Правім Рэйк’явік

{{НП
 |статус                  = Горад
 |беларуская назва        = Рэйк’явік
 |арыгінальная назва      = {{lang-is|Reykjavík}}
 |падначаленне            = 
 |краіна                  = Ісландыя
 |герб                    = Reykjavik Coat of Arms.svg
 |сцяг                    = Flag of Reykjavik, Iceland.svg{{!}}border
 |шырыня герба            = 80
 |шырыня сцяга            = 160
 |выява                   =
 |подпіс                  =   <!-- выявы -->
 |lat_dir = N|lat_deg = 64|lat_min = 9|lat_sec = 
 |lon_dir = W|lon_deg = 21|lon_min = 53|lon_sec = 
 |CoordAddon              = 
 |CoordScale              = 
 |памер карты краіны      = 
 |памер карты рэгіёна     = 
 |памер карты раёна       = 
 |рэгіён                  = 
 |карта краіны            = <!-- альтэрнатыўная -->
 |карта рэгіёна           = <!-- альтэрнатыўная -->
 |карта раёна             = <!-- альтэрнатыўная -->
 |унутранае дзяленне      = 10 раёнаў
 |від главы               = мэр
 |глава                   = [[Ёўн Гнар]]
 |першае згадванне        = 874
 |ранейшыя імёны          = 
 |статус з                = 1786
 |плошча                  = 274,5
 |від вышыні              = 
 |вышыня цэнтра НП        = 
 |афіцыйная мова          = 
 |афіцыйная мова-ref      = 
 |насельніцтва            = 119.108
 |год перапісу            = 2011
 |шчыльнасць              = 436,5
 |нацыянальны склад       = 
 |канфесійны склад        = 
 |часавы пояс             = +0
 |DST                     = 
 |тэлефонны код           = +354
 |паштовы індэкс          = 
 |паштовыя індэксы        = 101-155
 |аўтамабільны код        = 
 |від ідэнтыфікатара      = 
 |лічбавы ідэнтыфікатар   = 
 |катэгорыя ў Commons     = Reykjavík
 |сайт                    = http://www.rvk.is/
 |мова сайта              = is
 |мова сайта 2            = en
 |мова сайта 3            = pl
 |мова сайта 4            = 
 |мова сайта 5            = 
 |add1n                   = 
 |add1                    = 
 |add2n                   = 
 |add2                    = 
 |add3n                   = 
 |add3                    = 
}}
'''Рэйк’я́вік'''{{efn|У ісландскай мове націск падае на першы склад}} ({{lang-is|Reykjavík}} — ''Дымная бухта'') — сталіца і самы буйны горад [[Ісландыя|Ісландыі]].
Насельніцтва — 119 108 жыхароў ([[2011]]), насельніцтва ж «''Вялікага Рэйк’явіка''» (Сталічнага рэгіёна — [[Хёвудборгарсвайдзід]]а) — каля 200 000 чалавек, што складае больш за 60 % насельніцтва краіны. Самая паўночная ў свеце сталіца незалежнай дзяржавы (269 км да паўночнага [[палярны круг|палярнага круга]]). Размешчаны на паўднёвым захадзе краіны, на паўднёвым беразе заліва [[Фахсафлоўі]].

{{змест злева}}

== Гісторыя ==

[[Image:Reykjavik-downtown-1836-august-mayer.jpg|thumb|Рэйк’явік у 1836 годзе]]

Ісландыя была заселена [[Нарвежцы|нарвежскімі]] і [[Кельты|кельцкімі]] імігрантамі на працягу канца [[IX стагоддзе|IX]] — пачатку [[X стагоддзе|X]] стагоддзяў. Згодна з сярэдневяковай «[[Кніга аб засяленні Ісландыі|Кнігай аб засяленні Ісландыі]]» ({{lang-is|Landnamabók}}), [[Інгальф Арнарсан]], першы ісландскі пасяленец, у [[874]] годзе пабудаваў сваю ферму на паўвостраве, дзе зараз знаходзіцца Рэйк’явік. Месца для пасялення было выбрана згодна з традыцыйным метадам вікінгаў — калі Інгальф упершыню пасля адплыцця з [[Нарвегія|Нарвегіі]] ўбачыў бераг, то кінуў ў ваду два тронныя слупы са сваёй ладдзі і плыў услед за імі да таго моманту, пакуль іх не выкінула на бераг. Сваю назву (Reykjavík — ''Дымная бухта'') месца атрымала з-за слупоў пары, што падымаліся ад гарачых крыніц у наваколлі.

Пасля падпісання ў [[1262]] годзе т. зв. «Старога дагавора» з Нарвегіяй, па якому Ісландыя прызнала вярхоўную ўладу нарвежскіх каралёў (тыя, у сваю чаргу, абавязаліся штогадова адпраўляць у Ісландыю некалькі караблёў са збожжам, лесам і іншымі таварамі), Рэйк’явік становіцца цэнтрам збору даніны і падаткаў, а таксама важным цэнтрам гандлю з Нарвегіяй, [[Англія]]й і [[Ганза]]й. Яшчэ больш адміністрацыйнае і эканамічнае значэнне Рэйк’явіка ўзмацняецца пасля таго, як Ісландыя з [[1397]] года стала ўладаннем [[Данія|Даніі]], паколькі непадалёк ад яго, у [[Бессастадзір]]ы, знаходзілася рэзідэнцыя спачатку нарвежскіх, а затым дацкіх губернатараў.

У [[1402]]—[[1404]] і [[1494]]—[[1495]] гадах Рэйк’явік, як і амаль уся Ісландыя, перажыў дзве эпідэміі чумы, а ў [[1627]] годзе яго абрабавалі берберскія піраты.

Каля сярэдзіны [[XIX]] стагоддзя побач з фермай Рэйк’явік пачаў расці маленькі горад. Гэта адбылося дзякуючы каралеўскаму казначэю [[Скулі Магнусан]]у, вядомаму як «бацька Рэйк’явіка», які заснаваў шарсцяныя майстэрні ў Рейк’явіку ў рамках сваёй дзейнасці па мадэрнізацыі ісландскай эканомікі. Гэта паслужыла штуршком да пачатку развіцця Рэйк’явіка. Акрамя таго, пасля адмены ў [[1786]] годзе Даніяй манаполіі на гандаль у Ісландыі, Рэйк’явік стаў адной з шасці ісландскіх абшчын, што атрымалі выключныя правы на знешні гандаль (але толькі з Даніяй), таму 1786 лічыцца годам заснавання горада Рэйк’явіка. У [[1796]] годзе сюды са [[Скалхольт]]а быў афіцыйна перанесены цэнтр біскупства (фактычна ён знаходзіўся тут з 1784 года, пасля таго як рэзідэнцыя біскупа ў Скалхольце была разбурана землетрасеннем у час вывяржэння [[Лакі]]), а ў [[1845]] годзе ў Рэйк’явіку была адноўленая дзейнасць [[Альтынг]]а — ісландскага парламента, які з [[930]] па [[1799]] гады збіраўся на Палях тынга ([[Тынгвелір]], Þingvellir) на паўднёвым захадзе Ісландыі. Знаходжанне Альтынга ў Рэйк’явіку фактычна вызначала яго статус сталіцы краіны.

З паскарэннем эканамічнага прагрэсу ў [[XX стагоддзе|XX стагоддзі]] рос і Рэйк’явік, але асабліва хуткае развіццё ён атрымаў у другой палове XX стагоддзя. У 1920—1930-я гады ў Рэйк’явіку базіравалася большая частка ісландскага рыбалавецкага флоту, адпаведна галоўнай галіной эканомікі горада стала рыбаперапрацоўчая прамысловасць. Аднак з нарастаннем наступстваў [[Вялікая дэпрэсія|Вялікай дэпрэсіі]] ў горадзе значна пашырылася беспрацоўе, што прывяло да значных выступленняў прафсаюзаў і сутыкненняў іх з праваахоўнымі органамі.

У час [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] 10 мая [[1940]] года Рэйк’явік, а затым і ўся Ісландыя, быў акупіраваны брытанскімі войскамі, што было зроблена з мэтаю прадухіліць уварванне сюды немцаў, якія ў красавіку акупіравалі Данію і значную частку Нарвегіі. Узброенага супраціўлення ісландцы не аказвалі, і фактычна пачалі супрацоўнічаць з сіламі [[Антыгітлераўская кааліцыя|Антыгітлераўскай кааліцыі]]. Паступовае нарошчванне замежнага ваеннага кантынгенту ў Рэйк’явіку прывяло да таго, што к канцу вайны колькасць вайскоўцаў амаль зраўнялася з колькасцю ўласна жыхароў горада. У эканамічным плане акупацыя ў значнай ступені дапамагла пераадолець эканамічны крызіс, так, амаль знікла беспрацоўе, у горадзе і наваколлі было развернута значнае будаўніцтва, у тым ліку аэрапортаў у Рэйк’явіку і [[Кеблавік]]у (апошні, што знаходзіцца ў 50 км ад Рэйк’явіка, зараз з’яўляецца асноўным міжнародным аэрапортам Ісландыі).

== Клімат ==
Нягледзячы на тое, што Рэйк’явік знаходзіцца на поўначы [[Атлантычны акіян|Атлантыкі]], клімат у горадзе больш мягкі, чым у многіх іншых мясцовасцях, што знаходзяцца на такой самай шыраце. Сярэднюю тэмпературу зімой можна параўнаць з тэмпературай у [[Нью-Ёрк]]у. Зімой у сталіцы Ісландыі тэмпература рэдка апускаецца ніжэй за −10&nbsp;°C. Усё гэта дзякуючы цёплай плыні [[Гальфстрым]]а.

Клімат субарктычны марскі, зіма мягкая, з адлігамі (сярэдняя тэмпература студзеня 0,4&nbsp;°C) дзякуючы цёплым водам [[цячэнне Ірмінгера|цячэння Ірмінгера]], лета халаднаватае (сярэдняя тэмпература ліпеня 11—12&nbsp;°C). Ападкаў 800 мм за год. Вада ў заліве зімой не замярзае. Характэрнымі з’яўляюцца частыя змены надвор’я.

== Насельніцтва ==
Рост гарадскога насельніцтва
{| class="wikitable"
|1801
|1860
|1901
|1910
|1920
|1930
|1940
|1950
|1960
|1970
|1980
|1985
|1990
|1995
|2003
|2006
|2008
|-
|600
|1.450
|6.321
|11.449
|17.450
|28.052
|38.308
|55.980
|72.407
|81.693
|83.766
|89.868
|97.569
|104.258
|113.387
|116.446
|118.861
|}

== Гаспадарка ==
Рэйк’явік — асноўны эканамічны цэнтр Ісландыі, галоўны порт і рыбалавецкая база. Развіваецца рыбаперапрацоўчая прамысловаць, суднарамонт, вытворчасць рыбалоўных сетак, рыбапрамысловага абсталявання. Ёсць мылаварныя, маргарынавыя, абутковыя прадпрыемствы, традыцыйная вытворчасцьсць шарсцяных тканін. У раёне Рэйк’явіка — алюмініевы, азотнахімічны, цэментны заводыды. Гарачыя крыніцы паблізу горада выкарыстоўваюцца для цеплафікацыі. Дзейнічае міжнародны аэрапорт Кеблавік.

== Музеі ==
[[Image:Þjóðmenningarhús01.jpg|thumb|Музей культурнай спадчыны Ісландыі (Þjóðmenningarhús)]]
* [[Музей культурнай спадчыны Ісландыі]]
* [[Нацыянальная галерэя Ісландыі]]
* [[Ісландскі нацыянальны музей]]
* [[Музей К’ярваля]]
* Музей Асмундара
* [[Музей Эйнара-Ёнсана]]
* Збор рукапісаў Арні-Магнусана
* [[Ісландскі музей фаласаў]] (заснаваны ў Рэйк’явіку, пасля перамешчаны ў [[Хусавік]])
* Нацыянальны парк [[Тынгвелір]]
* [[Рэйк’явікскі музей пад адкрытым небам]]

== Тэатры ==

* [[Ісландскі нацыянальны тэатр]]

== Адукацыя ==
* [[Ісландскі ўніверсітэт мастацтваў]]
* [[Універсітэт Ісландыі]]
* [[Рэйк’явікскі ўніверсітэт]]
* [[Рэйк’явікская гімназія]]

У сталіцы знаходзіцца [[Нацыянальная бібліятэка Ісландыі]].

== Вядомыя асобы ==

* [[Б’ёрк]] — спявачка
* [[Балтасар Кармакур]] — ісландскі рэжысёр
* [[Хальдаўр Кільян Лакснес]] — ісландскі пісьменнік, лаўрэат [[Нобелеўская прэмія па літаратуры|Нобелеўскай прэміі па літаратуры]]
* [[Эйнар Карасан]] — ісландскі пісьменнік
* Гурт [[Múm]]
* [[Іоўн Сігурдсан]] — ісландскі вучоны, лідар нацыянальнага руху за незалежнасць Ісландыі.
* [[Халгрымур Хельгасан]] — ісландскі пісьменнік і мастак
* [[Хера Б’ёрк]] — ісландская спявачка
* [[Гейр Хордэ]]
* [[Арнальдур Індрыдасан]]
* [[Аляксандра Іварсдоцір]]
* [[Эйдур Гудзьёнсен]]

== Выдатныя месцы Рэйк’явіка ==

=== Сімвал Рэйк’явіка ===
[[Image:GrasagardurRvkIce.JPG|thumb|Батанічны сад у Рэйк’явіку]]
[[Хальгрымскірк’я]] — лютэранская царква. Гады будаўніцтва: 1938—1986

=== Перліны Рэйк’явіка ===
* [[Перлан]]
* У Рэйк’явіку знаходзіцца самы вялікі ў Ісландыі батанічны сад — [[Батанічны сад у Рэйк’явіку]].
* Будынак ісландскага парламента (Alþingishúsið) — [[альтынг]]а.
* [[Рэйк’явікскі двор]] (Höfði): дом, у якім сустракаліся на саміце [[Рональд Рэйган]] і [[Міхаіл Гарбачоў]] у 1986 годзе.
* [[Кафедральны сабор Рэйк’явіка]]
* [[Борг (атэль)|Гатэль «Борг»]]
* [[Нацыянальная бібліятэка Ісландыі|Нацыянальная і Універсітэцкая бібліятэка Ісландыі]]
* Геатэрмальны гарадок Хверагердзі
* Царква Скалхолт
* [[Рэйк’явікская ратуша]]: (Ráðhús)
* [[Т’ёрнін]] (Tjörnin): Возера ў Рэйк’явіку
* [[Ландакоцкірк’я]]: самы вялікі каталіцкі храм Ісландыі
* [[Вольная царква ў Рэйк’явіку]]
* [[Хатайгскірк’я]]
* Помнік [[Інгальф Арнарсан|Інгальфу Арнарсану]]

== Гарады-пабрацімы ==
{{Гарады-пабрацімы}}

== Гл. таксама ==
* [[ФК Рэйк’явік]]
* [[Гардабайр]]

== Заўвагі ==
{{notelist}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Йоун Р. Хьяульмарссон. История Исландии. — М: «Весь мир», 2003. — 240 с.: илл.

== Спасылкі ==
* [http://www.rvk.is/ Афіцыйны сайт горада]

{{Вонкавыя спасылкі}}
{{Сталіцы Еўропы}}

[[Катэгорыя:Гарады Ісландыі]]
[[Катэгорыя:Рэйк’явік| ]]
[[Катэгорыя:Сталіцы дзяржаў]]