Tetrargie

Portret van die Vier Tetrarge, ’n standbeeld wat nou in die Sint Markus-basilika in Venesië staan.

Die term "tetrargie" (van die Griekse τετραρχία, tetrarchia, "leierskap van vier") beskryf enige regeringsvorm waarin die mag tussen vier mense verdeel word, maar in die moderne betekenis dui dit meestal op die stelsel wat die Romeinse keiser Diocletianus in 293 ingestel het en wat die begin was van die herstel van die Romeinse Ryk ná die krisis van die 3de eeu. Die tetrargie het geduur tot omstreeks 313, toe wedersyds verwoestende oorloë die meeste van die aanspraakmakers op die mag uitgeskakel het. Konstantyn die Grote is in beheer van die westelike deel van die ryk gelaat en Licinius van die oostelike deel.

Hoewel die woord in die Oudheid bekend was, is dit net vir ander lande soos Judea gebruik en nooit vir Diocletianus se stelsel nie. Die term was wel bekend in die Latynse wêreld, waar Plinius die ouere dit soos volg opgesom het: "elk is die ekwivalent van ’n koninkryk, en ook deel van een" (regnorum instar singulae et in regna contribuuntur).

Die term is in 1887 die eerste keer vir die Romeinse Ryk gebruik deur die Duitse onderwyser Hermann Schiller in ’n handboek, Geschichte der Römischen Kaiserzeit. Dit is daarna steeds nie algemeen gebruik nie, totdat die Duitse historikus Otto Seeck dit in 1897 gebruik het.

Skepping

Die eerste fase, waarna soms as die "diargie" (regering van twee) verwys word, het die aanwysing van generaal Maximianus as medekeiser behels – eers in 285 as Caesar (junior keiser) en in 286 as Augustus (senior keiser). Diocletianus het sake in die oostelike streke van die ryk behartig, terwyl Maximianus beheer oor die westelike streke gehad het. In 293 het Diocletianus gedink groter fokus is nodig op beide burgerlike en militêre probleme. Hy het met Maximianus se toestemming sy keiserlike genootskap uitgebrei deur twee Caesars (een vir elke Augustus) aan te stel: Galerius en Constantius Chlorus.

In 305 het die senior keisers saam geabdikeer en afgetree, Constantius en Galerius is tot die rang Augustus bevorder. Hulle het op hulle beurt twee nuwe Caesars aangestel: Severus II in die weste onder Constantius, en Maximinus II in die ooste onder Galerius – so het hulle die tweede tetrargie geskep.

Streke en hoofstede

’n Kaart van die Romeinse Ryk onder die tetrargie, met die vier tetrarge se invloedsfere.

Die vier tetrarge het hulle nie in Rome gestasioneer nie, maar in ander stede nader aan die ryk se grense, wat hoofsaaklik bedoel was as hoofkwartiere vir die verdediging van die ryk. Dié sentrums was bekend as tetrargiese hoofstede. Hoewel Rome nie meer die operasionele hoofstad was nie, het dit steeds in naam die hoofstad van die hele Romeinse Ryk gebly. Dit het sy eie, unieke prefek van die stad (praefectus urbi) gehad en dié stelsel is later in Konstantinopel voortgesit.

Die vier tetrargiese hoofstede was:

• Nicomedia in Noordwes-Klein-Asië (hedendaagse Izmit in Turkye), die hoofstad van Severus
• Sirmium (hedendaagse Sremska Mitrovica in Serwië), die hoofstad van Galerius
• Mediolanum (hedendaagse Milaan), die hoofstad van Maximianus
• Augusta Treverorum (hedendaagse Trier in Duitsland), die hoofstad van Constantius Chlorus

Aquileia, ’n hawestad aan die Adriatiese See, en Eboracum (hedendaagse York) in Noord-Engeland was ook belangrike sentrums vir onderskeidelik Maximianus en Constantius.

Wat regspraak betref, was daar nie ’n presiese afbakening tussen die vier tetrarge nie. Elke keiser het sy invloedsfeer in die ryk gehad, maar nie veel meer nie; hulle was eintlik aanvoerders op ’n gevegsterrein.

Militêre suksesse

Een van die grootste probleme tydens die 3de-eeuse krisis in die ryk was dat die keiser nie aan alle fronte kon veg nie. Soms is gesag in sy afwesigheid aan ’n generaal oorgedra en dit kon gebeur dat die generaal ’n groot oorwinning behaal en sy troepe hom dan tot ’n mededingende keiser verklaar (iets wat dikwels gebeur het).

Onder die tetrargie kon verskeie oorwinning op verskillende plekke tegelykertyd behaal word. Die keiser was naby elke krisisgebied en kon persoonlik in beheer bly.

Verval

Dié stelsel het egter nie lank gehou nie. Toe Constantius in 306 sterf, het Galerius vir Severus tot Augustus verhef, terwyl Konstantyn, Constantius se seun, deur sy pa se troepe as Augustus uitgeroep is.

Konstantyn in die Slag van die Milviese Brug, fresko deur Raphael, Vatikaanstad.

Terselfdertyd het Maxentius, die seun van Maximianus, wat ongelukkig was omdat hy uit die nuwe reëlings gelaat is, Severus verslaan en hom gedwing om te abdikeer voordat hy hom in 307 laat vermoor het. Maxentius en Maximianus het hulle albei toe tot Augusti verklaar. Teen 308 was daar dus minstens vier aanspraakmakers op die rang Augustus (Galerius, Konstantyn, Maximianus en Maxentius), en net een op die titel Caesar (Maximinus).

In 308 het Galerius, die afgetrede keiser Diocletianus en die sogenaamd afgetrede Maximianus ’n konferensie gehou waar besluit is Licinius sou Augustus in die weste word, met Konstantyn as sy Caesar. In die ooste sou Galerius Augustus bly en Maximinus sou sy Caesar bly. Maximianus sou aftree en Maxentius is tot troonrower verklaar. Dié reëling sou rampspoedig blyk te wees: teen 308 was Maxentius sonder enige keiserlike rang die de facto-heerser van Italia en Africa, en nie Konstantyn of Maximinus – wat sedert onderskeidelik 306 en 305 Caesares was – was bereid om die bevordering van Licinius tot hul meerdere te aanvaar nie.

Ná ’n mislukte poging om Konstantyn en Maximinus te paai met die betekenislose titel filius Augusti ("seun van die Augustus", basies ’n alternatiewe titel vir Caesar), moes albei in 309 as Augusti erken word. Vier volle Augusti, wat nie met mekaar oor die weg gekom het nie, het egter niks goeds vir die tetrargie ingehou nie.

Tussen 309 en 313 het die meeste aanspraakmakers op die keiserlike titel gesterf of is in verskeie burgeroorloë gedood. Konstantyn het Maximianus in 310 gedwing om selfmoord te pleeg. Galerius is in 311 natuurlik dood. Maxentius is in 312 deur Konstantyn in ’n veldslag verslaan en vermoor. Maximinus het selfmoord gepleeg nadat Licinius hom in 313 in ’n geveg verslaan het.

Teen 313 was dus net twee keisers oor: Konstantyn in die weste en Licinius in die ooste. Die tetrargie het tot ’n einde gekom, maar dit het tot 324 geduur vir Konstantyn om Licinius eindelik te verslaan. Hy het die twee helftes van die Romeinse Ryk herenig en homself tot enigste Augustus verklaar.

Nalatenskap

Hoewel die tetrargie net tot in 313 geduur het, het baie aspekte daarvan behoue gebly. Die viervuldige verdeling van die ryk het voortgeduur in die vorm van pretoriaanse prefekture, elk onder ’n pretoriaanse prefek.

Die idee van twee helftes, die ooste en die weste, het weer kop uitgesteek en gelei tot die permanente verdeling in twee aparte ryke ná die dood van Theodosius I. Dit is egter belangrik om te onthou die ryk is nooit amptelik in twee gedeel nie; die keisers van die oostelike en die westelike helfte het as een keiserlike genootskap geheers totdat die val van Rome se westelike ryk Bisantium gelaat het as die "tweede Rome", die enigste direkte opvolgerstaat.

Bronne

• Barnes, Timothy D. (1984). Constantine and Eusebius. Harvard University Press. ISBN 0-674-16531-4.
• Bowman, Alan (2005). The Cambridge Ancient History Volume 12, The Crisis of Empire, AD 193–337. Cambridge University Press. ISBN 0-521-30199-8.
• Corcoran, Simon (2000). The Empire of the Tetrarchs, Imperial Pronouncements and Government AD 284–324. Oxford University Press. ISBN 0-19-815304-X.
• Kolb, Frank (1987). Diocletian und die Erste Tetrarchie. Improvisation oder Experiment in der Organisation monarchischer Herrschaft?, Berlyn: de Gruyter. ISBN 978-3-11-010934-4
• Kuhoff, Wolfgang (2001). Diokletian und die Epoche der Tetrarchie. Das römische Reich zwischen Krisenbewältigung und Neuaufbau (284–313 n. Chr.), Frankfurt am Main: Lang. ISBN 3-631-36792-9
• Leadbetter, William Lewis (2009). Galerius and the Will of Diocletian. Londen en New York: Routledge.
• Rees, Roger (2004). Diocletian and the Tetrarchy. Edinburgh, UK: Edinburgh University Press. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)

Eksterne skakels

• ’n Gedetailleerde chronologie van die tetrargie van Diocletianus tot Konstantyn
• ’n Kaart van die tetrargie van Diocletianus tot Konstantyn
• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Tetrargie.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia