Y Gaer
 | |
| Math | caer Rufeinig, safle archaeolegol, bryngaer  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Powys |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 51.957°N 3.452°W, 51.95667°N 3.451849°W |
| Rheolir gan | Cadw |
 | |
| Perchnogaeth | Cadw |
| Statws treftadaeth | heneb gofrestredig |
| Manylion | |
| Dynodwr Cadw | BR001 |
Caer Rufeinig yn ardal Brycheiniog, de Powys, yw Y Gaer (Lladin: Cicvcivm; hefyd Brecon Gaer yn Saesneg). Gorwedd ar lan Afon Wysg ger pentref Aberysgir, tua dwy filltir i'r gorllewin o dref Aberhonddu; cyfeiriad grid SO003296. Cofrestrwyd yr heneb hon gan Cadw a chaiff ei hadnabod gyda'r rhif SAM unigryw: BR001.[1]
Lleolir y gaer ar drum isel uwchben cymer afonydd Wysg ac Ysgir. Sefydlwyd y gaer yma gan y Rhufeiniaid yn fuan ar ôl 80 OC i reoli'r ardal. Roedd yn gartref i garsiwn yr ala Vettonum, oedd yn cynnwys 500 o farchogion.
Cloddiwyd y safle yn 1924-5. Dengys tystiolaeth y cloddio fod y gaer bridd a phren wreiddiol wedi cael ei droi'n gaer gerrig tua'r flwyddyn 140 (yng nghyfnod Trajan yn ôl pob tebyg). Bu garsiwn yno tan o gwmpas 200 ac ymddengys iddi gael ei defnyddio eto tua'r flwyddyn 300. Darganfuwyd olion y pencadlys a baddondy Rhufeinig.
Gorweddai dref fechan ger y gaer, tu allan i'r porth gogleddol. Roedd yna rwydwaith o ffyrdd o gwmpas y gaer yn ei chysylltu â chaerau Caerdydd, Caerwent a Chaerleon i'r de, Llanymddyfri a Maridunum (Caerfyrddin) i'r gorllewin, a Chastell Collen i'r gogledd.
Heddiw gellir gweld y pyrth gorllewinol a deheuol a rhannau o'r muriau; ychwanegwyd at yr rhain yn yr Oesoedd Canol.
Mae'r safle yng ngofal CADW ac yn agored i'r cyhoedd. Cofrestrwyd yr heneb hon gyda'r rhif SAM unigryw: BR001.[1]
Cyfrifiad 2011
[golygu | golygu cod]Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[2][3][4][5]
Llyfryddiaeth
[golygu | golygu cod]- V. E. Nash-Williams, The Roman Frontier in Wales (1969)
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1.0 1.1 Cofrestr Cadw.
- ↑ "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
- ↑ Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Gwefan Llywodraeth Cymru; Ystadegau Economaidd Allweddol, Tachwedd 2010; Mae'r gyfradd gyflogaeth ymhlith pobl 16 – 64 oed yng Nghymru yn 67.1 y cant.; adalwyd 31 Mai 2013[dolen farw]
| Caerau Rhufeinig Cymru | 
|
|---|---|
| Brithdir | Bryn-y-Gefeiliau | Brynbuga | Cae Gaer | Caer Ffordun | Caer Gai | Caerau | Caerdydd | Caersws | Gelli-gaer | Caer Gybi | Caerhun (Canovium) | Caerllion | Castell Caerdydd | Castell Collen | Y Gaer | Gelligaer | Llanfor | Llanio | Maridunum | Nidum | Pen Llystyn | Pen y Gaer | Pennal | Segontium | Tomen y Mur | Trawscoed | Varis | |