Kuma çayı
| Kuma çayı | |
|---|---|
_2021.jpg) | |
| Ölkə |
 Rusiya |
| Region |
|
| Mənbəyi | Skalisti silsiləsinin şimal yamacı |
| Mənsəbi | Xəzər dənizi |
| Uzunluğu | 802 km |
| Su sərfi | 12 m³/san |
| Hövzəsinin sahəsi | 33500 km² |
|
<div style="font-size:80%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:İfadə xətası: "{" punktuasiyasının tanınmayan simvolu.%;top:İfadə xətası: "{" punktuasiyasının tanınmayan simvolu.%">  mənsəbi |
|
| DSR[rus.] | 07010000312108200001471 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kuma çayı (kab.-çərk. Гум,qaraç.-balk. Къум[1], çeç. ГӀум-хи[2], qum. Кум) — Şimali Qafqazda çay. Uzunluğu 802 km, hövzəsi 33,5 min km²-dir. Kuma çayının əsas qolları: sağ qoları — Podkumok, Zolka, Darya; sol qolları — Surkul, Suxoy və Sulu Karamık, Tomuzlovka, Buyvola çaylarıdır.
Etimologiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Çayın adı əsasən türkcə "kum" sözündən("qum") əmələ gəlmişdir. Kuma çayı şağı axarlarında, həqiqətən də qumların arasından axır. XI–XIII əsrlərdə Kumanların ərazisi boyunca axırdı, buna görə də bəziləri çayın adını Kumanların öz adı ilə-"Kumanlar" ilə eyniləşdirirlər. Başqa etimologiyaya görə ortaq türkcə Küm (qum. Güm, Gümü, noq. Küm, Kümi, kalm. Küm) adlanan bu çayın adı yenisey türkcəsindən Kəm ("çay") sözündən gəlir.[3]
Xarakteristikası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kuma, Qaraçay-Çərkəz Respublikasının Resp şərqində, Skalisti silsiləsinin şimal yamacından qaynaqlanır. Mineralnıye Vodıya qədər Kuma çayı bol sulu dağ çayıdır. Çay düzənliyə çıxmaqla bir çox yeriklə ilə sakit xarakter qazanır. Xəzər ovalığına girərkən Kuma çayı Neftekumsk şəhərində bir qayda olaraq, Xəzər dənizinə tökülənə qədər bir neçə qola bölünür.[4]
Çay əsasən atmosfer yağıntıları ilə qidalanır. Suvorovskaya kəndi yaxınlığında çayın orta illik su sərfi 10–12 m³/s-dir. Kuma çayının suyu hədsiz çox bulanıqdır. Çayın suyundan Terek-Kum və Kum-Manıç kanalları vasitəsilə suvarmada çox geniş istifadə olunur. Orta və aşağı axınlardakı axın Otkaznenskoye su anbarı (Otkaznoe kəndi yaxınlığında) tərəfindən tənzimlənir. Çayın suyu yay aylarında azalır.
Çayın suyu noyabrın sonu — dekabrın əvvəlində donur, martın əvvəlinə qədər davam edir. Keçmişdə yüksək bahar daşqınları Kuma çayı üçün xarakterik idi. Nəticədə ətraf ərazilərə ciddi ziyan dəyirdi.
Ətrafındakı qəsəbələri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qeyd olunan yaşayış məntəqələri: Suvorovskaya kəndi, Mineralnıye Vodı şəhəri, Aleksandriyskaya kəndi, Krasnokumskoye kəndi, Soldato-Aleksandrovskoye kəndi, Zelenokumsk şəhəri, kənd, Arxanqelskoye, Praskoveya kəndi, Budyonnovsk şəhəri, Levokumskoye kəndi, Neftekumsk şəhəri 10 mindən çox əhalisi olan Kumada yerləşir. Burada 350 mindən çox əhalisi olan bir neçə onlarla kiçik yaşayış məntəqəsi də vardır. Bu yaşayış məntəqələrini üzərindən ümumilikdə 50-yə yaxın körpü salınmışdır.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Хапаев С. А. Географические названия Карачая и Балкарии. 2013. 220. ISBN 978-5-91075-015-3.
- ↑ Сулейманов, Ахмад Сулейманович. Топонимия Чечни (5000 nüs.). Грозный: ГУП "Книжное издательство". Ред. Т. И. Бураева. 2006. 362. ISBN 5-98896-002-2.
- ↑ Orazayev, Həsən. Исторические сочинения Дагестана на тюркских языках (rus). Mahaçqala. 2003. 183.
- ↑ "ArcticRIMS — La Kouma à Boudennovsk". 2015-02-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-19.