Sərhəd şəxsiyyət pozuntusu
| Sərhəd şəxsiyyət pozuntusu | |
|---|---|
 | |
| XBT-10 | F60.3 |
| XBT-10-KM | F60.3 |
| XBT-9-KM | 301.83[1][2] |
| MedlinePlus | 000935 |
| MeSH | D001883 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Sərhəd şəxsiyyət pozuntusu və ya Sərhəd xətti şəxsiyyət pozuntusu (emosional qeyri-sabit şəxsiyyət pozğunluğu, sərhəd tipi, qıs. SŞP) — impulsivlik, aşağı özünə nəzarət, emosional qeyri-sabitlik, yüksək narahatlıq və ciddi sosiallaşma səviyyəsi ilə xarakterizə olunan şəxsiyyət pozğunluğu. DSM-5 və ICD-10-a daxildir (sonuncuda emosional qeyri-sabit şəxsiyyət pozğunluğunun alt növü hesab olunur).
Çox vaxt təhlükəli davranış və özünə zərər vermə ilə müşayiət olunur[3]. Belə insanlar həm də boşluq hissi və ehtiyac duyulmamaq qorxusu ilə mübarizə apara bilər[3]. Pozuntunun simptomları zahirən adi həyat hadisələrinə cavab olaraq görünə bilər[3]. Ağrılı davranış adətən yeniyetməlik dövründə başlayır və müxtəlif vəziyyətlərdə baş verir[4]. Maddələrdən sui-istifadə, depressiya və yemək pozğunluqları çox vaxt bu pozğunluqla əlaqələndirilir[3]. SŞP olan insanların təxminən 10% -i intihar nəticəsində ölür[3][4].
SŞP-nin səbəbləri tam aydın deyil, lakin genetik faktorların əhəmiyyətli bir töhfə verdiyi məlumdur[3][5]. Xüsusilə, müəyyən genlərin polimorfizmi serotonin istehsalının azalmasına səbəb olur ki, bu da öz növbəsində aqressiv davranışa səbəb olur. Əgər şəxsin yaxın qohumunda SŞP varsa, SŞP olma ehtimalı təxminən 5 dəfə yüksəkdir[3]. Mənfi həyat hadisələri də vacibdir[6]. Bozukluğun mexanizmi neyronların limbik şəbəkəsini əhatə edir. SŞP DSM tərəfindən şəxsiyyət pozğunluqlarından biri kimi tanınır, bunlardan cəmi 9-u təsnif edilir[4]. Diaqnoz klinik görünüşə əsaslanır, lakin digər xəstəlikləri istisna etmək üçün tibbi müayinə tələb oluna bilər. SŞP xüsusilə şəxsiyyət pozğunluğundan və narkomaniyadan fərqləndirilməlidir.
SŞP adətən idrak davranışçı terapiya (KDP)[3] kimi psixoterapiya ilə müalicə olunur. Digər bir terapiya növü olan dialektik davranış terapiyası (DBT) intihar riskini azalda bilər[3]. Terapiya təkbətək və ya qrup şəklində ola bilər[3]. Dərmanlar SŞP-ni müalicə etmir, lakin SŞP-nin bəzi simptomlarını aradan qaldırmaq üçün istifadə edilə bilər[3]. Bəzi xəstələrin xəstəxanaya yerləşdirilməsi tələb olunur[3].
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Disease Ontology (ing.). 2016.
- ↑ Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 "Borderline Personality Disorder". NIMH. 2016-03-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-16.
- ↑ 1 2 3 Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-5 (5th). Washington [etc.]: American Psychiatric Publishing. 2013. 645, 663–6. ISBN 9780890425558.
- ↑ Clinical Practice Guideline for the Management of Borderline Personality Disorder. Melbourne: National Health and Medical Research Council. 2013. 40–41. ISBN 1864965649.. — "In addition to the evidence identified by the systematic review, the Committee also considered a recent narrative review of studies that have evaluated biological and environmental factors as potential risk factors for BPD (including prospective studies of children and adolescents, and studies of young people with BPD)".
- ↑ Leichsenring, F; Leibing, E; Kruse, J; New, AS; Leweke, F. Borderline personality disorder. 377 (The Lancet). Elsevier. 2011. 74–84.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Дарья Завьялова. Мы живем на Сатурне. Как помочь человеку с пограничным расстройством личности. М.: Альпина Паблишер. 2023. ISBN 978-5-9614-7671-2.
- Linehan, Marsha M.; Comtois, Katherine Anne; Murray, Angela M.; Brown, Milton Z.; Gallop, Robert J.; Heard, Heidi L.; Korslund, Kathryn E.; Tutek, Darren A.; və b., "Two-Year Randomized Controlled Trial and Follow-up of Dialectical Behavior Therapy vs Therapy by Experts for Suicidal Behaviors and Borderline Personality Disorder", Archives of General Psychiatry, 63 (7), 2006: 757–66, doi:10.1001/archpsyc.63.7.757, PMID 16818865
- Linehan, Marsha. Cognitive-behavioral treatment of borderline personality disorder. New York: Şablon:Нп3. 1993. ISBN 0-89862-183-6.
- Manning, Shari. Loving Someone with Borderline Personality Disorder. The Guilford Press. 2011. ISBN 978-1-59385-607-6.
- Millon, Theodore. Disorders of Personality: DSM-IV-TM and Beyond. New York: John Wiley & Sons. 1996. ISBN 0-471-01186-X.
- Millon, Theodore. Personality Disorders in Modern Life. 2004. ISBN 0-471-32355-1.
- Millon, Theodore; Grossman, Seth; Meagher, Sarah E., Masters of the mind: exploring the story of mental illness from ancient times to the new millennium, John Wiley & Sons, 2004, ISBN 978-0-471-46985-8
- Millon, Theodore. "Personality Subtypes". Institute for Advanced Studies in Personology and Psychopathology. Dicandrien, Inc. 2006. 2018-03-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-11-01.
- American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4th). American Psychiatric Association. 2000. ISBN 978-0-89042-025-6.
- American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th). American Psychiatric Publishing. 2013. ISBN 978-0-89042-555-8.
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Lüğətlər və ensiklopediyalar | |
|---|---|
| Normativ yoxlama |
 | Psixologiya haqqında olan bu məqalə bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |