Berenikina kosa (sazviježđe)

Berenikina kosa (lat.: Coma Berenices)
klikni za veću sliku
Skraćenica	Com
Genitiv	Comae Berenices
Simbolizira	Berenikina kosa
Rektascenzija	12.76 h
Deklinacija	+21.83°
Površina	386 kv. stepen. (rang: 42..)
Broj zvijezda sjajnijih od m = 3	0
Najsjajnija zvijezda	β Com (Priv. mag. 4.26)
Meteorski pljuskovi	Coma Berenicidi
Susjedna sazviježđa	Lovački psi Veliki medvjed Lav Djevica Volar
Vidljivo u rasponu geografskih širina: +90° i −70° U najboljem položaju za posmatranje u 21h u mjesecu maju.

Berenikina kosa (lat. Coma Berenices) jeste dugo poznati asterizam, koji je naposljetku pretvoren u sazviježđe. Nalazi se "iza" Lava i nekad je predstavljalo lavov rep.

Zanimljivosti

Fotografija Berenikine kose

U ovom sazviježđu nalazi se sjeverni galaktički pol (Ra 12h 51.42m, Dec 27° 07.8′, epoha J2000.0).

Sazviježđe nema zvijezda sjajnijih od 4. magnitude, pa je teško uočljivo iz gradova. Zvijezda β Comae Berenices je najsjajnija s prividnim sjajem od 4.26. Apsolutnim sjajem tek je nešto sjajnija od Sunca, pa dobro dočarava kako bi naše Sunce izgledalo s udaljenosti od 27 svjetlosnih godina.

Druga po sjaju je α Comae Berenices (Dijadema), čiji je sjaj 4.32. Ovo je jedina zvijezda s imenom u sazviježđu i predstavlja dragulj u Berenikinoj kruni. Dijadema je binarna zvijezda čije su komponente podjednakog sjaja, a orbitalna ravnina ovog para zvijezda nagnuta je prema doglednici samo 0.1°.

Jedina preostala zvijezda sjajnija od magnitude 4.7 jeste γ, koja sjaji magnitudom 4.36.

U sazviježđu je preko 200 promjenjivih zvijezda, no malo ih je svijetlih. FK Comae Berenices, kojoj se sjaj mijenja između 8.14m i 8.33m tokom perioda od 2.4 dana, prototip je Promjenjivih zvijezda klase FK Comae. Za ove zvijezde vjeruje se da im je promjena sjaja uzrokovana velikim hladnim mrljama na površini zvijezde.

FS Comae Berenices je polupravilna promjenjiva zvijezda čiji se sjaj mijenja između 5.3m i 6.1m u periodu od 58 dana. R Comae Berenices je Mira promjenjiva zvijezda s promjenom sjaja između 7.1m i 14.6m u periodu od 363 dana.

Najzanimljiviji objekti dubokog svemira

Iako Berenikina kosa nije veliko sazviježđe, u njemu je 8 Messierovih objekata. Sazviježđe je vrlo bogato galaksijama, prvenstveno na južnom dijelu, gdje se nalazi sjeverni dio galaktičkog skupa Virgo. U sazviježđu je i nekoliko kuglastih skupova. Kako je ovo sazviježđe maksimalno moguće udaljeno od galaktičkog ekvatora, količina svemirske prašine koja ometa pogled u ovaj dio svemira je minimalna. Velika udaljenost od galaktičkog ekvatora ujedno znači i nedostatak otvorenih skupova te difuznih i planetnih maglina. Jedini otvoreni skup u sazviježđu je otvoreni skup Berenikina kosa, koji dominira sjevernim dijelom sazviježđa.

Skup Berenikina kosa

Glavni članak: Skup Berenikina kosa

Skup Berenikina kosa nije uvršten ni u Messierov katalog ni u NGC, već u Mellote katalog otvorenih skupova, kao Mellote 111 (Mel 111). Ovaj skup velik je i raspršen, a zvijezde su sjajne između 5m i 10m. Skup je relativno blizu (279 sg), zbog čega se na našem nebu proteže preko punih 5°. Sjajna zvijezda sjeverno od skupa je γ Comae Berenices.

Galaksije

U sazviježđu se nalazi velik broj galaksija, uključujući čak 7 Messierovih objekata.

Galaktički skup Virgo

M91 (NGC 4548)

Glavni članak: Skup Virgo

U ovom sazviježđu nalazi se sjeverni dio galaktičkog skupa Virgo, udaljenog oko 60 miliona svjetlosnih godina.

M88 (NGC 4501) jeste spiralna galaksija s više krakova, čija je ravnina diska odmaknuta oko 30° od doglednice.

M91 (NGC 4548) također je spiralna galaksija.

M100 je spiralna galaksija koju gledamo "odozgo". Duga je oko 7' i to je čini galaksijom s najvećim prividnim prečnikom u skupu Virgo. Njen prividni sjaj iznosi 9.4m, a udaljena je oko 56 miliona sg. Njen stvarni prečnik iznosi 120.000 sg, što znači da je M100 i po stvarnim dimenzijama među najvećim galaksijama u skupu. Fotografije ove galaksije otkrivaju svijetlu jezgru, dva izražena i niz sekundarnih krakova, te nekoliko traka prašine.

M85, lećasta galaksija na samom sjevernom rubu skupa, jedna je od najsjajnijih galaksija u skupu.

M98 (NGC 4192) je sjajna, izdužena spiralna galaksija koja nam je okrenuta svojim rubom. Ima malu jezgru i velike spiralne krakove slabog sjaja.

M99 (NGC 4254), oko 1.5° JI od M98, jeste sjajna, okrugla spiralna galaksija, okrenuta diskom prema nama.

Galaktički skup Coma

Glavni članak: Skup Coma

Galaktički skup Coma nalazi se sjeverno od skupa Virgo. Ovaj je skup mnogo dalje od nas i nalazi se na udaljenosti od 230 do 300 miliona sg. Skup je prilično velik, sadrži oko 1.000 velikih galaksija te, najvjerovatnije, do 30.000 manjih. Fritz Zwicky istražio je ovo područje 1957. te pronašao čak 29.951 galaksiju sjajniju od magnitude 19.0m. Iako su neke od ovih galaksija vjerovatno daleko iza skupa Coma, ukupan broj galaksija u skupu mora biti vrlo velik. Zbog velike udaljenosti skupa, većina galaksija vidljiva je samo pomoću velikih teleskopa. Najsjajniji članovi skupa su NGC 4889 i NGC 4874, obje oko 13. magnitude, dok je većina ostalih galaksija slabija od 15. magnitude. NGC 4889 velika je eliptična galaksija.

Ostale galaksije

M64, "Crno oko"

M64 (NGC 4826), zbog karakteristične tamne trake prašine koja skriva dio svijetle jezgre, poznata je kao galaksija Crno oko. Relativno je blizu (oko 24 miliona sg). Nedavna istraživanja otkrila su da se međuzvjezdani plin u vanjskim dijelovima galaksije okreće u suprotnom smjeru u odnosu na unutrašnje dijelove galaksije, zbog čega se sumnja da je u posljednjih milijardu godina došlo do barem jednog sudara i spajanja neke satelitske galaksije s M64.

NGC 4565 spiralna je galaksija okrenuta svojim rubom zbog čega nosi naziv Igla. Na našem nebu dugačka je 16", što je čini najvećom (po ugaonim dimenzijama) galaksijom od svih koje su nam okrenute rubom. Vrlo je tanka i krasi je tamna traka svemirske prašine.

Kvazari

Kvazar PG1247+26° jeste najsjajniji kvazar u ovom sazviježđu. Također, objekt W Comae, za koji se u početku smatralo da je promjenjiva zvijezda, zapravo oje bjekt tipa BL Lacertae. Najčešće sjaji magnitudom od oko 16.5m, no ponekad mu sjaj naraste i do 12. magnitude.

Kuglasti skupovi

M53 (NGC 5024) je kuglasti skup koji je 1775. otkrio Johann Elert Bode, a u februaru 1777. nezavisno ga je otkrio i Charles Messier. Sjaj mu je magnitude 7.7m, pa je vidljiv i pomoću dvogleda. Udaljen je oko 65.000 sg, a apsolutni sjaj mu je oko 200.000 puta jači od Sunca.

Samo 1° dalje nalazi se NGC 5053, kuglasti skup koji je mnogo manje gust i s mnogo raspršenijom jezgrom. Njegov ukupni apsolutni sjaj iznosi oko 16.000 Sunca, što ga svrstava u kuglaste skupove najslabijeg sjaja. Prividni sjaj skupa je 9.9m. Otkrio ga je William Herschel 1784.

NGC 4147 je skup nešto slabijeg sjaja (10.2m), te dosta manji (4.4').

Historija i mitologija

Kraljica Berenika II od Egipta

Berenikina kosa još je u vrijeme stare Grčke bila prepoznata kao asterizam. Eratosten ju je nazivao "Arijadnina kosa" i "Berenikina kosa". Ptolomej nazivao ju je "Pramen" (kose), no nije je svrstao među svojih 48 sazviježđa, već ju je zamišljao kao Lavov rep. Ovaj je asterizam dugo zamišljan kao čuperak na kraju Lavovog repa ili kao dio sazviježđa Djevica.

Tokom 16. vijeka pojavilo se nekoliko karti koje su ovaj dio neba prikazivale kao zasebno sazviježđe. Tycho Brahe, kome se najčešće pripisuju zasluge za uvođenje ovog sazviježđa, naveo je 1602. u svom zvjezdanom katalogu Berenikinu kosu kao zasebno sazviježđe. Johann Bayer u Uranometriji 1603. također crta Berenikinu kosu kao zasebno sazviježđe.

Iako se sazviježđe u atlasima pojavilo relativno kasno, ono nosi ime iz legende. Kraljica Berenika II od Egipta bila je žena Ptolomeja III Euergeta (246. p. n. e. - 221. p. n. e., kralja pod kojim je Aleksandrija postala važno kulturno središte. Oko 243. p. n. e. kralj je krenuo na opasan pohod protiv Sirijaca, koji su ubili njegovu sestru. Berenika se zaklela Afroditi da će žrtvovati svoju nadaleko poznatu dugu kosu, na koju je bila jako ponosna, ako se njen muž sigurno vrati kući. Ptolomej III se vratio, pa je Berenika odrezala svoju kosu i položila je na Afroditin oltar.

Do sljedećeg jutra kosa je nestala. Da bi udovoljio bijesnom kralju i kraljici (i spasio živote svećenika u hramu), dvorski astronom Konon objavio je da je kosa toliko oduševila Afroditu da ju je ova postavila na nebo.

Berenikina kosa je uz Štit jedino sazviježđe koje je dobilo ime prema historijskoj ličnosti.

Tabela zvijezda sa Bayerovim i Flamsteedovim oznakama

U tabeli su sve zvijezde u sazviježđu koje imaju Bayerovu ili Flamsteedovu oznaku.

Ime	Bayer	Flamsteed	oznaka promjenjive	ostale oznake	Ra.	Dec.	Prividni sjaj
		1			12h 01m 44.3s	+22° 05′ 40″	6.59
		2		Σ1596, ADS 8406	12h 04m 16.6s	+21° 27′ 33″	5.87
		3			12h 10m 31.6s	+16° 48′ 33″	6.39
		4			12h 11m 51.2s	+25° 52′ 13″	5.66
		5			12h 12m 09.3s	+20° 32′ 31″	5.57
		6			12h 16m 00.2s	+14° 53′ 56″	5.10
		7			12h 16m 20.5s	+23° 56′ 43″	4.95
		8			12h 19m 19.1s	+23° 02′ 05″	6.27
		9			12h 19m 29.6s	+28° 09′ 25″	6.33
		10			12h 19m 50.6s	+28° 27′ 52″	6.69
		11		ADS 8521	12h 20m 43.0s	+17° 47′ 34″	4.74
		12		ADS 8530	12h 22m 30.3s	+25° 50′ 46″	4.81 (dvojna: 4.78, 8.6)
		13	GN		12h 24m 18.5s	+26° 05′ 55″	5.18v
		14			12h 26m 24.1s	+27° 16′ 06″	4.95
	γ	15			12h 26m 56.3s	+28° 16′ 06″	4.36
		16			12h 26m 59.3s	+26° 49′ 32″	5.00
		17	AI	ADS 8568	12h 28m 54.7s	+25° 54′ 46″	5.29v (dvojna: 5.29, 6.63)
		18			12h 29m 26.9s	+24° 06′ 32″	5.48
		20			12h 29m 43.2s	+20° 53′ 46″	5.69
		21	UU		12h 31m 00.6s	+24° 34′ 02″	5.46v
		22			12h 33m 34.2s	+24° 16′ 59″	6.29
		23			12h 34m 51.1s	+22° 37′ 45″	4.81
		24		Σ1657, ADS 8600	12h 35m 07.0s	+18° 22′ 38″	4.79 (dvojna: 5.03, 6.57)
		25			12h 36m 58.3s	+17° 05′ 22″	5.68
		26			12h 39m 07.3s	+21° 03′ 45″	5.46
		27			12h 46m 38.7s	+16° 34′ 39″	5.12
		28			12h 48m 14.3s	+13° 33′ 11″	6.56
		29			12h 48m 54.2s	+14° 07′ 21″	5.70
		30		ADS 8674	12h 49m 17.4s	+27° 33′ 08″	5.78
		31			12h 51m 41.9s	+27° 32′ 26″	4.94
		32			12h 52m 12.3s	+17° 04′ 26″	6.32
		33			12h 52m 22.9s	+17° 06′ 30″	6.94
		35		Σ1687, ADS 8695	12h 53m 17.8s	+21° 14′ 42″	4.90
		36			12h 58m 55.4s	+17° 24′ 34″	4.78
		37		ADS 8731	13h 00m 16.5s	+30° 47′ 06″	4.90
		38			13h 01m 09.6s	+17° 07′ 23″	5.96
		39			13h 06m 21.2s	+21° 09′ 12″	5.99
		40	FS		13h 06m 22.6s	+22° 36′ 58″	5.60v
		41			13h 07m 10.7s	+27° 37′ 29″	4.80 (dvojna: 4.32, 5.22)
Dijadema, Al Dafirah	α	42		Σ1728, ADS 8804	13h 09m 59.3s	+17° 31′ 46″	4.32
	β	43			13h 11m 52.4s	+27° 52′ 41″	4.26

Reference

• Burnham, Robert Jr. (1966). Burnham's Celestial Handbook: An Observer's Guide to the Universe Beyond the Solar System, v.2. General Publishing Company, Ltd., Toronto. ISBN 0-486-23567-X.
• The Deep Photographic Guide to the Constellations: Coma Berenices