Iwerzhon Ouezelek

Kartenn broioù Iwerzhon e 900.

Iwerzhon Ouezelek (Iwerzhoneg: Éire Ghaelach ) a oa un aozadur politikel gouezelek diazezet en Iwerzhon adal ar prantad ragistorel betek deroù ar XVII^vet kantved. A-raok donedigezh an Normaned e 1169 e oa gouezelek Iwerzhon a-bezh. Goude an aloubadeg e voe troc'het diouzh al levezon ouezelek an tachadoù aloubet hag anvet ar "Pale" ("ar gloued"). Iwerzhon Ouezelek a oa un hollad kenaozet gant tiriadoù renet gant tierned dilennet hervez ur sistem-hêrezh anvet Tánaiste. Boazet e oa ar meuriadoù da vrezeliñ an eil ouzh egile mes ur wezh an amzer e veze dilennet ur rener galloudus da vout karget gant an titl Ard rí Érenn ("Roue Uhel Iwerzhon"). Ar gevredigezh a oa savet gant klanoù ha frammet hervez kastaoù. D'ar c'houlz-se e oa diazezet an armerzh war ar chatalerezh tra ma ne veze ket arveret an arc'hant alies. Ur sevenadur gouezelek a c'hall bout anavezet dre ar gwisk, ar c'horoll, ar sport, an disavouriezh hag an arzoù. Kendeuziñ a reas a-c'houde an XIIIvet kantved gant ar sevenadur angl-ha-norman da grouiñ an arz enezat.

Relijion Iwerzhon e deroù ar grennamzer a oa liesdoue ha treuzkaset e veze ar seanchas ("an hengoun") dre gomz. Lizherenneg an oghamoù a veze implijet adal ar c'hentañ kantved. An emdroadur davet ar gristeniezh a lakaas ar gloareion da skrivañ lennegezh kozh Iwerzhon, ha kristenaet e voe he gwengeloù pinvidik, kement hag he lezennoù kemplezh. E-pad ar grennamzer e oa eus Iwerzhon ur greizenn speredel ha kefredel vras, ar visonerion iwerzhonat hag o c'helennerion a strewas ar gristeniezh dre holl vroioù Europa ar C'hornôg. Un harp e voe evit kristenidigezh an Angled-ha-Saozon e Breizh-Veur, ha lod ag Europa ar c'hevandir.

En IXvet kantved e krogas ar Vikinged da argadiñ aodoù Iwerzhon ha da sevel kampoù hag a zeuio da vezañ kêrioù evit lod anezhe. Mes gouezelekaet int bet dre an amzer ha daet int da vout Gouezeled-ha-Norzhiz. Diwezhatoc'h e teuas an aloubadeg Iwerzhon gant an Normaned e 1169-71, hag aze e kouezhas un tiriad bras etre krabanoù an aotrouion norman. A-c'houde an darvoud-se e tarzhas brezelioù didermen etre int hag ar Ouezeled. Goude meur a emgann e embannas Herri II e riegezh war Iwerzhon. Hogen menel a reas ar reizhiad krennamzerel ouezelek en tiriadoù na oant ket renet gant an Normaned. Al lodenn aloubet a zeuas da vout ar Pale.

E 1542 e troas ar Pale da vout Rouantelezh Iwerzhon pa voe roet da Henry VIII an titl a Roue Iwerzhon. Ar Saozon a savas un arme da aloubiñ an enezenn en-dro, hag Iwerzhon a-bezh a voe bazhyevet gante a-c'houde 1607, o kas kuit ar riegezh politikel kozh gouezelek.

Gwelet ivez

• Gouezeled
• Yezhoù gouezelek
• Iwerzhoneg (Gaeilge)
• Gouezeleg Skos (Gàidhlig)
• Uheldirioù Bro-Skos