Xunión de Transilvania con Rumanía

La Xunión de Transilvania con Rumanía, o la Gran Xunión, declaróse l'1 d'avientu de 1918 pol aconceyamientu de los delegaos d'etnia rumana celebrada n'Alba Iulia.

Población d'etnia rumana nel Reinu d'Hungría según el censu húngaru de 1890.

El día nacional de Rumanía, el Día de la Gran Xunión, que ye l'1 d'avientu, festexa esti socesu. La festividá establecióse depués de la Revolución rumana, y recuerda non solo la unificación de Transilvania, sinón tamién la de les rexones de Banat, Basarabia y Bucovina al Reinu de Rumanía. Estes otres rexones xuniéranse al Reinu de Rumanía más ceo per 1918, y la xunión de Transilvania a Rumanía da fin d'esti mou a la unificación de tol territoriu.

Causes y socesos principales

17 d'agostu de 1926 - Rumanía robla un tratáu secretu coles potencies de la Entente (Francia, Italia, Reinu Xuníu y Rusia) nel que s'acuerda que Transilvania, el Banat y el Partium pasaríen a Rumanía tres la Primer Guerra Mundial si'l país participaba na guerra. La frontera planiada percorría una llinia ente 20 y 40 quilómetros más al oeste que l'actual frontera entre Hungría y Rumanía, xonciéndose pel sur al ríu Tisza, colo que garantizaba tol terrirotiu del Banat a Rumanía.
Agostu de 1916 - Rumanía ataca a Austria-Hungría. Les fuercies austrohúngares y alemanes detienen ceo la ofensiva, y les potencies centrales ocupen Valaquia, incluyendo Bucarest, con una ofensiva conxunta dende Transilvania y Bulgaria. La capital rumana treslládase a Iași.
Avientu de 1916 - La ofensiva alemana ye parada a lo llargo de la llinia Mărășești-Galați.
Mayu-xunetu de 1917 - Les tropes rumanes detienen la ofensiva alemana y fáenla retroceder hasta la última llinia de trincheres.
9 d'avientu de 1917 - Rumanía robla l'armisticiu coles Potencies Centrales.
Xineru de 1918 - El presidente norteamericanu Woodrow Wilson condena cualquier tratáu secretu y pide l'autonomía pa los grupos étnicos d'Austria-Hungría.
26-28 de marzu de 1918 - Organízase en Roma un Congresu de Nacionalidaes d'Austria-Hungría. Una moción ye aprobada, pidiendo la reconocencia del drechu de cada nación a constituyise n'estáu-nación, que permanecería independiente, o que se xuniría a otru estáu-nación yá esistente.
9 d'abril de 1918 - Basarabia, tres trés meses d'independencia de Rusia, proclama la xunión col Reinu de Rumanía. Los diputaos rumanos y los d'otres minoríes (86 en total) voten a favor, mientres que los representantes de la mayoría de minoríes (ucraínos, rusos, alemanes, xudíos, gagauzos) s'astienen (36 en total). Dos diputaos ucraínos y ún búlgaru voten a la escontra. La declaración ye roblada xunto col primer ministru Alexandru Marghiloman, representando'l Gobiernu rumanu.
18 de mayu de 1918 - Róblase un tratáu de paz ente les Potencies Centrales (Alemaña, Austria-Hungría y Bulgaria) y el Reinu de Rumanía, pa sustituyir l'armisticiu de cinco meses. Rumanía recupera'l so territoriu ocupáu poles potencies centrales n'avientu de 1916, sacantes Dobrogea y les zones monteses. Rumanía nun ratifica'l tratáu, olivando que'l desendolcu de la guerra cambie de direición. Les potencies centrales, d'acuerdu col tratáu, entamen a sacar les tropes de la Valaquia ocupada.
24 d'agostu de 1918 - Créase en París un Conseyu Nacional de la Unidá Rumana, con Take Ionescu como presidente, Vasile Lucaciu, Octavian Goga, Constantin Angelescu y Ioan Theodor Florescu como miembros. Ye reconocida como "l'esponente de los intereses de la nación rumana d'Austria-Hungría" por Francia (29 de setiembre), Estaos Xuníos (23 d'ochobre), Reinu Xuníu (29 d'ochobre), y Italia (9 de payares), les cuatro potencies de la Entente.
2 d setiembre de 1918 - Na ciudá de New York organízase un Congresu de Checos, Eslovacos, Polacos, Rumanos, Serbios, Croates y Rutenos d'Austria-Hungría. Apruébase una resolución que pide la división d'Austria-Hungría y la lliberación de los sos pueblos.
12 d'ochobre de 1918 - Organízase n'Oradea'l comité executivu del Partíu Nacional Rumanu d'Austria-Hungría, el mayor partíu de Transilvania. Apruébase una declaración, que pide la creación, " en virtú del drechu nacional de cada nación de decidir el so destín", d'un Conseyu Central Nacional Rumanu, un gobiernu provisional pa Transilvania. Pa esti fin, el partíu Nacional Rumanu crea un comité d'aición, con llar n'Arad, presidíu por Vasile Goldiș.
18 d'ochobre de 1918 - Alexandru Vaida-Voevod, un preeminente políticu rumanu n'Austria-Hungría, llee la Declaración d'Autodeterminación nel Parllamentu maxar d'Austria-Hungría en Budapest. Nesti mesmu día, l'emperador Carllos I propón un "Manifiestu a mios creyentes pueblos", sobro la organización d'Austria-Hungría nuna fedración de seis estaos independientes: austriacos, húngaros, checos, yugoslavos, polacos y ucraínos. El Manifiestu nun algama'l so oxetivu, que ye vistu como un pasu que llega tarde enforma. Créense los Conseyos Nacionales per Austria-Hungría, que prefieren negociar direuto coles potencies de la Entente más que col enxencle gobiernu central. El Cuerpu de Voluntarios del Exércitu autrohúngaru de Transilvania y Bucovina aprueben una respuesta al Manifiestu del emperador Carllos I, na que riquen una xunión de los territorios habitaos por rumanos col Reinu de Rumanía. Iuliu Maniu, un preeminente políticu transilvanu, aconceya en Viena 70.000 soldaos transilvanos del exércitu austrohúngaru, llevándolos pa Transilvania.
31 d'ochobre de 1918 - Fórmase en Budapest un nuevu gobiernu, dirixíu por Károlyi Mihály, col demócrata Oszkár Jászi como ministru de Nacionalidaes. El Gobiernu húngaru ruempe la xunión con Austria, disolviendo oficialmente l'Estáu austrohúngaru.
3 de payares de 1918 - el xeneral Weber, en nome d'Austria-Hungría, robla'l tratáu d'armisticu en Padova (Italia). Créase'l Conseyu Central Nacional Rumanu con representantes del Partíu Nacional Rumanu y del Partíu Socialdemócrata de Transilvania, y garren el control sobro les autoridaes llocales de Transilvania. L'aparatu representativu húngaru desintégrase. El Gobiernu de Károlyi Mihály entama a negociar col Conseyu Central Nacional Rumanu.
6 de payares de 1918 - La victoria de la Entente nel frente occidental ta cada vegada más cerca, y l'exércitu del xeneral Maurice Sarrail dende Tesalónica traviesen les llinies búlgares nel frente balkánicu. EL gobiernu rumanu proalemán d'Alexandru Marghiloman dimite, formándose un nuevu gobiernu col xeneral Constantin Coandă como primer ministru. Decrétase una movilización xeneral.
10 de payares de 1918 - Rumanía vuelve a declarar la guerra a les potencies centrales.
12 de payares de 1918 - Entren n'Hungría les primeres tropes rumanes y ocupen el pasu de Gyergyótölgyes (Tulgheș), colo qu'acceden a la rexón del País Székely.
13 de payares de 1918 - Róblase en Belgráu l'armisticiu del frente balkánicu, ente'l xeneral francés Franchet d'Esperey, xefe del exércitu oriental de la Entente, y el gobiernu húngaru. Continúen pequeños enfrentamientos militares per dellos díes nel sur d'Hungría. L'armisticiu establez les llendes ente Hungría, Serbia y Rumanía, pero col que la rexón del Banat queda so l'alministración serbia, pese al tratáu secretu de Bucarest. Crișana y Maramureș, xunto coles ciudaes de Satu Mare, Oradea, Beiuș y Arad, asina como'l centru de Transilvania hasta'l ríu Mureș, queden so alministración húngara. Les potencies de la Entente esixen a Hungría que permita la entrada de les tropes rumanes nos territorios transilvanos que queden al este de la llinia marcada pol Mureș. Permítese-y a Hungría caltener ocho divisiones militares; les tropes desarmaes tornen a casa.
13-15 de payares de 1918 - Negocien n'Arad el gobiernu húngaru de Károlyi Mihály y el Conseyu Central Nacional Rumanu de Transilvania pero nun apuerten a un acuerdu. Lléguen-y anuncies sobro'l tratáu de Belgráu a la delegación rumana. El Conseyu Central Nacional Rumanu retírase de les negociaciones y decide facer eleiciones y dexar pal 1 d'avientu'l Conceyu Nacional de Rumanos de Transilvania y Hungría, y dar el poder a esti.
13-20 de payares de 1918 - Les tropes rumanes ocupen los principales puertos na llende nordeste d'Hungría. Tienen la intención d'ocupar una cuarta parte del territoriu transilvanu pa dexalu baxo alministración rumana temporalemnte, como asina foi designao nel armisticiu de Belgráu del 13 de payares. Hungría saca les sos tropes pa cumplir col armisticiu. Prodúcense enfrentamientos aisllaos cola policía militar húngara.
Payares de 1918 - Nun intervalu de 12 díes fáense eleiciones pal Conceyu Nacional de Rumanos de Transilvania y Hungría. Los sos 1.228 miembros son elixíos cada 5 de caún de los distritos eleutorales establecíos en 1910 (600 miembros en total), y 628 representantes de diferentes organizaciones sociales, profesionales y culturales (cleru, sindicatos profesorales, exércitu). L'entusiasmu llocal medra a midida que se proponen una reforma agraria, el votu universal y la posibilidá de xunise a Rumanía.
25 de payares de 1918 - L'exércitu rumanu ocupa Târgu Mureș, la llocalidá más importante del País Székely, nel este de Transilvania.
28 de payares de 1918 - El Conceyu Nacional Székely de Târgu Mureș reafirma'l so sofitu a la integridá territorial d'Hungría. Los 100 miembros elixíos nel Congresu Xeneral de Bucovina emiten una resolución de xunión incondicional al Reinu de Rumanía. Los diputaos rumanos (74), alemanes (7) y polacos (6) voten a favor, mientres que los 13 diputaos ucraínos abandonen la votación.

La eleccion d'Alba Iulia

Tarxeta rumana emitida alredor de 1918-1919.

Alba Iulia foi escoyida pol Conseyu Central Nacional Rumanu, que tenía la sede n'Arad por dos razones: l'1 de payares de 1599 Mihai Viteazul escontra la so entrada trunfadora n'Alba Iulia depués de la primer xunión de Rumanía con Transilvania, cuando Alba Iulia foi la capital; y la segunda razón ye porque equí los revolucionarios Horea y Cloşca foron executaos cola rueda.

Xunión de Transilvania con Rumanía

Causes y socesos principales

La eleccion d'Alba Iulia

Referencies