Cwmfelinfach
 | |
| Math | pentref  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Caerffili |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 51.6173°N 3.1785°W |
| Cod OS | ST185916 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AS/au Cymru | Rhianon Passmore (Llafur) |
| AS/au y DU | Chris Evans (Llafur) |
 | |
Pentref bach yng nghymuned Ynys-ddu, Bwrdeistref Sirol Caerffili, Cymru, yw Cwmfelin-fach.[1] hefyd Cwmfelinfach,[2] (ffurf ddarfodedig yn y Gymraeg, ond a ddefnyddir yn Saesneg). Fe'i lleolir yn Nyffryn Sirhywi yn yr hen Sir Fynwy, i'r gogledd o Wattsville a thua 5 milltir i'r gogledd o'r dref agosaf Rhisga ac i'r de o'r Coed Duon.
I'r dwyrain, mae bryniau Pen-y-Trwyn yn ffinio â'r dyffryn (1,028 troedfedd/313m). I'r gorllewin mae Mynydd y Grug (1,132 tr/345m).
Hanes
[golygu | golygu cod]Roedd Cwmfelinfach yn gartref i gymuned glo yn ystod y cyfnod cynnar i ganol yr 20g. Agorodd y pwll glo y Nine Mile Point, tua 1905 a daeth i ben yn 1964. Glofa'r Nine Mile Point oedd safle'r "eistedd fewn" (Sir in') glowyr cyntaf erioed. Yn ystod 1935 bu i'r "streic aros i lawr" yn cynnwys 164 o lowyr. Roeddent yn protestio yn erbyn defnyddio glowyr "sgab"(dynion nad oeddent yn aelodau o'r Ffederasiwn yn wahanol i weddill y gweithlu y pwll). Dim ond wedi i'r cwmni addo na fyddai unrhyw ddynion nad oeddent yn ffedereiddio yn cael eu cyflogi yn y pwll glo. Yn ei gyfanrwydd, parhaodd streic am 177 awr. Roedd glowyr o byllau glo eraill yn yr ardal, rhai yn cymryd camau tebyg, yn cefnogi eu gweithredu.
Cyn y Glo
[golygu | golygu cod]Pentrefan bychan oedd Cwmfelinfach tan ddiwedd y 19g - felly mae'r rhan fwyaf o dai yn dai teras traddodiadol o'r 20g. Mae map o 1885 yn dangos Melin (capel) y Methodistiaid Calfinaidd yng Nghapel Babell.[3]
Ceir bedd y bardd Islwyn (1832-1878) ar gael yma.[4][5]
Heddiw
[golygu | golygu cod]Ceir ysgol gynradd yn y pentref, Ysgol Gynradd Cwmfelinfach.[6]
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 14 Hydref 2021.
- ↑ British Place Names; adalwyd 3 Tachwedd 2021
- ↑ https://britishlistedbuildings.co.uk/300001886-capel-y-babell-ynysddu#.XQy-atKPKM8
- ↑ http://ogre-blog.blogspot.com/2006/03/babel-chapel-cwmfelinfach-burial-place.html
- ↑ https://bywgraffiadur.cymru/article/c-THOM-WIL-1832#?c=0&m=0&s=0&cv=0&manifest=https%3A%2F%2Fdamsssl.llgc.org.uk%2Fiiif%2F2.0%2F4671183%2Fmanifest.json&xywh=-1262%2C-52%2C4275%2C3320
- ↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-06-21. Cyrchwyd 2019-06-21.