Pele

Edison Arantes do Nascimento (Pelé) (23 oktyabr 1940^[…], Tres-Korasoyns^[d], Minas-Jerays – 29 dekabr 2022^[…], Morumbi^[d]) — dünya futbol tarixinin ən böyük futbolçularından biri. Braziliya milli futbol komandası ilə 3 dəfə Dünya Kubokunu qazanmışdır. İlk Dünya Kubokunu 1958-ci ildə İsveçdə keçirilən çempionatda almışdır.

Pele
Pele 2008-ci ildə
Ümumi məlumatlar
Tam adı	Edson Arantis du Nasimentu
Ləqəbi	Futbolun kralı
Doğum tarixi	23 oktyabr 1940(1940-10-23)[…]
Doğum yeri	Tres-Korasoyns[d], Minas-Jerays, Braziliya
Vəfat tarixi	29 dekabr 2022(2022-12-29)[…] (82 yaşında)
Vəfat yeri	Morumbi[d], Butanta[d], San Paulo, San-Paulu ştatı, Braziliya
Dəfn yeri	Ekumenika xatirə nekropolu[d]
Vətəndaşlığı	Braziliya
Boyu	1.73 m
Çəkisi	70 kq
Mövqeyi	hücumçu hücumameyilli yarımmüdafiəçi
Əsas ayağı	sağ
Karyerası
Gənclik karyerası 1952—1955 Bauru 1955—1956 Noroeste Klub karyerası 1956—1974 Santos 781 (1023) 1975—1977 Nyu-York Kosmos 432(533) 1956—1977 Cəmi 560 (541) Milli yığma 1957—1971 Braziliya 92 (77)
Təltif və medalları
Dünya çempionatları Qızıl İsveç 1958 Qızıl Çili 1962 Qızıl Meksika 1970 Cənubi Amerika çempionatı Gümüş Argentina 1959
İmzası
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bütün zamanların ən böyük oyunçularından biri kimi qəbul edilən və FİFA tərəfindən "ən böyük" adlandırılan Pele, 20-ci əsrin ən uğurlu və populyar idman xadimləri arasında idi. 1999-cu ildə Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi tərəfindən Əsrin idmançısı seçilib və Time siyahısına 20-ci əsrin 100 ən mühüm adamı kimi daxil edilib. 2000-ci ildə Pele Beynəlxalq Futbol Tarixi və Statistikaları Federasiyası (IFFHS) tərəfindən Əsrin Dünya Oyunçusu seçildi və FİFA Əsrin Oyunçusu mükafatının iki birgə qalibindən biri oldu. Onun 1363 oyunda 1279 qolu, Ginnesin Rekordlar Kitabına düşüb.

Həyatı

Pele 1940-cı ilin 23 oktyabrında Braziliyanın Minas-Jerays ştatının elə də böyük olmayan Tres-Korasoyns şəhərində kasıb bir ailədə anadan olub. Futbol Edison üçün sevimli əyləncələrdən biri idi. Atası Dondino da keçmişdə futbolçu olduğundan oğlunun ilk müəllimi də məhz o olub və futbol haqqında bəzi sirləri də ona uşaqlığından ötürmüşdür. 7 yaşında Edson artıq yerli uşaq komandasında çıxış etməyə başladı və hücumda çox məhsuldar və möhtəşəm oyunu ilə seçilirdi. Bir müddət komandanının məşqçisi Braziliya yığma komdasının əvvəlki oyunçusu Valdemar de Brito idi. Onun Pelenin gələcək həyatında, taleyində böyük rolu oldu. Müəllimi Pele üçün "Santos" klubunda baxış təşkil etdi. Ardından 15 yaşlı Pele dünya tərəfindən məşhur olan kluba daxil oldu.

Peşəkar Karyerası

1956-cı ilin sentyabr ayında hələ 16 yaşı tamam olmayan Pele ilk dəfə klubun rəsmi maçının sahəsinə çıxdı və qol vurdu. "Santos" klubunda çıxışları zamanı 1956–1974-cü illərdə 11 dəfə San Paulu ştatının çempionu titulunu qazanmışdı. 6 dəfə Braziliya kubokunu və 2 dəfə Libertadores və qitələrarası kuboku qazanmışdır.

Milli yığmada debütü İsveçrədə keçirilən dünya çempionatında etdi. "Santos"da olduğu kimi təsirli, yadda qalan oyunu ilə fərqləndi. Baxmayaraq ki, o, tam sağlam halda deyildi. SSRİ –nin yığma komandasına qarşı oyuna öz komandasının başlanğıc heyətində çıxdı. Uelsə qarşı dördəbir finalda həlledici qol vurdu. Fransa komandasıyla yarımfinalda het-trik edərək finala keçdi. Finalda isə Turnirin ev sahibinə 2 qol vuraraq 17 yaşında Pele mütəxəssislər tərəfindən tanınaraq , izləyicilər və rəqin komanda tərəfdən dünya çempionatının ilk ən cavan çempionu kimi qəbul edildi.

1962 və 1966-cı ilin Dünya Çempionatlarında zədələrə görə özünü tam göstərə bilmədi. 1970-ci ilin final turniri isə şəxsən Pele üçün zəfərlə bitdi, həmçinin komadası üçün də. Ekspertlərin rəyinə əsasən, bu çempionatda olan yığma Braziliya tarixində ən güclü yığma olmuşdur. Pele Meksikadakı qələbəsindən sonra tarixdə futbol üzrə yeganə 3 dəfə Dünya Çempionu olmuş futbolçu oldu. O bu turnirdə 14 oyunda 12 qol vurmuşdu. Ümumilikdə yığma komanda üçün 92 oyunda 77 qol vuran Pele misilsiz futbolçu kimi tarixə öz adını yazıb.

Nyu-York Kosmos

Santos futbol klubu və milli yığma ilə çıxışları bitirəndən sonra Pele futbol aləmində sensasion addım ataraq 1975-ci ildə Şimali Amerikanın peşəkar klubu olan "Kosmosla" müqavilə bağladı. Böyük idmana qayıdışı qərarını Pele maliyyə problemlərini həll etmək və həmçinin Amerikada inkişaf etmək arzusu ilə verdi. Belə bir maliyyə problemi onda 1960-cı ilin ortalarında da baş vermişdir. O, Santos klubunun təklifini qəbul etməyə məcbur olub. Şərtlərə əsasən 3 illik müqavilənin 1 ilini Pele tamamilə pulsuz oynamalı idi.

Amerikaya gəlməmişdən öncə qoyulmuş hər iki məqsədinə Pele uğurlanail ola bildi. Kosmosla müqavilə bağlayaraq Pele o zaman üçün dünyanın bahalı, ödənilmiş idmançısı oldu. 1977-ci ilin 1 oktyabrında özünün böyük mükafat toplusuna Amerika çempionu titulunu əlavə edərək sonuncu oyununda bir taym Kosmos üçün, bir taym da Santos üçün oynayaraq futbol karyerasını bitirdi. Oyundan sonra verilmiş müsahibədə deyirdi ki, — Mən çox xoşbəxtəm ki, həyatımın bu böyük anında sizləyəm. Mən inanıram ki, sevgi – bu zaman gözləri yaşararaq – Sevgi həyatda ən vacib bir hissdir – deyir. Əgər siz mənlə razısızsa, bu cümləni mənlə birgə təkrarlayın.

Peşəkarlığı

Pelenin peşəkarlığının sirri – fenemenal fiziki bacarıq və böyük əməksevərliyində idi. Məlumdur ki, o, idman karyerasının pik vaxtlarında 100 metrlik məsafəni 11 saniyəyə qaçaraq demək olar az fərqlə peşəkar yüngülatletlərdən geridə qalırdı. Öz dövründə aparılan araşdırmalara əsasən Pele çox geniş bucaq altında baxa bilir və bu da ona tez-tez dəyişən vəziyyəti qiymətləndirməyə və optimal qərar verməyə kömək edirdi.

Təbiətin qeyri-adi bəxş etdiyi bacarığa görə Pele uzun müddət futbol texnikasının ayrı-ayrı komponentlərinə vaxt ayıraraq hər iki ayağı ilə qol vurmaq bacarığına malik olub. Pele həmçinin qolu hiss etmə qabiliyyəti, müstəsna intuisiya və oyunu iti anlama bacarığı ilə fərqlənirdi. Yüksək individual sənətkar oyununa baxmayaraq, Pele hər zaman komanda oyununun tərəfdarı idi. "Ümumi səy olmadan futbolda qələbə mümkün deyil" . "Futbol – komanda və kollektiv deməkdir, bir-iki ulduz oyunçu demək deyil" – deyirdi. Pele həmçinin qolun qrossmeysteri kimi məşhur idi. Onun tərəfdarlarına atdığı paslar dəqiq, vaxtında olurdu və tez-tez də öz rəqib komandasını gözlənilməz və standart olmayan tupiklərə salırdı.

Ekspertlərinə fikirlərinə əsasən Pelenin futbol texnikasında heç bir boşluq, zəiflik yox idi. Meydançada etdiyi bir çox möcüzələr əfsanəyə çevrilib. 1961-ci ildə Fluminenze komandasına Marakana stadionunda rəqib futbolçuları keçərək vurduğu qol – əsrin qolu adlandırılaraq əbədiləşdirib və qolun şərəfinə Marakana stadionunda xatirə işarəsi qoyulub.

Pele Santosda, yığma komandada və Kosmosda 1363 oyun oynayaraq ümumilikdə 1281 rəsmi qol vurub. Onun karyerasında Ən parlaq nəticəsi 1959-cu ildə – 126 qol ilə yadda qalıb. Dünya futbolu tarixində bombardirin 92 het-triki, bir oyunda 4 qol vuraraq 30 oyunu və 6 oyundan az olmayaraq oyun ərzində 5 qol vurduğu maşlar olub. Futbol kralının daha bir uğuru isə 1964-cü ildə keçirilən oyunda Botafoqa ya 8 qol vurması olub.

Pele 1000-ci yubiley qolunu 19 noyabr 1969-cu ildə penalti ilə Santos futbol klubunda oynayarkən rəqib komanda Vasko de Qama –ya vurmuşdur. Braziliyanın rabitə naziriyi bunla bağlı futbolçunun fərdi nailiyyətinə əsasən dünyada yeganə olan Poçt markası buraxdı. Santos futbol klubu hər il noyabrın 19-unu Pele günü kimi qeyd edirlər.

Məşhurluğu

Pelenin məşhurluğu o dövrdə də, indi də fenomenal xarakter daşıyır. Onun peşəkarlığı bəzən fərqli tərəfdən özünü büruzə verirdi. Müqaviləyə görə, Santos klubunun sahibləri beynəlxalq oyunların təşkilatçıları ilə müqavilə bağlayarkən Pelenin oyunda oynamadığı halda komandanın qonorarı 2 dəfə aşağı salınırdı. 1970-ci ildə Nigeriyada daxili müharibə gedərkən, Pelenin iştirakı ilə Santos klubunun Laqosda keçiriləcək oyunu baş tutmalı idi. Bu oyuna görə hətta Nigeriyada 2 günlük barışıq elan oldundu.

Pele özünün avtobioqrafi xarakterli "Mən, Peleyəm" kitabını yazandan sonra bir çox savadı olmayanlar oxumağı və yazmağı öyrənməyə başladılar ki, məşhur həmyerlilərinin memuarlarını oxuya bilsinlər. Beləliklə Braziliyanın Təhsil Nazirliyi futbolçunu qızıl medala layiq gördü. Pele ölkəsinin simvollarından birinə çevrilib və orijinal qara mirvarisi adlanır.

1970-ci ildə Dünyanın bütün regionlarında keçirilən xüsusi sorğunun nəticələrinə əsasən hər 100 nəfərdən 95-i Pelenin kim olduğunu bilirdi. Bəzi məlumatlara əsasən Pele foto və müsahibə sayına görə rekord göstəriciyə malikdir. Adından və Pele imicindən müxtəlif vaxtlarda və hazırda da müxtəlif məhsulların reklamında – idman inventarları, kofe və qol saatlarında istifadə edilir.

Braziliyanın Maseyo şəhərində 30 minlik stadion Kral Pele adını daşıyır.

1981-ci ildə Pelenin uğurlarına həsr olunmuş "Qələbəyə doğru qaçış" filmi çəkildi.

1999-cu ildə heç bir zaman olimpiya oyunlarında iştirak etməməsinə baxmayaraq Beynəlxalq Olimpiada Komitəsi Peleni əsrin böyük idmançısı kimi adlandırdı. FİFA isə onu Argentinanın məşhur futbolçusu Dieqo Maradona ilə eyni səviyyədə dəyərləndirərək ən yaxşı futbolçu kimi adlandırmışdır.

1990-cı ilin ikinci yarısı Braziliyada Gənclərin Turizm və İdman naziri kimi fəaliyyət göstərib. O, ictimai fəaliyyət üçün az vaxt ayırmamışdı. BMT-nin və YUNİSEF-in xoşməramlı səfiri kimi fəaliyyət göstərib. Dünyanın bir çox yerlərində futbolun inkişaf etməsinə dair təbliğatlarda iştirak edirdi. Uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş maarifləndirici filmin yaradılmasında iştirak etmışdir. O həm kinoaktyor, həm xəbər spikeri, eyni zamanda biznesmen və həmçinin tanınmış olan Pele kofesi ilə məşhurdur. O, öz mahnılarının müəllifi və ifaçısıdır. Pelenin işini oğlu Edino davam edir. O da Santos klubuna daxil olub, amma atasından fərqli olaraq qapıçı olmağı seçib.

Braziliyalı futbolçu, hücumçu, "Santos" və "Nyu-York Kosmos" klublarında oynayan, Braziliya milli komandasında 92 maç keçirərək 77 qol vuran Edison Arantis du Nasimentu — ən çox isə Pele adı ilə tanınan futbolçu 21 oktyabr 1940-cı ildə Braziliyanın Minas-Jerays ştatında anadan olub.

Pele dünyada yeganə oyunçudur ki, 3 dəfə oyunçu kimi Dünya çempionu olub. (1958, 1962 və 1970-ci illərdə). 4 dünya çempionatının iştirakçısı olub. 1970-ci ilin ən yaxşı futbolçusu adını qazanıb. 1958-ci ilin ən yaxşı cavan oyunçusu kimi adlanıb. 1973-cü ildə Cənubi Amerikada ilin futbolçusu adını qazanıb. İkiqat qitələrarası kubokun və Libertadores kuboklarının sahibi, Qitələrarası çempionatın qalibi, San-Paulu ştatının 10 qat çempionu olmuşdur.

Təşkilatın rəsmi saytda verdiyi Səsverməyə əsasən isə Pele XX əsrin ikinci futbolçusu adlandırılmışdır. World Soccer jurnalının versiyasına əsasən XX əsrin ən yaxşı futbolçusudur. France Football versiyasına əsasən XX əsrin ən yaxşı oyunçusudur. Guerin Sportivonun versiyasına əsasən XX əsrin ən yaxçı futbolçusu. The Times qəzetinə əsasən Dünya Çempionları Tarixində 2-ci yeri tutur. FİFA-nın ən yaxşı 100 f

futbolçusu siyahısına daxil ediliur.

1995–1998-ci illərdə O, Braziliyanın İdman Naziri vəzifəsində çalışıb.

Şəxsi həyatı

Pele 1966-cı ildə Rozemeri dos Reys Şolbi ilə ailə qurublar. Və bu ailədən 3 övladları var. Kelli Kristina , Edson və Jennifer, amma buna baxmayaraq 1982-ci ildə bu ailə dağılır və onlar ayrılırlar.

1994-cü ildə Pele ikinci dəfə ailə həyatı qurur. Onun ikinci seçimi Assiriya Lemos Seyşas olur. Daha sonralar onların əkizləri dünyaya gəlir. Və bu ailə həyatı da uzun sürmür. 2008-ci ildə onlar ayrılırlar.

2016-cı ilin iyul ayında Pele 3-cü dəfə Yaponiya mənşəli Braziliya sahibkarı olan 50 yaşlı Marsii Sibeli Aoki ilə ailə həyatı qurur.

Ölümü

Pele 29 dekabr 2022-ci ildə 82 yaşında çoxlu orqan çatışmazlığı, kolon xərçənginin ağırlaşması səbəbindən vəfat etdi. Vida mərasimi yanvarın 3-dək davam elədi və 230.000-dən çox insan iştirak etdi. Dəfn mərasimindən sonra Pele Memorial Necrópole Ecumênica'da dəfn edildi.