Felice Romani, wat destyds as die beste teaterdigter beskou is, geskryf. Lucrezia Borgia (1833), ook met ‘n libretto deur Romani, het sy reputasie by La Scala en elders verstewig. Soos sy voorgangers Rossini en Bellini het hy hom volgende toegespits op Parys waar sy Marino Faliero, hoewel nie ‘n mislukking nie, nie kon meeding nie met Bellini se I Puritani, wat ‘n paar weke vroeër opgevoer is. Donizetti het hierna teruggekeer na Napels vir die opvoering van sy tragediese meesterstuk, Lucia di Lammermoor op 26 September 1835.

In 1828 is Donizetti getroud met Virginia Vasseli, die suster van een van sy hegste vriende in Rome. Hulle het hulle in Napels gevestig. Hy was besonders toegewyd aan haar en sou na haar dood, kort na haar geboorte aan ‘n stilgebore seun in 1837, nooit werklik herstel nie, Sy ontsteltenis en verbystering is vererger deur die feit dat nie een van hul drie kinders hul geboorte oorleef het nie. Dit was duidelik dat sifilis, waaraan Donizetti self later beswyk het, reeds sy tol van sy familie begin neem het.

Sukses in Parys

Donizetti het tot 1838 voortgegaan om in Napels te werk, toe sensors aanstoot geneem het teen die opvoering van sy Poliuto, wat oor ‘n Christenmartelaar handel, op grond daarvan dat die onderwerp nie geskik was vir die verhoog nie. Hierna het hy na Parys teruggekeer, waar Bellini se vroeë dood en Rossini se uittrede hom sonder ernstige mededingers gelaat het. Hy het van sy gewildste operas weer opgevoer, hoewel Lucrezia Borgia onttrek moes word vanweë besware deur Victor Hugo, op wie se drama die libretto gebaseer is. Poliuto is in 1840 opgevoer onder die titel Les Martyrs, met ‘n Franse teks deur Eugène Scribe. Dit is voorafgegaan deur die opéra comique La fille du régiment (Die Dogter van die Regiment), wat met die jare enorme populariteit behaal het en opgevoer is deur die beste soprane van die era, insluitende Jenny Lind, Adelina Patti, Marcella Sembrich, Emma Albani, en ander divas van die 19de eeu. Later in dieselfde jaar het die Paris Opéra La favorite, Donizetti se eerste essay in die Franse grande opera, opgevoer.

Bartolomeo Merelli, ‘n medeleerling van Donizetti, is aangestel as die direkteur van La Scala en ook van die Kärnthnerthor Teater in Wene. Hy het Donizetti versoek om ‘n opera vir La Scala te komponeer, Die werk, Maria Padilla, is in 1841 opgevoer, slegs ‘n paar weke voor die bekende premiére van Verdi se Nabucco. Merelli het ook ‘n opera aangevra vir sy Weense teater. Linda di Chamounix, ‘n romantiese opera semiseria, is in 1842 opgevoer en was gewy aan keiserin Maria Anna. Donizetti het alreeds deur die toedoen van prins Metternich onder die aandag gekom van keiser Ferdinand I en in sy teenwoordigheid Rossini se Stabat Mater gedirigeer. Hy is gevolglik aangestel as die amptelike komponis van die keiser, wat meegebring het dat hy ses maande uit die jaar in Wene moes wees, maar hom andersins toegelaat het om elders te werk gedurende die res van die jaar. Terselfdertyd het Rossini, wat altyd omgesien het na Donizetti se belange in Parys en hom toevertrou het met die eerste opvoering van sy Stabat Mater in Bologna, by hom aagedring om aansoek te doen vir die vakante direkteurskap van die Liceo in dié stad. Donizetti het egter gemeen dat hy nie die verantwoordelikheid kon aanvaar nie en het verkies om sy winsgewende operaloopbaan voort te sit. Terug in Parys het hy die verruklike en geestige komiese opera Don Pasquale by die Théâtre Italien opgevoer.

Gesondheidsprobleme

Donizetti was egter reeds in die kloue van ‘n dodelike siekte. Hy het sy laaste belangrike opera, Dom Sébastien, met ‘n libretto deur Scribe, by die Paris Opéra in 1843 opgevoer onder onuitstaanbare hoofpyne. Hy het vinnig merkbaar ouer geword en ook sy aantreklike gelaatstrekke en ewewigtige temperament, wat hom goed gestand gedoen het tydens die uitdagings van opera opvoerings, verloor. Dom Sébastien was ‘n sukses, alhoewel dit ongunstige resensies ontvang het.

Die oorblywende jare het Donizetti in kranksinnigheid verval. As ‘n pasiënt in ‘n private instelling vir kranksinniges naby Parys het hy onderonsies gehad met die Franse polisie, wat gesteun is deur die geneeskundiges. Hy is ten einde laaste na Bergamo geneem deur sy toegewyde neef. Hy het gely aan algemene paralise wat by kranksinnige sifilislyers voorkom en was ontneem van wilskrag, spraak en beheer oor sy liggaam, en het voortgestrompel tot 8 April 1848. Dit was ‘n betreurenswaardige en tragiese einde vir ‘n aantreklike en vrolike man wat, anders as Bellini, nooit afgunstig was oor die suksesse van ander komponiste nie en by tye ‘n ruimhartigheid en gulhartigheid van gees getoon het. Hy het byvoorbeeld vir die Franse komponis Berlioz, wie se kritiek in die Le Journal des Débats konsekwent vyandig was, op die vooraand van Berlioz se vertrek na Wene ‘n bekendstellingsbrief aan prins Metternich gestuur.

Donizetti het altyd meer guns geniet by die publiek as by die kritici. Gedurende sy leeftyd het hy enorme sukses behaal en die belonings was aansienlik. Sy gewildheid het tot die einde van die eeu geduur, maar teen 1914 het sy operas, oorskadu deur Verdi en Wagner se meesterstukke, byna nie meer deel van die standaardrepertorium gevorm nie. In die 1950’s was daar ‘n hernieude waardering vir sy werke. Dit is derhalwe ten minste onwaarskynlik dat Lucia di Lammermoor, L'elisir d'amore, en Don Pasquale toegelaat sal word om in die vergetelheid te verdwyn.

Belangrikste werke

Operas

Donizetti het 75 operawerke gekomponeer, waaronder:

• Alfredo il Grande (1823)
• Emilia di Liverpool (1824)
• Le convenienze e le inconvenienze teatrali (1827)
• Il borgomastro di Sardaam (1827)
• La regina di Golconda (1828)
• Il giovedì grasso (1828)
• Il castello di Kenilworth (ná Scott, 1829)
• Anna Bolena (1830)
• L'elisir d'amore (1832)
• Il furioso all'isola di San Domingo (1833)
• Torquato Tasso (1833)
• Lucrezia Borgia (1833)
• Maria Stuarda (1834)
• Gemma di Vergy (1834)
• Marino Faliero (ná Byron, 1835)
• Lucia di Lammermoor (ná Scott, 1835)
• Belisario (1836)
• Il campanello di notte (1836)
• Betly (1836)
• Pia de' Tolomei (1837)
• Roberto d'Evereux, Conte d'Essex (1837)
• Poliuto (1840)
• La fille du régiment (1840)
• La favorite (1840)
• Linda di Chamounix (1842)
• Don Pasquale (1843)
• Maria di Rohan (1843)
• Dom Sébastien, roi de Portugal (1843).

Ander werke

Hy het twee oratorios, verskeie kantates, gewyde stukke, ten minste 20 strykkwartette, drie strykkwintette en verskeie liedere gekomponeer.

Bykomende leesmateriaal

Gedetaileerde studies van die komponis en sy werke kan gevind word in Herbert Weinstock se Donizetti and the World of Opera in Italy, Paris, and Vienna in the First Half of the Nineteenth Century (1963, herdruk 1979), en in William Ashbrook se Donizetti (1965), en Donizetti and His Operas (1982).