Паветраны бой

Паветраны бой

Таран Пятра Несцерава падчас паветранага бою.

Дыярама, якая паказвае бой над авіяносцам Йорктаун ў ходзе бітвы за Мідўэй

F-105 Thunderchief збівае МіГ-17, Чэрвень 1967.

Паветраны бой — арганізаванае ўзброенае супрацьстаянне лётчыкаў (самалётаў (экіпажаў)), авіяцыйных падраздзяленняў і часцей у паветры з мэтай знішчэння паветранага праціўніка і адбіцця яго атак. Уключае ў сябе розныя фігуры пілатажу.

Віды паветранага бою

Сучасны паветраны бой бывае наступальным і абарончым, і падзяляецца на тры віда:

• блізкі манеўраны паветраны бой (БПБ) 
• паветраны бой на сярэдніх дыстанцыях (СПБ) 
• далёкі паветраны бой (ДПБ)

Для кожнага віду паветранага бою характэрны свой від ужываемай зброі:

• для БПБ — пушкі і ракеты з цеплавымі галоўкамі саманавядзення (ГСН) 
• для СПБ — ракеты сярэдняй далёкасці 
• для ДПБ — ракеты вялікай далёкасці

Для правільнага вядзення паветранага бою неабходна заняць тактычна выгаднае становішча (ТВС).

Блізкі паветраны бой

Блізкі паветраны бой (бой на віражах, сабачая бойка — калька з англ. Dogfight) — з’ява, якая з’явілася яшчэ ў ходзе Першай сусветнай вайны, і хутка набылі значны размах. Баявыя дзеянні вяліся на малых дыстанцыях, калі кожны бок ведае аб прысутнасці іншага. Знішчальнікі ў тыя часы не мелі вялікай колькасці зброі на борце і самалёты маглі ваяваць адзін з адным толькі з выкарыстаннем кулямётаў. Паколькі кулямёты маглі быць карысныя толькі з блізкай адлегласці, самалётам даводзілася ляцець вельмі блізка адзін да аднаго, каб весці бой. Лётчыкам даводзілася лятаць з вялікай колькасцю манеўраў, каб імкнуцца не быць падбітым або забітымі, і мець магчымасць, у сваю чаргу, атакаваць варожыя самалёты. Гэты новы тып бітваў у паветры быў названы «догфайтынгом». Знішчальнікі, створаныя менавіта для гэтага тыпу атак, часам называлі «догфайтэрамі».

Блізкі паветраны бой як з’ява, якая прысутнічае ў кантэксце любога буйнога канфлікту, існаваў прынамсі да 1992 года, хаця ўжо пасля Другой сусветнай вайны развіццё хуткасці самалётаў і радыусу дзеяння ўзбраенняў рабілі яго састарэлым. У сучасным паветраным баі прымяняецца зброя далёкага радыусу дзеяння, якое можа быць выкарыстана супраць суперніка задоўга да ўваходу ў зону вядзення блізкага паветранага бою. Прымяненне новых відаў ўзбраення, у прыватнасці ракет класа «паветра-паветра» з вялікай далёкасцю ушчэнту і новымі сродкамі выяўлення (бартавымі РЛС) дазваляе выяўляць і ушчэнціць праціўніка на далёкіх подступах, што адпаведна, зводзіць верагоднасць вядзення блізкага паветранага бою да нуля.

Блізкі паветраны бой у цяперашні час стаў рэдкай з’явай, але, тым не менш, усе сучасныя знішчальнікі да гэтага часу маюць пушачнае ўзбраенне для магчымых баявых сутыкненняў. Убудаваную пушачную ўстаноўку маюць усе знішчальнікі, за выключэннем F-35 варыянтаў B і С, у якіх гпушка вынесена ў спецыяльны падвесны кантэйнер.

Сучасны блізкі паветраны бой называецца «паветраным манеўраваннем» (англ. Air Combat Manoeuvring), што азначае атаку або ўхіленне ад аднаго або некалькіх супернікаў.

Тактыка

Некаторыя тактычныя прыёмы:

• заход з боку сонца 
• лабавая атака 
• атака з пікіравання 
• «Вольнае паляванне»

Мог выкарыстоўвацца строй самалётаў калі стральцы суседніх машын ўзаемадзейнічалі адзін з адным.

у ВПС РСЧА

З пачатку Другой сусветнай вайны асноўнай баявой тактычнай адзінкай з’яўлялася «тройка» (звяно) самалётаў.

У выніку аналізу і абагульнення вопыту баёў у кубанскай авіябітве (лета 1943-га) наспела выснова аб неабходнасці змены тактыкі вядзення паветранага бою і прымянення новых баявых шыхаў. Было прапанавана адмовіцца ад групавой тактыкі і перайсці да дзеянняў парамі.

Быў прыняты на ўзбраенне прапанаваны А. І. Пакрышкіным новы тактычны прыём — маятнікавае патруляванне; ўжывалася так званая «кубанская этажэрка». Таксама А. І. Пакрышкін прапанаваў знакамітую формулу паветранага бою «Вышыня, Хуткасць, Манеўр, Агонь». Ён з’яўляецца аўтарам шэрагу манеўраў і прыёмаў вядзення паветранага бою, якія затым былі прынятыя ў ВПС СССР. Напрыклад, манеўр ўхілення і сыходу ад атакі праціўніка «няправільная узыходзячая бочка». Дадзены манеўр быў прыкмечаны Пакрышкіным пры няправільным і нязграбным выкананні фігур вышэйшага пілатажу парай самалётаў, а затым узяты на ўзбраенне. Сутнасць яго складаецца ў наступным: калі ўзыходзячая бочка выконваецца першым самалётам у пары на малых абаротах рухавіка, у выніку ён апыняецца пад другім самалётам у найвыгаднейшай пазіцыі для атакі.

Важным элементам тактыкі «этажэрка» была новая сістэма цэлеўказання, прапанаваная А. І. Пакрышкіным. Небасхіл у гэтай сістэме на 360 градусаў вакол самалёта уяўляўся як цыферблат гадзінніка, з лічбай 12 у носе самалёта. Гадзіннік паказваў кірунак. Вышыня паказвалася ў градусах уверх ці ўніз ад лініі небасхілу. Новая тактыка добра апраўдвала сябе, асабліва ва ўмовах колькаснай перавагі авіяцыі праціўніка.

у Люфтвафэ

у Саюзнікаў

• «Манеўр Тэйта» (таксама «хваля Тейта») (ўпершыню ужыты Дж. Тэйтам ў бітве за Мідўэй)

Стратэгія

Узброеныя сілы розных краін, як правіла, імкнуцца не агучваць свае стратэгічныя задумы, аднак пра іх можна зрабіць ускосныя высновы, грунтуючыся на характарыстыках іх баявой тэхнікі.

ЗША

Пры распрацоўцы асноўнага знішчальніка F-22 былі прынятыя наступныя рашэнні:

• Рухавік быў распрацаваны спецыяльна для ўтойвання рэактыўнага струменя; пры гэтым прыйшлося адмовіцца ад змены вектару цягі ва ўсіх плоскасцях. 
• Было скарочана колькасць АФАР на крылах знішчальніка, для дасягнення большай таемнасці; аднак гэта паўплывала на далёкасць выяўлення цэлі. 
• Усе праекты ЗША па стварэнні ракет класа «паветра-паветра» далёкага і звышдалёкага радыусу дзеяння былі згорнутыя і сталі распрацоўвацца толькі ракеты, здольныя змясціцца ва ўнутраных адсеках знішчальнікаў для большай таемнасці — гэта ракеты ў асноўным сярэдняй і малой далёкасці.

Можна меркаваць, што стратэгія ЗША заключаецца ў непрыкметным падыходзе (з адключанай бартавой РЛС, па дадзеных самалёта ДРЛВ) і знішчэнне цэлі з блізкай адлегласці, так як імавернасць знішчэння цэлі з блізкай адлегласці вышэй чым імавернасць ушчэнту цэлі з далёкіх дыстанцый. А пасля знішчэння цэлі знішчальнік непрыкметна пакідае месца баявых дзеянняў.

Расія

Расія, верагодна, наадварот імкнецца выявіць і знішчыць цэлі праціўніка з далёкай і пры магчымасці бяспечнай для знішчальнікаў адлегласці

• Пры праектаванні ПАК ФА вельмі шмат увагі надавалася авіёніцы, прычым часам на шкоду таемнасці знішчальніка, але пры гэтым павялічвалася далёкасць выяўлення праціўніка. 
• Распрацоўка ракет КС-172, якія не здольныя змясціцца ва ўнутраных адсеках знішчальніка, што робіць знішчальнік больш прыкметным. Але адначасова ракеты валодаюць неперасягненай далёкасцю (да 400 км), далёкасць ушчэнту гэтай ракеты ў некалькі разоў пераўзыходзіць далёкасць ракет, выкарыстоўваемых на F-22 і F-35. 
• Пры гэтым, наяўнасць усеракурснага кіравання вектарам цягі і шматгадовае адточванне кіравальнасці на загранічных рэжымах на самалётах пакаленняў 4 + 4 ++, 4 +++ дазваляюць выказаць здагадку, што той жа ПАК ФА спраектаваны таксама і для класічнага блізкага бою з манеўрамі і выкарыстаннем пушачнага ўзбраення як асноўнай зброі.

Усе гэтыя стратэгіі толькі меркаваныя, у іх вельмі шмат паказчыкаў, як, напрыклад, трэніравальныя баі, не ўлічваліся. Таму магчымыя сур’ёзныя недахопы.

Літаратура

• Савецкая ваенная энцыклапедыя. — М., 1990. — Т. 1. — С. 459—460.
• Shaw, Robert L. (1985). Fighter Combat: Tactics and Maneuvering. Annapolis, MD: Naval Institute Press. ISBN 0-87021-059-9.

Спасылкі

• Luftwaffe: Operation Bodenplatte (1st Jan 1945)
• Тэлевізійны фільм «Бітва за паветра» з цыклу «Вялікая война» (Першы канал, 2010)
• цыкл передач «Паветраны бой» тэлеканала Discovery World