Arkeoloji

ÖZET: Merkezi Kappadokya'da konumlanan Suluca Karahöyük yerleşiminde keşfedilmiş ayakkabı ritonu, bu tip kaplara bir yenisini daha eklemiştir. Deriden mamül, bağcıklı ve kısa boyunlu çarık biçimli pabuçlardan örneklendiği anlaşılmaktadır. Biçimsel ve oransal açıdan gerçekçi üslupta yapılmış olmakla birlikte boyut itibariyle oldukça küçüktür. Ayakkabı tipinin en yakın benzerleri Kültepe Kaniş Karumu II. tabakasında bulunmuştur ve örneğimiz bu tabakayla tarihlenebilir. Ayakkabı ritonlarının en erken örnekleri Anadolu'da, Göller Bölgesi Neolitik Çağı'nda bulunmuşsa da, MÖ 2. binyıla da dek çok az buluntuya tesadüf edilmiştir. Bu tarih itibariyle ayakkabı ritonlarının Orta Anadolu'da çoğalması ve çeşitlenmesi, ayrıca tasvirli sanat eserlerine yansıtılması söz konusudur. Neolitik Çağ'daki kültik özelliğinin devam ede geliyor olması, bunların dini törenlerde libasyon amaçlı kullanıldığını ve günlük hayatta inanç dünyasını sembolize eden objeler arasında yer bulduğunu ifade edebiliriz. ABSTRACT: The shoe-shaped rhyton from Suluca Karahöyük settlement in Central Cappadocia, has added another example of this group. The specimen has been understood to have been modelled after laced, short legged sandal which are made from leather. In regards of form and proportions the rhyton is made realistically, though in regards of dimension the rhyton is rather small. Similar examples of shoe-shaped rhytons are found in II. stratum of the Karum in Kültepe Kaniş and our example can be dated to this stratum. Although in Anatolia, early examples of shoe-shaped rhytons are found in the Lake Region's (Pisidia) Neolithic Age, in the second millennium BC scarce finds are known incidents. After this date the shoe-shaped rhytons are known to increase, diversify and to reflect in artworks with depictions in Central Anatolia. With the cultic features being continued, we can express that these objects; were used in religious ceremonies for libaitons and that they were symbolizing beliefs in daily life.

During the Çiledir Höyük excavations 17 idols in five type (Type I-V) made of marble, marn and steatite were discovered. The materials for the production were chosen due to the ease of accessibility and processibility. although most examples consist of “Beycesultan Type” and “Beycesultan-Kusura Mutual Type”, two local types of idols as well as single examples of “Kusura Type” and “Troia 3C Type” are present. The idols were homogeneously dispersed throughout the settlement not being found in a specific area or place. These idols reflect the aesthetics of belief along the style of abstraction of objects. The Çiledir Höyük idols, reveal the settlement to have interactions with the western, southern and central regions of West Central Anatolia during the Early Bronze Age II, though the settlement maintained intense relations with East Aegean, Northwest and Central Anatolia. Çiledir Höyük, enhanced the numbers of idols; which are represented in various forms and numbers in Anatolia, and has stimulated the variety of types with its local finds.

Suluca Karahöyük, Kapadokya’nın merkezinde konumlanan büyük (220 x 250 x 20 m) bir höyüktür. Kazısı 12 yıl (1967-1978) süren yerleşimin sadece iki sezonuna ait raporları ve bazı kısa (brief) raporları (1969- 1976) yayınlanmış, bunlarda eser gruplarının çoğu hakkında bilgi paylaşılmamıştır. Bunlar arasında andironlar da vardır. Envanter kayıtlarına göre yerleşimin V. tabakasında bulunduğunu öğrendiğimiz iki tipteki andiron, bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Bunlardan birisi antropomorfik (Tip 1), diğeri teriomorfiktir (Tip 2). Bu tipler Anadolu ve çevre kültür bölgelerinde uzun bir zaman sürecinde farklı biçim özelliklerinde görülmüştür. Bunların bulunduğu kültürel bağlam ve işlevleri yazının en spesifik problemidir. Kazı verileri kısıtlı olduğundan eserlerin bu bağlamı analojik karşılaştırma yöntemiyle yapılmış ve otoritelerin yorumları tartışılmıştır.
Andironlar, taşınabilir ocak unsuru olarak tanımlanan ve taşıma ve yer değiştirme pratiğine sahip olduğundan dolayı, ev içinde ve dışında, ayrıca göç/seyahat ve kırsal bölgelerde kullanılmıştır. Üzerinde basit veya karmaşık bezeme olan andironların (özellikle de at nalı biçimli olanların, burada Tip 1) aslında dini unsur taşıdığı kabul edilmiştir. Özellikle gövdesinin bir kısmı “yüz” tasviri içerenler, bu yorumda etkili olmuştur; bazılarının ibadet odasında (veya yapılarında) açığa çıkmış olması, bu önerileri desteklemiştir. Öte yandan bu tip andironların mutfak, depo ve dokuma odası gibi farklı mekanlarda da bulunuyor olması, görüşleri çakıştırmıştır. Suluca Karahöyük’te andironların keşfedildiği yapı ve bağlam bilgisine sahip olmasak da yerleşimin V. tabakasında kült objesi olarak tanımlanan başka eserler de vardır. Bu belirsizlik ve genel tartışmalar dikkate alınarak buradaki andironların günlük kullanıma hizmet ettiğini, ayrıca, toplumun inanç anlayışını yansıtan birer sembolik maksat taşıdıklarını düşünebiliriz. At nalı formuna sahip andiron (Tip 1), daha çok Erken Transkafkasya Kültürü (Kura-Aras) alanıyla karşılaştırma olanağı sunmaktadır; bu formun morfolojisi büyük ölçüde değişerek Erken Tunç Çağı (ETÇ) sonrasında varlığını sürdürmüştür. Suluca Karahöyük’ün parmak baskılı iki göz çukuruna sahip formun en yakın benzerleri Orta Anadolu’da, buradaki yerleşimlerin ETÇ II-III ve Orta Tunç Çağı’na geçiş evrelerinde bulunmuştur ve tarihlendirme için iyi bir referanstırlar. Formu itibariyle teriomorfik görünüme sahip andironlar (Tip 2), Obeyd dönemi itibariyle Mezopotamya’dan Ege’ye dek yayılmıştır. Diğer andiron ile aynı tabakada bulunmuş olması ve aynı dönemde birçok karşılaştırma konteksti bulunması sayesinde aynı dönem aralığına tarihlenmesi gerektiğini söyleyebiliriz.
Anahtar Kelimeler: Anadolu, Suluca Karahöyük, ETÇ, Ocak, Andiron, Antropomorfik, Teriomorfik