Llingües kuki-chin

Kuki-chin, kúkico
Distribución xeográfica	Este d'Asia
Países	Birmania India
Falantes	2,4 millones (2005)
Filiación xenética	Sino-tibetanu   Tibetanu-birmanu     L. Kuki-Chin
Subdivisiones	Chin septentrional chin central Chin meridional Kuki
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Les llingües kuki-chin (tamién mizo-kuki-chin) son un grupu filoxenéticu establecíu dientro de les llingües tibetano-birmanes

La mayoría de falantes d'estes llingües conócense como kukī n'asamés y como chin en birmanu; dalgunos tamién son llamaos naga, anque los mizo (o lushai) tamién son étnicamente distintos.

Clasificación

Mientres el sieglu XIX reconoció'l parentescu más estrechu de munches llingües kuki-chin dientro de les la caña tibetanu-birmana. Nes primeres propuestes propúnxose rápido un grupu kuki-chin-naga qu'incluyía a les llingües kuki-chin y a otros grupos heteroxéneos de llingües sino-tibetanes. Sicasí, la meyor documentación esistente na actualidá fai que nun paeza sostenible l'antiguu grupu kuki-chin-naga, en términos filoxenéticos, polo que dacuando si sigue usando'l nome pero namái como grupu xeográficu.

Les llingües kuki-chin puramente felicidaes pueden clasificase en cuatro grupos:

• Kuki-chin central (~860 mil falantes en (2005)): Mizo (Lushai), Zyphe, Bawm (Banjogi), Hmar, Hakha (Lai Pawi), Ngawn, Senthang, Tawr, Zotung, Darlong, Pangkhua
• Kuki-chin septentrional (~1,05 millones de falantes en (2005)): Falam (Hallam, incl. Laizo, Zahao), Añal, Hrangkhol, Zo (Zou, Zome), Aimol, Biete (Bete), Paite, Siyin (Sizaang), Tedim (Tiddim), Thado, Chiru, Gangte, Kom, Lamkang, Chothe (Old Kuki now Naga), Kharam (Naga), Milhiem, Monsang (Naga), Moyon (Naga), Purum (Naga), Tarao (Naga), Ralte, Ranglong, Sakachep, Simte, Vaiphei, Yos
• Kuki-chin meridional (~465 mil falantes en (2005)): Shö (Asho/Khyang, Bualkhaw, Chinbon, and Shendu), Mara (Lakher), Khumi (Khumi proper and Khumi Awa), Daai (Nitu), Mro, Mün, Nga La, Welaung (Rawngtu)

Otros autores como Bradley (1997), conisderan que dientro del grupu kúkico pueden incluyise dos llingües más:

• El meithei.
• El Karbi (Mikir): Karbi, Amri

Comparanza léxica

Los numberales en distintes llingües kuki-chin, el meithei y el kabir son:

GLOSA	Septentrional				Central				Meridional			PROTO- KUKI-CHIN	Meithei	Karbi (Mikir)
	Añal	Kom	Paite	Zome	Chin Bawm	Chin Nagwn	Pankhu	Mizo	Chin Mro	Chin Khumi	Chin Müün
'1'	əkʰè	inkʰət	xat̪	kʰə̀t	(pə)kʰak	pa kʰat	kʰakːa	pəkʰat	hã˧˩	hɑ˩	el to-mɑt˧ kʰɑt˧	*kʰat	ə-mə	isi
'2'	əhnã̀	inni	nik	nìː	(pə)ninʔ	pa ninʔ	pnika	pənhni	nin˧˩	n̥ɨŋ˩	k-hĩʔ˧	*hniʔ	ə-nin	hini
'3'	tʰùm	intʰum	tʰoŋ	tʰum	(pə)tʰum	pa tʰum	tʰumka	pətʰum	tʰũ˩˧	tʰoŋ˩	k-tʰum˩	*tʰum	ə-húm	ketʰom
'4'	pəli	mənli	rili	liː	(pə)liː	pa li	lika	pəlːi	mᵊli˩˥	pᵊlɨ˩	k-pʰli˩	*b-li	mə-ri	pʰli
'5'	pəŋã́	rəŋa	ŋɑ	ŋāː	(pə)ŋaː	pa ŋa	rɨŋaka	pəŋa	bã˩˥	pɑŋ˧˩	k-m̥ɑ˩	mə-ŋa || pʰo
'6'	tərù	kəruk	guk	gùʔ	(pə)ruk	pa luk	rowka	pəruk	tᵊru˧˩	tᵊreuʔ˧	k-kʰxuk˧	*t-ruk *k-ruk	tə-ruk	tʰrok
'7'	təkhɔ̀	səri	sɔgik	səgìː	(pə)śəriʔ	pa saliʔ	ʃərika	pəʃːəri	sʰᵉri˧˩	sᵊrɨʔ˧	k-kʰxiʔ˧	*s-riʔ *s-giʔ	tə-ret	6+1
'8'	tərí	kəret	giaːt̪	giéːt	(pə)riat	pa riat	riatka	pəriat	tᵊja˩˧	tᵊrjɑ˥˧	k-kʰxet˩˧	*k-riat *t-riat	nin-pan 10-2	10-2
'9'	təkú	ko	koɑ	kuɔ́ː	(pə)kua	pa kua	kuakːa	pəkːua	tᵊkɔ˥˩	tᵊkɔ˥˧	k-kɔ˧	*t-kua	mə-pən 10-1	10-1
'10'	sóm	som	sɔm	sɔ̀ːm	śɔːm	sawm	ʃomka	ʃom	χa˦ sʰə˥˧	ho˩	xɑ˩	*sʰawm	tə-ra	kep~ kre-

Los numberales en meithei presenten mayor similaridad coles llingües ao-naga que coles llingües kuki-chin. El numberal *-pan qu'apaez nes formes pa '8' y '9' en methei tamién apaez nes llingües konyak.

Ver tamién

• llingües lai

Referencies

Bibliografía

• George van Driem (2001) Languages of the Himalayas: An Ethnolinguistic Handbook of the Greater Himalayan Region. Brill.
• Thurgood, Graham (2003) "A subgrouping of the Sinón-Tibetan languages: The interaction between language contact, change, and inheritance." In G. Thurgood and R. LaPolla, eds., The Sinón-Tibetan languages, pp 13–14. London: Routledge.

• Datos: Q832413