Balfourova deklaracija
Balfourova deklaracija bila je izjava za javnost koju je britanska vlada objavila 1917. godine za vrijeme Prvog svjetskog rata najavljujući potporu uspostavljanju "nacionalnog doma za jevrejski narod" u Palestini, tada osmanlijskoj regiji s malobrojnim manjinskim jevrejskim stanovništvom. Izjava je sadržana u pismu ministra vanjskih poslova Ujedinjenog Kraljevstva Arthura Balfoura od 2. novembra 1917. godine lordu Rothschildu, vođi britanske jevrejske zajednice, radi prosljeđivanja Cionističkoj federaciji Velike Britanije i Irske. Tekst deklaracije objavljen je u štampi 9. novembra 1917. godine.
Neposredno nakon njihove objave rata Osmanlijskom Carstvu u novembru 1914. godine, Britanski ratni kabinet počeo je razmatrati budućnost Palestine. U roku od dva mjeseca, član cionističkog kabineta Herbert Samuel, podnio je britanskom kabinetu memorandum, predlažući podršku cionističkim ambicijama kako bi se privukla podrška Jevrejima u širem ratu. Britanski premijer Herbert Henry Asquith osnovao je u aprilu 1915. godine odbor za utvrđivanje njihove politike prema Osmanlijskom Carstvu, za posebnim osvrtom na Palestinu. Asquith, koji se zalagao za poslijeratnu reformu Osmanlijskog Carstva, dao je ostavku u decembru 1916. godine, a njegova zamjena David Lloyd George, zalagao se za podjelu Carstva. Prvi pregovori između Britanaca i cionista odigrali su se na konferenciji 7. februara 1917. godine na kojoj su bili Mark Sykes i cionističko rukovodstvo. Naknadne rasprave dovele su do Balfourovog zahtjeva, 19. juna, da Rothschild i Chaim Weizmann predaju nacrt javne izjave. Britanski kabinet je raspravljao o daljnjim nacrtima tokom septembra i oktobra, uz doprinos cionističkih i anticionističkih Jevreja, ali bez predstavnika lokalnog palestinskog stanovništva.
Krajem 1917. godine, uoči Balfourove deklaracije, stanje na bojištima pred kraj Prvog svjetskog rata ušlo je u pat situaciju, jer dva britanska saveznika nisu bila potpuno angažirana: Sjedinjene Američke Države tek će pretrpjeti prve ratne gubitke, dok je Rusija bila usred Oktobarske revolucije boljševika koji su preuzeli vlast. Zastoj u južnoj Palestini slomljen je bitkom kod Beershebe 31. oktobra 1917. godine. Objavljivanje konačne deklaracije odobreno je 31. oktobra; prethodna rasprava u vladi odnosila se na uočene propagandne koristi među svjetskim jevrejskim zajednicama za savezničke ratne napore.
Uvodne riječi deklaracije predstavljale su prvi javni izraz podrške velikih političkih sila cionizmu. Izraz "nacionalni dom" nije imao presedan u međunarodnom pravu i bio je namjerno neodređen u pogledu toga da li se razmišlja o jevrejskoj državi. Namjeravane granice Palestine nisu bile precizirane, a britanska vlada je kasnije potvrdila da riječi "u Palestini" znače da jevrejski nacionalni dom nije trebao pokriti cijelu Palestinu. Druga polovina deklaracije dodana je kako bi se zadovoljili protivnici politike, koji su tvrdili da bi to inače prejudiciralo položaj domaćeg palestinskog stanovništva i podstaklo antisemitizam širom svijeta, "označavajući Jevreje strancima u njihovim rodnim zemljama". U deklaraciji se traži zaštita građanskih i vjerskih prava za palestinske Arape, koji su činili veliku većinu lokalnog stanovništva, kao i prava i politički status jevrejskih zajednica u drugim zemljama izvan Palestine. Britanska vlada priznala je 1939. godine da je trebalo uzeti u obzir stavove lokalnog palestinskog stanovništva, a 2017. godine priznala je da je deklaracija trebala zatražiti zaštitu političkih prava palestinskih Arapa.
Otpor Balfourovoj deklaraciji u Palestini
[uredi | uredi izvor]
Lokalna hrišćanska i muslimanska zajednica u Palestini, koja je činila gotovo 90% stanovništva, oštro se usprotivila deklaraciji.[1][2] Kao što je opisao palestinsko-američki filozof Edward Said 1979. godine, smatralo se da je to načinjeno: "(a) od strane evropske sile, (b) o neevropskoj teritoriji, (c) uz potpuno zanemarivanje oba prisustva i želje domaće većine koja živi na toj teritoriji, i (d) uzelo je oblik obećanja o istom tom teritoriju drugoj stranoj grupi."
Prema King-Crane komisiji iz 1919. godine, "nijedan britanski oficir, kojeg su komesari konzultirali, nije vjerovao da se cionistički program može provoditi osim silom oružja." [3] Delegacija Muslimansko-hrišćanske asocijacije na čelu s Musom al-Husaynijem, izrazila je javno neodobravanje 3. novembra 1918. godine, jedan dan nakon parade cionističke komisije kojom je obilježena prva godišnjica Balfourove deklaracije. Predali su peticiju koju je potpisalo više od 100 uglednika Ronaldu Storrsu, britanskom vojnom guverneru:
Jučer smo primijetili veliku gomilu Jevreja koja je nosila transparente i pretrčavala ulice vičući riječi koje ranjavaju osjećaj i ranjavaju dušu. Oni se otvorenog glasa pretvaraju da je Palestina, koja je sveta zemlja naših otaca i groblje naših predaka, koju već dugo naseljavaju Arapi, koji su je voljeli i umrli u njenoj odbrani, sada nacionalni dom za njih ... Mi Arapi, muslimani i hrišćani, oduvijek smo duboko simpatizirali progonjene Jevreje i njihove nedaće u drugim zemljama ... ali postoji velika razlika između takve simpatije i prihvaćanja takve nacije ... koja vlada nad nama i raspolaže našim poslovima.
Skupina je također protestirala zbog nošenja novih "bijelih i plavih transparenta s dva obrnuta trokuta u sredini", skrećući pažnju britanskih vlasti na ozbiljne posljedice bilo kakvih političkih implikacija u podizanju transparenta.[5] Kasnije tog mjeseca, na prvu godišnjicu okupacije Jaffe od strane Britanaca, muslimansko-hrišćansko udruženje poslalo je poduži memorandum i peticiju vojnom guverneru protestirajući još jednom zbog bilo kakvog stvaranja jevrejske države. Većina britanskih vojnih vođa smatrala je Balfourovu deklaraciju ili greškom ili izjavom koja predstavlja ozbiljne rizike.[6]
Posljedice Balfourove deklaracije iz 1917. godine
[uredi | uredi izvor]Deklaracija je imala mnoge dugotrajne posljedice. Uvelike je povećana popularna podrška cionizmu u jevrejskim zajednicama širom svijeta i postala je ključna komponenta Britanskog mandata u Palestini, osnivačkog dokumenta Britanski mandat u Palestini, kojim je kasnije nastao Izrael i Palestinske teritorije. Kao rezultat toga, smatra se glavnim uzrokom današnjeg izraelsko-palestinskog sukoba, često opisivanog kao najneprihvatljiviji sukob na svijetu. I dalje postoje kontroverze oko brojnih područja, poput toga da li je deklaracija u suprotnosti s ranijim obećanjima koja su Britanci dali Husseinu bin Aliju Al-Hashimiju tadašnjem vođi Šerifata u Mekki u McMahon-Hussein prepisci.
Prema izvještaju Palinove komisije iz augusta 1920. godine kaže se:
da je učinak Balfourove deklaracije bio da muslimani i hrišćani ostanu zanijemljeni ... Nemoguće je umanjiti gorčinu buđenja. Smatrali su da ih treba predati ugnjetavanju koje su oni mnogo više mrzili nego Turčina i bili su zgroženi mišlju o ovoj dominaciji ... Istaknuti ljudi otvoreno govore o izdaji i da je Engleska prodala zemlju i dobila novac ... Prema cionističkoj upravi usvojili su stav "želimo jevrejsku državu i nećemo čekati ", i nisu se ustručavali iskoristiti sva sredstva koja su im na raspolaganju u ovoj zemlji i u inostranstvu da bi prisilili ruku uprave koja je dužna da poštuje "status quo" i da buduće administracije u tom pravcu djeluju sa politikom koja nije predviđena u Balfourovoj deklaraciji ... Što je prirodnije od toga da muslimani i hrišćani ne shvate ogromne poteškoće pod kojima je uprava radila i koja radi i koja dolazi do zaključka da se moraju odobriti otvoreno objavljeni zahtjevi Jevreja i da garancije palestinskom stanovništvu u Deklaraciji postanu samo mrtvo slovo na papiru."
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Adelson, Roger (1995). London and the Invention of the Middle East: Money, Power, and War, 1902–1922. Yale University Press. p. 141. ISBN 978-0-300-06094-2.
- Allawi, Ali A. (2014). Faisal I of Iraq. Yale University Press. pp. 216–. ISBN 978-0-300-19936-9.
- Kamel, Lorenzo (2015). Imperial Perceptions of Palestine: British Influence and Power in Late Ottoman Times. British Academic Press. ISBN 978-1-78453-129-4.
- De Waart, P.J.I.M (1994). Dynamics of Self-determination in Palestine: Protection of Peoples as a Human Right. BRILL. p. 271. ISBN 978-90-04-09825-1.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b Palin Commission (1920), Report of the Court of Inquiry Convened by Order of His Excellency the High Commissioner and Commander-in Chief, also known as the "Palin Report", PRO, FO 371/5121, file E9379/85/44, UK National Archives, The full text of Palin Report at Wikisource. For further information see the Commission's Wikipedia article at Palin Commission
- ^ Schneer, Jonathan (2010). The Balfour Declaration: The Origins of the Arab-Israeli Conflict. Random House. ISBN 978-1-4000-6532-5.
- ^ Friedman, Isaiah (2000). Palestine, a Twice-Promised Land: The British, the Arabs & Zionism : 1915–1920. Transaction Publishers. ISBN 978-1-4128-3044-7.
- ^ Wasserstein, Bernard (1991). The British in Palestine: The Mandatory Government and Arab-Jewish Conflict, 1917–1929. B. Blackwell. ISBN 978-0-631-17574-2.
- ^ Huneidi, Sahar (2001). A Broken Trust: Sir Herbert Samuel, Zionism and the Palestinians. I.B.Tauris. p. 84. ISBN 978-1-86064-172-5.
- ^ McTague Jr, John J. (Spring 1978). "The British Military Administration in Palestine 1917-1920". Journal of Palestine Studies. 7 (3): 55–76. doi:10.2307/2536201. JSTOR 2536201.