Proaza

Proaza
	Escudu de Proaza
Alministración
País	España
Autonomía	Principáu d'Asturies
Provincia	Provincia d'Asturies
Partíu xudicial	Grau
Tipu d'entidá	conceyu
Capital	Proaza
Alcalde de Proaza	Ramón Fernández García
Nome oficial	Proaza (es)
División	ver Proaza y Proacina;
Xeografía
Coordenaes	43°15′03″N 6°01′01″W / 43.2508°N 6.0169°O
Superficie	76.79 km²
Llenda con	Grau, Santo Adriano, Quirós, Teberga y Tameza
Demografía
Población	709 hab. (2023)
Densidá	9,23 hab/km²
Xentiliciu
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
	ayto-proaza.es

Proaza ye un conceyu d'Asturies. Asítiase na fastera central d'Asturies, na cuenca'l ríu Trubia, y llenda al norte colos conceyos de Santo Adriano y Grau; al sur colos de Teberga y Quirós; al este col de Quirós; y al oeste colos de Teberga, Tameza y Grau.

Historia

En Proaza atopáronse afayos sueltos que nos treslladen a la dómina paleolítica. Dientro d'estos afayos tenemos los materiales rellacionaos cola construcción de preseos líticos y atopaos en Samartín, Los Teyeros y el Castrillón. Tamién s'atoparon lascas y nucleos en Bustiellu, Caranga d´Enriba y Valdearenas. Cerca de la capital, en La cueva apaecen restos de talles y llámines acomuñaes a restos óseos. D'últimes son de destacar los cinco conxuntos tumulares topaos nel conceyu, nel llagu de Barreda, nel puertu de Sograndio, en Ranón, na Cruz y na collada de Canal Ensuga.

De la edificación castrense fueron atopaos dellos asentamientos en L´Arbeal, Serande, El Picu´El Castiellu, El Picu´Castru y Bustiellu. Lo que nun podemos afirmar de toos ellos ye la etapa a la que se correspuenden, pudiendo ser de la dómina prerromana o romana. De clara reminiscencia romana foi l'afayu d'un as de bronce atopao en Banduxu.

Na dómina medieval Proaza taba na ruta principal de comunicación de la zona central asturiana col pandu, polo que los valles del Trubia taben jalonados dende la Edá Media de castiellos y torres defensives que dan fe de la so importancia estratéxica. D'ellos caltiénense na actualidá cuatro nel conceyu de Proaza: la Casa de los Vázquez de Prada, la Torre de los González-Tuñon, la Torre de los Tuñón en Banduxu, la Torre de Tuñon. Los caminos escoyíos para'l trayeutu yeren al traviés del Camín de la Mesa, de la qu'entá se caltienen tramos de l'antigua calzada, y al traviés de Quirós cruciando'l Puertu de Ventana. Amás, inda perduren nel conceyu delles torres medievales que prueben el llugar estratéxicu del territoriu.De dómina medieval ye tamién la ponte que xune los barrios de Villanueva asitiaos a entrambos llaos del ríu.

De la etapa de la Monarquía Asturiana créese que Proaza foi la tierra onde morrió'l Gobernador musulmán Munuza cuando taba realizando la so fuxida escontra'l pandu por La Mesa, sufriendo una emboscada en Olalíes, onde se piensa que perdió la vida.

Les primeres noticies documentaes referíes a terrenes del conceyu apaecen mientres la etapa medieval, onde se producen numberoses donaciones de tierres de la zona como la de 863 nes que se donen les tierres de Uandugio, Pruazia y Charanga.

De mención especial ye'l sucesu acaecíu col llevantamientu del Conde Gonzalo Peláez contra Alfonso VII y qu'aguantó dos años nel castiellu de Proaza, siendo derrotáu en 1135. Perteneció Proaza como munchos otros conceyos asturianos, al obispáu asturianu, anque equí desenvolviéronse movimientos en contra d'esti dominiu eclesiásticu, siendo destacables los acontecimientos acaecíos mientres tiempos d'Enrique II, onde'l pueblu protestó de manera clara. Esta situación duró hasta l'añu 1581 nel que gracies a la desamortización llevada a cabu por Felipe II, Proaza independizar de la Ilesia, constituyéndose en conceyu'l 16 de xunetu de dichu añu, quedando fora de dicha xurisdicción los cotos señoriales de Llendelafaya y Llinares que seríen incorporaos en 1827. Proaza ingresa d'esta miente na Xunta Xeneral del Principáu.

De los sieglos XVII y XVIII son otros exemplos d'arquiteutura civil, como'l Palaciu de los González Tuñón en Proaza, el Palaciu de Proacina y la Casa de los García Argüelles, la Casa del Alemán y el Palaciu en Villamejín. En 1812 crear en Proaza un conceyu independiente, incorporándose definitivamente y conxuntamente cola parroquia de Caranga, que dependíen de Santo Adriano, a Proaza'l 16 de xunu de 1859.

Nel sieglu XX Proaza siguió siendo llugar de camín del ferrocarril que xunía les mines de Quirós cola fábrica de Trubia y del carbón de Teberga. Importante para la vida del conceyu foi tamién la construcción de la central llétrica nos años sesenta que dinamizó la vida económica de la zona.

Parroquies^[1]

Nᵘ	Nome	Superficie (km²)	% superficie Proaza	Población	% población Proaza	Densidá (hab./km²)
1	Banduxu	10,78	14,0414,04%	38, 38	541,33541,33%	Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu.
2	Caranga		n/d	76	10,7210,72%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
3	Llinares	4,34	5,655,65%	41, 41	584,06584,06%	Error d'espresión: Caráuter de puntuación "," non reconocíu.
4	Proacina		n/d	27	3,813,81%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
5	Proaza		n/d	280	39,4939,49%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
6	Samartín		n/d	132	18,6218,62%	Error d'espresión: Operador round inesperáu
7	Sograndiu	9,98	1313%	69	9,739,73%	6,91
8	Trespena		n/d	51	7,197,19%	Error d'espresión: Operador round inesperáu

Política

Nel conceyu de Proaza, dende 1979, el PSOE foi'l partíu que más vegaes consiguió l'alcaldía, gobernando nes llexislatures 2ª, 3ª, 4ª y 8ª; siendo l'actual alcalde Ramón Fernández García (Vease Llista d'Alcaldes de Proaza).

Eleiciones municipales
Partíu	1979	1983	1987^[2]	1991^[2]	1995^[2]	1999^[2]	2003^[2]	2007^[2]	2011^[2]	2015^[2]
PSOE	1	5	6	3	2	1	3	4	4	4
FAC									3
CD / AP / PP		4	3	3	3	1	2	2	0	3
PCE / IX-BA	8	0	0	2	0	0	0	0	0	0
UCD / CDS			0	1
AIMPRO					4	1	2	1
URAS						4
Total	9	9	9	9	9	7	7	7	7	7

Economía

**Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2010)**
	Númberu de trabayadores	Tantu por cientu
TOTAL	230	100
Agricultura, ganadería y pesca	75	32,61
Industria	12	5,22
Construcción	9	3,91
Servicios	134	58,26
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

**Usos del suelu del conceyu (añu 2010)**
Usu	Superficie (km²)
Tierres de llabrantíu	0,19
Praderíes	27,58
Terrenu forestal	28,92
Otros usos (industrial, residencial, tierra ermo...)	20,10
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

**Carauterístiques del sector primariu (añu 2010)**
Ganaderíes de bovín	106
Cabeces de ganáu bovín	3.268
Cabeces de ganáu ovín	229
Cabeces de ganáu cabrín	324
Ganaderos con cuota llechera	0
Quilos de cuota llechera	0
Metros cúbicos de madera valtao	554
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011, SADEI

Arte

Dientro de les obres arquiteutóniques del conceyu destacamos la torre medieval de Proaza, edificiu medieval de calter militar del que queden los restos d'una torre cilíndrica, construyida a base de sillarejo, de cuatro pisos d'altor. Nelles ven los buecos covanosos nos sos gruesos murios. Al ingresu que taba asitiáu na segunda planta aportar por mediu d'una ponte levadizo, saeteras y ventanes un tanto apuntaes. La puerta d'ingresu asitiada nel pisu inferior paez ser abierta en dómina posterior. Esta torre ye Monumentu Provincial dende 1965.

Tamién ye digna de mención la torre de Banduxu, construyida basáu en sillarejo pal muriu y sillares meyor trabayaos y de grandes proporciones pa los vanos; con una cubierta que presenta una cornisa llixeramente volada. Los vanos son bien escasos y ábrense de forma asimétrica. Amenorgar a unes pequeñes saeteras de derrame internu, por demás estreches, y una ventana asitiada na parte cimera tamién de dimensiones bien amenorgaes. A lo cimero y protexíu por un guardapolvo de grandes proporciones apaez un escudu coles armes de Tuñón entemecíes coles de la familia Álvarez de Banduxu y Miranda.

Otra de les torres medievales caltener na casa de Prada, Asitiada a veres del Trubia, na llende con Santo Adriano, sufrió un grave deterioru a lo llargo de los años. La estructura primitiva que podría fechase escontra'l sieglu XVI taba formada por dos torres de base cuadrangular xuníes por un cuerpu central con galería; un corredor comunicaba'l nucleu principal cola capiya. Güei solo reparar una de les torres, de sillarejo, cubierta a cuatro aguaes con una pequeña cornisa, y na que podemos ver remodelaciones posteriores que falten enforma del so aspeutu inicial.

Dientro de les edificaciones relixoses tenemos la ilesia parroquial de Santa María de Banduxu de fundación románica anque con múltiples reformes. La ilesia caltién de la so primitiva construcción románica namái parte de la nave única y el presbiteriu, semicircular nel esterior, con canecillos, y cuadráu nel interior, cubiertu con bóveda de cañón.

Tamién vamos nomar la capiya de San Mamés en Caranga que presenta un únicu cuerpu de planta rectangular con ventana dintelada abocinada de derrame internu nel muriu esquierdo y baldío circular abocinado de derrame internu y esternu nel opuestu. L'interior cubrir con teyáu de madera vista a dos aguaes. Delantre de la puerta, hai un pórticu con teyáu a trés aguaes, sosteníu por cuatro pilastres de madera que se sofiten nun altu basamento, realizáu en mampostería, acutar los sillares les cadenes esquineres, los vanos y l'espadaña d'arcu de mediu puntu y un solu buecu que remata la construcción.

De la construcción palaciega vamos destacar el palaciu de Proacina de clara adautación a la topografía yá que presenta un solu pisu na fachada posterior, mientres na principal consta de trés plantes. Nesti frente abren vanos adintelados, ventanes nos dos pisos inferiores y balcones con balaustrada de fierro sobro repisa rectangular nel superior, asitiaos de forma simétrica. Nuna de les fachaes llaterales, nel pisu cimeru ábrese una galería de madera zarrao y acristalada, mesma de l'arquiteutura popular.

Otru palaciu importante ye'l de Bernardo Terrero en Villamejin, de planta cuadrangular qu'inclúi nel so interior una torre del sieglu XVI tamién de base cuadrada asitiada a pañu cola fachada principal flanqueada por dos cuerpos de menor altor. La edificación ye popular, utilizándose solamente sillares pa vanos y esquines; sufrió numberoses remodelaciones dende la so fundación hasta'l momentu actual.

A lo último, vamos falar d'una edificación moderna que camudo la vida del conceyu como ye la central hidroeléctrica obra de Joaquín Vaquero Palacios, realizada nos años 60. Presenta un solu volume de planta rectangular y cubierta plana; construyida de formigón y de llinies bien xeométriques, supera la monotonía de la fachada principal al adosa-y módulos triangulares colos vértices agudos escontra riba que-y dan esbeltez y résten-y la sensación d'horizontalidá que podría predominar na construcción por cuenta del so escasu altor en rellación col llargor; la fachada llateral, más curtia, ufierta una decoración a base de figures xeométriques n'alto relieve. Ye un edificiu que conxuga la funcionalidad y el gustu estéticu

Referencies

↑ «Espediente colos topónimos oficiales de Proaza». BOPA.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 «Direición General de Política Interior». Archiváu dende l'orixinal, el 2020-11-14.

Enllaces esternos

Páxina web del conceyu (castellán)

[toponimia-proaza-1] «Espediente colos topónimos oficiales de Proaza». BOPA.

[mir-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 «Direición General de Política Interior». Archiváu dende l'orixinal, el 2020-11-14.

[1]

[2]