Kangaroe
| Kangaroes | |
|---|---|
| |
| 'n Rooinek-wallaby | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Infraklas: | |
| Orde: | |
| Suborde: | |
| Familie: | Macropodidae Gray, 1821
|
| Genera | |
Kangaroes (Macropodidae) is 'n familie van buideldiere wat in Australië en Nieu-Guinee voorkom. Daarnaas is hulle ook na Hawaii, Engeland en Nieu-Seeland ingevoer.
Benewens die algemeen bekende groter spesies ware kangaroes, vorm 'n aantal rot- en haasagtige diere, wat met die eerste oogopslag nie baie na die kangaroes lyk nie, ook deel van hierdie familie. Sedert kangaroes in 1629 die eerste keer opgemerk is, het bioloë baie belang gestel in die wyse waarop die wyfiekangaroe haar kleintjies in die wêreld bring.
Eers in 1923 het al die feite oor hierdie diere se geboorteproses bekend geword. Omdat veral die reuse kangaroe as groot planteter vir die Australiese skape 'n gedugte voedselmededinger is, word hy op groot skaal gejag en doodgemaak. Die kangaroegetalle het dan ook sedert die koms van die koloniste skerp gedaal. Die jag op kangaroes het oor die laaste paar jaar so toegeneem dat hul voortbestaan nou, soos dié van alle ander buideldiere, bedreig word.
Bou en indeling
[wysig | wysig bron]Die kangaroeagtiges (familie Macropodidae) is seker die bekendste buideldierfamilie op die Australiese vasteland. Alle verteenwoordigers van hierdie familie - waartoe nie net die kangaroes nie, maar ook verskeie kleiner spesies behoort - het 'n aantal kenmerkende eienskappe. Omtrent alle kangaroeagtiges beweeg met spronge vorentoe en hiervoor gebruik hulle net die agterpote.
Die benaming kangaroe kom van die oorspronklike inwoners van Australië en beteken "springhaas". Die agterpoot is by veral die groter kangaroespesies sterk verleng, terwyl die voorpote in vergelyking hiermee swak ontwikkel is. Hierdie groep het ook 'n lang, dik stert wat hulle help om hul ewewig te behou. Kangaroes is tipiese planteters: die gebit bestaan uit groot, skerp snytande en die groter spesies het ʼn diastema ('n tandlose deel in die kaak). wat kenmerkend is vir planteters.
Soos alle buideldiere het die kangaroe ook 'n buidel, 'n diep vou in die buikvel wat 'n sak op die buik vorm. Binne-in die buidelsak is daar vier tepels, waarvan slegs twee gewoonlik melk gee. Die kangaroefamilie word in drie subfamilies verdeel, naamlik die muskuskangaroerotte, die kangaroerotte en die egte kangaroes. Die klein muskuskangaroerot (Hypsiprymnodon moschatus) is die enigste spesie van die subfamilie muskuskangaroerotte (Hypsiprymnodontinae).
Die subfamilie Potoroinae (kangaroerotte) sluit altesame 8 spesies in en die egte kangaroes (subfamilie Macropodinae) is met sy 44 spesies die grootste groep. Kangaroes lewe in Australië, Tasmanië, Wes-Irian, op die Aroe- en die Kai-eilande en die Bismarckargipel.
Voortplanting
[wysig | wysig bron]Bioloë het bykans 200 jaar lank navorsing gedoen oor die wyse waarop kangaroes gebore word. Die eerste Westerling wat ʼn kangaroewyfie met haar kleintjie gesien het, was die Nederlander Pelsaert (1629). Hy het aangeneem dat die kleintjie in die buidel gebore word.
Eers 200 jaar later, in 1830, het bioloë vasgestel dat die kleintjies normaal deur die geslagsopening van die wyfie gebore word. 8ioloë het destyds geglo dat die moeder die uiters klein diertjie na sy geboorte in die buidelsak plaas. Eers in 1923, toe die volledige geboorteproses van 'n rooikangaroe (Megaleia rufa) waargeneem is, is die veronderstelling verkeerd bewys.
Na 'n draagtyd van 30 tot 40 dae, word gewoonlik 1 maar soms 2 of 3 kleintjies gebore. Hulle lyk soos fetusse, is sowat 2 sentimeter lank, blind, doof en haarloos. Die kleintjies se agterpote is nog swak ontwikkel in teenstelling met die deel van die brein wat reuk beheer en die voorpote, wat goed ontwikkel is. Die neusgate is ook reeds oop. Die kleintjie klou met behulp van sy voorpote se sterk naels aan die moeder se buikpels vas, en klim binne 3 tot 5 minute sigsagsgewys na die buidelsak.
Die diertjie se skerp reuksin lei hom reguit na die tepels binne-in sy moeder se buidelsak. 'n Jong rooikangaroe bly gemiddeld 235 dae in die buidel. Ná sowat 6 maande verskyn die diertjie se kop die eerste keer buite die buidel. Die kleintjie is nou te groot om voortdurend deur die moeder rondgedra te word, maar hy drink steeds gereeld aan sy moeder deur sy kop binne-in haar buidel te steek. As daar gevaar dreig, duik die kleintjie gou in sy moeder se buidel in.
Bedreiging
[wysig | wysig bron]Veral die groot kangaroes word deur Australiese boere as 'n voedselbedreiging vir die skape beskou. Die skape is deels self vir hierdie opvatting verantwoordelik omdat hulle selektief wei en nie gras van 'n swak gehalte vreet nie.
As gevolg hiervan verlaag die grasveld se gehalte op die duur en is die swakker weiveld nie meer geskik vir skape nie. Die kangaroes is egter nie so kieskeurig nie. Omdat die kangaroes skerp snytande in sowel die onder- as die bokaak het, byt hulle die gras bale naby aan die grond af.
Gevolglik neem die gras soveel langer om weer te groei as wanneer skape op die land gewei het. Om hierdie rede is die kangaroes jare lank op groot skaal uitgeroei. Skaaptelers probeer die beste moontlike voedselsituasie vir hulle diere skep deur die kangaroes in groot getalle dood te skiet of te vergiftig. Daar is selfs voorgestel dat waterbronne vergiftig moet word om sowat 1 miljoen kangaroes uit te roei.
Sulke optredes is natuurlik onprakties omdat duisende ander diere ook kan sterf. Die genadelose jag op veral groot kangaroespesies word gemotiveer deur syfers waaruit dit sou blyk dat die verhouding van skape tot kangaroes een tot 'n paar dosyn is. Wetenskaplike navorsing het egter aangetoon dat daar op goeie grasland 25 keer meer skape as kangaroes wei. As gevolg van die jag op kangaroes het die diere se getalle in die laaste paar jaar geweldig afgeneem. Deesdae word die moontlikheid ook oorweeg om kangaroes vir vleisproduksie te teel. Kangaroevleis is baie smaaklik en die huid is ook van goeie gehalte.
Verteenwoordigers
[wysig | wysig bron]Die muskuskangaroerot (Hypsiprymnodon moschatus) is die enigste verteenwoordiger van die subfamilie Hypsiprymnodontinae. Dit is ʼn rotagtige dier wat sy naam gekry het van die sterk muskusgeur wat hy afgee. Hy het effens verlengde agterpote, en benewens plante eet die muskuskangaroerot ook insekte en wurms. Die kangaroerot se subfamilie (Potoroinae) bestaan uit 8 spesies rotagtige kangaroes. Hoewel hierdie diere se agterpote ook net effens verleng is, beweeg hulle soos die kangaroe met spronge vorentoe.
Die bekendste dier in hierdie groep is die potoroe (Potorous tridactylus). Die Tasmaanse subspesie van die potoroe kruip gedurende die dag onder gras en blare weg. Die dier lewe van vrugte, wortels en blare en plunder dikwels tuine. Die buidelkonyne (genus Bettongia) het vroeër algemeen voorgekom, maar 'n paar spesies van hierdie genus is heeltemal uitgeroei. Hierdie diere het hulle naam aan 'n kenmerkende stertkwas te danke. Buidelkonyne woon in nessies binne-in gate wat hulle self grawe. Omdat hulle soms vrugte steel, word hulle met strikke gevang.
Die egte kangaroes (subfamilie Macropodinae) vorm die grootste groep van die kangaroeagtiges. Met uitsondering van die buidelhase (genus Lagorchestes) lyk al die verteenwoordigers van hierdie groep soos die kangaroes wat algemeen bekend is. Die diere se liggaamsgrootte kan wissel; sekere spesies is nie veel groter as hase nie, maar ander kan so hoog soos ʼn volwasse man word. Die drie spesies klip- of rotskangaroes (genus Petrogale) kan nie net met spronge voortbeweeg nie, maar is ook uitstekende klimmers.
Vroeër is daar vanweë hul pragtige pels so dikwels op hierdie kangaroes jag gemaak dat hulle nou bykans uitgeroei is in die oerwoude in die verre noordoostelike deel van Queensland waar hulle lewe. Die pademelons is aan die groot kangaroes verwant, maar hulle is heelwat kleiner. Vier spesies vorm 'n deel van die pademelongenus (Thylogale). Omdat diere van hierdie genus baie stadig voortplant, is hulle getalle baie min. Die stekelstertkangaroes (genus Onychogalea) dra 'n horingagtige stekel aan die stertpunt. Hierdie diere is relatief skaars omdat daar vroeër ook grootskaals op hulle jag gemaak is. Boomkangaroes (genus Dendrolagus) kom veral in Nieu-Guinee voor. Die dier leef in die oerwoud en is die enigste kangaroespesie wat sy agterpote onafhanklik van mekaar kan beweeg.
Die kangaroes klim boom met behulp van hul sterk ontwikkelde voorpote. Twee boomkangaroespesies kom ook in Australië voor. Die quokka (Setonix brachyurus) lyk baie soos die pademelon. Hierdie dier het oorspronklik oral in Wes-Australië voorgekom, maar word tans nog net op 'n paar eilandjies soos Rottnest-eiland naby Perth en Baldeiland by Albany gevind. Die quokka gebruik sy kort stert as 'n soort sitkussing. Die wallaby of kangaroetjie (genera Dorcopsis en Wallabia) is kangaroes van middelmatige grootte. Die 5 spesies van die genus Dorcopsis word net in Nieu-Guinee gevind en is ware bosbewoners. Die 11 spesies van die genus Wallabia lewe weer op oop grasvlaktes en oop bosgebiede.
Die Bennettkangaroe (Wallabia rutogrisea) word ernstig bedreig. Die witwang-wallaby (Wallabia canguru) se voortbestaan was ook bedreig omdat sy pragtige pels vir die maak van speelgoed-teddiebere gebruik is. Die vernaamste verskil tussen die sogenaamde wallabies en die kangaroes lê in hul liggaamsgrootte. Die rooikangaroe (Megaleia ruta), die gryskangaroe (Macropus giganteus) en die reuse bergkangaroe of walleroo (Macropus robustus) kan 1,6 m hoog word, en die agterpoot is gewoonlik sowat 25 cm lank. Hulle pas goed by droë klimaatsomstandighede en hoë temperature aan.
Die groot kangaroes kan oor kort afstande 'n snelheid van 80 kilometer per uur bereik. Normaalweg spring hierdie kangaroes 1,5 tot 2 m ver en 1 m hoog, maar in buitengewone omstandighede kan die dier 13 m ver en 3 m hoog spring.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409540 band
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Kangaroe.
Wikispecies het meer inligting verwant aan Kangaroe
