Брэтонцы

Брэтонцы (Bretoned)
Агульная колькасць	229 тыс.
Рэгіёны пражывання	Францыя
Мова	брэтонская
Рэлігія	каталіцызм
Блізкія этнічныя групы	валійцы, корнуальцы

Брэто́нцы (брэт.: Bretoned) — народ, карэнныя насельнікі Брэтані. Агульная колькасць у Францыі (2012 г.) - 229 тыс. чал. Размаўляюць на брэтонскай мове.

Паходжанне

Перасяленне брытаў у VI ст.

Брэтонцы — нашчадкі брытаў, якія перасяліліся з Брытаніі ў Арморыку ў V - VI стст. н. э. Згодна пісьмовым крыніцам і археалагічным знаходкам, мелася 2 буйныя хвалі міграцыі. Першая была звязана з зыходам рымскіх войскаў з Брытаніі на тэрыторыю Галіі ў 410 г. Многія з салдат мелі брыцкае паходжанне. Акрамя таго, разам з імі перасяляліся салдацкія сем'і, рамеснікі і гандляры, шчыльна звязаныя з армейскімі часткамі.

У VI ст. адбылася другая буйная хваля міграцыі брытаў у Арморыку, выкліканая нашэсцямі англаў, саксаў і ірландцаў. Зыход з Брытаніі суправаджаўся працэсам хрысціянізацыі. Першапачаткова брыты стварылі на новай радзіме тры дзяржаўныя аб'яднанні, якія ў X ст. былі злучаны ў Герцагства Брэтань. У 790 г. быў складзены манускрыпт на лацінскай і брэтонскай мовах — першы вядомы помнік брэтонскай пісьмовасці.

Карэннае насельніцтва Арморыкі — галы — былі блізкія па мове і культуры да брытаў, што палегчыла іх асіміляцыю. У Верхняй Брэтані, дзе колькасць брытаў была невялікай, гальскае насельніцтва захавалася. Пазней яно склала асобную групу брэтонцаў, якая размаўляла на гальскім дыялекце французскай мовы. Значную ролю ў стварэнні агульнай брэтонскай супольнасці адыгралі дзейнасць хрысціянскіх падзвіжнікаў кельцкага паходжання, а таксама барацьба супраць франкаў і нарманаў.

Гісторыя

У XI ст. узвышэнне суседняй Нармандыі і заваяванне нармандскім герцагам Гіёмам Англіі вымусілі герцагаў Брэтані арыентавацца на Францыю. У 1491 г. Брэтань канчаткова далучылася да французскай дзяржавы, хаця захавала шматлікія прывілеі.

Далучэнне да Францыі спрыяла паступоваму пераходу мясцовых феадальных колаў да французскай мовы і культуры. Літаратурная брэтонская мова захоўвалася пераважна Касцёлам, таму большасць брэтонскіх твораў XVI - XVII стст. — гэта царкоўныя кнігі або слоўнікі. Цікава, што ў пазнейшы перыяд французскія навукоўцы тлумачылі заняпад брэтонскай мовы слабымі літаратурнымі традыцыямі. Аднак брэтонскі фальклор аказаў моцны ўплыў на літаратуру самой Францыі.

Падчас Французскай рэвалюцыі Брэтань была пераўтворана ў дэпартамент і страціла свае прывілеі. У XIX ст. на хвалі рамантызму адрадзілася цікавасць да брэтонскай мовы і народнай культуры. Але распаўсюджанне агульнадаступных франкамоўных школ прывяло да паступовага выціскання брэтонскай мовы нават у сельскай мясцовасці.

У гады II Сусветнай вайны частка брэтонскіх нацыяналістаў супрацоўнічала з нацысцкай Германіяй у спадзяванні, што іх краіна набудзе незалежнасць ад Францыі. У выніку гэта паўплывала на фарміраванне адмоўных адносінаў да самой ідэі брэтонскага нацыянальнага руху. Агульнабрэтонскія арганізацыі, створаныя ў пасляваенны перыяд, адышлі ад пазіцый пашырэння палітычных правоў Брэтані да праблем адраджэння мовы і культуры. Яны пачалі выданне сродкаў масавай інфармацыі на брэтонскай мове, заснавалі фестываль брэтонскай народнай культуры.

У 1951 г. у школах Брэтані брэтонская мова стала выкладацца як факультатыў (1 - 3 гадзіны ў тыдзень). Да нашых дзён яна не мае ў Францыі афіцыйнага статусу.

Культура

Брэтонкі ў народных строях

Яшчэ ў сярэдзіне XX ст. палова насельніцтва Брэтані была звязана з сельскай гаспадаркай. Яе традыцыйныя галіны — малочная жывёлагадоўля, вытворчасць бульбы, садавіны і гародніны. Да пачатку XX ст. найважнейшай земляробчай культурай была пшаніца. Для Брэтані характэрна малазямелле. У мінулым больш за палову яе тэрыторый складалі пусткі. Каб прахарчавацца, брэтонскія сяляне былі вымушаны займацца адыходніцтвам, удзельнічалі ў сельскагаспадарчых працах у Нармандыі, Францыі і Вялікабрытаніі.

Жыццё насельнікаў узбярэжжа таксама было шчыльна звязана з морам. Брэтонцы здаўна займаліся рыбалоўствам, кабатажным суднаходствам, збіралі водарасці, а ў XIX ст. асвоілі штучнае вырошчванне вустрыцы. Брэтонскія мараплаўцы ўжо ў XVI - XVII стст. практыкавалі далёкія вандроўкі да Ісландыі і Скандынаўскага паўвострава, адкуль прывозілі ў Францыю траску і селядцоў. Рыбакі прадавалі ўлоў прама ў порце гандлярам-пасрэднікам праз самадзейныя аўкцыёны "на выкрык".

Большасць традыцыйных паселішчаў — невялікія сядзібы з 2 - 5 хацін, схаваныя за жывой загараддзю з дрэў. Буйнейшыя селішчы-бур ўтвараліся каля касцёлаў і партоў. Вялікія гарады з'явіліся адносна позна, іх у Брэтані мала. Тыповая сялянская хаціна ўяўляла сабою каменную аднакамерную пабудову, што ўзводзілася на схіле пагорка з вокнамі і дзвярамі на поўдзень. Печкавыя трубы ладзіліся з двух бакоў і працягвалі сабою франтон. Як правіла, у такіх хацінах гаспадары жылі разам з хатняй жывёлай. Заможныя і высакародныя сем'і будавалі каркасныя прамавугольныя дамы з некалькімі пакоямі. Мэбляй служылі ложкі-шафы — драўляныя скрыні з высоўнымі дзверцамі. Пазней распаўсюдзіліся паўзачыненыя і калонныя ложкі, а таксама куфары. Драўляная мэбля багата ўпрыгожвалася разьбярствам.

Народная вопратка найлепш захавалася на захадзе Брэтані. Для мужчынскага строю характэрны кароткія шырокія штаны са зморшчынамі, сабранымі каля пояса, шырокі пояс з сукна або скуры, суконная куртка. Найбольш папулярнай тканінай для вопраткі была ільняная. Жаночыя строі значна больш разнастайныя. У Брэтані іх налічваецца аж 66 відаў. Асабліва ў жаночым адзенні вылучаюцца высокія каптуры з карункамі. У паўсядзённым жыцці аддавалі перавагу чорнаму колеру вопраткі. Да сярэдзіны XX стагоддзя сустракаліся драўляныя боты-сабо. У нашы дні народныя строі апранаюць падчас святаў, у тым ліку вяселля.

Брэтонскі фальклор багаты на гістарычныя паданні, легенды, у тым ліку пра караля Артура, адкуль яны трапілі ў сярэднявечную французскую літаратуру. У нашы дні найбольш папулярны від народнага мастацтва - танцы. Танцавальнае свята фэст-ноз прызнана ЮНЕСКА нематэрыяльнай спадчынай чалавецтва.

Рэлігія

Абсалютная большасць вернікаў — каталікі, хаця ў брэтонскай міфалогіі захаваліся і дахрысціянскія матывы, у прыватнасці постаць Анку. Касцёл шмат зрабіў для гуртавання брэтонскага народа, у тым ліку ў часы, калі Брэтані пагражала небяспека звонку, або калі мясцовыя феадалы адракаліся ад роднай мовы і культуры. Найбольш шануюць сем брэтонскіх святых айцоў, якія жылі ў другой палове 1 тысячагоддзя н. э. У іх гонар арганізуюцца пілігрымкі Tro Breizh — ад пахавання аднаго святога да пахавання іншага і г. д. Да нашых дзён у іх гонар арганізуюцца святы прабачэнняў. У мінулым, яны суправаджаліся шэсцямі, спевамі і танцамі. У пэўных рэгіёнах Брэтані існуюць іншыя месцы для шанавання — святыя крыніцы, крыжы, капліцы, менгіры, памятныя знакі-кальверы.

Знакамітыя асобы брэтонскага паходжання

• Тудвал — святы Рымска-Каталіцкага Касцёла
• Жак Карцье — французскі мараплавец
• Рабер Сюркуф — французскі карсар
• Іў Рашэ — французскі прадпрымальнік, стваральнік знакамітай маркі касметыкі
• Аўгуста Піначэт — прэзідэнт Чылі (1974—1990)
• Селін Дыён — канадская спявачка
• Джэк Керуак — амерыканскі пісьменнік

Спасылкі

• The history of Brittany Архівавана 28 жніўня 2013.
• History of the Breton Language
• Brittany/Breizh Архівавана 23 сакавіка 2013.
• Tour pour l’architecture française: les maisons bretonnes Архівавана 16 красавіка 2012.
• Folklore Breton
• Le costume breton Архівавана 13 чэрвеня 2013.