Deiniol

Sant Deiniol (hefyd Deiniol Wyn a Deiniol Ail, Lladin: Daniel) (fl. 550?) yw nawddsant dinas Bangor yng Ngwynedd, Cymru. Yn ôl yr achau yr oedd o'r un llinach ag Urien Rheged, pennaeth Rheged yn yr Hen Ogledd. Roedd yn fab i Sant Dunod, un o feibion Cunedda Wledig, a'r santes Dwywe ferch Gwallog ap Llëenog. Ei fab oedd Sant Deiniolen, a elwir yn Ddeiniol Fab yn ogystal.

Deiniol
Cerflun o Deiniol, Eglwys Gadeiriol Bangor
Ganwyd	c. 530  Cymru
Bu farw	584  Ynys Enlli
Man preswyl	Tyddewi, Bangor-is-y-coed
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	offeiriad
Dydd gŵyl	11 Medi
Tad	Dynod Fawr
Mam	Dwywe
Plant	Deiniolen
Llinach	Urien Rheged

Bywgraffiad

Dywedir fod Deiniol yn byw fel meudwy ger Tyddewi cyn symud i'r fynachlog newydd ym Mangor Is-Coed a sefydlwyd gan ei dad, yn ôl traddodiad. Ceir ffynnon o'r enw Ffynnon Ddeiniol yno. Eto yn ôl traddodiad dywedir mai Deiniol a Dyfrig a berswadiodd Ddewi Sant i gynnal Synod Llanddewibrefi yn 545.

Sefydlodd Deiniol eglwys ym Mangor yn Arfon neu Fangor Fawr (dinas Bangor heddiw). Roedd yn abad ar gymuned o fynachod yno yn ôl pob tebyg a chafodd ei apwyntio'n esgob cyntaf esgobaeth Bangor (gan y brenin Maelgwn Gwynedd yn ôl un ffynhonnell, ond mae hynny'n annhebygol). Cafodd ei gladdu ymhlith yr Ugain Mil o Seintiau ar Ynys Enlli, yn ôl Gerallt Gymro.

Eglwysi

Yn ogystal â Bangor Fawr, ceir eglwysi cysegredig i Ddeiniol yn y gogledd ym Marchwiail ger Wrecsam, Llanuwchllyn a Llanfor ger Y Bala, a Penarlâg (Hawarden) yn Sir y Fflint (lle codwyd Llyfrgell Deiniol Sant gan Gladstone). Ceir yn ogystal Landdeiniol yng Ngheredigion, ger Llanddewibrefi. Ceir ambell enghraifft o'i enw cysylltiedig ag egwlysi yn y de yn ogystal ond perthynai i'r hen Wynedd yn neilltuol. Mae cymunedau Planiel, Aodoù-an-Arvor a Plouzeniel, Penn-ar-Bed, Llydaw hefyd wedi eu henwi er clod i Sant Deiniol

Ei ddydd gŵyl yw 11 Medi.