Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Capil ka isi

Kulur: Pabidaan ralatan

Tumatan Wikipidia Banjar, kindai pangatahuan
Konten dihapus Konten ditambahkan
Wadaihangit (pandir | sumbangan)
k Wadaihangit maugahakan laman Sukun ka Kulur: Sakira pas lawan sambatan urang bahari
Wadaihangit (pandir | sumbangan)
kKadada kasimpulan babakan
 
Baris 1: Baris 1:
[[Barakas:Breadfruit (Artocarpus altilis), Malaysia.JPG|jmpl|Buah Sukun]]
[[Barakas:Breadfruit (Artocarpus altilis), Malaysia.JPG|jmpl|Buah kulur]]
'''Sukun''' atawa ''Artocarpus altilis'' adalah ngaran puhun nang babuah. Buah sukun kada babiji lawan baisi bagian nang hapuk nang mahirip ruti imbahnya dimasak atawa disanga. Marga ngintu, bubuhan urang Eropa maminanduinya sawagai "buah ruti".<ref name=":0">{{Cite web|last=Prastiwi|first=Murni Dwi|date=2020-10-05|title=Asal Usul Buah Sukun, Buah Yang Dijadikan Sumber Makanan Sejak 3000 Tahun|url=https://mediablitar.pikiran-rakyat.com/gaya-hidup/pr-32803138/asal-usul-buah-sukun-buah-yang-dijadikan-sumber-makanan-sejak-3000-tahun|website=mediablitar.pikiran-rakyat.com|language=id|access-date=2023-02-16}}</ref>
'''Kulur''' atawa '''Sukun''' (''Artocarpus altilis)'' adalah ngaran puhun nang babuah. Buah kulur kada babiji lawan baisi bagian nang hapuk nang mahirip ruti imbahnya dimasak atawa disanga. Marga ngintu, bubuhan urang Eropa maminanduinya sawagai "buah ruti".<ref name=":0">{{Cite web|last=Prastiwi|first=Murni Dwi|date=2020-10-05|title=Asal Usul Buah Sukun, Buah Yang Dijadikan Sumber Makanan Sejak 3000 Tahun|url=https://mediablitar.pikiran-rakyat.com/gaya-hidup/pr-32803138/asal-usul-buah-sukun-buah-yang-dijadikan-sumber-makanan-sejak-3000-tahun|website=mediablitar.pikiran-rakyat.com|language=id|access-date=2023-02-16}}</ref>


Kata "sukun" dalam basa Jawa baarti "buah kada babiji" lawan dipakai gasan ngaran buah lainnya nang kada babiji jua, nangkaya [[jambu karantukal]] lawan [[durian]]. Datu buahnya nang babiji (lawan marga dianggap satangah salur) dipinandui sabagai '''suune''' (Ambon), '''amo''' (Maluku Utara), '''Kamandi''', '''Urknem''' atawa '''Beitu''' (Papua), '''Karara''' (Bima, Sumba, Flores), '''susu aek''' (Rote), '''hotopul''' (Batak), '''''gomasi''''' ([[Basa Makassar|Makassar]]), '''''amakir''''', '''''umare''''' ([[Basa Ambon|Ambon]]), '''''sukunutan''''' ([[Basa Banda|Banda]]), '''timbul''', '''kulur''' ([[basa Sunda]]), atau '''kluwih''' (basa Jawa), '''kulu''' ([[Basa Aceh|Aceh]]), '''kalawi''' ([[Basa Minang|Minang]]), '''bakara'''' atawa '''baka''' ([[basa Bugis]]).<ref>{{Cite web|last=Aldyla|first=Indra Wardani|title=Sukun / Buah roti {{!}} Biodiversity Warriors|url=https://biodiversitywarriors.kehati.or.id/artikel/sukun-buah-roti/|language=id-ID|access-date=2023-03-07}}</ref> Di Siam dipinandui lawan ngaran ''Sake'' lawan di Malaysia bangaran ''Bandarase''.<ref>{{Cite book|title=Budidaya Sukun|last=Pitojo|first=Setijo|publisher=Penerbit Kanisius|year=1992|location=Yogyakarta}}</ref>
Buah Kulur dalam basa Jawa yaitu "Sukun" baarti "buah kada babiji" lawan dipakai gasan ngaran buah lainnya nang kada babiji jua, nangkaya [[jambu karantukal]] lawan [[durian]]. Datu buahnya nang babiji (lawan marga dianggap satangah salur) dipinandui sabagai '''suune''' (Ambon), '''amo''' (Maluku Utara), '''Kamandi''', '''Urknem''' atawa '''Beitu''' (Papua), '''Karara''' (Bima, Sumba, Flores), '''susu aek''' (Rote), '''hotopul''' (Batak), '''''gomasi''''' ([[Basa Makassar|Makassar]]), '''''amakir''''', '''''umare''''' ([[Basa Ambon|Ambon]]), '''''kulurutan''''' ([[Basa Banda|Banda]]), '''timbul''', '''kulur''' ([[basa Sunda]]), atau '''kluwih''' (basa Jawa), '''kulu''' ([[Basa Aceh|Aceh]]), '''kalawi''' ([[Basa Minang|Minang]]), '''bakara'''' atawa '''baka''' ([[basa Bugis]]).<ref>{{Cite web|last=Aldyla|first=Indra Wardani|title=Sukun / Buah roti {{!}} Biodiversity Warriors|url=https://biodiversitywarriors.kehati.or.id/artikel/sukun-buah-roti/|language=id-ID|access-date=2023-03-07}}</ref> Di Siam dipinandui lawan ngaran ''Sake'' lawan di Malaysia bangaran ''Bandarase''.<ref>{{Cite book|title=Budidaya Sukun|last=Pitojo|first=Setijo|publisher=Penerbit Kanisius|year=1992|location=Yogyakarta}}</ref>


Buah sukun tamasuk ka dalam janis ''Artocarpus'' wan dalam kaluarga ''Moaccea'' nangkaya puhun [[nangka]] duwa puhun [[tiwadak]].<ref name=":5">{{Cite web|date=2022-08-28|title=Buah Sukun - Asal, Klasifikasi, Morfologi, Habitat, Kandungan & Manfaat|url=https://rimbakita.com/buah-sukun/|website=RimbaKita.com|language=id|access-date=2023-03-07}}</ref>
Buah kulur tamasuk ka dalam janis ''Artocarpus'' wan dalam kaluarga ''Moaccea'' nangkaya puhun [[nangka]] duwa puhun [[tiwadak]].<ref name=":5">{{Cite web|date=2022-08-28|title=Buah Sukun - Asal, Klasifikasi, Morfologi, Habitat, Kandungan & Manfaat|url=https://rimbakita.com/buah-sukun/|website=RimbaKita.com|language=id|access-date=2023-03-07}}</ref>


== Sajarah ==
== Sajarah ==
Di banua [[Oseania|Usiania]], buah ngini dipakai urang sabagai sumber makanan utama dukanu 3000 tahun nang lalu lawan mulai tawantar wan maucir ka saluruh dunia imbah tahun 1500an.<ref name=":0" />
Di banua [[Oseania|Usiania]], buah ngini dipakai urang sabagai sumber makanan utama dukanu 3000 tahun nang lalu lawan mulai tawantar wan maucir ka saluruh dunia imbah tahun 1500an.<ref name=":0" />


Sabuting catatan sajarah mangisahkan kaya apa buah Sukun tawantar nang matan catatan ampun palalah Eropa. Panambayannya, rahatan abad ka-17, palalah matan [[Spanyol]] mambawa buah sukun ka [[Guam]] lawan [[Pilipina]] wan di akhir abad ngintu palalah matan [[Inggris]] manamui buah sukun. Palalah matan Inggris ngintu mawantar ka Hindia Belanda, nangkaya [[Guyana]], [[Haiti]], wan [[Kapulauan Karibia]]. Sampai di akhir abad ke-18, [[Parancis]] mambawa sukun ka [[Pulau Jawa|Jawa]] wan [[Mauritius]].<ref name=":5" />
Sabuting catatan sajarah mangisahkan kaya apa buah kulur tawantar nang matan catatan ampun palalah Eropa. Panambayannya, rahatan abad ka-17, palalah matan [[Spanyol]] mambawa buah kulur ka [[Guam]] lawan [[Pilipina]] wan di akhir abad ngintu palalah matan [[Inggris]] manamui buah kulur. Palalah matan Inggris ngintu mawantar ka Hindia Belanda, nangkaya [[Guyana]], [[Haiti]], wan [[Kapulauan Karibia]]. Sampai di akhir abad ke-18, [[Parancis]] mambawa kulur ka [[Pulau Jawa|Jawa]] wan [[Mauritius]].<ref name=":5" />


=== Kisah lain ===
=== Kisah lain ===
Kisah Sukun bakaitan lawan kisah pak Soekarno rahatan sidin diasingakan di [[Ende, Flores, Nusa Tenggara Timur|Ende]], [[Nusa Tenggara Timur]] pas 1934-1938. Sidin rajin imbah asar bajalan batis ka arah pantai. Di bawah puhun sukun mahadap pantai, Bung Karno duduk di atas tanah berpasir. Sidin diam maraga mamikirakan nasib bangsa sidin. Kada lawas, gugur sabuting daun sukun ka tangan Bung Karno, sidin malihat ka atas, tadiam malihati daun sukun nang rami balipak ka lima cangking. Angka lima ngini taingat tarus lawan disambungakan sidin duwa kisah nang lain nangkaya kisah [[Pandawa lima]] juwa jumlah sumbahyang urang Islam dalam sahari. Angka lima ini nang jadi idabul gasan [[Pancasila]].<ref>{{Cite web|last=Indonesia|first=Analisa|date=2021-01-01|title=Kisah Sepiring Sukun dan Komitmen Doni Monardo Menjaga Alam - Analisa.id|url=https://analisa.id/kisah-sepiring-sukun-dan-komitmen-doni-monardo-menjaga-alam/01/01/2021/|website=Analisa Indonesia|language=en-US|access-date=2023-03-02}}</ref>
Kisah kulur bakaitan lawan kisah pak Soekarno rahatan sidin diasingakan di [[Ende, Flores, Nusa Tenggara Timur|Ende]], [[Nusa Tenggara Timur]] pas 1934-1938. Sidin rajin imbah asar bajalan batis ka arah pantai. Di bawah puhun kulur mahadap pantai, Bung Karno duduk di atas tanah berpasir. Sidin diam maraga mamikirakan nasib bangsa sidin. Kada lawas, gugur sabuting daun kulur ka tangan Bung Karno, sidin malihat ka atas, tadiam malihati daun kulur nang rami balipak ka lima cangking. Angka lima ngini taingat tarus lawan disambungakan sidin duwa kisah nang lain nangkaya kisah [[Pandawa lima]] juwa jumlah sumbahyang urang Islam dalam sahari. Angka lima ini nang jadi idabul gasan [[Pancasila]].<ref>{{Cite web|last=Indonesia|first=Analisa|date=2021-01-01|title=Kisah Sepiring Sukun dan Komitmen Doni Monardo Menjaga Alam - Analisa.id|url=https://analisa.id/kisah-sepiring-sukun-dan-komitmen-doni-monardo-menjaga-alam/01/01/2021/|website=Analisa Indonesia|language=en-US|access-date=2023-03-02}}</ref>


== Parawakan ==
== Parawakan ==
[[Barakas:Artocarpus altilis കടപ്ലാവ്.jpg|jmpl|Daun Sukun]]
[[Barakas:Artocarpus altilis കടപ്ലാവ്.jpg|jmpl|Daun kulur]]
Puhun sukun biasanya baisi [[batang]] nang ganal wan bujur, kawa sampai 30 mitir tingginya. Tagal di kampung, tingginya biasanya sampai balasan mitir haja.<ref name=":5" />
Puhun kulur biasanya baisi [[batang]] nang ganal wan bujur, kawa sampai 30 mitir tingginya. Tagal di kampung, tingginya biasanya sampai balasan mitir haja.<ref name=":5" />


=== Daun ===
=== Daun ===
Sukun baisi [[daun]] ganal nang basusun sulang sali nang libarnya 20-40 x 20-60 cm, bantuk tulang daunnya manyirip, kalirnya hijau tuha mancilang di bagian atasnya, lawan juwa rasanya kasar wan babuluan halus di bagian bawah daunnya. Baisi tajuk ranggang, ada kuncup nang tatutup daun panumpu ganal babantuk karucut.<ref>{{Cite web|last=Puspitasari|first=Desi|date=2015-06-16|title=Manfaat Buah Sukun|url=https://hortikultura.pertanian.go.id/?p=351|website=Kementerian Pertanian - Direktorat Jenderal Hortikultura|access-date=2023-16-02|archive-date=2023-02-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20230217234408/https://hortikultura.pertanian.go.id/?p=351|dead-url=yes}}</ref>
kulur baisi [[daun]] ganal nang basusun sulang sali nang libarnya 20-40 x 20-60 cm, bantuk tulang daunnya manyirip, kalirnya hijau tuha mancilang di bagian atasnya, lawan juwa rasanya kasar wan babuluan halus di bagian bawah daunnya. Baisi tajuk ranggang, ada kuncup nang tatutup daun panumpu ganal babantuk karucut.<ref>{{Cite web|last=Puspitasari|first=Desi|date=2015-06-16|title=Manfaat Buah Sukun|url=https://hortikultura.pertanian.go.id/?p=351|website=Kementerian Pertanian - Direktorat Jenderal Hortikultura|access-date=2023-16-02|archive-date=2023-02-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20230217234408/https://hortikultura.pertanian.go.id/?p=351|dead-url=yes}}</ref>


Daun sukun nang dijarang bamanpaat gasan manurunakan takanan darah duwa mangurangi manggah. Banyu parahan daun sukun kawa gasan tatamba titik mata, lamun habu daun nang dibanam gasan tatamba panyakit kulit.<ref name=":4">{{Cite journal|last=Mardania|first=Seyla Rosy|date=2019|title=STUDI AKTIVITAS ANTIOKSIDAN SIMPLISIA DAUN SUKUN (Artocarpus altilis) BERDASARKAN LETAK DAUN PADA RANTING|url=https://eprints.umm.ac.id/54495/|journal=University of Muhammadiyah Malang|access-date=2023-03-02|archive-date=2023-03-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20230302141650/https://eprints.umm.ac.id/54495/|dead-url=yes}}</ref>[[Barakas:ARS breadfruit49.jpg|jmpl|Tampilan buah Sukun]]
Daun kulur nang dijarang bamanpaat gasan manurunakan takanan darah duwa mangurangi manggah. Banyu parahan daun kulur kawa gasan tatamba titik mata, lamun habu daun nang dibanam gasan tatamba panyakit kulit.<ref name=":4">{{Cite journal|last=Mardania|first=Seyla Rosy|date=2019|title=STUDI AKTIVITAS ANTIOKSIDAN SIMPLISIA DAUN SUKUN (Artocarpus altilis) BERDASARKAN LETAK DAUN PADA RANTING|url=https://eprints.umm.ac.id/54495/|journal=University of Muhammadiyah Malang|access-date=2023-03-02|archive-date=2023-03-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20230302141650/https://eprints.umm.ac.id/54495/|dead-url=yes}}</ref>[[Barakas:ARS breadfruit49.jpg|jmpl|Tampilan buah kulur]]
=== Buah ===
=== Buah ===
Buah Sukun nang anum bawarna hijau anum lawan kulitnya baduri pina curing, amunnya buah nang tuha baisi daging buah nang bawarna putih kakuningan nang baratnya bisa sampai 1,5 - 2 kg. Buahnya tabantuk matan samunyaan [[saludang]] kambangnya, babantuk bulat atawa saikit bujur. Kulit buahnya bawarna hijau kakuningan lawan ada timbilan bacapak babantuk banyak buncu. Timbilan nang banyak buncu ngini kawa dijadiakan panciri anum tuhanya buah Sukun.<ref name=":1">{{Cite web|date=16-07-2008|title=Sukun (Artocarpus communis)|url=https://ccrc.farmasi.ugm.ac.id/?page_id=378|website=Cancer Chemoprevention Research Center (CCRC) Fakultas Farmasi Universitas Gadjah Mada|language=id|access-date=2023-03-02}}</ref>
Buah kulur nang anum bawarna hijau anum lawan kulitnya baduri pina curing, amunnya buah nang tuha baisi daging buah nang bawarna putih kakuningan nang baratnya bisa sampai 1,5 - 2 kg. Buahnya tabantuk matan samunyaan [[saludang]] kambangnya, babantuk bulat atawa saikit bujur. Kulit buahnya bawarna hijau kakuningan lawan ada timbilan bacapak babantuk banyak buncu. Timbilan nang banyak buncu ngini kawa dijadiakan panciri anum tuhanya buah kulur.<ref name=":1">{{Cite web|date=16-07-2008|title=Sukun (Artocarpus communis)|url=https://ccrc.farmasi.ugm.ac.id/?page_id=378|website=Cancer Chemoprevention Research Center (CCRC) Fakultas Farmasi Universitas Gadjah Mada|language=id|access-date=2023-03-02}}</ref>


=== Batang ===
=== Batang ===
[[Barakas:Starr 061213-2354 Artocarpus altilis.jpg|jmpl|Jampulut di buah Sukun]]
[[Barakas:Starr 061213-2354 Artocarpus altilis.jpg|jmpl|Jampulut di buah kulur]]
Kayu nang matan puhun sukun barasih lawan barwarna kuning, bagus sagan dijadiakan papan bangunan tagal kada tapi baik. Kulit kayunya dipakai sabagai campuran minuman di Ambon gasan bibinian imbah baranak.<ref name=":1" /> Batangnya tamasuk kayu nang lunak, tajuknya rimbun duwa cikangnya maluhak ka higa-higa, kulit batang bawarna hijau kacuklatan, basarat kasar lawan samunyaan danul tanaman baisi jampulut nang incir.<ref name=":5" />
Kayu nang matan puhun kulur barasih lawan barwarna kuning, bagus sagan dijadiakan papan bangunan tagal kada tapi baik. Kulit kayunya dipakai sabagai campuran minuman di Ambon gasan bibinian imbah baranak.<ref name=":1" /> Batangnya tamasuk kayu nang lunak, tajuknya rimbun duwa cikangnya maluhak ka higa-higa, kulit batang bawarna hijau kacuklatan, basarat kasar lawan samunyaan danul tanaman baisi jampulut nang incir.<ref name=":5" />


Jampulut Sukun ngini kawa dihilangakan pakai cara dipaja lawan banyu [[uyah]], banyu kapur [[sirih]] atawa banyu [[bawang putih]] lamun handak dimasak.<ref>{{Cite web|last=Permatasari|first=Amelia|date=2022-12-25|title=Tips Mengolah Sukun Agar Getahnya Hilang dan Rasanya Bebas Pahit, Pakai Trik Ini Dijamin Jadi Lezat|url=https://sajiansedap.grid.id/read/103628630/tips-mengolah-sukun-agar-getahnya-hilang-dan-rasanya-bebas-pahit-pakai-trik-ini-dijamin-jadi-lezat|website=sajiansedap.grid.id|language=id|access-date=2023-03-02}}</ref> Jampulut dipakai urang gasan tatamba sakit kulit lawan juwa jampulut nang dilarutakan diparcaya kawa sabagai tatamba bahiraan.<ref name=":4" />
Jampulut kulur ngini kawa dihilangakan pakai cara dipaja lawan banyu [[uyah]], banyu kapur [[sirih]] atawa banyu [[bawang putih]] lamun handak dimasak.<ref>{{Cite web|last=Permatasari|first=Amelia|date=2022-12-25|title=Tips Mengolah Sukun Agar Getahnya Hilang dan Rasanya Bebas Pahit, Pakai Trik Ini Dijamin Jadi Lezat|url=https://sajiansedap.grid.id/read/103628630/tips-mengolah-sukun-agar-getahnya-hilang-dan-rasanya-bebas-pahit-pakai-trik-ini-dijamin-jadi-lezat|website=sajiansedap.grid.id|language=id|access-date=2023-03-02}}</ref> Jampulut dipakai urang gasan tatamba sakit kulit lawan juwa jampulut nang dilarutakan diparcaya kawa sabagai tatamba bahiraan.<ref name=":4" />


=== Akar ===
=== Akar ===
[[Barakas:麵包樹 - 新竹高峰植物園 Artocarpus altilis - Gaofeng Botanical Garden 20221007220123 04.jpg|jmpl|Akar puhun Sukun]]
[[Barakas:麵包樹 - 新竹高峰植物園 Artocarpus altilis - Gaofeng Botanical Garden 20221007220123 04.jpg|jmpl|Akar puhun kulur]]
Akar puhun sukun tamasuk ka akar banir nang dalam lawan akar higanya nang dangkal. Apabila akar ngintu luka atawa tatatak maka maulah tumbuhnya latik alami nang rancak dipakai sagan bibit pulang.<ref name=":5" />
Akar puhun kulur tamasuk ka akar banir nang dalam lawan akar higanya nang dangkal. Apabila akar ngintu luka atawa tatatak maka maulah tumbuhnya latik alami nang rancak dipakai sagan bibit pulang.<ref name=":5" />


Panjang akar Sukun kawa mancapai balasan mitir nang bapungsi managah kujatan tanah atawa tanah rumbih. Imbah Sukun baumur 30-40 tahun, cagaran banyak sumbar banyu muncul di sakaliling puhun Sukun, maraga puhun Sukun banyak manyarap banyu.<ref>{{Cite web|last=Zufrizal|date=2021-04-11|title=Tahukah Anda? Akar Pohon Sukun Mampu Mencegah Longsor dan Banjir|url=https://kabar24.bisnis.com/read/20210411/15/1379421/tahukah-anda-akar-pohon-sukun-mampu-mencegah-longsor-dan-banjir|website=Bisnis.com|language=id|access-date=2023-03-02}}</ref>
Panjang akar kulur kawa mancapai balasan mitir nang bapungsi managah kujatan tanah atawa tanah rumbih. Imbah kulur baumur 30-40 tahun, cagaran banyak sumbar banyu muncul di sakaliling puhun kulur, maraga puhun kulur banyak manyarap banyu.<ref>{{Cite web|last=Zufrizal|date=2021-04-11|title=Tahukah Anda? Akar Pohon Sukun Mampu Mencegah Longsor dan Banjir|url=https://kabar24.bisnis.com/read/20210411/15/1379421/tahukah-anda-akar-pohon-sukun-mampu-mencegah-longsor-dan-banjir|website=Bisnis.com|language=id|access-date=2023-03-02}}</ref>


=== Kambang ===
=== Kambang ===
[[Barakas:YosriPokokSukunPutik.jpg|jmpl|Kambang lakian puhun Sukun]]
[[Barakas:YosriPokokSukunPutik.jpg|jmpl|Kambang lakian puhun kulur]]
Kambang sukun bakalamin sabuting (kambang binian duwa kambang lakian tapisah), lagit barumah satu. Kambangnya manyaruak matan katiak daun di hujung cikang dan cangking nang mana kambang lakian malarak badahulu. Kambang lakian babantuk pipih mamanjang disambat ''ontel'' nang panjangnya 10-20 cm bawarna kuning, amun kambang binian babantuk bulat mulai kaluar matan saludang kambang wan batangking handap (babal) nangkaya buah nangka. Imbah barubuk sarinya kaluar, kambang lakian ngini barubah warna matan hijau jadi kacuklatan, imbah ngitu lintup wan baguguran di bawah tajuk puhun.<ref name=":5" />
Kambang kulur bakalamin sabuting (kambang binian duwa kambang lakian tapisah), lagit barumah satu. Kambangnya manyaruak matan katiak daun di hujung cikang dan cangking nang mana kambang lakian malarak badahulu. Kambang lakian babantuk pipih mamanjang disambat ''ontel'' nang panjangnya 10-20 cm bawarna kuning, amun kambang binian babantuk bulat mulai kaluar matan saludang kambang wan batangking handap (babal) nangkaya buah nangka. Imbah barubuk sarinya kaluar, kambang lakian ngini barubah warna matan hijau jadi kacuklatan, imbah ngitu lintup wan baguguran di bawah tajuk puhun.<ref name=":5" />


== Budidaya ==
== Budidaya ==
Puhun sukun bagus tumbuhnya di dataran randah sampai katinggian 1200 mdpl nang curah hujan antara 2000 – 3000 mm satahun. Sukun katuju tanah nang banyak baisi [[pupuk urganik]] nang [[pH]]-nya 6-7 tagal tanaman ngini tahan lawan ph randah, [[musim karing]] wan tahan banaungan. Puhun sukun juwa kawa tahan di tanah bauyah wan tanah calap.<ref name=":2">{{Cite web|last=Soedarsono|date=2019|title=Budidaya Sukun (Artocarpus altilis)|url=http://cybex.pertanian.go.id/artikel/70569/budidaya-sukunartocarpus-altilis/|website=Kementrian Pertanian|access-date=2023-03-02|archive-date=2023-03-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20230302133002/http://cybex.pertanian.go.id/artikel/70569/budidaya-sukunartocarpus-altilis/|dead-url=yes}}</ref>
Puhun kulur bagus tumbuhnya di dataran randah sampai katinggian 1200 mdpl nang curah hujan antara 2000 – 3000 mm satahun. kulur katuju tanah nang banyak baisi [[pupuk urganik]] nang [[pH]]-nya 6-7 tagal tanaman ngini tahan lawan ph randah, [[musim karing]] wan tahan banaungan. Puhun kulur juwa kawa tahan di tanah bauyah wan tanah calap.<ref name=":2">{{Cite web|last=Soedarsono|date=2019|title=Budidaya Sukun (Artocarpus altilis)|url=http://cybex.pertanian.go.id/artikel/70569/budidaya-sukunartocarpus-altilis/|website=Kementrian Pertanian|access-date=2023-03-02|archive-date=2023-03-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20230302133002/http://cybex.pertanian.go.id/artikel/70569/budidaya-sukunartocarpus-altilis/|dead-url=yes}}</ref>


Wadah tumbuhnya nang paling bagus adalah di dataran randah nang baiklim trupis. Tagal tanaman ngini masih kawa jua tumbuh di dataran tinggi wan dairah pagunungan, tapi kamungkinan ngalih handak babuah.<ref name=":0" />
Wadah tumbuhnya nang paling bagus adalah di dataran randah nang baiklim trupis. Tagal tanaman ngini masih kawa jua tumbuh di dataran tinggi wan dairah pagunungan, tapi kamungkinan ngalih handak babuah.<ref name=":0" />


=== Hama wan Panyakit ===
=== Hama wan Panyakit ===
'''Panguntat batang''' ialah [[hulat]] [[rama-rama]] nang marusak puhun pakai cara manguntat batang nang kada baaturan. Kuntat ngini mangganggu partumbuhan puhun jadinya mangurangi hasil panin. Mangatasi hama ngini yaitu pakai cara manjaga lingkungan tatap barasih lawan mangumpulkan danul puhun sukun tarutama kulit kayu nang takana gasan dihilangakan. Kawa jua pakai cara mangaluarakan hulatnya dalam luang pakai kawat dibantuk unjun nang salajur mamatii hulat nang batinggal dalam luang.<ref>{{Cite web|last=Nurdin|first=M. Ali|date=2019-12-04|title=HAMA PADA TANAMAN SUKUN|url=http://cybex.pertanian.go.id/artikel/86298/hama-pada-tanaman-sukun/|website=Kementrian Pertanian|access-date=2023-03-02|archive-date=2023-03-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20230302133005/http://cybex.pertanian.go.id/artikel/86298/hama-pada-tanaman-sukun/|dead-url=yes}}</ref>
'''Panguntat batang''' ialah [[hulat]] [[rama-rama]] nang marusak puhun pakai cara manguntat batang nang kada baaturan. Kuntat ngini mangganggu partumbuhan puhun jadinya mangurangi hasil panin. Mangatasi hama ngini yaitu pakai cara manjaga lingkungan tatap barasih lawan mangumpulkan danul puhun kulur tarutama kulit kayu nang takana gasan dihilangakan. Kawa jua pakai cara mangaluarakan hulatnya dalam luang pakai kawat dibantuk unjun nang salajur mamatii hulat nang batinggal dalam luang.<ref>{{Cite web|last=Nurdin|first=M. Ali|date=2019-12-04|title=HAMA PADA TANAMAN SUKUN|url=http://cybex.pertanian.go.id/artikel/86298/hama-pada-tanaman-sukun/|website=Kementrian Pertanian|access-date=2023-03-02|archive-date=2023-03-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20230302133005/http://cybex.pertanian.go.id/artikel/86298/hama-pada-tanaman-sukun/|dead-url=yes}}</ref>


'''Panyakit gugur buah''' ditandai lawan tual kacuklatan pas di bagian [[rundun]] wan banyak manyerang puhun sukun nang tuha.<ref>{{Cite web|last=Agrozine|first=Redaksi|date=2020-11-16|title=Mengenal Hama dan Penyakit Sukun Serta Cara Pengendaliannya|url=https://agrozine.id/hama-dan-penyakit-sukun/|website=Agrozine|language=id|access-date=2023-03-07}}</ref>
'''Panyakit gugur buah''' ditandai lawan tual kacuklatan pas di bagian [[rundun]] wan banyak manyerang puhun kulur nang tuha.<ref>{{Cite web|last=Agrozine|first=Redaksi|date=2020-11-16|title=Mengenal Hama dan Penyakit Sukun Serta Cara Pengendaliannya|url=https://agrozine.id/hama-dan-penyakit-sukun/|website=Agrozine|language=id|access-date=2023-03-07}}</ref>
[[Barakas:-ꦮꦺꦴꦃ ꦱꦸꦏꦸꦤ꧀ ꦱꦩ꧀ꦥꦸꦤ꧀ ꦩꦠꦼꦁ-Buah sukun masak-2019.jpg|jmpl|Buah sukun nang masak]]
[[Barakas:-ꦮꦺꦴꦃ ꦱꦸꦏꦸꦤ꧀ ꦱꦩ꧀ꦥꦸꦤ꧀ ꦩꦠꦼꦁ-Buah sukun masak-2019.jpg|jmpl|Buah kulur nang masak]]


=== Panin ===
=== Panin ===
Sukun mulai babuahan rahatan umur 3 – 4 tahun lawan kawa babuah satahunan tagal biasanya panin raya pas bulan Januari - Marit. Panciri buah nang sudah siap panin apabila timbilan kulit buah mulai tapapar lawan bawarna kuning kadap.<ref name=":2" />
kulur mulai babuahan rahatan umur 3 – 4 tahun lawan kawa babuah satahunan tagal biasanya panin raya pas bulan Januari - Marit. Panciri buah nang sudah siap panin apabila timbilan kulit buah mulai tapapar lawan bawarna kuning kadap.<ref name=":2" />


== Kagunaan ==
== Kagunaan ==
Di banua Usiania, buah Sukun disambat lawan banyak ngaran, nangkaya ''kuru'', ''ulu'', atawa ''uru''.<ref name=":0" />
Di banua Usiania, buah kulur disambat lawan banyak ngaran, nangkaya ''kuru'', ''ulu'', atawa ''uru''.<ref name=":0" />


Buah Sukun nang katuhaan biasanya kawa diulah jadi papuluran, minuman baalkuhul lawan minuman ringan biasa. Bisa juwa dipakai sagan makanan inguan nangkaya unggas lawan babi.<ref name=":3">{{Cite journal|last=Marasabessy|first=Dessy|date=Desember 2017|title=Tehnik Budidaya Tanaman Sukun di Negeri Tengah-Tengah Pulau Ambon|url=https://jurnal.polbangtan-bogor.ac.id/index.php/jaa/article/view/134/128|journal=Jurnal Agroteknologi dan Agribisnis|volume=1|pages=1}}</ref>
Buah kulur nang katuhaan biasanya kawa diulah jadi papuluran, minuman baalkuhul lawan minuman ringan biasa. Bisa juwa dipakai sagan makanan inguan nangkaya unggas lawan babi.<ref name=":3">{{Cite journal|last=Marasabessy|first=Dessy|date=Desember 2017|title=Tehnik Budidaya Tanaman Sukun di Negeri Tengah-Tengah Pulau Ambon|url=https://jurnal.polbangtan-bogor.ac.id/index.php/jaa/article/view/134/128|journal=Jurnal Agroteknologi dan Agribisnis|volume=1|pages=1}}</ref>


== Ulahan ==
== Ulahan ==
[[Barakas:Kiripik Sukun 1.jpg|jmpl|Karipik Sukun]]
[[Barakas:Kiripik Sukun 1.jpg|jmpl|Karipik kulur]]
Di kampung Tengah-tengah di [[Maluku]], Sukun diulah urang jadi macam-macam nangkaya Sukun basanga, [[Karipik]], Sukun bajarang, Sukun babanam lawan [[Sarawa]] sukun. Di kabupatin Batubara, [[Sumatra Utara]], Sukun diulah urang jua jadi galapung.<ref name=":3" />
Di kampung Tengah-tengah di [[Maluku]], kulur diulah urang jadi macam-macam nangkaya kulur basanga, [[Karipik]], kulur bajarang, kulur babanam lawan [[Sarawa]] kulur. Di kabupatin Batubara, [[Sumatra Utara]], kulur diulah urang jua jadi galapung.<ref name=":3" />


== Lihati jua ==
== Lihati jua ==

Ralatan pahanyarnya pada 8 Disimbir 2023 10.32

Buah kulur

Kulur atawa Sukun (Artocarpus altilis) adalah ngaran puhun nang babuah. Buah kulur kada babiji lawan baisi bagian nang hapuk nang mahirip ruti imbahnya dimasak atawa disanga. Marga ngintu, bubuhan urang Eropa maminanduinya sawagai "buah ruti".[1]

Buah Kulur dalam basa Jawa yaitu "Sukun" baarti "buah kada babiji" lawan dipakai gasan ngaran buah lainnya nang kada babiji jua, nangkaya jambu karantukal lawan durian. Datu buahnya nang babiji (lawan marga dianggap satangah salur) dipinandui sabagai suune (Ambon), amo (Maluku Utara), Kamandi, Urknem atawa Beitu (Papua), Karara (Bima, Sumba, Flores), susu aek (Rote), hotopul (Batak), gomasi (Makassar), amakir, umare (Ambon), kulurutan (Banda), timbul, kulur (basa Sunda), atau kluwih (basa Jawa), kulu (Aceh), kalawi (Minang), bakara' atawa baka (basa Bugis).[2] Di Siam dipinandui lawan ngaran Sake lawan di Malaysia bangaran Bandarase.[3]

Buah kulur tamasuk ka dalam janis Artocarpus wan dalam kaluarga Moaccea nangkaya puhun nangka duwa puhun tiwadak.[4]

Di banua Usiania, buah ngini dipakai urang sabagai sumber makanan utama dukanu 3000 tahun nang lalu lawan mulai tawantar wan maucir ka saluruh dunia imbah tahun 1500an.[1]

Sabuting catatan sajarah mangisahkan kaya apa buah kulur tawantar nang matan catatan ampun palalah Eropa. Panambayannya, rahatan abad ka-17, palalah matan Spanyol mambawa buah kulur ka Guam lawan Pilipina wan di akhir abad ngintu palalah matan Inggris manamui buah kulur. Palalah matan Inggris ngintu mawantar ka Hindia Belanda, nangkaya Guyana, Haiti, wan Kapulauan Karibia. Sampai di akhir abad ke-18, Parancis mambawa kulur ka Jawa wan Mauritius.[4]

Kisah kulur bakaitan lawan kisah pak Soekarno rahatan sidin diasingakan di Ende, Nusa Tenggara Timur pas 1934-1938. Sidin rajin imbah asar bajalan batis ka arah pantai. Di bawah puhun kulur mahadap pantai, Bung Karno duduk di atas tanah berpasir. Sidin diam maraga mamikirakan nasib bangsa sidin. Kada lawas, gugur sabuting daun kulur ka tangan Bung Karno, sidin malihat ka atas, tadiam malihati daun kulur nang rami balipak ka lima cangking. Angka lima ngini taingat tarus lawan disambungakan sidin duwa kisah nang lain nangkaya kisah Pandawa lima juwa jumlah sumbahyang urang Islam dalam sahari. Angka lima ini nang jadi idabul gasan Pancasila.[5]

Daun kulur

Puhun kulur biasanya baisi batang nang ganal wan bujur, kawa sampai 30 mitir tingginya. Tagal di kampung, tingginya biasanya sampai balasan mitir haja.[4]

kulur baisi daun ganal nang basusun sulang sali nang libarnya 20-40 x 20-60 cm, bantuk tulang daunnya manyirip, kalirnya hijau tuha mancilang di bagian atasnya, lawan juwa rasanya kasar wan babuluan halus di bagian bawah daunnya. Baisi tajuk ranggang, ada kuncup nang tatutup daun panumpu ganal babantuk karucut.[6]

Daun kulur nang dijarang bamanpaat gasan manurunakan takanan darah duwa mangurangi manggah. Banyu parahan daun kulur kawa gasan tatamba titik mata, lamun habu daun nang dibanam gasan tatamba panyakit kulit.[7]

Tampilan buah kulur

Buah kulur nang anum bawarna hijau anum lawan kulitnya baduri pina curing, amunnya buah nang tuha baisi daging buah nang bawarna putih kakuningan nang baratnya bisa sampai 1,5 - 2 kg. Buahnya tabantuk matan samunyaan saludang kambangnya, babantuk bulat atawa saikit bujur. Kulit buahnya bawarna hijau kakuningan lawan ada timbilan bacapak babantuk banyak buncu. Timbilan nang banyak buncu ngini kawa dijadiakan panciri anum tuhanya buah kulur.[8]

Jampulut di buah kulur

Kayu nang matan puhun kulur barasih lawan barwarna kuning, bagus sagan dijadiakan papan bangunan tagal kada tapi baik. Kulit kayunya dipakai sabagai campuran minuman di Ambon gasan bibinian imbah baranak.[8] Batangnya tamasuk kayu nang lunak, tajuknya rimbun duwa cikangnya maluhak ka higa-higa, kulit batang bawarna hijau kacuklatan, basarat kasar lawan samunyaan danul tanaman baisi jampulut nang incir.[4]

Jampulut kulur ngini kawa dihilangakan pakai cara dipaja lawan banyu uyah, banyu kapur sirih atawa banyu bawang putih lamun handak dimasak.[9] Jampulut dipakai urang gasan tatamba sakit kulit lawan juwa jampulut nang dilarutakan diparcaya kawa sabagai tatamba bahiraan.[7]

Akar puhun kulur

Akar puhun kulur tamasuk ka akar banir nang dalam lawan akar higanya nang dangkal. Apabila akar ngintu luka atawa tatatak maka maulah tumbuhnya latik alami nang rancak dipakai sagan bibit pulang.[4]

Panjang akar kulur kawa mancapai balasan mitir nang bapungsi managah kujatan tanah atawa tanah rumbih. Imbah kulur baumur 30-40 tahun, cagaran banyak sumbar banyu muncul di sakaliling puhun kulur, maraga puhun kulur banyak manyarap banyu.[10]

Kambang lakian puhun kulur

Kambang kulur bakalamin sabuting (kambang binian duwa kambang lakian tapisah), lagit barumah satu. Kambangnya manyaruak matan katiak daun di hujung cikang dan cangking nang mana kambang lakian malarak badahulu. Kambang lakian babantuk pipih mamanjang disambat ontel nang panjangnya 10-20 cm bawarna kuning, amun kambang binian babantuk bulat mulai kaluar matan saludang kambang wan batangking handap (babal) nangkaya buah nangka. Imbah barubuk sarinya kaluar, kambang lakian ngini barubah warna matan hijau jadi kacuklatan, imbah ngitu lintup wan baguguran di bawah tajuk puhun.[4]

Puhun kulur bagus tumbuhnya di dataran randah sampai katinggian 1200 mdpl nang curah hujan antara 2000 – 3000 mm satahun. kulur katuju tanah nang banyak baisi pupuk urganik nang pH-nya 6-7 tagal tanaman ngini tahan lawan ph randah, musim karing wan tahan banaungan. Puhun kulur juwa kawa tahan di tanah bauyah wan tanah calap.[11]

Wadah tumbuhnya nang paling bagus adalah di dataran randah nang baiklim trupis. Tagal tanaman ngini masih kawa jua tumbuh di dataran tinggi wan dairah pagunungan, tapi kamungkinan ngalih handak babuah.[1]

Hama wan Panyakit

[babak | babak asal-mulanya]

Panguntat batang ialah hulat rama-rama nang marusak puhun pakai cara manguntat batang nang kada baaturan. Kuntat ngini mangganggu partumbuhan puhun jadinya mangurangi hasil panin. Mangatasi hama ngini yaitu pakai cara manjaga lingkungan tatap barasih lawan mangumpulkan danul puhun kulur tarutama kulit kayu nang takana gasan dihilangakan. Kawa jua pakai cara mangaluarakan hulatnya dalam luang pakai kawat dibantuk unjun nang salajur mamatii hulat nang batinggal dalam luang.[12]

Panyakit gugur buah ditandai lawan tual kacuklatan pas di bagian rundun wan banyak manyerang puhun kulur nang tuha.[13]

Buah kulur nang masak

kulur mulai babuahan rahatan umur 3 – 4 tahun lawan kawa babuah satahunan tagal biasanya panin raya pas bulan Januari - Marit. Panciri buah nang sudah siap panin apabila timbilan kulit buah mulai tapapar lawan bawarna kuning kadap.[11]

Di banua Usiania, buah kulur disambat lawan banyak ngaran, nangkaya kuru, ulu, atawa uru.[1]

Buah kulur nang katuhaan biasanya kawa diulah jadi papuluran, minuman baalkuhul lawan minuman ringan biasa. Bisa juwa dipakai sagan makanan inguan nangkaya unggas lawan babi.[14]

Karipik kulur

Di kampung Tengah-tengah di Maluku, kulur diulah urang jadi macam-macam nangkaya kulur basanga, Karipik, kulur bajarang, kulur babanam lawan Sarawa kulur. Di kabupatin Batubara, Sumatra Utara, kulur diulah urang jua jadi galapung.[14]

  1. ^ a b c d Prastiwi, Murni Dwi (2020-10-05). "Asal Usul Buah Sukun, Buah Yang Dijadikan Sumber Makanan Sejak 3000 Tahun". mediablitar.pikiran-rakyat.com (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2023-02-16. 
  2. ^ Aldyla, Indra Wardani. "Sukun / Buah roti | Biodiversity Warriors" (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2023-03-07. 
  3. ^ Pitojo, Setijo (1992). Budidaya Sukun. Yogyakarta: Penerbit Kanisius. 
  4. ^ a b c d e f "Buah Sukun - Asal, Klasifikasi, Morfologi, Habitat, Kandungan & Manfaat". RimbaKita.com (dalam bahasa Indonesia). 2022-08-28. Diakses tanggal 2023-03-07. 
  5. ^ Indonesia, Analisa (2021-01-01). "Kisah Sepiring Sukun dan Komitmen Doni Monardo Menjaga Alam - Analisa.id". Analisa Indonesia (dalam bahasa Inggris). Diakses tanggal 2023-03-02. 
  6. ^ Puspitasari, Desi (2015-06-16). "Manfaat Buah Sukun". Kementerian Pertanian - Direktorat Jenderal Hortikultura. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2023-02-17. Diakses tanggal 2023-16-02. 
  7. ^ a b Mardania, Seyla Rosy (2019). "STUDI AKTIVITAS ANTIOKSIDAN SIMPLISIA DAUN SUKUN (Artocarpus altilis) BERDASARKAN LETAK DAUN PADA RANTING". University of Muhammadiyah Malang. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2023-03-02. Diakses tanggal 2023-03-02. 
  8. ^ a b "Sukun (Artocarpus communis)". Cancer Chemoprevention Research Center (CCRC) Fakultas Farmasi Universitas Gadjah Mada (dalam bahasa Indonesia). 16-07-2008. Diakses tanggal 2023-03-02. 
  9. ^ Permatasari, Amelia (2022-12-25). "Tips Mengolah Sukun Agar Getahnya Hilang dan Rasanya Bebas Pahit, Pakai Trik Ini Dijamin Jadi Lezat". sajiansedap.grid.id (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2023-03-02. 
  10. ^ Zufrizal (2021-04-11). "Tahukah Anda? Akar Pohon Sukun Mampu Mencegah Longsor dan Banjir". Bisnis.com (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2023-03-02. 
  11. ^ a b Soedarsono (2019). "Budidaya Sukun (Artocarpus altilis)". Kementrian Pertanian. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2023-03-02. Diakses tanggal 2023-03-02. 
  12. ^ Nurdin, M. Ali (2019-12-04). "HAMA PADA TANAMAN SUKUN". Kementrian Pertanian. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2023-03-02. Diakses tanggal 2023-03-02. 
  13. ^ Agrozine, Redaksi (2020-11-16). "Mengenal Hama dan Penyakit Sukun Serta Cara Pengendaliannya". Agrozine (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2023-03-07. 
  14. ^ a b Marasabessy, Dessy (Desember 2017). "Tehnik Budidaya Tanaman Sukun di Negeri Tengah-Tengah Pulau Ambon". Jurnal Agroteknologi dan Agribisnis. 1: 1.