Abel Morgan
| Abel Morgan | |
|---|---|
| Ganwyd | 1673, 1637  Llanwenog |
| Bu farw | 16 Rhagfyr 1722 Pennsylvania |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | gweinidog yr Efengyl |
Roedd Abel Morgan (1673 – 16 Rhagfyr 1722) yn weinidog gyda'r Bedyddwyr Cymreig, yn fwyaf adnabyddus am y gwaith Cyd-goriad Egwyddorawl o'r Scrythurau a gyhoeddwyd ar ôl ei farwolaeth, y concordans Beiblaidd Cyntaf i'w ysgrifennu yn yr iaith Gymraeg a'r ail lyfr Cymraeg a argraffwyd yn America.[1]
Bywyd cynnar
[golygu | golygu cod]Ganwyd Abel Morgan yn yr Allt-goch yng Nghwrtnewydd, plwyf Llanwenog, Sir Aberteifi yn 1673. Roedd yn fab i Morgan Rhydderch, diacon yn Rhydwilym. Symudodd Morgan i'r Fenni yn ieuanc, a mynd yn aelod yn eglwys y Bedyddwyr Llanwenarth. Dechreuodd ei yrfa fel pregethwr yn 1692 ac ordeiniwyd ef ym Mlaenau Gwent ym 1700, ar ôl derbyn galwad i bregethu yn y rhanbarth, c. 1696.[1]
Ymfudo i'r America
[golygu | golygu cod]Penderfynodd Morgan ymfudo i'r Byd Newydd ym mis Medi 1711, er na gyrhaeddodd Ogledd America tan mis Chwefror y flwyddyn olynol. Glaniodd yn Nhalaith Pennsylvania a bu'n weinidog ar Eglwys y Bedyddwyr, Pennepack o'r cychwyn, eglwys Fedyddiwr hanesyddol yn Philadelphia sy'n un o'r eglwysi Bedyddwyr hynaf yng Ngogledd America. Roedd ei frawd, Enoch Morgan (1676-1740), eisoes yn weinidog i gynulleidfa'r Welsh Tract Baptist Church yn Swydd Newcastle, Delaware, a ddechreuodd o Eglwys y Bedyddwyr Pennepack yn dilyn anghytuno ynghylch yr arfer o arddodi dwylo.' [2]
Bywyd diweddarach a marwolaeth
[golygu | golygu cod]Yn 1716, cyfieithodd Morgan gyfaddefiad ffurfiol o ffydd a lofnodwyd gan gynulleidfa Eglwys y Welsh Tract yn ymwneud ag athrawiaeth ac arferion swyddogol y Bedyddwyr.[3] Bu Morgan yn weinidog ar Eglwys y Bedyddwyr Pennepack hyd ei farwolaeth ar 16 Rhagfyr 1722, a chyhoeddwyd ei gyfieithiadau o'r concordans Beiblaidd yn Philadelphia ym 1730, wyth mlynedd ar ôl ei farwolaeth. Fe'i claddwyd yn wreiddiol yng nghefn Eglwys y Bedyddwyr Pennepack yn Lagrange Place. Symudwyd ei weddillion yn ddiweddarach i Fynwent Mount Moriah, Philadelphia.[1][4]
Bywyd personol a theulu
[golygu | golygu cod]Priododd Morgan deirgwaith. Bu farw ei wraig gyntaf, Priscilla Powell, a'u mab yn ystod ei daith gyntaf i Ogledd America, ond goroesodd eu merch. Ailbriododd a Martha Burrows yn ddiweddarach, ac ar ôl ei marwolaeth priododd Judith Gooding née Griffiths, merch weddw Thomas Griffiths (1645–1725), a oedd yn weinidog cyntaf Eglwys Bedyddwyr y Welsh Tract am bum mlynedd ar hugain.[1] Roedd gan Morgan dri mab ac un ferch o'i wraig Judith Gooding.[1] Daeth un o'i feibion, hefyd yn Abel Morgan, yn bregethwr amlwg yn ystod y First Great Awakening a Rhyfel Annibyniaeth America .[4]
Ffynonellau
[golygu | golygu cod]- Y Cambrian (1881), tt. 188–190.
- Conrad, Henry C., Records of the Welsh Tract Baptist Meeting: Pencader Hundred, New Castle County, Delware, 1701 to 1828 in Two Parts - Part One (Wilmington, Delaware: John M. Rogers Press, 1908), tt. 7–9.
- Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru, Cyfrol II, tt. 276–277.
- Geiter, Mary K., 'Morgan, Abel (1673–1722),' Oxford Dictionary of National Biography (Oxford: Oxford University Press, 2004) [5]
- Hanes y Bedyddwyr ymhlith y Cymry, 1885, tt. 355–356.
- Hanes y Bedyddwyr yng Nghymru, 1893-1907, Cyfrol III, t. 108.
- Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Cyfrol II, tt. 116–117.
- Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Cyfrol III, tt. 19–22.
- Llyfrgell Genedlaethol Cymru, NLW MS 9258
- Llyfrgell Genedlaethol Cymru, NLW MS 9267
- Cofrestr eglwys Rhydwilym (mynediad o Lyfrgell Genedlaethol Cymru)
- 'Y Cenhadwr Americanaidd sef cylchgrawn gwybodaeth buddiol a dyddorawl i Gymry America,' The American Messenger, 1880 (Efrog Newydd: Utica, 1840-1901), tt. 325–325.
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 George Owens, Benjamin (1959). "Morgan, Abel (1673-1722)". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 4 Hydref 2017.
- ↑ Conrad, Henry C. (1904). Records of the Welsh Tract Baptist Meeting: Pencader Hundred, New Castle County, Delware, 1701 to 1828 in Two Parts - Part One. John M. Rogers Press. tt. 7–9.
- ↑ Hall, Sharon (14 December 2014). "Historic American Churches: Welsh Tract Baptist Church". Digging-history.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2017-10-02. Cyrchwyd 4 October 2017.
- ↑ 4.0 4.1 Geiter, Mary K. (2004). "Morgan, Abel (1673-1722)". Oxforddnb.com. Cyrchwyd 4 October 2017.
- ↑ "Abel Morgan". Oxforddnb.com. Cyrchwyd 4 Hydref 2017.
Dolenni allanol
[golygu | golygu cod]- Morgan, Abel (1673 - 1722) "Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 4 October 2017.
- Griffiths, Thomas (1645 - 1725) "Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 4 October 2017.