Kop
Die mens se kop (ook hoof genoem) bevat 'n groot aantal verskillende organe. Die skedel word in 'n harsingskedel en in 'n ingewandskedel verdeel. Eersgenoemde bevat die harsings, terwyl laasgenoemde die neus, die mond, die kake, die speekselkliere en 'n paar groot bloedvate en senuwees bevat. 'n Mens se kop bevat nie net die grootste deel van die sentrale senuweestelsel, naamlik die harsings (brein) nie, maar ook die sogenaamde langafstandsintuie: die oog, die oor en die neus.
Hierbenewens is die ewewigsintuig en die smaakorgaan ook in die kop geleë. Naas die organe, wat die seine van die buitewêreld opvang, bevat die kop ook strukture wat seine na buite kan stuur: die stem en die gesigspiere. Die kop huisves ook belangrike dele van die asemhaling- en spysverteringstelsel, die mond en die neus, wat materiaal uit die buitewêreld opneem en geskik maak vir verwerking in die liggaam. Drie dele kan aan die kop onder skei word: die harsingskedel (neurokranium), die ingewandskedel (splangnokranium of visserokranium; dit maak deel van die lugpyp en spysverteringskanaal uit) en die gesig. Die gesig sluit die gesigspiere, oë, neus, ore en mond in.
Die harsingskedel
[wysig | wysig bron]Die harsingskedel kan beskou word as 'n beenstruktuur wat die harsings omsluit. Die vloer van die harsingskedel, die skedelbasis, het verskeie openinge waardeur bloedvate en senuwees van en na die harsings loop. In die middel van die skedelbasis is die rotsbeen (os petrosum), waarin die ewewigs- en gehoororgaan geleë is. Aan die voorkant van die harsingskedel word die oogkas aangetref, waarin die oogbol, 'n uitstulping van die harsings, aan ses spiertjies gesuspendeer is.
Die ruimte binne die harsingskedel word in drie skedelholtes of fossae verdeel. In die voorste en die middelste skedelholte (fossa) is die grootharsings geleë, en in die agterste skedelholte die kleinharsings en die harsingstam. Die harsingstam en die rugmurg word met mekaar verbind deur 'n opening in die agterste skedelholte, die sogenaamde foramen magnum.
Die ingewandskedel
[wysig | wysig bron]Die ingewandskedel van die kop is onder die harsingskedel getee en word hoofsaaklik gevorm deur die sluitstukke van die bo- en die onderkaak. Die bokaak het aan die onderkant 'n dwarslopende plaat, die harde verhemelte (palatum durum) waardeur die neus- en mondholte van mekaar geskei word. Aan die agterkant word die harde verhemelte vergroot deur die sagte verhemelte (palatum molle). wat beweeglik is vanweë die spiere wat daarin geleë is. Wanneer die sagte verhemelte ingespan word, word die neus- en mond-keelholte volledig van mekaar afgesluit. Dit gebeur wanneer gesluk word en by die uitspreek van die letter k. Die neus- en mondholte mond albei uit in die agterkant van die keel, wat verder ondertoe oorgaan in die slukderm. Kort voor die eintlike slukderm begin, is daar in die voorste wand 'n opening na die strottehoof (larinks) wat die begin van die lugpyp vorm. Bokant die opening en vlak onder die tongbasis is die strotteklep (epiglottis), wat die lugpyp afsluit wanneer gesluk word.
Die onderkant van die mondholte word gevorm deur die sogenaamde mondholtespiere. Dit vorm die afsluiting ten opsigte van die nek en verrig 'n funksie by die oopmaak van die kaak en tydens die slukproses. Vas aan die mondholte, maar tog beweeglik, is die tong. Dit is 'n orgaan wat oorwegend uit spierweefsel bestaan en 'n belangrike funksie vervul by spraak, kou en sluk. In die kake, die benige deel van die mond, is die tande, wat die voedsel fynmaak en voorberei vir verdere vertering in die spysverteringskanaal.
Die maalbeweging word verrig deur die onderkaak, wat aan die res van die skedel vas is. Die onderkaak is nie aan die bokaak vas nie; die kaakgewrig is geleë tussen die onderkaak en die slaapbeen (os temporale), vlak voor die uitwendige gehoorgang. Die kouspiere is aan die een kant vas aan die bokaak, die jukbeen en verskillende dele van die harsingskedel, en aan die ander kant aan die opwaarts bewegende deel van die onderkaak. Die kouspiere is van die sterkste spiere in die liggaam.
Die speekselkliere is in die holte agter en onder die kaakhoek geleë. Tussen die oor en die opwaarts bewegende deel van die onderkaak is die oorspeekselklier (glandula parotis). Die afvoerbuis van hierdie klier loop oor die kouspiere na die wand en mond in die mondholte uit. Onder die kaakhoek lê die onderkaakspeekselklier (glandula submandibularis). Die afvoerbuis van hierdie klier loop oor die mondvloer en mond aan die voorkant van die aanhegting van die tong uit in die mondholte.
Op die mondvloer, langs die afvoerbuis van die onderkaakspeekselklier, lê die ondertongspeekselklier (glandula sublingualis). Hierdie klier se afvoerbuis mond op dieselfde plek as die van die onderkaakspeekselklier uit. 'n Groot aantal afvoerbuisies mond uit in die afvoerbuis van die onderkaakspeekselklier. Daar is ook talle speekselkliertjies in die slymvlies van die mond aanwesig. In die ruimte agter die onderkaak loop die groot bloedvate en senuwees van die kop na die res van die liggaam.
Die gesig
[wysig | wysig bron]Die gesig (gelaat, facies) het 'n benige basis wat met vel bedek is. Tussen die vel en op verskillende plekke in die dik laag onderhuidse bindweefsel lê die mimiese spiere, wat verantwoordelik is vir gesigsuitdrukking. Hierdie spiere is in drie groepe gerangskik: die rondom die oog, rondom die neus en rondom die mond. 'n Vierde groep is om die oor geleë maar is by die meeste mense swak ontwikkel. Die spiere rondom die oog is geleë in die ooglid (palpebra) en onder die wenkbrou (supercilium). In die wang is die sogenaamde trompetspier, so genoem omdat dit 'n opgeblase wang weer laat ontspan. Die spier se vernaamste funksie is om tydens die kouproses die kos tussen die tande te hou.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409567 band