Elfen Grŵp 14

Grŵp →	14
↓ Cyfnod
2	6 C
3	14 Si
4	32 Ge
5	50 Sn
6	82 Pb
7	114 Uuq

Grŵp o un-deg-pedwar elfen yn y tabl cyfnodol ydy Grŵp 14, neu'r grŵp carbon. Yn nhrefn safonnol IUPAC mae grŵp 14 yn cynnwys: carbon (C), silicon (Si), germaniwm (Ge), tun (Sn), plwm (Pb) ac ununcwadiwm (Uuq).

Mae IUPAC yn ei alw'n swyddogol yn Grŵp 14. Yr hen enw oedd Grŵp IVB a Grŵp IVA. Arferid galw'r grŵp, cyn hynny, yn "y tetrels" (o'r Groeg tetra, sef pedwar).

Mae carbon, silicon a germaniwm yn fetaloidau ac mae tun a phlwm yn fetalau tlawd. Ni wyddom fawr ddim am ununcwadiwm, fodd bynnag.

Mae patrwm yr electronnau'n rhwng aelodau unigol y teulu yn debyg iawn, yn enwedig ar du allan y gragen, ac oherwydd hyn mae eu hymddygiad cemegol yn debyg i'w gilydd:

Z	Elfen	Nifer yr electronnau
6	carbon	2, 4
14	silicon	2, 8, 4
32	germaniwm	2, 8, 18, 4
50	tun	2, 8, 18, 18, 4
82	plwm	2, 8, 18, 32, 18, 4
114	ununcwadiwm	2, 8, 18, 32, 32, 18, 4

Mae gan bob elfen o'r teulu hwn bedward electron yn yr haen allanol, sef yr haen egni. Yr orbital oaf, gan bob un o'r elfennau hyn, ydy'r orbit atomig, p². Yn y rhan fwyaf o achosion mae'r elfennau'n rhannu eu helectronnau. Mae'r duedd i golli electronnau'n cynyddu wrth i faint yr atom gynyddu, ac wrth i'r rhif atomig godi.

Mae carbon yn ffurfio ionau negatif ar ffurf ionau carbid (C⁴⁻). Mae silicon a germaniwm ill dau yn fetaloidau, a phob un yn ffurfio ionau +4. Mae tun a phlwm yn fetalau ac mae ununcwadiwm yn fetel ymbelydrol, synthetig gydag oes fer. Gall tun a phlwm ffurfio ionau +2.

Ar wahân i germaniwm ac ununcwadiwm mae pob un o'r elfennau hyn yn eitha cyffredin mewn bywyd pob dydd. Maen nhw'n brin, fodd bynnag, ar wahân i garbon a silicon. Mae pob planhigyn ac anifail wedi'i wneud allan o garbon, ac mae tywod y traeth yn llawn silica.

Mae tun a phlwm yn gymharol brin, ond yn elfennau amlwg mewn bywyd pob dydd gan eu bod yn hynod ddefnyddiol. Mae germaniwm, fodd bynnag yn hynod brin.