Jaloesie

Jaloesie is 'n verterende afguns, 'n agterdogtige wraaksugtigheid en besitlikheid wat ons ervaar wanneer ons dink ons verhouding, ons status in die lewe, ons vriendskappe of ons besittings word bedreig. Dit is ook wat ons voel wanneer ons dink iemand gaan beter as ons vaar in een of ander wedywering.

Alhoewel jaloesie ’n emosie is wat algemeen ervaar word, word dit baie selde openlik erken of daaroor gepraat. Die persepsie bestaan eerder dat ʼn persoon wat gevoelens van jaloesie sou ervaar, of in ʼn sosiale konteks daarna sou verwys, oor een of ander swakheid of onsekerheid beskik.

Die bekende psigoanalis, Sigmund Freud, het jaloesie egter as universeel beskou, omdat dit volgens hom onvermydelik is. Freud het geglo dat elke mens een of ander tyd in sy lewe jaloesie sal beleef, al is dit net vir ʼn flitsende sekonde. Volgens Freud is dit normaal in die sin dat dit menslik is om jaloesie te beleef wanneer ʼn belangrike verhouding deur ʼn derde party bedreig word. Hy meen dat dit eerder abnormaal is om onder sulke omstandighede nie jaloesie te beleef nie.

Histories gesproke is ʼn sekere mate van jaloesie dus as normaal en passievol beskou. Dit is selfs gesien as ʼn aanduiding of ʼn bevestiging van romantiese liefde. Die aanvang van die seksuele revolusie en die beweging tot gelyke regte vir vroue, het egter ʼn nuwe persepsie van jaloesie tot gevolg gehad. Na hierdie verwikkelinge is begin om die belewenis van jaloesie as ʼn refleksie van ontoereikendheid of onveiligheid te beskou. Dit wil voorkom asof hierdie persepsie veld gewen het en die populêre persepsie van die afgelope paar dekades geword het. Die tipiese situasie waarin jaloesie voorkom, behels altyd drie partye: A sal jaloers wees op C, omdat C die aandag, liefde, aanvaarding of erkenning van B ontvang wat A vir homself begeer. Die jaloesie word beleef as ʼn tipe ongemak; ʼn negatiewe gewaarwording dat ʼn belangrike verhouding deur ʼn derde party bedreig word.

Die mees algemene gevalle waar jaloesie voorkom is in romantiese verhoudings. ʼn Vorm van jaloesie wat oor die jare wye bekendheid verwerf het is die sogenaamde sibbe-jaloesie (“sibling rivalry”). Jaloesie kan egter ook onder vriende, werknemers met dieselfde baas, studente van die dieselfde onderwyser ensovoorts voorkom. Daar bestaan egter altyd ʼn verhoudingsdriehoek by die belewenis van jaloesie.

Jaloesie kan byvoorbeeld voorkom wanneer:

• ʼn werkskollega deur die werkgewer bevoordeel word
• ʼn vriend/vriendin meer tyd met ʼn ander persoon spandeer
• ʼn broer/suster meer aandag of voorregte van die ouers kry
• ʼn onderwyser of lektor meer aandag of hoër punte aan ʼn klasmaat gee
• ʼn huweliksmaat in ʼn buite-egtelike verhouding betrokke is

Soorte jaloesie

Die kern van jaloesie bestaan uit ʼn behoefte dat ander jou moet nodig hê. Jaloesie is wel ʼn negatiewe belewenis, maar dit beteken nie dat jaloesie “sleg” is nie. Jaloesie dra die stigma dat dit ʼn teken van persoonlike swakheid is, maar jaloesie speel ʼn funksionele rol in elke persoon se ontwikkeling. ʼn Persoon met ʼn negatiewe selfkonsep sal egter meer geneig wees tot die belewing van jaloesie, omdat hy dikwels onseker voel oor die mate waarin hy deur ander mense aanvaar word. Jaloesie is ook algemeen, omdat alle mense liefde verlang en dit nie altyd ontvang soos verwag word nie.

Ongesonde jaloesie is egter verantwoordelik vir heelwat emosionele (en selfs fisiese) lyding en ongemak. Uiterste vorme van jaloesie kan wel tot moord lei, maar dit is bevind dat die meeste belewenisse van jaloesie nie patologies van aard is nie. Jaloesie is eerder funksioneel in die sin dat die jaloerse persoon poog om ʼn verhouding te beskerm wat vir hom belangrik is.

Agterdogtige jaloesie kom voor wanneer ʼn persoon glo dat sy verhoudingsmaat besig mag wees om die tipe aandag wat vormgewend is in hul verhouding aan ʼn mededinger oor te dra. Die kenmerkende belewenis by hierdie vorm van jaloesie is angs en onsekerheid. Dit lei tot ʼn verskeidenheid kognitiewe simptome wat kenmerkend is van die jaloerse persoon, soos agterdog, onvermoë om te konsentreer, bepeinsing en preokkupasie, fantasieë van die verhoudingsmaat en die mededinger in ʼn wonderlike verhouding, en ʼn oorsensitiwiteit vir wenke of ontevredenheid aan die kant van die verhoudingsmaat.

Feitlike jaloesie is weer redelik vry van angs oor die status van die verhouding, aangesien dit in hierdie geval gewoonlik reeds duidelik is. Persoonlikheid is ʼn primêre faktor wat ʼn sleutelrol speel by die ontstaan van jaloesie. Dit vorm die basis van waar jaloesie kan ontstaan om dan wyer uit te kring en sodoende verhoudings tussen individue, gesinne, families, bevolkingsgroepe ensovoorts te beïnvloed. Die affek, denke en gedrag van die jaloerse persoon is samestellings van die basiese elemente van die jaloesie-kompleks.

Persoonlikheidskomponente wat ʼn rol kan speel by die jaloesie-belewenis, sluit in persoonlike houdings, emosionele wekbaarheid, eksterne lokus van kontrole, depressiwiteit, persoonlikheidspatologie en ander persoonlikheidskorrelate van jaloesie.

Baie skrywers het al die aanname gemaak dat jaloesie ʼn sekondêre emosie is, met ander woorde ʼn mengsel van basiese of primêre emosies, terwyl ander skrywers argumenteer dat jaloesie ʼn emosie in eie reg is. Na heelwat navorsing oor die onderwerp het Sharpsteen (1991) tot die gevolgtrekking gekom dat jaloesie gekonseptualiseer kan word as ʼn mengsel van vrees, woede en hartseer.

Verskillende manifestasies van jaloesie

Jaloesie manifesteer deur aandagsoekende gedrag, woede en aggressie, onttrekking, repressie, nabootsing en perfeksionisme. Die doel van hierdie manifestasies is om van spanning, wat selfkonsep bedreig, ontslae te raak. Tog het geeneen van hierdie reaksies die verlangde effek nie, maar bring eerder meer spanning mee. Jaloesie is dus ʼn belewenis wat die ontwikkeling van selfkonsep ondermyn. Jaloesie kan ook die eerste aanduiding van ʼn serebrale versteurings soos meervoudige sklerose, Huntington se siekte en Alzheimer se siekte wees. Verder kan jaloesie voorkom in die konteks van depressie, skisofrenie, delusionele versteurings, alkoholmisbruik, dwelmmisbruik en obsessief-kompulsiewe versteurings.

Die jaloesie-kompleks, soos wat dit voorkom by normale persone, sluit dikwels erkende psigopatologiese elemente in. Baie van die abnormaliteite wat meestal geassosieer word met abnormale geestestoestande en wat dikwels kenmerkend is van patologiese jaloesie, is nie ʼn vreemde verskynsel by normale jaloesie nie.

Normale jaloesie is reaktief in die sin dat dit ʼn respons is op daadwerklike of vermoedelike ontrouheid. Patologiese jaloesie kan reaktief wees op presies dieselfde wyse. Die onderskeid lê in die aard van die reaksie en die verhouding daarvan tot die inisiërende gebeure. Beide patologies-reaktiewe en normale jaloesie ontstaan uit ʼn provokerende gebeurtenis wat gekoppel kan word aan vrese omtrent die verhoudingsmaat se vorige of toekomstige ontrouheid. Daar is ʼn predisposisie wat die persoon besonder sensitief maak vir sodanige provokasies. Daar is ook ʼn oordrewe reaksie op die provokasie en ʼn oormatige daaropvolgende versteuring in gemoedstoestand en gedrag. Die evolusie van die jaloerse reaksie hang af van die situasie of aspekte van die verhouding wat neig om die jaloesie in stand te hou of te versterk. Patologies-reaktiewe jaloesie verskil dus van normale jaloesie op grond van die intensiteit van die respons.

Jaloesie tussen sibbe

Broers en susters kan jaloesie ervaar wanneer een van die sibbe deur die ouers voorgetrek word, of wanneer die oudste kind voel dat hy of sy “onttroon” is. Nog oorsake van dié soort jaloesie is ʼn kind se temperament, narcisme, onrealistiese verwagtinge, emosionele onvolwassenheid en ʼn negatiewe selfkonsep.

Sekere opvoedkundige implikasies geld vir ouers wat wil verhoed dat hulle kinders onnodig skade ly weens die belewing van jaloesie:

• Vermy negatiewe vergelykings
• Motiveer die kind deur positiewe terugvoer, eerder as deur kritiek
• Probeer om die kinders se verskille te waardeer, eerder as om daarteen te baklei
• Vermy voortrekkery
• Help die kind om ʼn realistiese positiewe selfkonsep te ontwikkel
• Albei ouers moet emosionele sekuriteit verskaf

Bronne

• Basson, P.J. 1996 Persoonlikheidskenmerke van jaloerse persone: ʼn Vergelykende studie. Meestersgraadtesis in Voorligtingsielkunde, RAU.
• Rossouw, C. 2003. Die invloed van jaloesie tussen kinders in ʼn gesin op die kind se selfkonsep. Meestersgraadtesis, Unisa.
• https://www.health24.com/Mental-Health/Sielkunde/Opgevreet-deur-jaloesie-20120721 (op 6 November 2018 besigtig)
• https://jougesin.solidariteit.co.za/jaloerse-lewensmaat-gesond-en-ongesond/ (op 6 November 2018 besigtig)