Polinezija

Polinezija (grč. πολύς mnogo, νῆσος ostrvo), naziv za ostrvske skupine u Tihom okeanu istočno od Melanezije i Mikronezije. Polineziju čini preko 1.000 ostrva raštrkanih preko središnjeg i južnog dijela Tihog okeana, a najvažnije su ostrvske skupine Ellice, Phoenix, Samoa, Tonga, Tokelau, Cook, Société, Marquises, Tuamotu, Tubuai, Rapa Nui, Sala-y-Gomez i Ekvatorska ostrva. Ostrva su koralnog i vulkanskog porijekla. Na području Polinezije većinu stanovništva čine Polinezijci. Veće ekonomsko značenje imaju Havajska ostrva i arhipelag Samoa. Brojna polinezijska ostrva se nalaze pod upravom SAD, Velike Britanije, Novog Zelanda i Francuske.

Definicija

Naziv "Polinezija" prvi je skovao Charles de Brosses 1756. godine kako bi označio sva ostrva u Pacifiku. Godine 1831. Jules Dumont d'Urville je u svom predavanju u Pariskom geografskom društvu predložio ograničenje upotrebe naziva Polinezija, te je uz njega uveo još dva naziva, Mikronezija i Melanezija. Ova podjela na tri različite tihookeanske subregije ostala je u raširenoj upotrebi do danas.

Polinezija se može geografski opisati kao trokut čije vrhove čine Havaji, Novi Zeland i Uskršnje ostrvo. Ostale glavne ostrvske skupine smještene unutar polinezijskog trougla su Samoa, Tonga i razni ostrvski lanci koji formiraju Kukova ostrva i Francusku Polineziju. Izvan ovog velikog trougla nalaze se polinezijska ostrva Rotuma (pripada Fidžiju) i Tuvalu.

Polinezija je u biti antropološki termin koji se odnosi na jedan od tri dijela Okeanije (ostali su Mikronezija i Melanezija), a čije je pretkolonijalno stanovništvo općenito pripadalo jednoj etnokulturnoj porodici kao posljedica vijekovnih maritimnih migracija. Kasnije su stigli zapadnjaci (maritimnije migracije) koji su naizmjenično zlostavljali, porobili i izmješali se sa stanovništvom.

Historija

Širenje lončarstva i domaćih životinja u Polineziji povezuje se s kulturom Lapita, koja se 1600-1200. p. n. e. započela sa Nove Gvineje širiti istočno sve do Fidžija, Samoe i Tonge. Tokom tog vremena razvili su se aspekti polinezijske kulture posebno na ostrvima Samoa i Tonga. Oko 300. p. n. e. ovaj novi polinezijski narod proširio se sa Samoe i Tonge na Kukova ostrva, Tahiti-nui, Tuamotus i Hive. Patrick Kirch i Marshall Weisler potvrdili su to nakon što su na bazaltnim artefaktima pronađenima na oba ostrva obavili fluorescentno datiranje X-zrakama. Oko 300. godine ili ranije Polinezijci su otkrili i naselili Uskršnje ostrvo. To je potvrđeno arheološkim dokazom te uvođenjem flore i faune, koja je u skladu sa tropskom indonezijskom kulturom, na ovo netropsko ostrvo. Polinezijci su naselili Havaje oko 400., a Novi Zeland oko 1000. godine.

Domorodačka kultura Polinezije

Polinezija se dijeli na dvije različite kulturne grupe: istočnu i zapadnu Polineziju. Kultura zapadne Polinezije uslovljena je visokim populacijama. Ona ima jače institucije braka, te dobro razvijenu sudsku, monetarnu i trgovačku tradiciju. Obuhvata ostrvske skupine Tongu, Samou i polinezijska periferna ostrva.

Istočne polinezijske kulture visoko su se prilagodile manjim ostrvima i atolima uključujući Kukova ostrva, Tahiti, Tuamotus, Marquesas, Hawaii i Uskršnje ostrvo. Velika ostrva Novog Zelanda prvi su naselili istočni Polinezijci koji su svoju kulturu prilagodili netropskoj okolini. Antropolozi istočni polinezijski sistem srodnosti nazivaju havajskim sistemom. Religija, poljoprivreda, ribolov, predviđanje vremena, konstukcija katamarana i navigacija bile su visoko razvijene vještine jer je stanovništvo na čitavom ostvru moglo ovisiti o njima. Trgovina se sastojala od luksuznih i zemaljskih predmeta. Mnoga nisko položena ostrva mogli su pretrpjeti ozbiljnu glad ako je njihove vrtove zatrovala sol iz olujnih valova koje su uzrokovali hurikani. U tim slučajevima ribolov, primaran izvor proteina, ne bi ublažio nestašicu energije hrane. Pomorci su bili posebno poštovani, a svako je ostrvo imalo navigacijsku kuću sa brodogradilišnim područjem.

Polinezijska naselja se mogu podijeliti u dvije kategorije: zaselak i selo. Veličina naseljenog ostrva određivala je da li će se zaselak izgraditi ili ne. Veća vulkanska ostrva obično su imali zaseoke zbog mnogih zona koje su se na ostrvu mogle podijeliti. Hrana i resursi bili su obilniji, pa su se osnivala naselja od četiri ili pet kuća (obično s vrtovima) kako ne bi bilo preklapanja među zonama. Sela su, nasuprot njima, bila izgrađena na obalama manjih ostrva i sastojala su se od trideset ili više kuća. Obično su bila utvrđena zidovima i palisadama napravljenim od kamena i drva. Zbog jake spremnosti u prihvaćanju novih ideja i zahvaljujući relativno velikom broju kršćanskih misionara na ostrvima, Polinezijci su spremno prihvatili kršćanstvo.

Svi polinezijski jezici pripadaju okeanijskoj jezičnoj porodici, podgrani austronezijske jezične porodice.

Ekonomija Polinezije

Uz izuzezak Novog Zelanda, Havaja i teritorija pod stranom upravom, većina polinezijskih ostrva ostvaruje svoje prihode od stranih pomoći i pošiljki iz drugih zemalja. Mnoga polinezijska mjesta poput Uskršnjeg ostrva nadopunjuju tu pomoć novcem iz turizma. Neke zemlje imaju neuobičajene izvore prihoda poput Tuvalua koji trguje svojom internet domenom '.tv', koja se nalazi na samom vrhu internetskih domena.

Primorski razvitak

U doba kada su evropski mornari plovili pratnjom obalne linije po dnevnom svjetlu, Polinezijci su plovili nepreglednim prostorom Tihog okeana. Polinezija se sastoji od ostrva raspršenih širom trouglastog područja čije su stranice dugačke više od šest hiljada kilometara. Vrhove tog trougla čine Havajska ostrva, Uskršnje ostrvo i Novi Zeland. Čitav prostor tog trougla naseljen je jednim narodom jedinstvene kulture i jezika. Oni su koristili čitav raspon navigacijskih tehnika uključujući upotrebu zvijezda, kretanje okeanskih struja, obrasce valova, interferentne obrasce zraka i mora koje uzrokuju ostrva i atoli, let ptica, vjetrove i vrijeme.

Smatra se da je izvorna polinezijska migracija slijedila sezonske puteve ptica. Ne samo da polinezijska usmena tradicija stavlja važnost na let ptica, već se i na obalama nalaze oznake dosega koje ukazuju na udaljena ostrva u liniji s tim preletnim putevima. Ruta koja se koristi od Tahitija do Novog Zelanda slijedi migracije dugorepe kukavice kao što se putovanje od Tahitija do Havaja podudara sa stazom tihookeanske zlatne preslice i tahićanskog pozviždača. Polinezijci su poput ostalih pomorskih naroda bili poznati po upotrebi ptica koje su brzo pronalazile obalu. Oni bi obično sa sobom uzeli jednu pticu iz porodice Fregatidae. Ptice iz te porodice odbijale su sletjeti na vodu jer bi njihovo perje postalo natopljeno, pa ne bi mogle poletjeti. Kada su Polinezijci mislili da se nalaze blizu obale pustili bi pticu koja bi letjela prema kopnu ili bi se vratila na čamac.

Polinezijci su bili prvi ljudi koji su navigaciju pomoću zvijezda razvili u finu umjetnost. Oni su koristili pelorus (budalasti kompas) s prikazom trideset dviju tačke, kojeg su vjerovatno preuzeli od Arapa prije nego što su iz Indije krenuli u kolonizaciju Tihog okeana. Pelorus je imao oznake za zvijezde koje su izlazile i zalazile na horizontu u gotovo jednako raspoređenim tačkama. Polinezijci su zamišljali nebo kao unutrašnjost kupole na kojem se zvijezda kretala duž staze koja prolazi preko određenih ostrva. Poznavali su više od sto pedeset zvijezda. Svakoj zvijezdi je dato ime, te se znalo mjesto i vrijeme njenog izlaska i zalaska, te preko kojih ostrva prelazi. Stoga su polinezijski moreplovci mogli ploviti prema zvijezdi za koju su znali da se privremeno nalazi nad njihovim odredištem. Kako se zvijezda s vremenom pomicala prema zapadu oni su zakretali brod prema zvijezdi koju su slijedili, jer bi se zvijezda onda kretala nad ciljanim ostrvom. Polinezijci su pelorusom i vlastitim impresivnim znanjem mogli slijediti najkraću rutu hiljadama milja bez ikakve instrumentacije ili karte. Zakretanjem kormila prema određenoj zvijezdi oni su zapravo slijedili veliku kružnicu do svog odredišta. Ova metoda je u principu savršenija od navigacije kompasom.

Polinezijci su u navigaciji također koristili valove i valovite formacije. Mnoga naseljiva područja Tihog okeana su skupine ili lanci ostrva (ili atola) koji su grupisani u lance duge stotine kilometara. Takvi lanci imaju predvidive učinke na okeanske valove i struje koji slijede okeanske jarke. Polinezijci su naučili učinke koje su razna ostrva imala na oblik, smjer i kretanje morskih valova i struja, te su ih mogli prepoznati kao orijentire. To je bilo jako važno jer je dubina Tihog okeana učinila mjerenje dubine beskorisnim. Polinezijci su također mogli locirati ostrva pomoću određenih formacija oblaka jer se plitka voda reflektirala na njihovoj donjoj strani. Budući da Polinezijci nisu crtali karte, oni nisu imali riječi za apsolutne mjere udaljenosti. Stoga su vrijeme potrebno za plovidbu između ostrva mjerili u "kanu-danima."

Ostrvske skupine

Domorodačkoj polinezijskoj kulturi pripadaju sljedeća ostrva i ostrvske grupe, države ili subnacionalne teritorije. Neka ostrva polinezijskog porijekla nalaze se izvan glavnog trougla koji geografski definiraju regiju.

Američka Samoa (prekomorska teritorija SAD-a)
Anuta (na Solomonskim ostrvima)
Kukova ostrva (samoupravna država u slobodnom savezu s Novim Zelandom)
Emae (na Vanuatuu)
Francuska Polinezija ("prekomorska zemlja", francuska teritorija)
Hawai‘i (država SAD-a)
Kapingamarangi (u Federalnim Državama Mikronezije)
Loyauté ostrva (zavisnost francuske teritorije Nove Kaledonije)
Mele (na Vanuatuu)
Niue (samoupravna država u slobodnom savezu s Novim Zelandom)
Novi Zeland (na maorskom se naziva Aotearoa)
Nuguria (na Papui Novoj Gvineji)
Nukumanu (na Papui Novoj Gvineji)
Nukuoro (u Federalnim Državama Mikronezije)
Ontong Java (na Solomonskim ostrvima)
Pileni (na Solomonskim ostrvima)
Rennell (na Solomonskim ostrvima)
Rotuma (ostrvo na krajnjem jugu Fidžija)
Samoa (nezavisna država)
Sikaiana (na Solomonskim ostrvima)
Swains (politički dio Američke Samoe)
Takuu (na Papui Novoj Gvineji)
Tikopia (na Solomonskim ostrvima)
Tokelau (novozelandska prekomorska teritorija)
Tonga (nezavisna država)
Tuvalu (nezavisna država)
Uskršnje ostrvo (dio Čilea, na rapanujskom se naziva Rapa Nui)
Wallis i Futuna (francuska prekomorska teritorija)

Također pogledajte

Vanjski linkovi

Južnopacifički organizator Arhivirano 5. 12. 2006. na Wayback Machine
Karta Južnog Pacifika Arhivirano 16. 3. 2005. na Wayback Machine
Polinezija

Commons logo

Commons ima datoteke na temu: Polinezija