Titaniom

Titaniom
	Skandiom – Titaniom – Vanadiom
; Ti; Zr	taolenn beriodek, Titaniom Taolenn beriodek
Niver atomek	22
Rummad kimiek	Metal ardreuzat
Strollad	4
Trovezh	4
Aozadur elektronek	[Ar] 3d2 4s2
Niver oksidadur	+2, +3, +4
Tredanleiegezh	1,54
Skin atomek	144,8
Tolz atomek	47,867

Un elfenn gimiek eo an titaniom ; Ti eo e arouez kimiek, 22 e niver atomek ha 47,867 e dolz atomek. Ur metal ardreuzat eo an titaniom.

Istor

E kailh ilmenit bet kavet e Kernev-Veur gant ar beleg kerneveurat William Gregor e 1791 e voe dizoloet an titaniom^[1]. War-dro an hevelep mare e voe kavet ivez gant ar maenoniour aostrian Franz-Joseph Müller von Reichenstein, hogen ne voe ket gouest d'e dermeniñ. E 1796 e voe dizoloet adarre gant ar c'himiour prusian Martin Heinrich Klaproth en un tamm rutil en Hungaria, a roas un anv d'an elfenn nevez diwar ar ramzed anvet Titaned e gwengelouriezh Henc'hres.
En holl gevandirioù e kaver ilmenit ha rutil ; 6 000 tonennad ilmenit ha 700 tonennad rutil a voe kenderc'het er bed e 2011^[2].

Perzhioù

Kimiek

Kalet ha skedus eo an titaniom, ha kreñv eo enep ar merglañ (dour mor, dour real ha klor). Digemm e chom pa vez lakaet da zaremprediñ ur vazenn hag an darn vuiañ eus an trenkennoù. Deviñ en aer a ra pa vez bruzhunet, ha gouest eo da darzhañ. Ne goll ket e liv, hag e levnañ a c'haller digudenn.
Er c'hailhoù houarn (Fe), ilmenit (FeTiO₃) ha rutil (TiO₂) e vez kavet en natur. Kenderc'het e vez dre lakaat e stumm oksidet (FeTiO₃ pe TiO₂) da dommañ gant karbon ha diglor (Cl₂) a-benn kaout TiCl₄, a vez tommet d'e dro gant gaz magneziom en un aergelc'h argon.

Izotopoù

Eus 39,99 u (⁴⁰Ti) betek 57,966 u (⁵⁸Ti) eo skalfad tolz atomek izotopoù an titaniom. Pemp izotop stabil a gaver en natur : ⁴⁶Ti (45,953 u), ⁴⁷Ti (46,952 u), ⁴⁸Ti (47,948 u), ⁴⁹Ti (48,949 u) ha ⁵⁰Ti (49,945 u) ; ⁴⁸Ti a gaver an aliesañ (73,8 % eus an izotopoù Ti a gaver en natur).

Arver

Kendeuzet e vez gant an dir a-benn e danavaat hag e wareziñ diouzh ar mergl. Gant aluminiom e vez kendeuzet ivez evit e danavaat.
Alies e vez kendeuzet gant vanadiom pe gouevr d'o c'haletaat, ha gant metaloù all : houarn, manganez, molibden, da skouer.
Poultr-tarzh a reer gant titaniom, evit ma vefe skedus ar flammennoù (tanioù-arvest).

An darn vrasañ eus an titaniom a denner eus an Douar a ya da sevel dioksidenn ditatiom (TiO₂), a zo un enlivad gwenn-kann a gaver el livajoù, er paper, en toaz-dent hag er mezelloù, a-douez danvezioù all. Gant PbO₂ e veze graet gwezhall, met paouezet ez eus bet en abeg da bistriusted ar plom (kleñved ar blomegezh, anvet saturnegezh ivez).
Er c'hirri-nij, en egorlistri, er bigi-brezel hag en armoù ez arverer titaniom kendeuzet gant aluminiom, vanadiom ha metaloù all, peogwir ez eus ezhomm a vetaloù skañv, kalet, na faoutont ket, na verglont ket hag a zalc'h pell. E kement kenderc'had greantel a rank herzel ouzh ar mergl ez implijer kendeuzadoù titaniom.

Daveennoù

American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de France (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-Interscience, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press,2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
National Nuclear Data Center (en) Liamm oberiant 09 KZU 12
Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012

Notennoù

↑ EMSLEY John, Nature's Building Blocks : An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2003 ISBN 978-0-19-850340-8 (en)
↑ United States Geological Survey (en) Liamm oberiant 13 HER 12

Kimiezh \| Elfennoù kimiek
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv • Taolenn beriodek Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok
Dmitriy Mendeleyev • Ernest Rutherford

[1] EMSLEY John, Nature's Building Blocks : An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2003 ISBN 978-0-19-850340-8 (en)

[2] United States Geological Survey (en) Liamm oberiant 13 HER 12

[1]

[2]