Бэнзін

Бэнзі́н — сумесь лёгкіх вуглевадародаў з тэмпэратурай кіпеньня ад 30 да 200 °C. Шчыльнасьць каля 0,75 г/см². Цеплатворная здольнасьць прыкладна 10500 ккал/кг (46 МДж/кг). Гаручая вадкасьць. Прызначаны для ўжываньня ў якасьці паліва. Атрымліваецца шляхам перагонкі нафты, гідракрэкінгам і, пры неабходнасьці далейшай араматызацыі — каталітычным крэкінгам і рыформінгам. Для адмысловых бэнзінаў характэрная дадатковая ачыстка ад непажаданых кампанэнтаў і зьмешваньне з карыснымі дадаткамі.

Вядомыя асобныя выпадкі, калі для вытворчасьці бэнзінаў ужываецца й іншая вуглевадародная сыравіна. Магчымы адгон бэнзінавых фракцыяўй са смолаў паўкаксаваньня і каксаваньня з дадатковай іх ачысткай (напрыклад у Эстонскай ССР бэнзін вырабляўся з гаручых сланцаў). Вырабляюцца бэнзіны і з сынтэз-газу (прадукт газыфікацыі вугля, канвэрсіі мэтану) пры дапамозе сынтын-працэсу (сынтэз Фішэра - Тропша), прадукты такой тэхналёгіі — сынтын і кагазіны.

«Клясычная» тэхналёгія вытворчасьці аўтамабільнага бэнзіну на сучасных НПЗ прадугледжвае яго кампаўндаваньне (зьмешваньне) зь некалькіх складнікаў, галоўнымі зь якіх зьяўляюцца:

прамагонны бэнзін (лёгкая нафта)
ізамэрызат (прадукт ізамэрызацыі папярэдняга)
рыфармат (прадукт рыформінгу цяжкай нафты)
бэнзін каталітычнага крэкінгу (прадукт раскладаньня цяжкіх фракцыяў першаснай перагонкі)
алькілят (прадукт алькілаваньня папярэдняга)
бэнзін гідракрэкінгу (прадукт раскладаньня найбольш цяжкіх вадкіх фракцыяў, якія засталіся пасьля атмасфэрнай, а затым вакуўмнай перагонкі)
мадыфікавальныя прысадкі і дадаткі.

Найпрасьцейшая схема атрыманьня аўтамабільнага бэнзіну ўлучае адбор лёгкіх фракцыяў падчас грубай перагонкі нафты саматужным спосабам (у г. зв. «самаварах») з наступным падвышэньнем актанавага ліку даданьнем вялікай колькасьці прысадак («бадзяжніцтва»).

Ужываньне

У канцы XIX стагодзьдзя, бэнзін не знаходзіў лепшага ўжываньня, чым антысэптычны сродак (бэнзін прадаваўся ў аптэках) і паліва для прымусаў. Часьцяком з нафты адганялі толькі газу, а ўсё астатняе, бэнзін улучна, або спальвалі, або проста выкідвалі. Аднак са зьяўленьнем РУЗ, што працаваў паводле цыклю Ота, бэнзін стаў адным з галоўных прадуктаў нафтаперапрацоўкі.

Бэнзін ужываецца як паліва для карбюратарных і інжэктарных рухавікоў, высакаімпульснае ракетнае паліва (Сынтын), у вытворчасьці парафіну, як растваральнік, як гаручы матэрыял, сыравіна для нафтахіміі.

Паліўныя бэнзіны

Маторныя бэнзіны

Асноўнымі якаснымі паказчыкамі маторных бэнзінаў зьяўляюцца:

Выпаральнасьць і сумесеўтварэньне
Дэтанацыйная ўстойлівасьць
Схільнасьць да некіраванага ўзгараньня (напальнае запальваньне)
Нагараўтварэньне і схільнасьць да адкладаў
Хімічная стабільнасьць (індукцыйны пэрыяд)
Каразыйная актыўнасьць
Экалягічнасьць
Таксычнасьць

Асноўнымі характарыстыкамі, што ўплываюць на дадзеныя паказчыкі, зьяўляюцца:

Фракцыйны склад бэнзіну, вызначаны тэмпэратурамі пачатку і канца кіпеньня, выкіпаньня 10, 50 і 90% бэнзіну
Вуглевадародны склад (улічваючы і іх будову)
Утрыманьне серы, тлензьмяшчальных злучэньняў, раствораных смол, мэталаў

Маторныя бэнзіны падзяляюцца на аўтамабільныя (А) і авіяцыйныя (Б). Авіяцыйныя бэнзіны адрозьніваюцца тым, што ўлучаюць больш лёгкіх фракцыяў і маюць больш высокі актанавы лік. Адрозьніваюць таксама летнія і зімовыя гатункі аўтамабільных бэнзінаў. У зімовых гатунках больш лёгкакіпячых фракцыяў, што паляпшае халодны пуск рухавіка. У падмурак клясыфікацыі бэнзінаў пакладзены так званы актанавы лік. Бэнзіны зь вялікім лікам валодаюць больш высокай устойлівасьцю да дэтанацыі і дазваляюць выкарыстоўваць рухавікі з больш высокай ступеньню сьціску. thumb Прамагонны бэнзін, атрыманы шляхам перагонкі нафты, не валодае дэтанацыйнай устойлівасьцю, неабходнай для працы сучаснага рухавіка. Бэнзін маркі А-72 і ніжэй выкарыстоўваўся толькі ў маторах, распрацаваных да 1950 году.

Асноўныя кампанэнты высокаактанавых бэнзінаў атрымліваюць каталітычным крэкінгам і рыформінгам. Дадаткова выкарыстоўваюцца розныя прысадкі і антыдэтанатары. Іх выкарыстаньне абмежаванае стандартамі, абмежавана ўтрыманьне сьвінцу (таксычны тэтраэтылсьвінец), мангану і жалеза (нагараўтваральныя трыкарбанілманган і фэрацэн), смолаўтваральнага монамэтыланіліну (да 1,3%). Гэтак жа магчымае ўжываньне дадаткаў, што падвышаюць актанавы лік сумесі. Такімі дадаткамі зьяўляюцца тлензьмяшчальныя злучэньні (сьпірты і этэры). Так напрыклад: актанавы лік этылявага сьпірту каля 120 пунктаў, а МТБЭ каля 130 пунктаў. Аднак іх утрыманьне абмежаванае з-за нізкай цеплатворнай здольнасьці і тэмпэратуры кіпеньня да 15%. Часта для падвышэньня актанавага ліку выкарыстоўваюць пабочны прадукт нафтахіміі талюол з АЛ роўным 115 пунктаў.

У Беларусі ўжываюцца наступныя маркі аўтамабільных бэнзінаў:

Нармаль-80 (А-76)
АІ-92 («рэгуляр»)
АІ-93 («рэгуляр»)
АІ-95 («прэміюм»)
АІ-98 («супэр»)

На беларускім рынку сустракаюцца розныя па якасьцях бэнзіны, напрыклад на Нафтане па тэхнічных умовах выпускаюцца бэнзіны марак Нармаль-80 2-га кляса, А-92 неэтыляваны, АІ-95 неэтыляваны з палепшанымі экалягічнымі паказчыкамі. А на Мозырскім нафтаперапрацоўчым заводзе вырабляюць бэнзіны марак Нармаль-80 клясы 1-5, А-92 (АІ-92), А-95 (АІ-95).

У ЗША шырокае ўжываньне атрымалі сумесі бэнзінаў з этанолам да 20% (марка Е20) (гл. біяэтанол). А ў Бразыліі 20% утрыманьне этанолю зьяўляецца агульнапрынятым і даволі распаўсюджаныя сумесі з чыстым сьпіртам, якія ўжываюцца на аўтамабілях з адаптаванымі рухавікамі.

Пазначэньне бэнзінаў: «А» — аўтамабільны бэнзін; «Б» — авіяцыйны бэнзін; «76» — лікавы індэкс — актанавы лік; «І» — мэтад вызначэньня актанавага ліку (дасьледчы). Калі літара І адсутнічае — маторны мэтад.

Бэнзіны-растваральнікі

Знайшлі ўжываньне вузкія лёгкакіпячыя прадукты каталітычнага рыформінгу (БР-2) ці прамой перагонкі маласярністых нафтаў (БР-1) (ДАСТ 443-76) у якасьці растваральніку для падрыхтоўкі гумовых клеяў пры вытворчасьці друкарскіх фарбаў, масьцік; для абястлушчваньня электраабсталяваньня, тканін, скуры, паверхні мэталаў перад нанясеньнем мэталічных пакрыцьцяў; для прамываньня падшыпнікаў, арматуры перад кансэрвацыяй, у вытворчасьці штучных мяхоў; для вырабу хуткасохлых алейных фарбаў і электраізаляцыйных лакаў; для выманьня каніфолі з драўніны, падрыхтоўкі сьпірта-бэнзінавай сумесі для прамываньня друкаваных плятаў у электратэхнічнай вытворчасьці.

Экстракцыйныя бэнзіны (тэмпэратура кіпеньня 70-95°С) прамой перагонкі маласярністых нафтаў ужываюцца для экстракцыі алеяў, выманьня тлушчу з костак, нікатыну з махоркавага лісьця, як растваральнік у гумовай і лакафарбавай прамысловасьці.

Маласярністы дэараматызаваны экстракцыйны бэнзін (тэмпэратура кіпеньня 70-85°С) ужываецца для выпрацоўкі алеяў у раёнах з гарачым кліматам (высокай выпаральнасьцю).

Атрыманы з рафінату каталітычнага рыформінгу (тэмпэратура кіпеньня 105—125°С), растваральнік БЛХ утрымоўвае галоўным чынам парафінавыя вуглевадароды лінейнай і ізамернай будовы, вырабляецца адмыслова для лесахімічнай прамысловасьці, і ўжываецца для выманьня каніфолі з драўнянай дранкі, часам пры падрыхтоўцы гумовых клеяў і лакавых рэцэптураў друкарскіх фарбаў.

Вузкую фракцыю прамой перагонкі (тэмпэратура кіпеньня 110—185°С) (азакерытавы растваральнік) ужываюць для экстракцыі азакерыту з руд.

Шырокае ўжываньне атрымаў Нэфрас З 50/170 (ДАСТ 8505-80) (шырокая фракцыя прамой перагонкі маласярністых нафтаў ці рафінату каталітычнага рыформінгу), у якасьці растваральніку пры вытворчасьці штучных скур, для хімічнай чысткі тканін, прамываньні дэталяў перад рэмонтам, для змываньня з дэталяў супрацькаразійных пакрыцьцяў і інш.

Ксілёльны рафінат каталітычнага рыформінгу і талюолу з утрыманьнем араматыкі да 30% — Нэфрас САР ужываецца пры вытворчасьці маналітных кандэнсатараў.

Асабліва распаўсюджаны бэнзін-растваральнік для лакафарбавай прамысловасьці — Уайт-сьпірыт.

Нэфрас З 150/200 вузкай фракцыі прамой перагонкі сярністых нафтаў, блізкі па ўласьцівасьцях і ўжываецца таксама як і ўайт-сьпірыт, аднак утрымоўвае больш серы і мае больш рэзкі пах.

У народзе лёгкакіпячыя бэнзіны растваральнікі побытавага ўжываньня часта завуць «Галёш», акрамя таго на расейскім рынку сустракаецца прадукт Нэфрас С2 80/120 падобны па складу на БР1 і таварным найменьнем «Галёш».

Вытворчасьць, спажываньне і экспарт зь Беларусі

Аб’ём вытворчасьці аўтамабільнага бэнзіну ў 2008 годзе на прадпрыемствах галіны павялічыўся ў параўнаньні з 2007 годам на 4,8% і дасягнуў 3,33 млн.т.^[1]

Запасы гатовага аўтамабільнага бэнзіну на прадпрыемствах на 1 студзеня 2009 году склалі 10,5% да сярэднямесячнага аб’ёму вытворчасьці, дызпаліва — 1,1%, топачнага мазуту — 3,2%, алеяў — 92.1%.

У 2008 годзе Беларусь экспартавала 15.2 млн.т. нафтапрадуктаў.^[2]. Пры гэтым амаль увесь экспарт нафтапрадуктаў адбываецца праз сыстэму электроннага гандлю канцэрну «Белнафтахім». Галоўнай прадукцыяй у агульным аб’ёме рэалізацыі праз гэту гандлёвую пляцоўку зьяўляюцца нафтапрадукты (41% складае дызпаліва, 23% — мазут, 17% — бэнзін, 19% разьмяркоўваюцца паміж рэшткавымі прадуктамі нафтаперапрацоўкі). 96% прадукцыі «Нафтана» сыходзіць на прыбалтыйскія порты. Прадукцыя Мазырскага НПЗ галоўным чынам таксама ідзе на Прыбалтыку, але гэта 81%. 19% застаецца на ўнутраных рынках найблізкіх краінаў — Украіны, дзяржаваў Усходняй Эўропы^[3].

Глядзіце таксама

Крыніцы

^ Мілена Ануфрыёнак. Вытворчасьць прадукцыі нафтаперапрацоўкі ў Беларусі ўзрасла ў 2008 годзе на 15,5 працэнта да Br26 трлн. // Беларускае тэлеграфнае агенцтва, 19 студзеня 2009 г. Праверана 6 студзеня 2014 г.
^ Белстат Таблица «Экспорт важнейших видов продукции»
^ Белта(недаступная спасылка) Весь экспорт белорусских нефтепродуктов осуществляется через систему электронных торгов

Вонкавыя спасылкі

Прадукцыя асноўнай вытворчасьці ААТ «Нафтан» (рас.)
Каталёг аўтамабільных бэнзінаў ААТ «Мазырскі нафтаперапрацоўчы завод» (рас.)
Ірына Асташкевіч, Віктар Пазьнякоў. Выбраная стратэгія // Зьвязда : газэта. — 31 ліпеня 2013. — № 140 (27505). — С. 5. — ISSN 1990-763x.
ДАСТ 2084-77 Бэнзіны аўтамабільныя (рас.)
ДАСТ Р 51105-97 Палівы для рухавікоў унутранага згараньня. Неэтыляваны бэнзін (рас.)
Эканомія бэнзіну — карысныя парады (рас.)

[1] Мілена Ануфрыёнак. Вытворчасьць прадукцыі нафтаперапрацоўкі ў Беларусі ўзрасла ў 2008 годзе на 15,5 працэнта да Br26 трлн. // Беларускае тэлеграфнае агенцтва, 19 студзеня 2009 г. Праверана 6 студзеня 2014 г.

[2] Белстат Таблица «Экспорт важнейших видов продукции»

[3] Белта(недаступная спасылка) Весь экспорт белорусских нефтепродуктов осуществляется через систему электронных торгов

[1]

[2]

[3]