Looiery
Looiery is die proses om die huide en velle van diere te behandel om leer te produseer. 'n Looiery is die plek waar die velle verwerk word.
Om leer te maak van velle deur dit te looi behels 'n proses wat die proteïenstruktuur van die vel permanent verander, wat dit duursaam en minder vatbaar vir ontbinding maak en dit ook van kleur kan laat verander.
As deel van die proses word die velle se sout en vet (en soms ook die hare of pels) verwyder. Dit word vir 'n tydperk van tussen ses ure tot twee dae in water geweek. Histories is hierdie proses as 'n skadelike of stinkende handel beskou en sulke besighede is na die buitewyke van die stad verplaas.
Tradisioneel gebruik looiery tannien, 'n suuragtige chemiese verbinding waaruit die looiproses sy Engelse naam kry. Die materiaal wat vir die looiery gebruik word, word chroomsoute genoem, daarom word hierdie proses soms ook chroomlooiery (Engels: Chrome Tanning) genoem.
Proses
[wysig | wysig bron]Voorbereiding
[wysig | wysig bron]
Die looiproses begin met die verkryging van 'n diervel. Wanneer 'n diervel gelooi moet word, word die dier doodgemaak en die vel afgesny voordat die liggaamshitte die weefsels verlaat.[1] Dit kan gedoen word deur die leerlooier, of deur 'n vel by 'n slaghuis, ens. te bekom.
Die voorbereiding van huide begin deur dit met sout te vryf om verguising van die kollageenproteïene, deur bakteriese groei gedurende die tydsverloop van die verkryging van die vel tot wanneer dit verwerk word, te verhoed. Die sout verwyder water uit die huide en velle deur 'n verskil in osmotiese druk. Die voginhoud van huide en velle word aansienlik verlaag en die osmotiese druk verhoog, tot die punt dat bakterieë nie kan groei nie. In die nat-soutmetode word die huide sterk gesout en dan vir ongeveer 30 dae in hope gestapel en gedruk. In 'n derde metode, pekelharding, word die velle ongeveer 16 uur lank in 'n soutwaterbad geroer. Uitharding kan ook bewerkstellig word deur die huide en velle by baie lae temperature te bewaar.[2]
Tussenstappe
[wysig | wysig bron]Die stappe in die produksie van leer tussen uitharding en looiery is: behandeling met kalk, verwydering van vreemde weefsels (haarverwydering, vetverwydering en klop van die vel), verwydering van die kalk, versagting, deurdrenking en dan word die vel gepekel.[3][4]
Looiery
[wysig | wysig bron]Chroom(III)sulfaat ([Cr(H2O)6]2(SO4)3) word al lank beskou as die doeltreffendste en effektiefste looimiddel.[5][6] Die chroomverbinding skep dwarsbande met die kollageen,[7] wat dit minder vatbaar maak vir water en bestand maak teen bakterieë. Die resultaat is 'n rekbare materiaal wat geskik is vir handsakke en klere. Dit is ook vinniger as sogenaamde groentelooiery, wat tanniene van plante gebruik.[6] Leer wat deur groentelooiery geskep word, word gewoonlik gebruik in bagasie, meubels, skoene, gordels en klere-bykomstighede.
Omgewingsimpak
[wysig | wysig bron]Die behandeling van die huide behels baie water sowel as baie chemikalieë, soos swamdoders, wat ook kwikverbindings ingesluit het totdat die gebruik na 1980 verbied is. Op 'n stadium is bakteriële water verkry, uit ontlasting wat in water geweek is, om te gebruik tydens die verwydering van die kalk.[8] Die pekel van die vel behels steeds sout en swaelsuur. Die suur word gebruik om te voorkom dat die kollageen in die vel swel terwyl die sout daarin binnedring.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ "What is Vegetable Tanned Leather?" (in Engels). The Wallet Shoppe. 7 Maart 2018.
- ↑ National Hide Association; Minnoch, J.; Minnoch, J.K.; Minnoch, S.R. (1979). Hides and Skins (in Engels). National Hide Association. p. 47.
- ↑ "Beamhouse Operations" (in Engels). Foundation of the American Institute for Conservation: Etherington and Roberts Dictionary: A Dictionary of Descriptive Terminology. 10 Maart 2011. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Februarie 2011. Besoek op 11 Februarie 2021.
- ↑ "3. Tanneries, Description of the Tanning Process" (in Engels). Food and Agriculture Organization. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Augustus 2011. Besoek op 11 Februarie 2021.
- ↑ Wilson, J.A. (1928). The Chemistry of Leather Manufacture. Vol. 1. American Chemical Society monograph series, No. 12 (in Engels). Chem. Cat. Company Incorporated. Besoek op 11 Februarie 2021.
- ↑ 6,0 6,1 Covington, Anthony D. (1997). "Modern tanning chemistry". Chemical Society Reviews (in Engels). Royal Society of Chemistry. 26 (2): 111. doi:10.1039/cs9972600111. ISSN 0306-0012.
- ↑ Gustavson, Karl Helmer (1956). The Chemistry of tanning processes (in Engels). New York: Academic Press. OCLC 250797094.
- ↑ Covington, Tony (31 Augustus 2002). "Letters: Pure dog dung". New Scientist (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 April 2016. Besoek op 11 Februarie 2021.
