Tiwnis

Tiwnis
Math	dinas fawr, municipality of Tunisia
Poblogaeth	602,560
Cylchfa amser	UTC+01:00
Gefeilldref/i	Amman, Cwlen, Doha, Jeddah, Dinas Coweit, Muscat, Montréal, Moscfa, Rabat, Rio de Janeiro, Santiago de Chile, Tashkent, Tripoli, Paris, Torino, Lisbon, Marseille, Prag, Stockholm, Istanbul
Daearyddiaeth
Sir	Tiwnis
Gwlad	Tiwnisia
Arwynebedd	212,630,000 m²
Uwch y môr	4 metr
Gerllaw	Llyn Tiwnis, Gwlff Tiwnis
Cyfesurynnau	36.8008°N 10.18°E
Cod post	1000
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Tiwnis^[1] (Arabeg: تونس, Tiŵ-nis) yw prifddinas a dinas fwyaf Tiwnisia. Fe'i lleolir ar lannau Llyn Tiwnis yng ngogledd-ddwyrain y wlad. Mae Tiwnis Fwyaf yn cynnwys nifer o faerdrefi poblog ar lan Gwlff Tiwnis, gan gynnwys Carthago a Sidi Bou Saïd, ac ar y bryniau isel i'r dwyrain a'r de o'r ddinas ei hun. Rhennir y ddinas yn ddwy ran. Y medina yw'r hen ddinas gaerog a nodweddir gan strydoedd cul a rhai o'r enghreifftiau gorau o bensaernïaeth traddodiadol yn y wlad. O'i chwmpas ceir y Ville Nouvelle, y rhan newydd o'r ddinas a noddweddir gan strydoedd llydan, pensaernïaeth Ffrengig, a siopau a chaffis canoldirol. Mae'r gyferbyniaeth rhwng y ddwy Diwnis hyn - yr Arabaidd a'r Ewropeaidd - yn rhan o swyn a chymeriad y ddinas. Mae tua 728,455 (2004) o bobl yn byw ynddi (amcangyfrifir poblogaeth o tua 1.5 neu hyd at 2 filiwn ar gyfer Tiwnis Fwyaf).

Hanes

Mae Tiwnis wedi bodoli ers cyfnod dinas Carthago a'r Ffeniciaid. Credir fod yr enw yn ffurf ar enw Tanit, prif dduwies y Carthaginiaid. Ceir yr enw (Tynes) ar fapiau o'r 5g CC. Ond lle digon di-nod oedd Tiwnis mewn cymhariaeth â Carthago ei hun. Ar ôl cwymp y ddinas enwog honno i'r Rhufeiniaid ceir bwlch yn hanes Tiwnis. Pan ddaeth yr Arabiaid i Diwnisia a chipio Carthago o ddwylo'r Ymerodraeth Fysantaidd yn 695 penderfynodd Hassan bin Nouman adeiladau ar safle Tiwnis yn hytrach na Carthago. Mae sefydlu'r medina yn dyddio o gyfnod Hasan. Cloddiwyd camlas i'w gysylltu â Llyn Tiwnis i'r dwyrain. Yn 732 codwyd mosg ysblennydd Zitouna yng nghanol y medina.

Yn y 9g symudodd y rheolwr Ffatimid Ibrahim ibn Ahmed II ei lys o Kairouan i Diwnis a ddaeth yn brifddinas y wlad am gyfnod byr. Symudwyd y brifddinas i Mahdia ond adferwyd statws Tunis ar ôl i'r Almohadiaid gwncweru Gogledd Affrica yn 1160. Roedd y cyfnod dan reolaeth yr Haffsidiaid (1229 - 1574) yn oes aur i'r ddinas. Treblodd y boblogaeth a chodwyd nifer o fosgiau, medresau a souqs. Sefydlwyd prifysgol ym Mosg Zitouna a oedd ymhlith yr enwocaf yn y byd Islamaidd.

Dioddefodd y ddinas yn yr ymgiprys am rym rhwng rheolwyr Otomanaidd Tiwnisia a Sbaen pan ddinistiwyd rhannau o'r ddinas a diorseddwyd yr Haffsidiaid. Dan reolaeth Sinan Pasha, a gipiodd y ddinas yn 1574, dechreuodd Tiwnis flodeuo eto. Ymsefydlodd nifer o ffoaduriaid Islamaidd o Andalucía - y Morisgiaid - yno a daeth ton arall o ffoaduriaid o Iddewon o ardal Livorno yn Yr Eidal hefyd i osgoi erledigaeth grefyddol.

Syrthiodd Tiwnis i feddiant Ffrainc yn 1881. Yn ystod y saith ddegawd nesaf codwyd nifer o adeiladau ganddynt a chreuwyd y Ville Nouvelle ar batrwm grid rhwng y medina a Llyn Tiwnis. Erbyn heddiw y 'ddinas newydd' yw calon y brifddinas.

Lleoliad

Delwedd lloeren yn dangos Tiwnis a Llyn Tiwnis

Mae'r ddinas yn gorwedd ar wddw o dir dyrchafedig rhwng llyn hallt Sebkhet Nejoumi i'r gorllewin a Llyn Tiwnis i'r dwyrain. O'r sgwâr deniadol wrth y fynedfa i'r medina, a elwir Place de la Victoire, mae stryd llydan hir Avenue Habib Bourguiba yn ymestyn am dros hanner milltir trwy ganol y Ville Nouvelle. Roedd y gamlas a gloddiwyd yn nyddiau Hassan bin Nouman yn rhedeg ar hyd safle'r stryd cyn i'r Ffrancod ei llenwi. Avenue Habid Bourguiba yw canol y ddinas. Ceir nifer o fanciau, caffis stryd canoldirol a gwestai yno. O'i phen dwyreiniol mae morglawd dros Lyn Tiwnis yn cludo ffordd a rheilffordd y TGM i La Goulette a Gwlff Tiwnis.

Atyniadau a diwylliant

Y brif atyniad dwristaidd yn Nhiwnis yw'r medina gaerog sy'n labyrinth o strydoedd cul, siopau bach o bob math, ardaloedd dosbarth gweithiol, medresau, souqs, a mosgiau; mae ar restr UNESCO o Safleoedd Treftadaeth y Byd. Fe'i rhennir yn ardaloedd a enwir fel rheol ar ôl sant, souq neu fosg. Yng ngogledd y ddinas newydd ceir Amgueddfa'r Bardo, un o'r lleoedd gorau yn y byd i weld mosaigs Rhufeinig. Mae' parciau yn cynnwys y Belvedere a'i sŵ yn y gogledd.

Mosg Zitouna, Tiwnis

Ar Avenue Habib Bourguiba mae Eglwys Gadeiriol St Vincent a St Paul yn adeilad Ffrengig newydd-Othig trawiadol. O flaen y gadeirlan ceir cerflun o'r hanesydd canoloesol arloesol Ibn Khaldoun. Ar y rhodfa hefyd ceir y Theatr Ddinesig a Place 7 Novembre a'i ffynnon. Ond ar y cyfan nid yw Tiwnis yn ddinas dwristaidd. Mae twristiaid paced yn aros yn y trefi glan môr yng nghanolbarth y wlad a'r de ac felly mae'r ddinas wedi cadw ei chymeriad brodorol a'i diwylliant unigryw sy'n ymdroi o gwmpas y caffis pafin niferus.

Yn y ddinas fwyaf, a elwir weithiau Tiwnis Fwyaf, mae lleoedd o ddiddordeb yn cynnwys safleoedd archaeolegol Carthago, porthladd a thref glan môr La Goulette, Sidi Bou Saïd a'i phensaernïaeth Andalwsaidd a La Marsa i'r gogledd, ar Gwlff Tiwnis a'r Môr Canoldir. I'r dwyrain, i gyfeiriad gorynys Cap Bon, mae Hammam Lif ar lan y gwlff yn boblogaidd gan ddinesyddion Tiwnis fel lle i ymdrochi ac ymlacio.

Cludiant

Gwasanaethir Tiwnis gan rwydwaith o gludiant cyhoeddus sydd ymhlith y gorau yn Affrica. Mae tramiau yn rhedeg i nifer o leoedd yn y ddinas ac ar ei gyrion. Mae Rheilffordd y TGM yn cysylltu Tiwnis a maerdref bell La Marsa, gan alw yn nhair gorsaf Carthago a lleoedd eraill ar ei ffordd. Ceir rheilffordd faerdrefol sy'n rhedeg o Diwnis ar hyd glan ddeheuol Gwlff Tiwnis i Rades, Hammam Lif a threfi eraill. Mae nifer fawr o fysus a tacsis yn rhedeg yn y ddinas yn ogystal. O'r orsaf yng nghanol y ddinas mae trenau'n cysylltu Tiwnis â Beja a Jendouba yn y gogledd-orllewin a Hammamet, Sousse a Sfax yn y de. Gwasanaethir Tiwnis gan Maes Awyr Tiwnis-Carthago, prif faes awyr rhyngwladol y wlad.