Guerres romano-sasánides

Guerres romanu-sasánidas
Fecha	54 edC → 628
Resultáu	Victoria Romana
Belixerantes
Imperiu romanu (230 - 395); Imperiu romanu d'Oriente (395 - 627)	Imperiu sasánida
Comandantes
Emperador romanu.	Shahanshah sasánida.
	[editar datos en Wikidata]

Les guerres romanu-sasánidas o guerres bizantín-sasánidas fueron una serie de conflicto militares qu'enfrentaron al Imperiu romanu (y depués a la so continuación nel este, l'Imperiu romanu d'Oriente) col Imperiu sasánida ente los sieglos III y VII. Les dos potencies más importantes de l'Antigüedá tardida nel Mediterraneu y el Próximu Oriente combatieron casi de cutio mientres esti periodu, anque hubo tamién llargos periodos de coesistencia pacífica (sobremanera mientres el sieglu V).

Los conflictos empecipiar nel sieglu III, cola fundación del Imperiu sasánida, y concluyeron cola victoriosa campaña del emperador Heraclio, en 628-630. Les operaciones militares fueron especialmente intenses en tiempos de Sapor I (240/242–272), Sapor II (309–379), Cosroes I (531–579) y Cosroes II (590–628). Les agresiones provinieron tantu del llau romanu como del persa. Dempués de la postrera y mayor de les guerres ente Roma y Persia (603–628), dambes potencies, escoses, fueron víctimes de la espansión del islam, que destruyó por completu al Imperiu sasánida y apoderóse de les provincies orientales del Imperiu romanu. Esti acontecimientu marca'l final definitivu de la Edá Antigua.

Antecedentes: Roma y Persia antes del sieglu III

La muerte del emperador Marco Aurelio, en 180, foi un momentu críticu pal Imperiu romanu. El reináu del "emperador filósofu" había estáu marcáu por permanentes guerres defensives nes zones fronterices del Imperiu: nel Danubiu, coles guerres marcomanas, Roma escosara les sos últimes reserves; nel Este, habíase vistu obligada a combatir en delles ocasiones contra los partos. A pesar d'estes guerres, Marco Aurelio nun llograra estabilizar les fronteres del Imperiu. El so fíu Cómodu, poco afortunáu como emperador, foi asesináu en 192. Tres una curtia guerra civil, Septimio Severu, orixinariu d'África, fundó la dinastía de los Severos, que gobernaría l'Imperiu hasta l'añu 235. Los contemporáneos, como l'historiador Dión Casio, nativu de la parte oriental del Imperiu, alvirtieron que cola muerte de Marco Aurelio concluyía la "Edá d'Oru" y empecipiábase una dómina de "fierro y ferruñu". Esti puntu de vista ye compartíu polos historiadores actuales.

El gobiernu de los Severos basóse esencialmente nel so control de les lexones. Los pagos ("donativium") a los soldaos aumentaron de forma constante, lo cual amontó tamién la so cobicia. Per otru llau, produciéronse frecuentes intrigues palaciegues, por casu contra Caracalla, que yera bien queríu pol pueblu y poles tropes, pero qu'actuó ensin escupulicios ya inclusive fixo matar al so propiu hermanu, Geta; o contra Heliogábalo, que la so política relixosa agafara a munchos romanos. L'últimu emperador de la dinastía Severa, Alexandru Severu, foi asesináu por soldaos enraxonaos, que resabiaben de la so capacidá militar. Los siguientes emperadores caltener mientres poco tiempu nel tronu, y l'Imperiu entró nuna fonda crisis, que los historiadores modernos denominen Crisis del sieglu III. Solo dellos emperadores, como Aureliano y, sobremanera, Diocleciano, llograríen nos años que siguieron dar una estabilidá duradera al Imperiu.

Una parte importante de los problemes romanos mientres la crisis del sieglu III tuvieron la so causa n'Oriente. Ellí, en 224, el rei partu Artabanes IV fuera vencíu y muertu por un príncipe subleváu llamáu Ardashir. Ardashir provenía d'una dinastía de señores locales que gobernaba la rexón de Pérsida y que baxaba d'un personaxe semilegendario llamáu Sasán, de quien nun se sabe práuticamente nada. Na moderna historiografía, la dinastía fundada por Ardashir denominar sasánida. Los sasánidas gobernaríen Persia mientres unos 400 años, y el so imperiu sería los postreru gran estáu preislámico del antiguu Oriente.

Ardashir y los sos socesores reforzaron les tradiciones partas en tolos sentíos, buscando llexitimar la nueva dinastía. Pa ello, el nuevu monarca precisaba ésitos visibles. Esta necesidá sería llueu afayada polos romanos: en cuanto Ardashir hubo consolidáu'l so poder nel interior, empecipió una guerra contra Roma. La caballería pesada persa, los catafractos, demostraron ser dignos adversarios de los romanos. Llueu Roma atopóse implicada nuna costosa guerra defensiva. Entá cuando coles mesmes delles tribus amenaciaben de cutio les fronteres del Rin y del Danubiu, nun yeren comparables col bien entamáu estáu sasánida, que se manifestó como un enemigu muncho más terrible de lo que los partos haber sío enxamás.

Persia, con un gran desenvolvimientu cultural y militar, convertir na némesis de Roma y siguió siéndolo mientres los sieglos siguientes. Roma atopó nel Imperiu sasánida una potencia similar a la suya, y los grandes reis de Ctesifonte vieron a Roma de forma asemeyada. Esto solo significó, una y bones les dos potencies taben sólidamente establecíes, que caúna d'elles buscó sobremanera debilitar a la otra tanto como fuera posible, oxetivu nel cual los intereses económicos desempeñaron un importante papel. Foi'l principiu d'una agarradiella continua que duró sieglos: solo col final de l'Antigüedá tardida y la cayida del Imperiu sasánida concluyó la secular rivalidá ente los dos imperios.

De siguío, amás de describir les operaciones militares, ufiértase tamién una visión xeneral de les situaciones polítiques nos conflictos respeutivos y de les sos resultaos. A esti respectu, va ser necesariu faer delles curties referencies a les respeutives circunstancies polítiques de Persia y Roma.

Ardashir I: L'empiezu de los enfrentamientos militares

Dempués de que Ardashir I, escontra 230, amenorgara a los sos enemigos internos, empecipió maniobres p'ampliar los sos dominios, lo que lu llevó a entrar en conflictu con Roma. El so primer ataque foi contra l'Armenia romana. La posesión d'esti territoriu fuera siempres, por causa de la so situación xeográfica y los sos recursos, motivu de disputa ente los romanos y los partos. Tamién los sasánidas tendríen, nos años futuros, un gran interés per Armenia, sobremanera hasta l'añu 428, periodu mientres el cual foi rexíu por una caña secundaria de la dinastía real parta de los arsácidas, quien víen a los sasánidas como usurpadores. Munchos arsácidas taben abellugaos n'Armenia y recibíen ayuda romana. Per otra parte, Ardashir deseyaba llexitimar el so mandatu reconstruyendo'l Imperiu aqueménida por cuenta de Roma y pallo tenía de faese con Armenia, poner fin a l'amenaza romana sobre Mesopotamia (qu'aprovechaben el caos producíu pol cambéu dinásticu pa estender la so influencia escontra l'este) ya invadir Siria y Asia Menor.^[1]

La ofensiva de Ardashir contra Armenia nun tuvo, sicasí, l'ésitu esperáu, nin tampoco l'ataque contra'l reinu de Hatra, en Mesopotamia, aliáu de Roma. L'emperador romanu Alexandru Severu preparar pa la guerra y entamó en 232 una contraofensiva contra la capital persa, Seleucia-Ctesifonte, qu'apenes llogró resultaos: una de los trés columnes del exércitu romanu foi aniquilada polos perses, y les otres dos tornaron ensin algamar apenes ésitos. Tampoco les lluches siguientes, que se desenvolvieron sobremanera en Mesopotamia, tuvieron resultaos decisives, polo qu'Alexandru Severu anuló les operaciones pa poder enfrentase a los xermanos nel Rhin. Tres la muerte del emperador, en 235, Ardashir entamó una nueva ofensiva. Esta vegada'l Gran Rei tuvo más ésitu: posiblemente en 236 les ciudaes d'importancia estratéxica de Carras y Nísibis cayeron en manes de los perses, y en 240 tamién la duramente apostada Hatra.

Los motivos de Ardashir p'atacar al Imperiu romanu siguen siendo aldericaos polos historiadores. Les fontes occidentales atribúin al Gran Rei la intención de restaurar l'antiguu Imperiu aqueménida,^[2] pero tien de tenese en cuenta que les fontes occidentales son por norma contraries a los perses. Sobre esto los testimonios que conocemos del propiu Ardashir nun refundien nenguna lluz, una y bones él solo se autodenominó "Rei de Reis de Yeren (Irán)", lo que nun ye n'absolutu una espresión esaxerada del conceutu que tenía de sigo mesmu. Ardashir podría dir a la guerra p'afirmar la so posición, probar la so aptitú como nuevu rei y llexitimar la so usurpación de facto del tronu. No fondero, la cuestión depende en gran midida de la interpretación que se faiga de les fontes esistentes.^[3]

La cayida de Hatra fizo que Roma anovara la so decisión d'atacar a los perses. Ardashir morrió en 241.^[4] El so fíu y herederu, Sapor, siguiría la guerra, na que infligiría a Roma una de les sos más ignominiosas derrotes.

Sapor I – Victoria sobre los trés emperadores

Sapor I ye consideráu xeneralmente como unu de los reis sasánidas más destacaos, y n'Irán l'alcordanza de les sos fazañes permanez inda. Nel interior del país destacó pol so tolerante política relixosa y les sos reformes na alministración del estáu, que la so centralización aumentó mientres el so gobiernu.

Dende'l puntu de vista militar, los sos ésitos nun fueron n'absolutu menores. Dirixó un total de tres campañes contra Roma, que la so cronoloxía precisa desconozse porque les fontes, abondo problemátiques, causaron dificultaes a los modernos historiadores. Amás, dacuando les fontes occidentales (grecorromanes), que nun son precisamente bien caudaloses, contradicen los rellatos de los mesmos sasánidas. Una fonte d'interés ye la conocida inscripción trillingüe (en persa mediu, partu y griegu) de Naqsh-e Rustam, denomada res gestae divi Saporis, una crónica de Sapor sobre la so victoria.^[5] Entá cuando tien de ponese ciertu cuidu a la d'evaluar estes fontes, na investigación actual el so conteníu considérase xeneralmente fiable. De manera distinta considérase, sicasí, a les fontes occidentales, como la bien pocu digna d'enfotu Historia Augusta, qu'apenes ufierta información fidedigna sobre'l desenvolvimientu de les campañes.^[6]

La primer campaña de Sapor desenvolver ente 242 y 244. Según la "Vida de los trés Gordianos", incluyida na Historia Augusta^[7] l'emperador Gordianu III salió d'Antioquía, una de les ciudaes más importantes del Imperiu, escontra l'este, pa dir al alcuentru del exércitu persa. Al pie de Resaina (nes cercaníes de Nísibis), los romanos vencieron al rei persa en 243. Según el citáu testu, los romanos consiguieron recuperar territorios que cayeren en poder de los perses. Poco dempués, el prefeutu del pretorio, Filipo l'Árabe, entamó una conxura contra Gordianu y facer asesinar (eso afirmen, siquier, les fontes occidentales, abondo tardíes). De los añales de los sasánidas deduzse, sicasí, una imaxe dafechu distinta: según ellos, Gordianu, que dempués de la batalla cerca de Resaina (que los documentos sasánidas callen) colara escontra Ctesifonte, foi derrotáu y muertu a empiezos del añu 244 cerca de Mesiche (a unos 40 quilómetros al oeste del actual Bagdag); de siguío Filipo foi alzáu a la dignidá imperial. Tampoco fontes bizantines posteriores (como Juan Zonaras) faen referencia a que Gordianu fora asesináu; ye posible que l'emperador morriera por cuenta de les firíes que-y fueron infligidas na batalla de Mesiche.^[8] Filipo l'Árabe viose forzáu, tres la muerte de Gordianu, a roblar un tratáu de paz con Sapor; aparentemente, la victoria romana de Besaina nun foi decisiva, anque los perses seique tuvieron que recular temporalmente. Globalmente considerada, la versión de Sapor ye más plausible.

Esti tratáu, al que solo se refieren delles fontes, yera bien favorable a los sasánidas: disponía pagos de Roma a Persia, según ciertes concesiones territoriales en Mesopotamia, anque siquier Roma caltenía los sofitu d'Armenia.^[9]

Anque Filipo foi honráu con nomatos triunfales como Persicus o Parthicus maximus, paez que los romanos sufrieron una doliosa derrota. Sapor inmortalizó el so trunfu en dellos relieves, y en 252 ó 253 recomenzó les sos operaciones militares contra Roma.^[10] El desenvolvimientu d'esta segunda espedición (l'asina llamada segunda agoge, que duraría hasta 256/57), puede reconstruyise sobremanera por aciu los añales de Sapor. Paez que'l nuevu emperador romanu, Decio, tenía poco interés en caltener una política amistosa con Persia, y por esi motivu opunxo resistencia a les intenciones expansionistas de los sasánidas n'Armenia. Esto foi consideráu por Sapor motivu suficiente pa dir de nuevu a la guerra. Conquistó Armenia per segunda vegada y, aprovechando los disturbios que siguieron a la muerte del emperador Decio, internar en Siria y Mesopotamia. Posiblemente na primavera del 253 Sapor coló col so exércitu a lo llargo del Éufrates, enfusándose en territoriu romanu, anque evitó les poderoses fortaleces romanes de Circesium y Dura Europos. Los sasánidas sufrieron, sicasí, una pequeña derrota cerca d'Emesa (non a manes d'una división del exércitu romanu, sinón d'una fuercia indíxena), lo que, sicasí, solo supúnxo-yos un llixeru revés. De siguío, les tropes de Sapor, que la so principal arma yeren los caballeros de caballería pesada, aniquilaron a un exércitu romanu d'unos 60 000 homes cerca de Barbalissos, xunto al Éufrates. Hierápolis, al norte de Barbalissos, y sobremanera Antioquía, fueron (mientres poco tiempu) conquistaes polos sasánidas.^[11] Los perses enfusáronse inclusive hasta Capadocia, y en 256 consiguieron tomar tamién la bien defendida fortaleza de Dura Europos, pero dempués Sapor retirar de nuevu. Sicasí, el Gran Rei adoptara entrín y non una decisión equivocada, al refugar una ufierta d'alianza del rei de la ciudá-oasis de Palmira, Septimio Odenato: Odenato aceptó entós contautar colos romanos, pa quien toa ayuda yera d'estimar.

La situación nes provincies orientales del Imperiu romanu yera tan crítica que l'emperador Valeriano, que llegara al poder nel añu 253, viose obligáu a movese personalmente a Oriente. Valeriano axuntó un gran exércitu y coló a combatir contra Sapor. A principios del branu de 256 enfrentar con él na batalla de Edesa, na que l'exércitu de Valeriano foi estrozáu. Por si esto fuera pocu, l'emperador cayó prisioneru de los perses nel intre de la batalla. La captura de Valeriano - un acontecimientu ensin precedentes y desaxeradamente ignominioso pa los romanos - foi recordáu nos añales de Sapor, al igual que nos relieves rupestres:

Na tercer campaña, cuando atacamos y sitiamos Carras y Edesa, coló contra nós l'emperador Valeriano, y diba con él una fuercia militar de 70 000 homes. Y de l'otru llau de Carras y de Edesa tuvo llugar una gran batalla ente l'emperador Valeriano y nós, y coyimos cautivu con nueses mesmes manes al emperador Valeriano y a los demás, los prefeutos del pretorio y senadores y oficiales, tolos que yeren xefes d'aquel exércitu, a toos prindamos coles manes y deportar a Persis.^[12]

Delles fontes occidentales narren que la captura del emperador foi consecuencia d'una traición del bandu de los perses, que prindaríen a Valeriano cuando se dirixía a una negociación;^[13] sicasí, otros autores acoten la esposición de Sapor.^[14] Valeriano acabó la so vida nel cautiverio, en Persia, al igual que los romanos sobrevivientes, quien, deportaos por Sapor a territoriu sasánida, fueron allugaos pol Gran Rei nuna ciudá apocayá construyida. Tres la batalla, Sapor ocupó delles ciudaes, y Antioquía foi per segunda vegada escalada.

Roma nun tenía capacidá d'ufiertar resistencia a los exércitos perses. Por esi motivu, la defensa de les provincies orientales del Imperiu recayó en Odenato de Palmira, que tuvo ciertu ésitu nel desempeñu d'esa xera y llogró vencer a les tropes perses nel so propiu territoriu (finales de 260) ya inclusive avanzar escontra Ctesifonte.

Esto duró unos venti años, hasta que Roma pudo llanzar una nueva ofensiva contra los perses.^[15] Sapor, otra manera, que se denominaba con arguyu "Rei d'Irán y de Non-Irán", demostrara que l'Imperiu sasánida yera un dignu rival pa Roma.

Sicasí, Sapor apenes pudo esfrutar de la so victoria, yá que dempués de 261 los perses bater en retirada ante Palmira. Nos años posteriores a 260 el monarca sasánida actuó a la defensiva frente a los sos enemigos occidentales (en 262, les tropes de Palmira llegaron inclusive a Ctesifonte), lo que puede tar tamién rellacionáu coles sos operaciones militares na frontera oriental, onde los kushán taben convirtiéndose nun gran problema.^[16] La resultancia foi que les ganancies territoriales de los sasánidas nel oeste fueron mínimes y les guerres supunxeron grandes perdes humanes del llau persa. A pesar de les grandes batalles ente 244 y 260, los perses nun pudieron llograr el que probablemente yera'l so principal oxetivu militar: un accesu al Mediterraneu.

La campaña romana de Diocleciano

Hasta la muerte de Sapor (escontra 272), ya inclusive dempués, reinó l'aselu nes fronteres ente Roma y Persia. Esto debió en parte a los disturbios nel Imperiu romanu, que solo s'aselaron col reináu d'Aureliano; amás, los reis sasánidas tuvieron abondo trabayu colos sos propios problemes internos, como l'apaición del maniqueísmu, que foi enérxicamente combatíu por Bahram I y Bahram II. Bahram II tuvo amás qu'enfrentase a una rebelión nes rexones orientales del so Imperiu. Los romanos, gobernaos entós pol emperador Caru, aprovecharon el momentu aparente ya invadieron Mesopotamia. Llegaron hasta la capital, Ctesifonte, que tuvieron a puntu de conquistar; sicasí, morrió entós Caru, lo que fizo que s'atayara la invasión.

Follis de Diocleciano. Fonte: CNG Coins.

Baxu Diocleciano, que xubió al poder en 284, l'alministración imperial foi fondamente reformada y reforzada (ver Tetrarquía) nun esfuerciu por responder a les consecuencies de la Crisis del sieglu III. Diocleciano decidió encargase tamién de caltener la seguridá de les fronteres orientales del Imperiu. En 287 empecipió negociaciones con Bahram II, que concluyeron nun tratáu de non agresión nes fronteres. Sicasí, esta solución sería solo provisional; en cuanto Diocleciano s'hubo encargáu de restablecer la paz nel interior del Imperiu, reforzando la seguridá de les fronteres frente a los xermanos y reprimiendo dellos llevantamientos locales, dirixó una vegada más la so atención escontra Persia. En 290 repunxo nel so tronu al rei d'Armenia Tirídates III, que fuera depuestu polos perses, colo qu'entró en conflictu colos intereses de los sasánidas. Narsés, rei de Persia dende 293, reaccionó por fin ante les maniobres romanes y atacó en 296 de nuevu Armenia, como viera faer al so padre, Sapor I. Diocleciano, ocupáu en reprimir una revuelta n'Exiptu, encamentó a Galerio, la so césar la misión de repeler l'ataque persa. Galerio foi severamente derrotáu polos perses en dalgún llugar ente Calínicos y Carras, en Mesopotamia, hacia l'añu 297 (hai discutinios tocantes a la cronoloxía precisa del sucesu).

Diocleciano coló apresuradamente dende Exiptu escontra Siria y, presumiblemente bastante disgustáu pola derrota del so césar, obligó a Galerio, que vistía los mantu púrpura, a correr una milla delantre de la so carruaxe^[17] En 298, o quiciabes en 299, los romanos tomaron de nuevu la ofensiva. Galerio invadió Armenia, onde'l terrén nun dexaba l'esplegue eficaz de los tarrecibles caballeros de caballería pesada perses, en cuantes que Diocleciano entraba en Mesopotamia. Na ciudá armenia de Satala, Narsés sufrió una seria derrota a manes de Galerio, quien lo atacó por sorpresa.^[18] Hasta l'harén de Narsés cayó en poder de los romanos, colo que'l Gran Rei, esmolecíu polos sos familiares, viose obligáu a pidir la paz. Na llamada Paz de Nisibis, en 298 (dellos autores aisllaos defenden la fecha de 299), alcordar en dicha llocalidá que los sasánidas dexaren cinco provincies al oeste del Tigris, según el norte de Mesopotamia, cola ciudá de Nísibis, notable pol so valor estratéxicu y económicu, y que foi escoyida como l'únicu llugar nel que se dexaría los comerciu ente les dos potencies.^[19]

La victoria de Diocleciano supunxo pa Roma la ganancia d'un enorme prestíu. Per parte persa, dalgunos de los términos del tratáu, como la entrega de Nísibis y, sobremanera, l'ampliación del poder de Roma hasta la marxe izquierda del Tigris, fueron percibíos como una humildación. El representante persa afirmara ante Galerio que Persia y Roma yeren los dos mayores potencies del mundu, y que nun yera necesariu que caúna d'elles trabayara pa l'aniquilación de la otra. Por ello, los romanos nun teníen de tentar la suerte. Galerio se enfureció y recordó la muerte en cautiverio del emperador Valeriano (vide. supra).^[20] Yá que, a lo último, l'alcuerdu contribuyiría a atenuar les permanentes tiranteces ente dambes potencies, pudo escaecer la pasada falta. Dellos historiadores calificaron de moderaes les condiciones impuestes polos romanos, yá qu'en principiu Galerio podría esixir más; sicasí, esta apreciación nun tien en cuenta que l'alcuerdu foi consideráu humillante polos perses. L'empiezu de nuevos conflictos yera solo cuestión de tiempu.

Roma y Persia na dómina de Constantino'l Grande: efeutos del xiru constantiniano

Diocleciano abdicó voluntariamente de la so dignidá imperial en 305. El sistema de gobiernu de la Tetrarquía, creáu por él, que prevía la esistencia de dos emperadores de rangu cimeru (augustos) y dos de rangu inferior (césares), sumiría sicasí antes de la so muerte. En 306, Constantino, fíu del apocayá fináu augusto Constancio I, foi proclamáu emperador en Britania poles tropes, contra lo axustao pol réxime de la Tetrarquía. Hasta 312 controló la parte occidental del Imperiu, y tomó una decisión en política relixosa de gran importancia pa la historia universal: conceder privilexos a una relixón hasta faía pocu escorrida por Roma, el cristianismu. Pal añu 324, Constantino consiguiera vencer a los sos postreros rivales y convirtiérase nel únicu señor de tol Imperiu romanu.^[21]

L'asina llamáu Giro Constantiniano, esto ye, la so política en favor del cristianismu, tuvo tamién consecuencies pa les rellaciones romanu-perses. En 309, Sapor II, que yera inda un neñu de pechu, foi alzáu al tronu de Persia. Esto causó una crisis nel Imperiu sasánida. Solo a mediaos de la década de 330 pudo Sapor tomar personalmente les riendes del poder y revelase como un notable gobernante. El desenvolvimientu de los acontecimientos nel Imperiu romanu debió de fadiar al Gran Rei, munchos de que los sos súbditos yeren cristianos, especialmente en Mesopotamia. Hasta entós, Sapor pudiera tar seguru de la llealtá de los sos súbditos d'esta relixón, yá que nel Imperiu romanu escorrer a los cristianos, pero agora tarrecía que collaboraren col emperador de Roma, que yera consideráu un benefactor de los cristianos y fundara la so autoridá imperial nes idees del cristianismu. Constantino espresara'l so nuevu puntu de vista nuna carta a Sapor.^[22] Agora, cuando tamién Armenia y la Iberia caucásica convirtiérense al cristianismu, Sapor sintióse amenaciáu, y la so perceición nun yera del tou equivocada. Concentró tropes en Mesopotamia pa forzar violentamente la revisión de les clauses de la Paz de Nísibis, ya invadió Armenia, onde impunxo nel tronu a un rei títere. En vista d'ello, Constantino unvió al so fíu Constancio a Antioquía y al so sobrín Hanibaliano a Asia Menor. En 336 fueron intercambiaes llegaciones, pero nun se consiguió un alcuerdu, asina que Constantino disponer a engardir contra'l rei de Persia.^[23]

Los planes de Constantino en casu de victoria nun tán claros. Hanibaliano tenía de convertise en rei d'Armenia como veceru de Roma, col títulu de rex regum et Ponticarum gentium; pero quiciabes Constantino proyeutaba tamién apoderase del Imperiu sasánida en tola so estensión y faer d'él tamién un estáu veceru de Roma. Independientemente de cuálos fueren les intenciones que Constantino tenía en mente (y d'hasta qué puntu yeren facederos), la so muerte'l 22 de mayu de 337 fixo superflues toes eses considerancies, una y bones la proyeutada guerra persa nun se llevó finalmente a efeutu. Tres la muerte de Constantino, los sos fíos viéronse envolubraos nuna cruenta llucha pol poder que duró dellos años y a que'l so términu salió victoriosu Constancio II. Mientres tol tiempu que duró'l so reináu, tendría qu'esmolecese sobremanera por otru rival: Sapor II, que tres la muerte de Constantino volviera a entamar les operaciones militares y diba tener a Roma ensin aliendu mientres décades.

Guerra ente «hermanos»: Constancio II y Sapor II

Sapor II aprovechó los disturbios que nel Imperiu romanu siguieron a la muerte de Constantino, ya invadió la Mesopotamia romana. El so oxetivu yera recuperar la ciudá de Nísibis, pero fracasó nel so primer asediu de la ciudá nel añu 337 o 338 (siguiríen dos asedios más, en 346 y 350). Simultáneamente, el Gran Rei intervieno n'Armenia. Una midida de política interior foi la persecución de los cristianos en Persia, por razones polítiques más que relixoses. En 338 Constancio II, d'equí p'arriba emperador del Imperiu romanu d'Oriente, coló contra Sapor.^[24]

Aparentemente, Constancio intentó evitar l'enfrentamientu en campu abierto. La so intención yera más bien que los ataques de Sapor estrellar contra l'aniellu de fortificaciones que defendíen les provincies orientales del Imperiu romanu. El sistema de fortificaciones romanu basar na posesión d'importantes ciudaes estratéxiques, qu'abastecíen de cebera a les fortaleces circundantes.^[25] Nísibis yera una pieza clave d'esti sistema, lo qu'esplica los repitíos (ya infructuosos) esfuercios de Sapor por conquistala.^[26] A lo menos nuna ocasión los romanos atacaron tamién el territoriu persa.

En 344, dambos exércitos enfrentáronse cerca de Singara. Paecía que la victoria diba ser para Constancio, quien emplegó la caballería pesada a imitación de los perses, cuando los sos indisciplinaos soldaos bastiar contra l'enemigu y fueron vencíos. Sicasí tamién un príncipe persa cayó na batalla.^[27]

Esta derrota tuvo de reforzar l'enfotu del emperador nes táctiques defensives como les más fayadices. A esti respectu, tien de tenese en cuenta que Constancio solo cuntaba con una parte de too l'exércitu romanu; el restu yera reclamáu polos sos dos hermanos (dende la muerte de Constancio II en 340 solo por Constante) n'Occidente, y permanecía polo tanto fora del so algame. Pero tamién Sapor tenía problemes que resolver: los chionites, bárbaros procedentes de les estepes d'Asia Central, invadieron el so Imperiu pel este. Dicha invasión foi la causa d'una tregua que duró dellos años y que foi aprovechada por Constancio, ente la muerte del so hermanu y l'añu 353, p'afitar el so dominiu sobre la totalidá del Imperiu.

En 358 celebráronse negociaciones ente Constancio y Sapor. Conozse abondo bien la so conteníu gracies al historiador Amiano Marcelino. Amiano, que participó como oficial nes batalles que siguieron, compunxo escontra'l final del sieglu IV el so Res Gestae, la postrera gran obra d'historia llatina de l'Antigüedá, que contién una descripción detallao y fiable de la última guerra persa de Constancio, según una notable crónica de les negociaciones:

Yo, Rei de Reyes, Sapor, Compañeru de les Estrelles, Hermanu del Sol y de la Lluna, deséu a Constancio César, el mio hermanu, tou bien .

Respuesta del emperador romanu: Yo, vencedor por agua y per tierra, Constancio, siempres divín Augusto, deséu al mio hermanu, el rei Sapor, tou bien.^[28]

Sapor esixó nuna carta al emperador romanu qu'arrenunciara a gran parte de Mesopotamia, al igual qu'a Armenia, onde se volviera a imponer el partíu prorromano. Constancio nun taba n'absolutu dispuestu a dexar territoriu romanu. Finalmente, esto significó que se volviera al campu de batalla. Anque l'intercambiu de cortesíes dexó daqué claro: a pesar de que Roma y Persia llucharen enconadamente, nel pensamientu de dambes taba asitiada en principiu la idea d'una cierta igualdá ente los imperios. Yeren enemigos, pero sicasí respetábense l'unu al otru. Anque, verdaderamente, esto nun torgar a Sapor recomenzar les sos operaciones nel añu 359.^[29]

Sapor, en que'l so séquitu había agora tropes auxiliares chionitas, había sicasí aprendíu de les últimes guerres: un ataque direutu a les fortaleces de la Mesopotamia romana tenía escases posibilidaes d'ésitu. Asina que les arrodió col so exércitu (supuestamente de cien mil homes) y acometió el sitiu de Amida. Tenía que conquistar la fortaleza, yá que ellí atopábense a lo menos siete legión con tropes auxiliares, qu'en casu contrariu podíen da-y munchos problemes. Sicasí, l'asediu resultó más difícil de lo esperao: la fortaleza cayó solo al cabu de 73 díes, nel intre de los cualos Sapor tuvo que llamentar numberoses perdes.^[30] Nos años siguientes, Sapor consiguió tamién conquistar les ciudaes de Singara y Bezabde. Los sos ataques posteriores nun tuvieron nengún ésitu, asina qu'en 360 Sapor retiróse, quiciabes tamién influyíu por un oráculu desfavorable.

Constancio pudo alendar solliviáu; sabía tamién, sicasí, que l'amenaza nun sumiera. Por ello llamó de Galia al so pariente Xulianu, quien dende 355 desempeñaba'l cargu de césar, por que traxera tropes de refrescu. Cuando dicha orde llegó al so destín les tropes de Galia refugaron obedecer y aclamaron a Xulianu como nuevu emperador. Esiste'l barruntu, non del tou infundada, de que la supuestamente bonal aclamación como emperador de Xulianu, que nunca tuviera en bones rellaciones con Constancio, pudo ser en realidá un ardid del primeru.^[31] Xulianu preparar pa enfrentase a Constancio nuna guerra civil, que s'evitó sicasí al morrer Constancio II, en Cilicia, el 3 de payares de 361.

La campaña contra Persia de Xulianu: una aventura que terminó en catástrofe

Xulianu convertir en socesor de Constancio y bien llueu abandonó la relixón cristiana, a la que Constancio sofitara con fuercia, en favor del cultu a los antiguos dioses paganos. Foi darréu conocíu pol nomatu de «Xulianu l'Apóstata» polos sos detractores cristianos, anque'l so yá anacrónicu proyeutu contra los cristianos nun tuvo nengún ésitu. Xulianu tenía otru proyeutu más: deseyaba entamar una campaña en Persia y esaniciar cualquier tipu d'amenaza que proviniera de los sasánidas. Con esti oxetivu, viaxó a Antioquía nel branu de 362 pa preparar la operación. Al contrariu que Constancio, tenía a toles tropes del Imperiu sol so mandu.

Foi delles vegaes aldericáu polos historiadores cuálos fueron los motivos qu'impulsaron a Xulianu a entamar la so campaña de Persia. Ello ye que nun esistía una verdadera necesidá de llevar a cabu una ofensiva asemeyada: los perses deseyaben, inclusive, entablar negociaciones con Xulianu, lo qu'esti refugó.^[32] Un argumentu frecuentemente aducíu ye'l de que Xulianu tenía la intención d'emular a Alexandru Magnu. Ello ye que Amiano faise ecu d'esti motivu,^[33] yá que, de toes formes, pa cualquier xeneral que partiera contra Persia, Alexandru yera un modelu inevitable.^[34]

Pero Xulianu pudo tamién tener en cuenta una razón muncho más práutica: la necesidá d'asegurar la unidá del exércitu. Ésta nun taba por completu garantizada, una y bones los soldaos del exércitu de Galia y les tropes d'Oriente tuvieren a puntu d'enfrentase nuna guerra civil. Munchos de los oficiales dirixentes del exércitu de Galia, como por casu Dagalaifus o Nevitta, yeren paganos, en cuantes que la mayoría de los oficiales d'Oriente profesaben el cristianismu. Especulóse tamién alrodiu d'hasta qué puntu los oficiales del exércitu oriental, que resumides cuentes yá teníen esperiencia nos combates contra los perses, calteníen una posición escéptica ante la idea d'una nueva guerra ofensiva. L'ardor guerrero de Xulianu nun yera seya que non compartíu por tolos sos homes. Asina lo demuestren les execuciones d'oficiales y l'abrasáu de cuerpos d'exércitu completos que se vio obligáu a realizar mientres el posterior desenvolvimientu de la so campaña.^[35]

Sía que non, Xulianu salió de Antioquía en direición esti'l 5 de marzu de 363. Avera del númberu de les sos tropes les fontes apurren informaciones contradictories. Ye considerada xeneralmente una de les mayores operaciones militares de l'Antigüedá tardida (vide infra).^[36] L'emperador encamentara al rei d'Armenia que-y aidara con provisiones y tropes auxiliares. En Hierápolis estableció tamién contautu colos árabes. De siguío coló escontra'l sur siguiendo'l cursu del ríu Éufrates. Nel so séquitu viaxaba tamién Hormisdas, miembru de la familia real persa, que faía yá tiempu escapara a Roma y sirvía a Xulianu como conseyeru y eventual pretendiente al tronu.

Nes cróniques d'Amiano Marcelino (llibros 23-25), hai una narración detallao y fiable del desenvolvimientu de la espedición. Amiano infórmanos tamién de les males figuraciones que importunaron al emperador cuando fixo una parada en Carras, llugar de la famosa derrota de Gruesu en 53 e.C. ^[37] Xulianu unvió una parte del so exércitu (según Zósimo, qu'escribió hacia l'añu 500 una historia de Roma filu-pagana, estes fuercies yeren d'unos 18 000 homes, anque seique fueren más) sol mandu del so pariente Procopio y del magister militum Sebastiano, p'ayudar a defender al rei d'Armenia, Arsaces, y actuar nel norte de Mesopotamia, en cuantes que él, col gruesu del exércitu, d'unos 65 000 homes, siguía la so marcha escontra Ctesifonte.^[38] A lo llargo de la so campaña, Xulianu conquistó numberoses ciudaes y fortaleces enemigues. L'emperador debió sicasí sentise abondo intranquilu, yá que nun se vía nin rastru del exércitu sasánida. Los perses llindar a atrabancar la marcha del exércitu romanu con pequeños ataques y a enzancar el so accesu a la cebera.

A finales de mayu de 363, l'exércitu romanu llegó por fin ante la capital persa, Ctesifonte. Los oficiales entendieron aína qu'apoderase de la ciudá riquiría un llargu asediu, pal que nun taben bien preparaos. En cualquier momentu podía presentase Sapor al frente del gruesu del so exércitu. Xulianu tomó entós una decisión que tendría graves consecuencies: por cuenta de que a los romanos faltábalos la maquinaria pa un asediu que-yos dexara conquistar Ctesifonte nun tiempu razonable y a que, per otra parte, nun podíen volver a casa pola mesma ruta —agora pagábase'l fechu de que los romanos dedicárense al pillaje nel camín d'ida y que los perses realizaren una política de tierra quemada—, quixo esviase escontra l'interior p'axuntase col exércitu romanu que dexara nel norte de Mesopotamia. Si Sapor escorríalu, siempres podría destruyilo y nun correría peligru de trate zarráu ente l'exércitu persa y la fortaleza de Ctesifonte. Esti plan nun convencía a los oficiales romanos, pero l'emperador tenía la última pallabra, asina que a empiezos de xunu llevantaron el campamentu y punxéronse en marcha escontra l'interior. Tamién se dio orde d'amburar la flota que siguiera al exércitu a lo llargo del ríu por que nun atrabancara la so marcha, lo que s'amosaría más tarde como un grave error de Xulianu, yá que con ello travesar el ríu quedaba refugáu. Amiano describe con insistencia les fatigues de la retirada, que fueron enzancaes poles altes temperatures, los mosquitos y la escasez de cebera. La moral de les tropes llegara al so puntu más baxu.^[39]

Mientres la retirada, presentóse'l gruesu del exércitu persa, que terminara por axuntase. Na batalla de Maranga los romanos fueron inda capaces d'aguantar la so acometida; sicasí, el 26 de xunu, Xulianu morrió, por cuenta de una firida infligida na batalla. En vista d'ello, tres un llargu alderique, una representación de los oficiales del exércitu escoyó al mozu oficial de la guardia Joviano como nuevu emperador. El tiempu apremiaba, yá que el suministru del exércitu faíase cada vez más difícil, de la que los perses intensificaben los sos ataques. L'exércitu romanu corría los peligru de ser dafechu destruyíu. Inesperadamente, Sapor II aportó a axustar: evidentemente deseyaba aprovechar el momentu aparente. Pela vía de les negociaciones consiguió lo que na guerra nun fuera capaz de llograr. Los romanos, obligaos pol tratáu robláu en 363, vencieron a los perses Nísibis, Singara, el territoriu al otru llau del ríu Tigris y quince fortaleces. Les conquistes de Diocleciano (vide. supra) retornaron de nuevu a manes de los perses, colo que Sapor vio llográu'l so oxetivu. Pa los romanos, el tratáu representó una paz deshonrosa. Sobremanera, perdieron Nísibis, que yera una pilastra fundamental del so sistema defensivu. Volver a les fronteres anteriores a 298. L'abandonu del territoriu romanu foi una situación bastante escepcional —polo xeneral llevar a cabu como muncho de facto, pero non de iure—. Sicasí, nel futuru demostraríase que les dos potencies nun diben ser capaces d'afaese a les nueves fronteres.

La guerra persa de Xulianu terminara nuna catástrofe. Obviamente, l'emperador calculara de forma dafechu equivocada les circunstancies xeográficu y climáticu nel Imperiu persa y, arriendes d'ello, dexárase abasnar a decisiones pocu prudentes. Persia nun yera Galia, onde Xulianu había alcanzáu grandes ésitos militares, y la caballería pesada de los sasánidas yera un adversariu dafechu distintu de los alamanes. Anque les rellaciones ente Roma y Persia fueron más distendíes nos años siguientes y entraron nuna fase de coesistencia pacífica, los romanos nunca pudieron escaecer les deshonrosas condiciones del tratáu de 363. En toles guerres siguientes, la recuperación de Nísibis sería l'oxetivu prioritariu.

Paz con interrupciones: les guerres del sieglu V

Mientres el reináu de Valente, herederu de Xulianu, a partir de los años 369/70, tuvieron llugar de nuevu guerres n'Armenia, nes cualos Sapor II intentó faer prevalecer la supremacía persa. Un exércitu romanu invadió Armenia y repunxo nel tronu al antiguu rei Pap. Nos años siguientes, menguó la intensidá de les operaciones militares. Esto debió, per un sitiu, a que Valente viose obligáu a combatir tamién a los godos (combatiendo contra ellos morrería en 378 na batalla d'Adrianópolis); por otru, a qu'a la muerte de Sapor, asocedida en 379, los sos herederos inmediatos gobernaron mientres poco tiempu. Hacia l'añu 400, reinaba ente Roma y Persia una pocu habitual concordia. La razón principal yera que'l "problema armeniu" fuera resueltu de forma temporal. Mientres el reináu de Teodosio I (de xuru en 387^[40]) llegárase a un alcuerdu, pol cual Persia quedar cola mayor parte d'Armenia (que se llamó d'equí p'arriba Armenia persa), en cuantes que Roma conformar con cerca d'un quintu del territoriu. L'alcuerdu atayó la cuestión de les fronteres, lo que foi beneficiosu tamién pa Roma.

Les rellaciones billaterales paecieron tan bones dende l'añu 400 que l'historiador romanu Procopio de Cesarea rellataba, yá nel sieglu VI, una anéudota según la cual l'emperador d'Oriente Arcadio habría supuestamente confiáu nel so llechu de muerte al so fíu menor, Teodosio II, a la proteición del Gran Rei persa Yazdegerd I.^[41] L'historiador de la Ilesia Sócrates Escolásticu, una fonte d'información nada despreciable sobre'l sieglu V, describe a Yazdegerd como un monarca tolerante colos cristianos.^[42] La tolerante política relixosa de Yazdegerd tuvo ensin dulda un papel importante nes bones rellaciones ente los dos grandes potencies; amás, hasta 414, dirixó la política de Constantinopla el prefeutu del pretorio Antemio, que s'esforció por caltener bones rellaciones con Persia.

Aun así, en 420/21 españó una nueva guerra ente l'Imperiu romanu d'Oriente y Persia. La principal razón foi la persecución a los cristianos nel Imperiu sasánida: los cristianos autóctonos empecipiaren una amplia misión evanxelizadora, lo cual cafiaba a los sacerdotes zoroastristas. Amás, asocedió qu'un templu del fueu zoroástrico foi destruyíu y l'obispu responsable negar a reconstruyilo, polo cual el davezu tolerante Yazdegerd I viose obligáu a intervenir. Numberosos cristianos abellugar en territoriu romanu, onde l'emperador Teodosio II ufiertó-yos amparu. Yazdegerd finó a finales de 420; na llucha pol poder que siguió a la so muerte terminó per imponer se'l so fíu Bahram V, que siguió la guerra. Bahram, una de les personalidaes más misterioses qu'ocuparon el tronu sasánida, dirixó al exércitu persa contra la fortaleza romana de Teodosiópolis, n'Armenia, pero'l so ataque fracasó. Pero con ayuda de los sos aliaos árabes, los lakhmidas, llogró llevantar el sitiu romanu de Nísibis. Dempués los árabes fueron severamente derrotaos cuando intentaron conquistar Antioquía. Los romanos fueron capaces d'aguantar, ya inclusive el magister militum romanu (xefe del exércitu, l'oficial de rangu cimeru nel exércitu romanu) Areobindo mató, supuestamente, a un xeneral persa en duelu singular, y los romanos vencieron a la guardia sasánida conocida como "Los Inmortales". En xunto, les lluches terminaron ensin un resultáu clara. En 422 les dos potencies roblaron un nuevu tratáu de paz, nel que dambes se comprometieron a dexar el llibre cultu d'otres relixones. Amás, los romanos tuvieron que pagar subsidios a los perses en cuenta de caltener la seguridá n'El Cáucasu contra los hunos, a quien dambos bandos consideraben enemigos.^[43]

En 440/441, l'herederu de Bahram, Yazdegerd II rompió'l tratáu, posiblemente por causa de la demoranza nel prometíu pagu añal, ya invadió el territoriu romanu, onde s'enfrentó col magister militum Anatolio. Nesti contestu nun tuvieron lugar operaciones militares de valumbu, una y bones los romanos amosáronse dispuestos a pagar altes sumes de dineru pa volver al anterior statu quo y Yazdegerd II tenía ante sí l'amenaza de los heftalitas na so frontera nororiental. Nel tratáu de 442 establecióse que nengún de los dos bandos edificaría nenguna fortaleza na frontera común.^[44] Estos dos guerres fueron más bien episodios aisllaos nes sorprendentes rellaciones amistoses ente Roma y Persia mientres el sieglu V.^[45] El sieglu VI y los empiezos del sieglu VII, otra manera, taríen marcaos por un permanente estáu de guerra, hasta'l puntu de que'l conflictu que se declararía en 603 llevaría a dambes potencies en cantu de la destrucción.

El sieglu VI

Les guerres de Kavadh I

La llarga dómina d'harmonía del sieglu V llegó al so fin nel añu 502, cuando'l Gran Rei persa Kavadh I atacó'l territoriu romanu.^[46] Considérase que la causa principal de l'acción bélica de Kavadh foi la tirante situación interior que vivía l'Imperiu sasánida. Kavadh tuviera qu'imponese a poderosos contrincantes, y solo llograra caltenese nel tronu gracies a l'ayuda de los heftalites, una y bones la secta revolucionaria de los mazdaquitas taba causando trestornos. Según la crónica de Josué'l Estilita, que rellata refechamente la guerra, Kavadh esixera dineru al emperador d'Oriente Anastasio I, a lo que l'emperador nun aportara.^[47] Kavadh atacó na seronda de 502, conquistó Teodosiópolis, n'Armenia, y empecipió l'asediu d'Amida, que cayó en xineru de 503.

L'emperador Anastasio, que deseyaba resolver rápido'l conflictu, unvió en 503 contra los perses un exércitu de 52 000 homes, enorme pa los patrones de l'Antigüedá tardida.^[48] Como les tropes romanes escarecíen d'un mandu únicu, nun tuvieron ésitu: un exércitu de solu 12 000 homes foi ganáu en Mesopotamia, ente que'l segundu, de 40 000, foi refugáu cerca de Amida. La ciudá romana d'Edesa foi de siguío sitiada ensin ésitu por Kavadh. Tres esti seriu revés, Anastasio designó a un nuevu comandante en xefe pa la frontera oriental: el magister officiorum ilirio Celer. Celer invadió'l territoriu d'Arzanene, coles mesmes qu'un segundu exércitu romanu afaraba l'Armenia persa. En 505 llogró inclusive recuperar Amida. En 505/506, Kavadh, que tenía de faer frente a los hunos na parte oriental del so imperiu, robló un armisticiu col emperador, que la so duración yera en principiu pa siete años, pero que se caltuvo mientres dos décades. Les operaciones militares en Mesopotamia fixeron entender a los romanos que la posesión de la poderosa fortaleza de Nísibis daba a los perses una gran ventaya. Por ello, l'emperador ordenó la construcción d'una fortaleza similar en Dara-Anastasiopolis, lo cual, en concencia, prestó pocu a los perses (los romanos infringieron con esta construcción el tratáu de 442) y foi quiciabes un motivu pa la guerra qu'españaría en 526.

La segunda guerra de Kavadh contra l'Imperiu d'Oriente debióse sobremanera a los enfrentamientos ente les dos potencies nel área d'El Cáucasu. Ellí atopábase'l pequeñu reinu de Lázica, acobiciáu por Constantinopla, entós gobernada pol emperador Justino I, lo cual tocaba de forma sensible la esfera d'intereses de Persia.

Los romanos considerábense los proteutores de los cristianos na Iberia persa. El rei de Lazika, Tzath, viaxó en 521/22 a Constantinopla, y ellí foi bautizáu y casóse con una cristiana, lo que foi xustamente interpretáu polos perses como señal d'una alianza con Constantinopla. Como entós los perses intentaron convertir al zoroastrismu a los habitantes d'Iberia, el rei d'esti territoriu, Gurgenes, pidió ayuda al emperador Justino. Esto causó una nueva guerra qu'afectó sobremanera a la rexón del Cáucasu, según a la zona fronteriza de Mesopotamia. La guerra enllargar hasta dempués de la muerte de Justino, que tuvo llugar en 527.

El socesor de Justino, el so sobrín y protexíu Xustinianu I, foi unu de los más destacaos gobernantes de l'Antigüedá tardida, capaz de devolver al Imperiu d'Oriente la so pasada rellumanza, entá cuando fora al eleváu costu de llargues guerres en dellos frentes. Sobre la "guerra persa" de Xustinianu, disponemos d'una fonte de gran interés: la Historia de les guerres de Procopio, a les qu'hai qu'añader los escritos d'Agatías.^[49] Los xenerales de Xustinianu, Sittas y Belisario, actuaron con gran eficacia. Belisario venció a los perses escontra 530 na batalla de Dara, en Mesopotamia, pero foi derrotáu años dempués en Calínicos; Sittas foi nomáu magister militum p'Armenia (un cargu nuevu, que demuestra la importancia adquirida por dichu territoriu) y actuó ellí con gran habilidá. Amás, Xustinianu llogró consolidar l'alianza colos gasánides establecida mientres el reináu d'Anastasio, pero nengún contendente consiguió una ventaya sobre l'otru.

En 531 morrió Kavadh, quien, esi mesmu añu, igual qu'antes, en 529, movilizara a los sos aliaos árabes contra los romanos. Asocedió a Kavadh el so fíu favoritu, Cosroes, tamién llamáu Husrav o Chosrau.^[50]

Xustinianu y Cosroes concluyeron en 532 la llamada "Paz Duradera", pola cual Constantinopla comprometer a pagar a Persia la elevada cantidá de 11 000 llibres d'oru, nun solu pagu. A cambéu, la sede del magister militum per Orientem, responsable de la defensa de les fronteres orientales de Roma, treslladar de Dara a Constancia, y les fortaleces que fueren tomaes por una y otra potencia nes guerres precedentes fueron de nuevu trocaes.^[51] Xustinianu aprovechó la paz n'Oriente pa intervenir n'Occidente, onde, nos años siguientes, Belisario destruyó'l reinu vándalu del norte d'África, ya invadió la Italia ostrogoda. Poner de manifiestu lo falsa que yera en realidá la paz nes fronteres orientales del Imperiu cuando Cosroes rompió'l tratáu de paz ya invadió Siria con un gran exércitu.

Cosroes I Anushirvan – L'Imperiu romanu d'Oriente a la defensiva

Cosroes I foi unu de los más notables monarques qu'ocuparon el tronu de Ctesifonte. Demostró ser un gran adversariu pa Xustinianu y foi coles mesmes un monarca comenenciudu pola filosofía y l'arte y un estratega ensin escupulicios. En munchos aspeutos, llevó al Imperiu sasánida al so apoxéu. Ordenó la traducción de delles obres griegues ya indies al persa mediu. Respetáu polos sos adversarios, ganóse'l nomatu de Anushirvan ("d'espíritu inmortal"). Ganó a la secta de los mazdaquitas y llevó a cabu reformes nel exércitu y na política interior, qu'afirmaron el poder real y menguaron el de la nobleza. Estes reformes aseguráron-y ingresos cimeres y fixeron posible la so política expansionista.

En 540, Cosroes I vio llegáu'l momentu oportunu p'atacar al Imperiu romanu d'Oriente. Sirviéronlu como sida los problemes ensin resolver ente los árabes vasallos de Constantinopla y los subordinaos a Persia, los gasánidas y los lajmidas, respeutivamente; quiciabes influyó tamién la ufierta d'alianza que-y foi fecha polos godos. En primavera, Cosroes internar en Siria con un enorme exércitu.^[52] El so exércitu travesó'l Éufrates al altor de Kirkesion, y, de siguío, avanzó escontra Antioquía. Xustinianu unvió a Antioquía al so pariente Xermanu, un xeneral competente, por qu'entamara la defensa de les ciudaes principales. Pero Xermanu solo tenía a la so disposición la risible cifra de 300 homes. N'inspeccionando les instalaciones defensives de la ciudá, decidió, según Procopio, que yera absurdu intentar defendela, yá que nun llegaren los refuerzos prometíos. Por ello, abandonó la ciudá, de la que Cosroes, nel so camín escontra Antioquía, consiguía por forzar fondos de delles ciudaes romanes cola amenaza d'un asediu persa. Otres ciudaes fueron atacaes porque nun pudieron axuntar la suma riquida, como Beroia, que foi tomada y escalada. La población de la ciudá de Sura foi deportada y parcialmente masacrada.

En Antioquía, el representante imperial prohibió taxativamente cualquier pagu a los perses, polo que la ciudá foi sitiada y finalmente conquistada. El Gran Rei llogró un ricu botín, y ordenó que los sobrevivientes fueren deportaos a Persia y depués confinaos, coles mesmes que se rompíen les negociaciones ente romanos y perses ensin llegar a un alcuerdu. Cosroes apoderóse tamién del puertu de Antioquía, Seleucia, onde se dio un bañu ritual nel mar y ordenó faer un sacrificiu al dios Sol.^[53] De siguío tornó a Persia, dempués de fracasar nel asediu de la ciudá de Daras.

La cayida de Antioquía causó una fonda impresión a los romanos. Agora pagábase'l fechu de que les tropes de Xustinianu moviérense a Italia pa combatir a los godos. D'equí p'arriba, l'Imperiu romanu d'Oriente tendría de fechu que combatir en dos frentes. Sicasí, l'emperador reaccionó resueltamente ante amenácialo persa. Unvió a Belisario a Oriente, al alcuentru del peligru, y treslladáronse fuertes unidaes militares a la frontera oriental, onde s'atopaba un exércitu romanu con una fuercia averada d'ente 15 000 y 30 000 homes. En 541 los perses atacaron Lazika, onde combatieron sobremanera nel territoriu de la destacada ciudá de Petra, a veres del Mar Negru. El rei de Lazika, Gubazes, llamara a los perses, aparentemente inquietu pola presencia militar romana nel so país. Poco dempués, sicasí, buscó de nuevu sofitu nos romanos. Esi mesmu añu fracasó una tentativa de Belisario de recuperar Nísibis. En 542 Cosroes invadió de nuevu'l territoriu romanu, pero Belisario llogró poner en peligru la so retirada, polo que'l persa atayó la so campaña, non ensin antes apoderase de Calínicos. Sicasí, polo pronto, salvóse, siquier, la siempres amenazada Edesa. Amás, esi mesmu añu desencadenóse la conocida como "Peste de Xustinianu", qu'afectó duramente a los perses. Poco dempués, Belisario foi llamáu a Constantinopla, y reemplazáu pol xeneral Martino.

Les operaciones militares que siguieron tuvieron marcaes por ataques y contraataques. En 543 los romanos atacaron l'Armenia persa, onde sufrieron una severa derrota cerca de Anglon; al añu siguiente (o inda en 543), Cosroes invadió de nuevu Mesopotamia y sitió de nuevu Edesa. Edesa tenía, sobremanera, un gran significáu simbólicu, yá que ellí atopábase'l Mandylion, una tela que según la tradición reproducía la cara de Cristu. L'asediu fracasó. Poco dempués empecipiáronse negociaciones, que'l so resultancia foi un armisticiu; Xustinianu, que precisaba tener llibertá de movimientos n'Occidente, pagó por él un altu preciu.^[54] Nel tratáu nun se trató explícitamente la cuestión de Lazika, yá que Cosroes nun taba dispuestu a arrenunciar fácilmente a les sos pretensiones sobre dichu reinu. En 548 recomenzaron los combates, que se resolvieron en 551 con una nueva tregua, que Xustinianu debió de nuevu sufragar. Una vegada más, Lazika nun se mentó nel tratáu. Anque los romanos quedaron llibres d'invasiones perses mientres el restu del reináu de Xustinianu, la guerra siguió en Lazika.^[55] En principiu foi bien pa los romanos, una y bones les tropes del Gran Rei fueron refugaes. En 556 los perses, tres importantes derrotes, fueron casi dafechu espulsaos, asina qu'en 557 alcordóse una nueva tregua, esta vegada incluyendo Lazika. Esto preparó les bases pa un nuevu tratáu de paz, que dambos bandos, tres llargues negociaciones, que per parte romana fueron conducíes pol magister officiorum Petros Patrikios, concluyeron en 562, yá que tanto romanos como perses taben espuestos a amenaces nes sos otres fronteres.^[56]

El tratáu caltendríase a valir mientres 50 años. Según les sos clauses, parte de Lazika permanecía dientro del ámbitu territorial de Constantinopla, y los vasallos árabes de dambes potencies teníen de respetar la paz. Los perses teníen de protexer los puertos d'El Cáucasu de los ataques de los hunos y d'otros pueblos bárbaros. El tratáu contenía amás otres disposiciones, alrodiu d'asuntos como'l tratu que tenía de dase a los tránsfugas, según el compromisu de nun llevantar nueves fortaleces na frontera romanu-persa (un aspeutu de gran importancia) y clauses relatives a la política comercial. Estes postreres nun yeren refalgables, una y bones los intereses comerciales teníen gran importancia pa dambes potencies. Nesi contestu tien d'entendese'l sofitu del Imperiu romanu d'Oriente al cristianu Reinu d'Aksum en 525 nel so ataque a los himjarites, nel actual Yeme, nel que tanto Roma como Persia escorríen intereses vitales. Esti ataque nel sur d'Arabia, sicasí, resultó ser un episodiu aislláu, yá que Cosroes tamién s'atopaba activu en dichu llugar, y finalmente (escontra 570) los perses terminaríen per imponer se.

Xustinianu llograra, a lo último, caltener les fronteres orientales del so Imperiu, entá cuando fuera a cuenta de grandes esfuercios. Un puntu del tratáu yera, sicasí, oprobioso pa los romanos: d'equí p'arriba, l'Imperiu romanu d'Oriente taba obligáu a abonar añalmente a los sasánidas un tributu d'unes 500 llibres d'oru. Para Justino II, qu'asocedió a Xustinianu cuando ésti morrió en 565, estes condiciones resultaben indignes. L'oxetivu de Justino yera que, si llegar a un nuevu alcuerdu, ésti fora más equilibráu.^[57] En 572 españó una nueva guerra, yá que Justino negárase a pagar el tributu añal. Había amás otros motivos pa esti nuevu conflictu: una vegada más se produció un enfrentamientu alrodiu de la propiedá d'un territoriu apostáu n'El Cáucasu, razón pola cual l'Imperiu romanu d'Oriente entrara en contautu coles potencies prorromanas de l'Armenia persa; según el disgustu de Constantinopla pola designación d'un gobernador persa en Yemen y poles agresiones de los lakhmides. Cosroes deseyaba axustar con Justino, pero ésti nun taba dispuestu, polo cual ye severamente criticáu en delles fontes romanes de l'Antigüedá tardida.^[58]

Nengún de los dos imperios taba realmente preparáu pa la guerra, pero pa los romanos foi especialmente inoportuna: una alianza colos turcos d'Asia Central nun tuvo la resultancia esperada y, amás, Justino reñiera colos sos aliaos árabes. En 573 los perses invadieron Siria y conquistaron Apameia; esi mesmu añu cayó tamién en poder de los perses, tres un llargu asediu, la estratéxicamente clave ciudá de Dara, piedra angular del sistema defensivu romanu n'Oriente dende la dómina d'Anastasio I. Esti desastre nun foi compensáu nin siquier polos ésitos romanos na Armenia Persa, onde l'exércitu imperial y los sos aliaos armenios conquistaren la capital, Dvin. Les constantes males noticies que se recibíen de la frontera oriental afectaron a la salú mental del emperador, que terminó per volver se llocu. Mientres el restu del so reináu, encargar de la direición de los asuntos d'estáu y del mandu del exércitu'l xeneral Tiberiu, césar dende 574. Ésti alcordó con Cosroes, previu pagu, una tregua d'un añu de duración, que nun mentaba Armenia.^[59]

La campaña persa de Mauriciu

Verdaderamente, la situación de los romanos, que teníen d'enfrentase coles mesmes a los longobardos n'Italia, a los ávaros nos Balcanes y a los eslavos, nun yera desesperada. En 575 (según otres cronoloxíes, en 576) el xeneral Xustinianu, pariente de Justino II, consiguió na batalla de Metilene una aplastante victoria contra Cosroes. Esti conquistara la ciudá de Metilene, a veres del Éufrates, y, cuando se retiraba, foi interceptáu por Xustinianu, quien aniquiló a la mayor parte del exércitu persa. El mesmu Gran Rei pudo a dures penes escapar. Sicasí, la victoria nun foi decisiva, y la situación taba enllancada. Cuando en 579 morrió Cosroes, asocedió-y el so fíu, Hormizd IV, al que toles fontes concuerden en carauterizar negativamente. Tiberiu, emperador ("augusto") dende 578, fixo una ufierta de paz al nuevu Gran Rei, qu'ésti sicasí refugó, polo cual Tiberiu confió'l mandu de les fuercies militares n'Oriente a Mauriciu, un xeneral sobradamente esperimentáu, que sería nel futuru emperador. Les tropes romanes atacaron Media y Mesopotamia; los perses reaccionaron, de la qu'invadíen tamién la parte romana de Mesopotamia, poniendo en peligru les rutes de suministru del exércitu romanu. En 581, Mauriciu consiguió detener finalmente l'ataque persa nel Éufrates, y los sasánidas sufrieron importantes perdes. Al añu siguiente finó Tiberiu II y Mauriciu xubió al tronu imperial. Alrodiu del so reináu, y de la campaña que dirixó, disponemos d'una bona fonte, el llibru de Teofilacto Simocates, la última obra histórica na tradición historiográfica de l'Antigüedá.

La campaña contra los perses foi de nuevu dirixida por Mauriciu; en dicha guerra, sicasí, nengunu de los dos bandos consiguió nenguna ventaya. En 585, Mauriciu refugó una ufierta de paz del Gran Rei, yá que consideró inaceptables les sos condiciones. Al añu siguiente, los romanos llograron una victoria cerca de Dara, solo pa ser derrotaos pocu dempués polos perses. La situación dio un xiru en 589, cuando, en tomando Comenciolo el mandu xeneral de les tropes romanes n'Oriente, foi invadida la zona d'Armenia controlada polos perses por tribus bárbares. El xeneral persa Bahram Chubin espulsar, pero nun llogró a cambéu la gratitud del monarca sasánida. Humildáu por él por cuenta de una pequeña gana frente a los romanos, Bahram remontar contra Hormizd. El Gran Rei, odiáu pola nobleza, perdió finalmente'l tronu y la vida a empiezos de 590. Asocedió-y el so fíu Cosroes II, a quien tampoco Bahram Chobin quixo reconocer como soberanu. Cosroes tuvo de fuxir en siendo ganáu por Bahram, mientres les tropes romanes aprovechaben la desunión de los perses: el xeneral romanu Juan Mistacón asedió la ciudá de Dvin, n'Armenia, ya invadió la rexón d'Atropatene (nel actual Azerbaixán). Cosroes II decidió pidir ayuda a Mauriciu y abellugóse nel Imperiu romanu d'Oriente. L'emperador aportó a la so invitación, y por primer (y única) vegada, les tropes romanes y perses colaron xuníes a la batalla. Baharam foi derrotáu y Cosroes II xubió de nuevu al tronu en 591.

Mauriciu esixó y llogró dellos territorios apostaos en Mesopotamia, que según los romanos formaben parte d'Armenia, según territorios n'Iberia (Xeorxa).^[60] En xunto, l'emperador portar de forma bastante moderada y de fechu les condiciones del so tratáu con Cosroes (a quien inclusive pue que adoptara) fueron francamente bones.

Bizancio y Persia paecíen poner les bases pa una futura convivencia pacífica.

¿Pax Persica? Cosroes II y el contraataque de Heraclio

Tantu Bizancio como Persia supieron aprovechar el curtiu periodu de paz. L'emperador Mauriciu treslladó les tropes d'Oriente a los Balcanes, onde sostuvo una campaña contra los ávaros y eslavos.

Cosroes II, una vegada consolidáu'l so poder y saniaes les finances del estáu, volvió fortalecer financiera y militarmente el so imperiu. A finales del añu 602 desenvolver nel Imperiu d'Oriente una serie d'acontecimientos que desaguaría na postrera de les guerres ente Roma y Persia, una guerra, más intensa que toles precedentes, y que tuvo a puntu de causar la ruina definitiva del Imperiu romanu d'Oriente.

La crisis aniciar nel Danubiu, onde l'emperador Mauriciu combatía con ésitu a los ávaros y eslavos. Mauriciu esixó a les sos tropes qu'envernaren na vera izquierda del Danubiu y entamaren una campaña contra los eslavos, a pesar de les dificultaes p'abastecese de cebera. Esto llevó finalmente a que les tropes remontárense, y proclamaren emperador a un oficial de rangu inferior, llamáu Foques. Mauriciu intentó fuxir, pero foi prindáu. Foques coló escontra Constantinopla, onde foi reconocíu como emperador. Mauriciu y tola so familia fueron executaos, nun auténticu bañu de sangre, y Foques empecipió, según fontes decididamente contraries a él, un réxime de terror.

Cosroes aprovechó la muerte de Mauriciu, el so antiguu proteutor, y en 603 invadió'l territoriu romanu.^[61] Nos años siguientes cayeron en poder de los perses les ciudaes d'Amida, Dara, Edesa, Hierápolis y Beroia, y un exércitu persa invadió Armenia. Parte de la población dio inclusive la bienvenida a los invasores perses, una y bones los conflictos relixosos nel Imperiu d'Oriente, en redol a la cuestión de la naturaleza de Xesucristu (ver monofisismu), alloñaren a la población de Siria del gobiernu central. Amás, Cosroes presentó a un supuestu fíu de Mauriciu, que sobreviviría a les execuciones de Foques. El mesmu Foques cayó en 610, víctima d'una conxura per parte de sectores opositores. Heraclio, fíu del exarca de Cartago, apoderar del tronu, pero tuvo que combatir contra les tropes de Foques mientres dalgún tiempu, lo que torgó la resistencia contra los perses. Sía cual fora'l verdaderu calter del réxime de Foques (solo disponemos na actualidá de fontes de la dómina de Heraclio), rescampla que nun tuvo exentu de terror. Heraclio, ensin dulda unu de los más destacaos emperadores de tola historia del Imperiu romanu, foi recibíu como salvador, anque'l principiu nun fuera capaz de faer frente con efeutividá a los perses.

Máxima espansión territorial del Imperiu sasánida, mientres el reináu de Cosroes II.

Cola cayida de Foques, la meyora persa aumentó la so velocidá. En 611 los perses ganaron a los romanos xunto a Emesa, dende onde aprucieron n'Asia Menor y conquistaron tamién Antioquía. En 613 dio empiezu la contraofensiva romana. Parte del exércitu de Constantinopla, a les órdenes del xeneral Filípico, tenía d'invadir Armenia, pa obligar asina a los perses a retirar les sos tropes de Siria. Esta maniobra dexó a Heraclio preparar pal ataque; en Siria, sicasí, l'exércitu romanu foi vencíu nuna gran batalla cerca de Antioquía. Heraclio tuvo qu'abandonar la rexón, y Damascu cayó esi mesmu añu. Entá peor pa los romanos foi, sicasí, la cayida de Xerusalén, tomada en 614 pol xeneral persa Shahrabaraz, según paez con ayuda de los xudíos de la ciudá, qu'esperaben que los sasánidas concediéren-yos una mayor llibertá.^[62] Ente'l botín llográu polos perses atopábase la Vera Cruz, que'l xeneral Shirin regaló a la esposa favorita de Cosroes, de relixón cristiana. La perda d'esta reliquia causó una terrible conmoción ente los cristianos.^[63] L'Imperiu romanu d'Oriente, que tamién s'atopaba, una vegada más, amenaciáu nos Balcanes, perdió antes de 619 tamién Exiptu, la tenada del imperiu, de la que los perses llanzaben tamién ataques n'Asia Menor, que solo nuna pequeña parte pudieron caltener nel so poder. Tol Oriente romanu quedó sol dominiu persa, como fuera en tiempos del Imperiu aqueménida. Llegó inclusive a pensase en treslladar la capital del imperiu de Constantinopla a la segura Cartago. El "Imperium Romanum" atopábase en cantu del abismu.

Sólidu de Heraclio colos sos fíos Constantino III y Heraclonas.

Nesta situación, que paecía dafechu desesperada, Heraclio concibió un plan desaxeradamente coraxosu. Decidió abandonar la capital, al mandu del so exércitu, y atacar a los perses nel interior de los sos dominios. El 5 d'abril de 622 l'emperador abandonó la ciudá y viaxó per mar hasta un puntu nes cercaníes d'Issos, nel estremu sudoriental d'Asia Menor. La reconstrucción de los siguientes acontecimientos ye complicada por causa de la desaxeradamente problemática situación de les fontes; nun se conocen nin la ruta que siguió l'emperador nin les dimensiones exactes del so exércitu. Heraclio, que nos años siguientes entamaría en xunto tres campañes contra los perses, tuvo de cuntar con una fuercia militar abondo considerable.^[64] Heraclio entrenó primero al so exércitu, colo cual ente les sos tropes surdió rápido un ambiente particular, que Jorge de Pisidia, una de les poques fontes con que cuntamos, destaca especialmente. L'emperador inculcó a los sos soldaos la idea de que nun se trataba d'una campaña ordinaria. Nun combatíen solo contra un enemigu del Imperiu, sinón tamién contra un adversariu de la cristiandá. Trátase d'una guerra santa, en ciertu mou una "Cruzada" contra'l poder de les tiniebles, entá cuando, verdaderamente, la guerra escorría un oxetivu percima de too: llibrar definitivamente al Imperiu romanu d'Oriente de amenaciar persa.^[65] Por esa razón instaláronse imáxenes de Cristu nos campamentos. Paez qu'estes midíes psicolóxiques surtieron efeutu y motivaron a los soldaos, daqué que posiblemente yera necesariu por causa de la difícil situación na que s'atopaben: si Heraclio fracasaba, l'Imperiu cayería con él.

Los romanos llograron vencer a los perses en 622 (ó 623) en Capadocia. En 623 l'emperador tornó provisionalmente a Constantinopla y de siguío entró en contautu colos habitantes cristianos del Cáucasu. Heraclio llogró aumentar el so exércitu, y combatió mientres l'añu siguiente sobremanera nesa rexón. Llanzó un ataque contra Armenia, mientres el cual cayó nes sos manes la ciudá de Dvin y, sobremanera, la de Ganzdak, nel actual Azerbaixán. Na mentada ciudá había un célebre templu del fueu, (güei Takht-i Suleiman), que l'emperador ordenó destruyir, unviando con ello una clara señal a Cosroes. Ésti movilizó entós toles tropes de les que disponía, pero nun consiguió vencer a Heraclio, qu'en 625 retirar a Cilicia.

En 626, l'exércitu persa poner de nuevu en marcha, coles mires d'alcontrar y destruyir a les tropes de Heraclio, lo mesmo que de conquistar la ciudá de Constantinopla. Con esti fin, los perses habíen entabláu negociaciones colos ávaros. Nel branu de 626, la capital del Imperiu d'Oriente foi asediada por un pimpanu exércitu de ávaros y eslavos. La ciudá pudo aguantar, sicasí, gracies a la flota, qu'evitó, amás, que los perses pudieren treslladase a la vera europea. Los ávaros tuvieron qu'atayar l'asediu, y l'exércitu persa, sol mandu de Shahrabaraz, retirar a empiezos de 627 de Calcedonia a Siria. L'añu anterior, Heraclio había yá consiguíu vencer a un exércitu persa que coló contra él col enfotu de destruyilo.

Representación del rei Cosroes II como catafracto. (Taq-y-Bostan).

En Constantinopla atribuyóse la salvación de la ciudá a un milagru de la Virxe María. El puntu culminante de la ofensiva persa fuera superáu con ésitu, y a partir d'entós los romanos tomaron dafechu la iniciativa. Heraclio pudo inda allegrase d'una nueva victoria; en Mesopotamia, el so hermanu Teodoro llograra vencer a un exércitu persa sol mandu del xeneral Schahin, lo que debió d'agafar fondamente a Cosroes. Al paecer, en cortar persa esistía una gran esmolición pol estáu mental del Gran Rei, quien, de la mesma, sentía una fonda rocea escontra los sos xenerales. Esto esplica, siquier en parte, por qué Shahrabaraz caltúvose en delantre al marxe de los combates y dedicóse a esperar el desenvolvimientu de los acontecimientos.

Mentanto, Heraclio reclutaba nueves tropes en Lázica y nes rexones riberanes del mar Negru, y establecía contautu colos Köktürks. Esta alianza nun tuvo consecuencies importantes nel desenllaz del conflictu, una y bones les tropes auxiliares abandonaron más tarde al emperador, anque los ataques turcos debieron de constituyir una molestia pa Cosroes.^[66] En 627, Heraclio partió de Tblisi escontra'l sur. El 12 d'avientu d'esi añu, llibrós'una decisiva batalla xunto a les ruines de Nínive. El xeneral persa Rhazates morrió nel combate, y los romanos, que maniobraron con más habilidá, entartallaron al exércitu persa. Heraclio conquistó de siguío la residencia favorita del Gran Rei, en Dastagird, na que Cosroes había estáu pocu tiempo antes. El monarca persa fuxó aterrado escontra Ctesifonte. Heraclio arrenunció intencionadamente a sitiar la capital persa, yá que tarrecía que se cortaren les sos víes de suministru.

Sicasí, la batalla de Nínive supunxo'l desenllaz final de la llucha que mientres sieglos caltuvieren dambes potencies. Cosroes perdió tou sofitu de los grandes del so imperiu: en febreru de 628 foi depuestu y asesináu en prisión. Asocedió-y el so fíu Kavadh II Siroe, quien empecipió'l so curtiu reináu col asesinatu de dellos miembros de la so familia. Nel intre intentó establecer contautu con Heraclio p'axustar un tratáu de paz. L'emperador atopábase daquella en Gandzak. El testu de la so carta a Heraclio, na que Kavadh Siroe pide la paz y refierse al so enemigu como "...el clementísimo emperador de los romanos, el nuesu hermanu..." (compárese cola cita, más arriba, del testu d'Amiano Marcelino), llegó hasta nós nel llamáu "Cronicón Pascual" ("Chronicon Paschale").^[67]

Finalmente roblóse un tratáu de paz. Les sos clauses taben empobinaes a caltener el statu quo ante bellum: Persia arrenunciaba a toles sos conquistes y devolvía la Vera Cruz, en cuenta de lo cual Heraclio prometía retirase. Sicasí, la retirada de les tropes romanes desenvolver con lentitú, y mentanto Persia fundir nel caos. Kavadh Siroe finó en setiembre de 628, y tolos monarques que-y asocedieron solo fueron capaces de caltenese nel poder mientres unos pocos meses. La Vera Cruz foi restituyida en 630 por Shahrabaraz, que tamién naguaba'l tronu sasánida. La ceremonia que solemnizó el regresu de la reliquia supunxo ensin dulda el momentu de mayor rellumanza del reináu de Heraclio. Recibió cartes de felicitación de dellos reinos cristianos y consiguió un enorme prestíu. Persia fuera vencida, colo que l'Imperiu romanu paecía trunfar sobre'l so secular adversariu.

Roma y Persia: Un balance

Heraclio solo pudo allegrase de la so victoria mientres unos pocos años. Poco dempués del so trunfu sobre los perses, empezó la espansión islámica. En 636, les tropes romanes fueron ganaes polos árabes musulmanes na batalla de Yarmuk: tres la llarga guerra contra Persia, nun esistíen recursos abondos pa oponer resistencia. En 642 l'Imperiu romanu d'Oriente perdiera toles sos provincies orientales, y dellos años dempués cayeríen tamién les del norte d'África. Nos Balcanes, mentanto, folaes de pueblos eslavos internar en territoriu romanu, onde s'asitiaron de forma estable. L'Imperiu quedó amenorgáu a Asia Menor, siempres sometida a los ataques de los árabes; la capital y la so contorna; y delles islles y llugares fortificaos de Grecia. Tamién camudaron l'estáu y la sociedá del Imperiu: so Heraclio aumentó la helenización de l'alministración y del exércitu y el llatín dexó de ser la llingua oficial yá dende la dómina de la guerra con Persia. Pa munchos historiadores, esto supón el final del baxu Imperiu romanu y l'empiezu de la historia del Imperiu bizantín medieval, que caltendría la so identidá grecorromana y cristiana hasta 1453.

L'Imperiu sasánida, otra manera, sumió por completu en 651. Tres la derrota de la Kadesia, en 636 (ó 637), los árabes aniquilaron al exércitu persa en 642 na Batalla de Nihavand. El postreru gran rei, Yazdegerd III, tuvo un final ignominioso: en 651 foi asesináu nel estremu nororiental del so desfechu imperiu por un gobernador llocal (o por un molineru). Anque l'heriedu cultural de los sasánidas dexó'l so calquier duraderu nel mundu árabe, cola cayida del so imperiu terminó la última fase de la historia antigua del Próximu Oriente.

Mientres cuatrocientos años, Roma y Persia fueren los dos principales potencies del mundu antiguu. Anque de cutiu fueron contrarios ente sigo, y con frecuencia engardir nuna llucha despiadada, los dos estaos profesáronse siempres un mutuu respetu. Ente los dos hubos tamién influencies culturales recíproques.,^[68] pero, na so última etapa, les rellaciones mutues resolviéronse sobremanera por aciu los conflictos militares, marcaos pola llucha pola supremacía nel Próximu Oriente.

A la fin, los dos imperios atopábense tan escosaos tres dellos sieglos d'enfrentamientos que fueron fácilmente vencíos polos árabes. Puede llegase a la conclusión de que les dómines más granibles nes rellaciones ente dambos imperios fueron les fases de convivencia pacífica, principalmente ente 387 y 502. Sicasí, una solución permanente yera imposible por causa de la llucha pol poder y la visión que dambes potencies teníen de sigo mesmes.

Cronoloxía de les guerres romanu-sasánidas

224: Surde'l Imperiu sasánida.
Dende 230: Ardashir I invade territorios del Imperiu romanu.
242–44: Campaña persa de Gordianu III; tres los primeres éxistos ye vencíu en Mesiche (Misik) y muerre pocu dempués. Sapor I conclúi un tratáu de paz con Roma.
252: Sapor I conquista Armenia. Nos años que siguen invade tamién Siria.
260: Valeriano ye fechu prisioneru nel cursu de la so guerra con Persia. Esbarrúmbase'l sistema defensivu romanu n'Oriente, lo que ye aprovecháu por Palmira, que la so reina Zenobia, intenta crear el so propiu imperiu.
283: Campaña persa de Caru.
Dende 296: El rei persa Narsés invade territoriu romanu. Galerio vencer, en sufriendo un primer revés, na batalla de Karrhai.
298: Paz de Nísibis. L'emperador romanu Diocleciano conquista territorios en Mesopotamia y cinco provincies al otru llau del Tigris.
338: Empieza una guerra ente Roma y Mesopotamia que va durar delles décades. Nin Sapor II nin Constancio II llogren resultaos decisives. Los cristianos son escorríos en Persia.
359: Sapor II invade Mesopotamia al mandu d'un gran exércitu. La importante ciudá de Amida cai en poder de Persia tres un llargu asediu.
363: Campaña persa de Xulianu. L'exércitu romanu llega a les puertes de Ctesifonte, pero vese obligáu a recular. Tres la muerte de Xulianu, Roma y Persia roblen un tratáu de paz. Los territorios conquistaos por Diocleciano son devueltos a Persia.
Escontra 387: División d'Armenia nuna parte controlada per Persia (Armenia persa) y otra por Roma.
395: Muerte de Teodosio I y división del Imperiu romanu.
410: Déxase llibertá de cultu a los cristianos perses nel Sínodu de Seleucia-Ctesifonte.
421/22: Guerra ente Roma y Persia. Esti conflictu, al igual que'l más acutáu que tuvo llugar en 440/41, foi un episodiu aislláu nuna dómina marcada pola convivencia pacífica ente los dos imperios.
476: Destitución del postreru (según la numberación tradicional) emperador romanu d'Occidente, Rómulo Augústulo. Final del Imperiu d'Occidente.
484: La Ilesia Asiria d'Oriente dixébrase definitivamente de la Ilesia Imperial de Constantinopla.
502: Empieza una nueva guerra ente Roma y Persia. Tres una tregua en 506 volver# a entamar les guerres en 526.
532: "Paz Duradera" ente Roma y Persia. L'emperador Xustinianu I entama'l so Restauratio Imperii n'Occidente.
540: Cosroes I ruempe'l tratáu. Saquéu d'Antioquía y otres ciudaes romanes. La guerra conclúi en 562.
572: Justino II fuercia una nueva guerra con Persia, que va concluyir en 591, mientres el reináu de Mauriciu.
603: Empiezu de la postrera y mayor de les guerres romanu-perses. Cosroes II empecipia la conquista de les provincies orientales del Imperiu romanu d'Oriente y la so integración nel Imperiu sasánida.
627: Victoria del emperador Heraclio na batalla de Nínive. En 628, el nuevu rei persa, Kavadh II, pide la paz.
Década de 630: Empieza la espansión islámica. Bizancio pierde la mayor parte de los sos dominios y sufre importantes tresformamientos políticos y sociales. L'Imperiu sasánida sume, víctima de l'acometida de los árabes.

Bibliografía

Fuentes antigües

Amiano Marcelino: Historia (Rerum Gestarum Libri). Edición de Mª Luisa Fartu Trujillo. Madrid: Akal, 2002. ISBN 84-460-0983-8
Aurelio Víctor: Llibru de los Césares. Traducción y notes de Emma Falque. Madrid: Gredos, 1999 (editáu conxuntamente al Breviariu, de Eutropio). ISBN 84-249-1993-9
Dión Casio: Historia romana. Edición de Domingo Plácido Suárez, José Mª Candau Morón y Mª Luisa Puertes Castaños. Madrid: Gredos, 2004.
Eutropio: Breviariu. Traducción y notes de Emma Falque. Madrid: Gredos, 1999 (editáu conxuntamente al Llibru de los Césares, d'Aurelio Víctor). ISBN 84-249-1993-9
Herodiano: Historia del Imperiu romanu dempués de Marco Aurelio. Traducción de Juan José Torres. Madrid: Gredos, 1985. ISBN 84-249-0992-5
Lactancio: Sobre la muerte de los persiguidores. Traducción, introducción y notes de Ramón Texa. Madrid: Gredos, 1982. ISBN 84-249-0243-2
Procopio de Cesarea: Historia de les guerres. Llibros I-II. Guerra persa. Edición de Francisco Antonio García Romero. Madrid: Gredos, 2000. ISBN 84-249-2277-8
Zósimo: Nueva Historia. Introducción, traducción y notes de José Mª Candau Morón. Madrid: Gredos, 1992. ISBN 84-249-1605-0.

Historiografía actual

Principales obres de referencia

Dodgeon, Michael H., y Lieu, Samuel N.C.: The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars (AD 226–363). Routledge, Londres y Nueva York, 1991 (delles ediciones posteriores), ISBN 0-415-10317-7.
Greatrex, Geoffrey B., Lieu, Samuel N.C.: The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars. Part II AD 363–630. A narrative sourcebook. Londres y Nueva York, 2002, ISBN 0-415-14687-9.
Winter, Engelbert, y Dignes, Beate: Rom und das Perserreich. Zwei Weltmächte zwischen Konfrontation und Koexistenz. Akademie Verlag: Berlín 2001, ISBN 3-05-003451-3 (escoyeta de fontes traducíes al alemán).

Otres referencies

Blockley, Roger C.: East Roman Foreign Policy. Formation and Conduct from Diocletian to Anastasius (ARCA 30). Leeds, 1992, ISBN 0-905205-83-9.
Henning Börm: Prokop und die Perser. Untersuchungen zu dean römisch-sasanidischen Kontakten in der ausgehenden Spätantike. Stuttgart 2007, ISBN 978-3-515-09052-0.
Cameron, Averil (ed.): The Cambridge Ancient History, vols. 12–14, Cambridge Uni. Press, Cambridge 1998–2005 (estensa visión de conxuntu pa los acontecimientos asocedíos ente 193 y 600).
Dabrowa, Y. (ed.): The Roman and Byzantine Army in the East. Cracovia, 1994.
Beate Dignes - Engelbert Winter: Rome and Persia in Late Antiquity. Neighbours and rivals, Cambridge 2007.
Greatrex, Geoffrey B.: Rome and Persia at War, 502–532. Cairns, Leeds 1998, ISBN 0-905205-93-6 (amplia presentación de les campañes de la dómina de Kavadh I.).
Greatrex. Geoffrey B.: Byzantium and the East in the Sixth Century, en : Michael Maas (ed.), The Cambridge Companion to the Age of Justinian. Cambridge Uni. Press, Cambridge 2005, páxs. 477–509, ISBN 0-521-81746-3 (concisa recapitulación de les rellaciones romanu-perses nel sieglu VI, con referencies a bibliografía actualizada).
Howard-Johnston, James: East Rome, Sasanian Persia and the End of Antiquity: Historiographical and Historical Studies (Collected Studies). Aldershot 2006, ISBN 0-86078-992-6 (visión de conxuntu, d'interés especial sobre les últimes guerres ente Roma y Persia).
Kaegi, Walter Y. : Heraclius – Emperor of Byzantium. Cambridge Uni. Press, Cambridge 2003, ISBN 0-521-81459-6 (biografía, que s'estiende enforma tamién alrodiu de la campaña persa de Heraclio).
Kettenhofen, Erich : Die römisch-persischen Kriege des 3. Jahrhunderts. n. Chr. Nach der Inschrift Sāhpuhrs I. an der Ka'be-ye Zartošt (ŠKZ). Beihefte zum Tübinger Atles des Vorderen Orients B 55. Wiesbaden 1982.
Millar, Fergus: The Roman Near East, 31 B.C.–A.D. 337. Harvard University Press, Cambridge/Massachusetts 1993.
Mitchell, Stephen: A History of the Later Roman Empire. AD 284 – 641. Blackwell: Londres 2006, ISBN 1-4051-0856-8 (visión de conxuntu, con amplia información sobre les guerres con Persia).
Potter, David S. : The Roman Empire at Bay. Routledge, Londres/Nueva York, 2004, ISBN 0-415-10057-7 (síntesis actualizada pa la dómina ente 180 y 395).
Schippmann, Klaus : Grundzüge der Geschichte des sasanidischen Reiches. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1990, ISBN 3-534-07826-8.
Schottky, Martin: Parther- und Perserkriege. En: Der Neue Pauly, vol. 9 (2000), especialmente páxs. 375–377 (sinopsis concisa).
Whitby, Michael: The Emperor Maurice and his Historien – Theophylact Simocatta on Persian and Balkan Warfare. Oxford, 1988.
Wiesehöfer, Josef: Das antike Persien. Aktual. Neuaufl., Albatros, Düsseldorf 2005, ISBN 3-491-96151-3 (obra de calter xeneral sobre la Persia antigua).

Referencies

↑ Edwell, Peter (2007). Between Rome and Persia: The Middle Euphrates, Mesopotamia and Palmyra Under Roman Control. Routledge, páxs. 160. ISBN 9781134095735.
↑ Herodiano 6,2 y Dión Casio 80,4,1.
↑ Erich Kettenhofen, "Die Einforderung des Achämenidenerbes durch Amburešdir: eine interpretatio romana", en: Orientalia Lovaniensia Periodica 15 (1984), páxs. 177–190. Ver tamién Philip Huyse, La revendication de territoires achéménides par les Sassanides: une réalité historique?, en: Philip Huyse (ed.), Iran: Questions et connaissances I: Études sur l'Iran ancien, París, 2002, páxs. 294–308.
↑ La cronoloxía de munchos de los reis sasánidas ye problemática por causa de les dificultaes pa datar les referencies de les fontes. Les siguientes feches de reináu basar na obra clásica de Josef Wiesehöfer, Das antike Persien.
↑ Un llibru básicu pal estudiu de los añales de Sapor ye Philip Huyse, Die dreisprachige Inschrift Šabuhrs I. an der Ka'ba-i Zardušt (ŠKZ), 2 volumes, Londres, 1999. Sobre'l desenvolvimientu de les operaciones militares, tien de señalase sobremanera: Kettenhofen, Die römisch-persischen Kriege.
↑ Una visión de conxuntu del estáu de les fontes pal sieglu III, dómina de la "Crisis del sieglu III", ufiertar, ente otros, Bruno Bleckmann: Die Reichskrise des III. Jahrhunderts in der spätantiken und byzantinischen Geschichtsschreibung. Untersuchungen zu dean nachdionischen Quellen der Chronik des Johannes Zonaras, Múnich, 1992, y David S. Potter, Prophecy and History in the Crisis of the Roman Empire. A Historical Commentary on the Thirteenth Sibylline Oracle, Oxford, 1990.
↑ Historia Augusta, Vita Gordiani, 26s.
↑ Vease David MacDonald, The death of Gordian III – another tradition, en: Historia 30 (1981), páxs. 502–508.
↑ Alrodiu de la campaña de Gordianu y de la so muerte, vease Christian Körner, Philippus Arabs. Ein Soldatenkaiser in der Tradition des antoninisch-severischen Prinzipats, Berlín, 2002, páxs. 75ss.; sobre'l tratáu: ibidem, páxs. 120ss. (con llargues esposiciones alrodiu de les fontes y de los problemes que planteguen a l'actual investigación histórica), según Engelbert Winter, Die sasanidisch-römischen Friedensverträge des 3. Jahrhunderts n. Chr. Ein Beitrag zum Verständnis der außenpolitischen Beziehungen zwischen dean beiden Großmächten, Fránfort del Meno, 1988.
↑ Sobre los problemes de cronoloxía, vease: Udo Hartmann, Das palmyrenische Teilreich, Stuttgart, 2001, páxs. 71ss.
↑ Nun hai seguridá sobre la fecha precisa en que Antioquía cayó en poder de Sapor. Los historiadores actuales consideren qu'asocedió en 253 o 256.
↑ SKZ, §§ 18–22, en versión griega; traducción al alemán en: Engelbert Winter/Beate Dignes, Rom und das Perserreich, Berlín, 2001, p. 98. Pa garantizar una meyor legibilidad, wurde auf die Ergänzungs- und Auslassungszeichen verzichtet.
↑ Zósimo 1,36,2; Aurelio Víctor, De Caesaribus, 32,5
↑ Vease, por casu, Eutropio 9,7, según Zonaras 12,23.
↑ Esto debió en parte a que Galia y otres rexones de la parte occidental del Imperiu independizar del poder central (ver Imperiu galu), de la que, n'Oriente, Palmira trató d'aprovechar la debilidá de Roma. Solamente l'emperador Aureliano pudo devolver la estabilidá al Imperiu; vease un resume en Potter, Roman Empire at Bay, páxs. 251ss.
↑ Vease Schippmann, Grundzüge, páxs. 24ss.
↑ Eutropio 9,24 y Amiano Marcelino 14,11,10. Lactancio, que quier acentuar la dependencia de Diocleciano con al respeutive de Galerio, omite esti episodiu. Probablemente nun ye ciertu que Diocleciano degradara a Galerio con un actu asemeyáu. Quiciabes lo que les fontes describen ye cenciellamente'l ritual del adventus.
↑ Nel Arcu de Galerio, en Tesalónica, represéntase tantu la guerra de Persia como'l trunfu de Galerio.
↑ Sobre la guerra persa de Diocleciano, vease Wilhelm Enßlin, Valerius Diocletianus, en: RE 7 A, 2 (1948), especialmente páxs. 2442ss. La principal fonte sobre'l tratáu de 298 ye Petros Patrikios (Fragmentu 13s.); alrodiu de los detalles, vease Winter/Dignes, Rom und das Perserreich, páxs. 144ss.
↑ Petros Patrikios, fragmentu 13.
↑ Bruno Bleckmann (Konstantin der Großy, 2ª edición, Reinbek, 2003) ufierta una bona y concisa visión xeneral d'estos fechos.
↑ Eusebio de Cesarea, Vita Constantini, 4, 9–13. Ver tamién: Miriam Raub Vivian, Eusebius and Constantine's Letter to Shapur: Its Place in the Vita Constantini, en: Studia Patristica 29 (1997), páxs. 164–169.
↑ Vease Timothy D. Barnes, Constantine and the Christians of Persia, en: Journal of Roman Studies 75 (1985), páxs. 126–136, según Wilhelm Enßlin, Zu dem vermuteten Perserfeldzug des rex Hannibalianus, en: Klio 29 (1936), páxs. 102–110.
↑ Sobre Constancio II vease Pedro Barceló, Constantius II. und seine Zeit. Die Anfänge des Staatskirchentums, Stuttgart 2004. Sobre les guerres, Dodgeon/Lieu, Persian Wars, Bd. 1, S. 164ff.
↑ Vease una esposición sintética en Potter, Roman Empire at Bay, S. 467f.
↑ Sobre'l papel de Nísibis vease M. Maróth, Le Siège de Nisibe en 350 ap. J.-Ch. d'après des Sources Syriennes, en: Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae 27 (1979), páxs. 239–243.
↑ Eutropio 10,10. Sobre la batalla de Singara vease tamién Karin Mosig-Walburg, Zur Schlacht bei Singara, en: Historia 48 (1999), páxs. 330–384; sobre la identidá del príncipe persa fináu vease Zu Spekulationen über dean sasanidischen 'Thronfolger Narsê' und seine Rolle in den sasanidisch-römischen Auseinandersetzungen im zweiten Viertel des 4. Jahrhunderts n. Chr., en: Iranica Antiqua 35 (2000), páxs. 111–157.
↑ Amiano Marcelino, 17,5. Traducción de Wikipedia de la versión alemana en: Ammianus Marcellinus, Das Römische Weltreich vor dem Untergang. Bibliothek der Alten Welt, traducida por Otto Veh, con introducción y notes de Gerhard Wirth, Zúrich-Múnich, 1974. De la obra de Amiano llegaron hasta nós los llibros 14 a 31, que correspuenden al periodu que rellata los acontecimientos ente 353 y 378; nel perdíu Llibru 13 rellatar de forma resumida los acontecimientos dende'l añó 96 hasta 353.
↑ Vease Roger C. Blockley, Ammianus Marcellinus on the Persian Invasion of A. D. 359, en: Phoenix 42 (1988), páxs. 244–260.
↑ Amiano, que tuvo presente en Amida y pudo escapar a dures penes, describe minuciosamente l'asediu: Amiano 19,1–9.
↑ Ref. Klaus Rosen, Julian. Kaiser, Gott und Christenhasser, Stuttgart 2006, p. 178ss.
↑ Libanio, Orat. 18,164. Amiano señala tamién que Xulianu taba ansiosu por vencer a los perses (Amiano 22,12,1s).
↑ Amiano 24,4,27.
↑ Vease Robin Lane Fox, The Itinerary of Alexander: Constantius to Julian, en: Classical Quarterly, New Series, 47 (1997), páxs. 239–252.
↑ Sobre esta tema, vease sobremanera l'artículu de Gerhard Wirth, Julians Perserkrieg. Kriterien einer Katastrophe, en: Julian Apostata, edición de Richard Klein, Darmstadt 1978, páxs. 455 y siguientes.
↑ La bibliografía alrodiu de la guerra persa de Xulianu ye bien vasta; tratar con detalle en toles biografíes del emperador. Tienen De destacar sobremanera: Glen Warren Bowersock, Julian the Apostate, Londres 1978, páxs. 106ss.; Rosen, Julian, páxs. 333ss., y Wirth, Julians Perserkrieg. Vease amás J. dean Boeft/J.W. Drijvers/D. dean Hengst/H.C. Teitler, Philological and Historical Commentaries on Ammianus Marcellinus, Groningen 1995ff. [pa la so esposición sobre'l Llibru 22], según François Paschoud, Zosime. Histoire Nouvelle (Les Belles Lettres/Bude), Bd. 1ff., Paris 1971ff.; el comentariu de Paschoud sobre Zósimo ufierta tamién información pervalible alrodiu de la campaña de Xulianu.
↑ Amiano 23,3,3.
↑ Los datos sobre esti exércitu principal basar en Zósimo (3,12), qu'a esti respectu ye consideráu fiable pola mayoría de los historiadores actuales. Sicasí, nun ye seguru si'l destacamentu que Xulianu unvió al norte de Mesopotamia tien de restase a una fuercia inicial de 65 000 homes (colo cual l'emperador solu cuntaría con unos 47 000 efeutivos a los sos órdenes), o si los efeutivos que comandaba personalmente Xulianu yeren 65 000.
↑ Amiano 24,7s. y, alrodiu de lo asocedío darréu mientres la retirada, Amiano 25,1ss. Ver tamién Rosen, Julian, páxs. 353ss., con documentos; tamién les reflexones qu'al respeutu fai Wirth: Wirth, Julians Perserkrieg, páxs. 484ss.
↑ Ye revesosa la fecha exacta na que se llevó a cabu l'alcuerdu. Los principales historiadores de l'Antigüedá inclinar pol añu 387, pero tamién ye posible que'l tratáu concluyérase dos años antes, o dempués, d'esa fecha. Vease Geoffrey Greatrex,"The Background and Aftermath of the Partition of Armenia in A.D. 387", en: The Ancient History Bulletin 14 (2000), páxs. 35–48.
↑ Procopio, Historia de les guerres, I,2. La historicidad d'esti episodiu ye sicasí revesosa.
↑ Sócrates, Kirchengeschichte, 7,8.
↑ Vease Winter/Dignes, Rom und das Perserreich, páxs. 160ss.
↑ Procopio, Historia de les guerres, I,2, confunde posiblemente'l tratáu de 422 col de 442.
↑ Sobre'l desenvolvimientu d'estos dos guerres, vease Greatrex/Lieu, Persian Wars, vol. 2, páxs. 36ss., según Geoffrey Greatrex, "The two fifth-century wars between Rome and Persia", en: Florilegium 12 (1993), páxs. 1–14.
↑ Sobre la fonderada de la guerra de 502 vease Greatrex/Lieu, Persian Wars, vol. 2, páxs. 62ss.; Greatrex, Rome and Persia at War, según John B. Bury, History of the Later Roman Empire, vol. 2, Nueva York, 1958 (primer edición de 1923), páxs. 10–15.
↑ Andreas Luther, Die syrische Chronik des Josua Stylites, Berlín, 1997. Traducción al alemán con un estensu comentariu históricu. Alrodiu de les operaciones militares, ibídem., páxs. 64ss.
↑ Sobre les cifres, vease Josué'l Estilita, Crónica, 54 [Luther, páxs. 68ss.]
↑ Sobre Xustinianu, veanse los artículos en Michael Maas (ed.), The Cambridge Companion to the Age of Justinian, Cambridge, 2005. Una visión concisa, pero bien documentada y basada nes investigaciones más recién, ufiertar Mischa Meier, Justinian. Herrschaft, Reich und Religion, Múnich, 2004.
↑ A esti respectu refier Procopio que Kavadh propunxo a Justino en 525 qu'adoptara al nuevu Cosroes col fin d'asegura-y el tronu. Según el so rellatu, Justino y Xustinianu tuvieron d'alcuerdu, pero un xurista romanu formuló una protesta: los trataos d'adopción internacionales nun teníen de llevar se a efeutu, yá que interferíen nes rellaciones ente los dos estaos: los perses podríen entós reclamar l'Imperiu romanu. (Procopio, Historia de les guerres, I,11). La historicidad d'esti episodiu ye xeneralmente aceptada polos historiadores actuales: Henning Börm, Prokop und die Perser, Stuttgart, 2007, páxs. 308-317.
↑ Procopio, Historia de les guerres, I,22; Juan Malaras, Chronographia, 18,76.
↑ Vease al respeutu: Greatrex/Lieu, Persian Wars, vol. 2, páxs. 102ss.; Greatrex, Byzantium and the East, páxs. 488ss; Henning Börm "Der Perserkönig im Imperium Romanum", Chiron 36, 2006, páxs. 299-328; Berthold Rubin, Das Zeitalter Justinians, vol. 1, Berlín 1960, páxs. 324ss. (desfasáu en parte, pero bien detalláu).
↑ Procopio, De bellu Persico, 2,11; Procopio describe minuciosamente la conquista de Antioquía, y nel so rellatu presenta a Cosroes, al contrariu que les fontes orientales, como por casu al-Tabari, de forma bien negativa.
↑ Procopio, Historia de les guerres, II, 28.
↑ Rubin, Das Zeitalter Justinians, vol. 1, páxs. 345ss.
↑ Mientres esa dómina, tamién, el reinu de los heftalites foi destruyíu per Persia y los turcos, magar los turcos llueu se convertiríen nos principales adversarios del Imperiu sasánida nes sos fronteres orientales, sustituyendo a los heftalitas. Sobre'l tratáu de 562 vease Menandro Proteutor, Fragmentu 6,1; traducción al alemán y comentarios en Winter/Dignes, Rom und das Perserreich, páxs. 164–177.
↑ Greatrex/Lieu, Persian Wars, vol. 2, páxs. 141ss.; vease tamién Greatrex, Byzantium and the East, páxs. 503ss.
↑ Euagrios Scholastikos, Kirchengeschichte, 5,7. Euagrios, decididamente contrariu a Justino, apurre tamién pervalible información sobre'l desenvolvimientu de la so campaña en Persia.
↑ Sobre'l desenvolvimientu d'esta guerra, vease: Greatrex/Lieu, Persian Wars, vol. 2, páxs. 151ss.
↑ Sobre la rebelión de Bahram, el desenvolvimientu de la guerra y el tratáu de paz, vease: Greatrex/Lieu, Persian Wars, vol. 2, páxs. 172–175.
↑ Alrodiu de estos acontecimientos, vease: Heraclius, passim, según: Greatrex/Lieu, Persian Wars, vol. 2, páxs. 182ss.
↑ Nesti contestu, tuvo llugar tamién una masacre de los cristianos de Xerusalén. Vease: Elliot Horowitz, Reckless Rites: Purim and the Legacy of Jewish Violence, Princeton 2006, páxs. 228ss.
↑ Sobre'l significáu d'esta reliquia, vease por casu Barbara Baert, "Heraclius and Chosroes or The Desire for the True Cross"
↑ Kaegi (Heraclius, páxs. 122ss.) llama l'atención sobre esta problemática; posiblemente, Heraclio dirixiría más tarde en Mesopotamia una fuercia d'ente 25 000 y 50 000 efeutivos, que quiciabes inclusive puedan aumentar hasta 70 000 (íbid. p. 160). Ver tamién James Howard-Johnston, Heraclius' Persian Campaigns and the Revival of the East Roman Empire 622–630, en: War in History 6 (1999), páxs. 1–44 [solu localizable na escoyeta d'artículos de Howard-Johnstons, vease la seición "Bibliografía".].
↑ Kaegi, Heraclius, páxs. 126 y 146.
↑ Los historiadores actuales consideren, polo xeneral, que los "jázaros", citaos nes fontes son en realidá los Köktürks, y que la pallabra "jázaros" ye un anacronismu. Vease Howard-Johnston, Heraclius' Persian Campaigns, p. 13, según Kaegi, Heraclius, páxs. 142ss., con datos.
↑ Winter/Dignes, Rom und das Perserreich, páxs. 177–181; cita: íbid. p.178 (traducción del alemán pa Wikipedia).
↑ Nina Garsoïan, Byzantium and the Sasanians, en Ehsan Yarshater (ed.):The Cambridge History of Iran. Vol 3, Cambridge 1983, páxs. 568–592.

Enllaces esternos

L'Imperiu sasánida sol reináu de Cósroes I (Khusrau Anurshirwhan)
De Imperatoribus Romanis (Biografíes d'emperadores romanos)
Encyclopædia Iranica
Bibliografía

[1] Edwell, Peter (2007). Between Rome and Persia: The Middle Euphrates, Mesopotamia and Palmyra Under Roman Control. Routledge, páxs. 160. ISBN 9781134095735.

[2] Herodiano 6,2 y Dión Casio 80,4,1.

[3] Erich Kettenhofen, "Die Einforderung des Achämenidenerbes durch Amburešdir: eine interpretatio romana", en: Orientalia Lovaniensia Periodica 15 (1984), páxs. 177–190. Ver tamién Philip Huyse, La revendication de territoires achéménides par les Sassanides: une réalité historique?, en: Philip Huyse (ed.), Iran: Questions et connaissances I: Études sur l'Iran ancien, París, 2002, páxs. 294–308.

[4] La cronoloxía de munchos de los reis sasánidas ye problemática por causa de les dificultaes pa datar les referencies de les fontes. Les siguientes feches de reináu basar na obra clásica de Josef Wiesehöfer, Das antike Persien.

[5] Un llibru básicu pal estudiu de los añales de Sapor ye Philip Huyse, Die dreisprachige Inschrift Šabuhrs I. an der Ka'ba-i Zardušt (ŠKZ), 2 volumes, Londres, 1999. Sobre'l desenvolvimientu de les operaciones militares, tien de señalase sobremanera: Kettenhofen, Die römisch-persischen Kriege.

[6] Una visión de conxuntu del estáu de les fontes pal sieglu III, dómina de la "Crisis del sieglu III", ufiertar, ente otros, Bruno Bleckmann: Die Reichskrise des III. Jahrhunderts in der spätantiken und byzantinischen Geschichtsschreibung. Untersuchungen zu dean nachdionischen Quellen der Chronik des Johannes Zonaras, Múnich, 1992, y David S. Potter, Prophecy and History in the Crisis of the Roman Empire. A Historical Commentary on the Thirteenth Sibylline Oracle, Oxford, 1990.

[7] Historia Augusta, Vita Gordiani, 26s.

[8] Vease David MacDonald, The death of Gordian III – another tradition, en: Historia 30 (1981), páxs. 502–508.

[9] Alrodiu de la campaña de Gordianu y de la so muerte, vease Christian Körner, Philippus Arabs. Ein Soldatenkaiser in der Tradition des antoninisch-severischen Prinzipats, Berlín, 2002, páxs. 75ss.; sobre'l tratáu: ibidem, páxs. 120ss. (con llargues esposiciones alrodiu de les fontes y de los problemes que planteguen a l'actual investigación histórica), según Engelbert Winter, Die sasanidisch-römischen Friedensverträge des 3. Jahrhunderts n. Chr. Ein Beitrag zum Verständnis der außenpolitischen Beziehungen zwischen dean beiden Großmächten, Fránfort del Meno, 1988.

[10] Sobre los problemes de cronoloxía, vease: Udo Hartmann, Das palmyrenische Teilreich, Stuttgart, 2001, páxs. 71ss.

[11] Nun hai seguridá sobre la fecha precisa en que Antioquía cayó en poder de Sapor. Los historiadores actuales consideren qu'asocedió en 253 o 256.

[12] SKZ, §§ 18–22, en versión griega; traducción al alemán en: Engelbert Winter/Beate Dignes, Rom und das Perserreich, Berlín, 2001, p. 98. Pa garantizar una meyor legibilidad, wurde auf die Ergänzungs- und Auslassungszeichen verzichtet.

[13] Zósimo 1,36,2; Aurelio Víctor, De Caesaribus, 32,5

[14] Vease, por casu, Eutropio 9,7, según Zonaras 12,23.

[15] Esto debió en parte a que Galia y otres rexones de la parte occidental del Imperiu independizar del poder central (ver Imperiu galu), de la que, n'Oriente, Palmira trató d'aprovechar la debilidá de Roma. Solamente l'emperador Aureliano pudo devolver la estabilidá al Imperiu; vease un resume en Potter, Roman Empire at Bay, páxs. 251ss.

[16] Vease Schippmann, Grundzüge, páxs. 24ss.

[17] Eutropio 9,24 y Amiano Marcelino 14,11,10. Lactancio, que quier acentuar la dependencia de Diocleciano con al respeutive de Galerio, omite esti episodiu. Probablemente nun ye ciertu que Diocleciano degradara a Galerio con un actu asemeyáu. Quiciabes lo que les fontes describen ye cenciellamente'l ritual del adventus.

[18] Nel Arcu de Galerio, en Tesalónica, represéntase tantu la guerra de Persia como'l trunfu de Galerio.

[19] Sobre la guerra persa de Diocleciano, vease Wilhelm Enßlin, Valerius Diocletianus, en: RE 7 A, 2 (1948), especialmente páxs. 2442ss. La principal fonte sobre'l tratáu de 298 ye Petros Patrikios (Fragmentu 13s.); alrodiu de los detalles, vease Winter/Dignes, Rom und das Perserreich, páxs. 144ss.

[20] Petros Patrikios, fragmentu 13.

[21] Bruno Bleckmann (Konstantin der Großy, 2ª edición, Reinbek, 2003) ufierta una bona y concisa visión xeneral d'estos fechos.

[22] Eusebio de Cesarea, Vita Constantini, 4, 9–13. Ver tamién: Miriam Raub Vivian, Eusebius and Constantine's Letter to Shapur: Its Place in the Vita Constantini, en: Studia Patristica 29 (1997), páxs. 164–169.

[23] Vease Timothy D. Barnes, Constantine and the Christians of Persia, en: Journal of Roman Studies 75 (1985), páxs. 126–136, según Wilhelm Enßlin, Zu dem vermuteten Perserfeldzug des rex Hannibalianus, en: Klio 29 (1936), páxs. 102–110.

[24] Sobre Constancio II vease Pedro Barceló, Constantius II. und seine Zeit. Die Anfänge des Staatskirchentums, Stuttgart 2004. Sobre les guerres, Dodgeon/Lieu, Persian Wars, Bd. 1, S. 164ff.

[25] Vease una esposición sintética en Potter, Roman Empire at Bay, S. 467f.

[26] Sobre'l papel de Nísibis vease M. Maróth, Le Siège de Nisibe en 350 ap. J.-Ch. d'après des Sources Syriennes, en: Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae 27 (1979), páxs. 239–243.

[27] Eutropio 10,10. Sobre la batalla de Singara vease tamién Karin Mosig-Walburg, Zur Schlacht bei Singara, en: Historia 48 (1999), páxs. 330–384; sobre la identidá del príncipe persa fináu vease Zu Spekulationen über dean sasanidischen 'Thronfolger Narsê' und seine Rolle in den sasanidisch-römischen Auseinandersetzungen im zweiten Viertel des 4. Jahrhunderts n. Chr., en: Iranica Antiqua 35 (2000), páxs. 111–157.

[28] Amiano Marcelino, 17,5. Traducción de Wikipedia de la versión alemana en: Ammianus Marcellinus, Das Römische Weltreich vor dem Untergang. Bibliothek der Alten Welt, traducida por Otto Veh, con introducción y notes de Gerhard Wirth, Zúrich-Múnich, 1974. De la obra de Amiano llegaron hasta nós los llibros 14 a 31, que correspuenden al periodu que rellata los acontecimientos ente 353 y 378; nel perdíu Llibru 13 rellatar de forma resumida los acontecimientos dende'l añó 96 hasta 353.

[29] Vease Roger C. Blockley, Ammianus Marcellinus on the Persian Invasion of A. D. 359, en: Phoenix 42 (1988), páxs. 244–260.

[30] Amiano, que tuvo presente en Amida y pudo escapar a dures penes, describe minuciosamente l'asediu: Amiano 19,1–9.

[31] Ref. Klaus Rosen, Julian. Kaiser, Gott und Christenhasser, Stuttgart 2006, p. 178ss.

[32] Libanio, Orat. 18,164. Amiano señala tamién que Xulianu taba ansiosu por vencer a los perses (Amiano 22,12,1s).

[33] Amiano 24,4,27.

[34] Vease Robin Lane Fox, The Itinerary of Alexander: Constantius to Julian, en: Classical Quarterly, New Series, 47 (1997), páxs. 239–252.

[35] Sobre esta tema, vease sobremanera l'artículu de Gerhard Wirth, Julians Perserkrieg. Kriterien einer Katastrophe, en: Julian Apostata, edición de Richard Klein, Darmstadt 1978, páxs. 455 y siguientes.

[36] La bibliografía alrodiu de la guerra persa de Xulianu ye bien vasta; tratar con detalle en toles biografíes del emperador. Tienen De destacar sobremanera: Glen Warren Bowersock, Julian the Apostate, Londres 1978, páxs. 106ss.; Rosen, Julian, páxs. 333ss., y Wirth, Julians Perserkrieg. Vease amás J. dean Boeft/J.W. Drijvers/D. dean Hengst/H.C. Teitler, Philological and Historical Commentaries on Ammianus Marcellinus, Groningen 1995ff. [pa la so esposición sobre'l Llibru 22], según François Paschoud, Zosime. Histoire Nouvelle (Les Belles Lettres/Bude), Bd. 1ff., Paris 1971ff.; el comentariu de Paschoud sobre Zósimo ufierta tamién información pervalible alrodiu de la campaña de Xulianu.

[37] Amiano 23,3,3.

[38] Los datos sobre esti exércitu principal basar en Zósimo (3,12), qu'a esti respectu ye consideráu fiable pola mayoría de los historiadores actuales. Sicasí, nun ye seguru si'l destacamentu que Xulianu unvió al norte de Mesopotamia tien de restase a una fuercia inicial de 65 000 homes (colo cual l'emperador solu cuntaría con unos 47 000 efeutivos a los sos órdenes), o si los efeutivos que comandaba personalmente Xulianu yeren 65 000.

[39] Amiano 24,7s. y, alrodiu de lo asocedío darréu mientres la retirada, Amiano 25,1ss. Ver tamién Rosen, Julian, páxs. 353ss., con documentos; tamién les reflexones qu'al respeutu fai Wirth: Wirth, Julians Perserkrieg, páxs. 484ss.

[40] Ye revesosa la fecha exacta na que se llevó a cabu l'alcuerdu. Los principales historiadores de l'Antigüedá inclinar pol añu 387, pero tamién ye posible que'l tratáu concluyérase dos años antes, o dempués, d'esa fecha. Vease Geoffrey Greatrex,"The Background and Aftermath of the Partition of Armenia in A.D. 387", en: The Ancient History Bulletin 14 (2000), páxs. 35–48.

[41] Procopio, Historia de les guerres, I,2. La historicidad d'esti episodiu ye sicasí revesosa.

[42] Sócrates, Kirchengeschichte, 7,8.

[43] Vease Winter/Dignes, Rom und das Perserreich, páxs. 160ss.

[44] Procopio, Historia de les guerres, I,2, confunde posiblemente'l tratáu de 422 col de 442.

[45] Sobre'l desenvolvimientu d'estos dos guerres, vease Greatrex/Lieu, Persian Wars, vol. 2, páxs. 36ss., según Geoffrey Greatrex, "The two fifth-century wars between Rome and Persia", en: Florilegium 12 (1993), páxs. 1–14.

[46] Sobre la fonderada de la guerra de 502 vease Greatrex/Lieu, Persian Wars, vol. 2, páxs. 62ss.; Greatrex, Rome and Persia at War, según John B. Bury, History of the Later Roman Empire, vol. 2, Nueva York, 1958 (primer edición de 1923), páxs. 10–15.

[47] Andreas Luther, Die syrische Chronik des Josua Stylites, Berlín, 1997. Traducción al alemán con un estensu comentariu históricu. Alrodiu de les operaciones militares, ibídem., páxs. 64ss.

[48] Sobre les cifres, vease Josué'l Estilita, Crónica, 54 [Luther, páxs. 68ss.]

[49] Sobre Xustinianu, veanse los artículos en Michael Maas (ed.), The Cambridge Companion to the Age of Justinian, Cambridge, 2005. Una visión concisa, pero bien documentada y basada nes investigaciones más recién, ufiertar Mischa Meier, Justinian. Herrschaft, Reich und Religion, Múnich, 2004.

[50] A esti respectu refier Procopio que Kavadh propunxo a Justino en 525 qu'adoptara al nuevu Cosroes col fin d'asegura-y el tronu. Según el so rellatu, Justino y Xustinianu tuvieron d'alcuerdu, pero un xurista romanu formuló una protesta: los trataos d'adopción internacionales nun teníen de llevar se a efeutu, yá que interferíen nes rellaciones ente los dos estaos: los perses podríen entós reclamar l'Imperiu romanu. (Procopio, Historia de les guerres, I,11). La historicidad d'esti episodiu ye xeneralmente aceptada polos historiadores actuales: Henning Börm, Prokop und die Perser, Stuttgart, 2007, páxs. 308-317.

[51] Procopio, Historia de les guerres, I,22; Juan Malaras, Chronographia, 18,76.

[52] Vease al respeutu: Greatrex/Lieu, Persian Wars, vol. 2, páxs. 102ss.; Greatrex, Byzantium and the East, páxs. 488ss; Henning Börm "Der Perserkönig im Imperium Romanum", Chiron 36, 2006, páxs. 299-328; Berthold Rubin, Das Zeitalter Justinians, vol. 1, Berlín 1960, páxs. 324ss. (desfasáu en parte, pero bien detalláu).

[53] Procopio, De bellu Persico, 2,11; Procopio describe minuciosamente la conquista de Antioquía, y nel so rellatu presenta a Cosroes, al contrariu que les fontes orientales, como por casu al-Tabari, de forma bien negativa.

[54] Procopio, Historia de les guerres, II, 28.

[55] Rubin, Das Zeitalter Justinians, vol. 1, páxs. 345ss.

[56] Mientres esa dómina, tamién, el reinu de los heftalites foi destruyíu per Persia y los turcos, magar los turcos llueu se convertiríen nos principales adversarios del Imperiu sasánida nes sos fronteres orientales, sustituyendo a los heftalitas. Sobre'l tratáu de 562 vease Menandro Proteutor, Fragmentu 6,1; traducción al alemán y comentarios en Winter/Dignes, Rom und das Perserreich, páxs. 164–177.

[57] Greatrex/Lieu, Persian Wars, vol. 2, páxs. 141ss.; vease tamién Greatrex, Byzantium and the East, páxs. 503ss.

[58] Euagrios Scholastikos, Kirchengeschichte, 5,7. Euagrios, decididamente contrariu a Justino, apurre tamién pervalible información sobre'l desenvolvimientu de la so campaña en Persia.

[59] Sobre'l desenvolvimientu d'esta guerra, vease: Greatrex/Lieu, Persian Wars, vol. 2, páxs. 151ss.

[60] Sobre la rebelión de Bahram, el desenvolvimientu de la guerra y el tratáu de paz, vease: Greatrex/Lieu, Persian Wars, vol. 2, páxs. 172–175.

[61] Alrodiu de estos acontecimientos, vease: Heraclius, passim, según: Greatrex/Lieu, Persian Wars, vol. 2, páxs. 182ss.

[62] Nesti contestu, tuvo llugar tamién una masacre de los cristianos de Xerusalén. Vease: Elliot Horowitz, Reckless Rites: Purim and the Legacy of Jewish Violence, Princeton 2006, páxs. 228ss.

[63] Sobre'l significáu d'esta reliquia, vease por casu Barbara Baert, "Heraclius and Chosroes or The Desire for the True Cross"

[64] Kaegi (Heraclius, páxs. 122ss.) llama l'atención sobre esta problemática; posiblemente, Heraclio dirixiría más tarde en Mesopotamia una fuercia d'ente 25 000 y 50 000 efeutivos, que quiciabes inclusive puedan aumentar hasta 70 000 (íbid. p. 160). Ver tamién James Howard-Johnston, Heraclius' Persian Campaigns and the Revival of the East Roman Empire 622–630, en: War in History 6 (1999), páxs. 1–44 [solu localizable na escoyeta d'artículos de Howard-Johnstons, vease la seición "Bibliografía".].

[65] Kaegi, Heraclius, páxs. 126 y 146.

[66] Los historiadores actuales consideren, polo xeneral, que los "jázaros", citaos nes fontes son en realidá los Köktürks, y que la pallabra "jázaros" ye un anacronismu. Vease Howard-Johnston, Heraclius' Persian Campaigns, p. 13, según Kaegi, Heraclius, páxs. 142ss., con datos.

[67] Winter/Dignes, Rom und das Perserreich, páxs. 177–181; cita: íbid. p.178 (traducción del alemán pa Wikipedia).

[68] Nina Garsoïan, Byzantium and the Sasanians, en Ehsan Yarshater (ed.):The Cambridge History of Iran. Vol 3, Cambridge 1983, páxs. 568–592.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]