Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Neidio i'r cynnwys

Yr Iseldiroedd

Golygu dolenni
Oddi ar Wicipedia
Yr Iseldiroedd
Yr Iseldiroedd
Nederland (Iseldireg)
ArwyddairCynhaliaf Edit this on Wikidata
Mathgwlad Brenhiniaeth yr Iseldiroedd, gwlad Edit this on Wikidata
PrifddinasAmsterdam Edit this on Wikidata
Poblogaeth17,942,942 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd16 Mawrth 1815 (Sefydlwyd Brehiniaeth)
AnthemWilhelmus van Nassouwe Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethDick Schoof Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC+01:00, UTC+2 Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol		Iseldireg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolBrenhiniaeth yr Iseldiroedd, yr Undeb Ewropeaidd, Benelux, Gorllewin Ewrop Edit this on Wikidata
SirBrenhiniaeth yr Iseldiroedd Edit this on Wikidata
Arwynebedd37,378 km² Edit this on Wikidata
GerllawMôr y Gogledd, IJsselmeer, Markermeer, Y Môr Wadden, Môr y Caribî, Gooimeer Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydayr Almaen, Gwlad Belg Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau52.32°N 5.55°E Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredolLlywodraeth yr Iseldiroedd Edit this on Wikidata
Corff deddfwriaetholSenedd y Staten-Generaal Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y wladwriaeth		Teyrn yr Iseldiroedd Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethWillem-Alexander, brenin yr Iseldiroedd Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth		Prif Weinidog yr Iseldiroedd Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethDick Schoof Edit this on Wikidata
Map
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)$1,011,799 million, $991,115 million Edit this on Wikidata
ArianEwro Edit this on Wikidata
Canran y diwaith3.8 canran Edit this on Wikidata
Cyfartaledd plant1.68 Edit this on Wikidata
Mynegai Datblygiad Dynol0.931 Edit this on Wikidata
[golygwch ar Wicidata]

Gwlad a theyrnas ar lan Môr y Gogledd yng ngorllewin Ewrop yw'r Iseldiroedd (Iseldireg: "Cymorth – Sain" Nederland ) sydd â thiriogaethau tramor ac yn ffinio ar yr Almaen i'r dwyrain a Gwlad Belg i'r de. Amsterdam yw'r brifddinas a'r Iseldireg yw prif iaith y wlad a'i hiaith swyddogol.

Hi yw'r fwyaf o bedair gwlad gyfansoddol Brenhiniaeth yr Iseldiroedd.[1][2][3] Yn Ewrop, mae'r Iseldiroedd yn cynnwys deuddeg talaith, sy'n cyffinio â'r Almaen i'r dwyrain, Gwlad Belg i'r de a Môr y Gogledd i'r gogledd-orllewin.[4] Yn y Caribî, mae'n cynnwys tair tiriogaeth dramor: ynysoedd Bonaire, Sint Eustatius a Saba.[5] Iseldireg yw iaith swyddogol y wlad, gyda Ffriseg y Gorllewin yn iaith swyddogol eilaidd yn nhalaith Ffrisia, a Saesneg a Papiamento fel ieithoedd swyddogol eilaidd yn Ynysoedd Iseldiraidd y Caribî. Mae yr Iseldireg, yr Isel Almaeneg a'r Limbwrgeg yn ieithoedd rhanbarthol cydnabyddedig (a siaredir yn y dwyrain a'r de-ddwyrain yn y drefn honno), tra bod iaith arwyddion yr Iseldiroedd, y Romani Sinte a'r Iddeweg yn ieithoedd nad ydynt yn diriogaethol.

Y pedair dinas fwyaf yn yr Iseldiroedd yw Amsterdam, Rotterdam, Yr Hâg, ac Utrecht.[6] Amsterdam yw dinas a phrifddinas enwol fwyaf poblog y wlad,[7] tra bod y Taleithiau Cyffredinol, y Cabinetd a'r Goruchaf Lys yn Yr Hâg.[8] Porthladd Rotterdam yw'r porthladd prysuraf yn Ewrop, a'r prysuraf mewn unrhyw wlad y tu allan i Ddwyrain Asia a De-ddwyrain Asia, y tu ôl i Tsieina a Singapôr yn unig.[9] Maes Awyr Amsterdam Schiphol yw'r maes awyr prysuraf yn yr Iseldiroedd, a'r trydydd prysuraf yn Ewrop. Mae'r wlad yn aelod sefydlol o'r Undeb Ewropeaidd, Ardal yr Ewro, G10, NATO, OECD, a WTO, yn ogystal â rhan o Ardal Schengen ac Undeb tairochrog Benelwcs. Mae'n gartref i sawl sefydliad rhynglywodraethol a llysoedd rhyngwladol, gyda nifer ohonynt wedi'u canoli yn Yr Hâg, a elwir weithiau'n 'brifddinas gyfreithiol y byd'.[10]

Yn llythrennol, mae'r Iseldiroedd yn golygu "gwledydd is" gan gyfeirio at ei drychiad isel a'i thopograffi gwastad, gyda dim ond tua 50% o'i thir yn uwch nag 1 m (3.3 tr) uwch lefel y môr, a bron i 26% yn disgyn yn is na lefel y môr.[11] Mae'r rhan fwyaf o'r ardaloedd o dan lefel y môr, a elwir yn polderau, yn ganlyniad i adfer tir a ddechreuodd yn y 14g.[12] Gyda phoblogaeth o 17.5 miliwn o bobl, pob un yn byw o fewn cyfanswm arwynebedd o tua 41,800 km, yr Iseldiroedd yw'r 16eg wlad fwyaf poblog yn y byd a'r ail wlad fwyaf dwys ei phoblogaeth yn yr Undeb Ewropeaidd, gyda dwysedd 523vperson y cilometr.

Serch hynny, hwn yw allforiwr bwyd a chynhyrchion amaethyddol ail-fwyaf y byd yn ôl ei werth, oherwydd ei bridd ffrwythlon, ei hinsawdd fwyn a'i hamaethyddiaeth ddwys.[13][14][15]

Mae'r Iseldiroedd wedi bod yn frenhiniaeth gyfansoddiadol seneddol gyda strwythur unedol er 1848. Bu iddi gyfreithloni erthyliad, puteindra ac ewthanasia dynol, ynghyd â chynnal polisi cyffuriau rhyddfrydol ers cryn amser. Diddymodd yr Iseldiroedd y gosb eithaf mewn Cyfraith Sifil ym 1870, er na chafodd ei dileu yn llwyr nes i gyfansoddiad newydd gael ei gymeradwyo ym 1983. Caniataodd yr Iseldiroedd bleidlais i fenywod ym 1919, cyn dod y wlad gyntaf y byd i gyfreithloni priodas o'r un rhyw yn 2001. Roedd ganddi'r 11fed economi mwyaf yn y byd yn y 2020au.[16] Mae'r Iseldiroedd ymhlith yr uchaf mewn mynegeion rhyngwladol o ryddid y wasg,[17] rhyddid economaidd,[18] datblygiad dynol ac ansawdd bywyd, yn ogystal ag hapusrwydd.[19] Yn 2020, roedd yn wythfed ar y mynegai datblygiad dynol ac yn bumed ar Fynegai Hapusrwydd y Byd 2021.[20][21]

Hanes yr Iseldiroedd

[golygu | golygu cod]

Celtiaid, Germaniaid a Rhufeiniaid (800 CC - 410 OC)

[golygu | golygu cod]
     Perfeddwlad y Celtiaid o 500 CC     Ymehangiad hyd at 270 CC

O 800 CC ymlaen, sef yr yr Oes Haearn, daeth y Celtiaid a'u diwylliant Hallstat yn ddylanwad cryf iawn; bu iddynt ddisodli'r diwylliant Hilversum. Daeth mwyn haearn â rhywfaint o ffyniant ac roedd ar gael ledled y wlad, gan gynnwys 'haearn cors'. Teithiodd y gofaint o anheddiad i anheddiad gydag efydd a haearn, gan greu offer yn ôl y galw. Cafwyd hyd i Fedd brenhinol Oss (a flodeuodd tua 700 CC) mewn crug, y mwyaf o'i fath yng ngorllewin Ewrop ac yn cynnwys cleddyf haearn gyda mewnosodiad o aur a chwrel.

Dirywiodd yr hinsawdd yn Llychlyn tua 850 CC a dirywiodd ymhellach tua 650 CC gan efallai sbarduno ymfudiad Germaniaid o'r Gogledd. Erbyn i'r ymfudiad hwn gael ei gwblhau, tua 250 CC, roedd ychydig o grwpiau diwylliannol ac ieithyddol eraill wedi dod i'r amlwg.[22][23] Roedd Ingaevones Germanaidd Môr y Gogledd yn byw yn rhan ogleddol y Gwledydd Isel.Yn ddiweddarach byddent yn datblygu i fod yn Ffrisiaid ac yn Sacsoniaid cynnar.[23] Roedd ail grwp, sef y Germaniaid Rhein-Weser (neu'r Istvaeones), i'w canfod ar hyd canol y Rhein a'r Weser ac yn byw yn y Gwledydd Isel i'r de o'r afonydd mawr. Roedd y grŵp hwn yn cynnwys llwythau a fyddai yn y pen draw yn datblygu i fod yn y Saliaid (neu Ffrancod Saliaidd).[23] Hefyd roedd y diwylliant Celtaidd La Tène (tua 450 CC hyd at y goncwest Rufeinig) wedi ehangu dros ystod eang o'r wlad, gan gynnwys ardal ddeheuol y Gwledydd Isel. Mae rhai ysgolheigion wedi dyfalu bod hyd yn oed traean hunaniaeth ac iaith ethnig, nad oedd yn Germanaidd nac yn Geltaidd, wedi goroesi yn yr Iseldiroedd tan y cyfnod Rhufeinig, diwylliant Nordwestblock yr[24][25] ac a amsugnwyd yn y pen draw gan y Celtiaid i'r de a y bobloedd Germanaidd o'r dwyrain.

Ffin y Rhein tua 70 OC

Yr awdur cyntaf i ddisgrifio arfordir Holand a Fflandrys oedd y daearyddwr Groegaidd Pytheas, a nododd tua 325 CC: "yn y rhanbarthau hyn, bu farw mwy o bobl yn y frwydr yn erbyn dŵr nag yn y frwydr yn erbyn dynion."[26] Yn ystod y Rhyfeloedd y Galiaid, gorchfygwyd yr ardal i'r de a'r gorllewin o'r Rhein gan luoedd Rhufeinig o dan Iŵl Cesar, rhwng 57 CC a 53 CC.[25] Disgrifia Cesar ddau brif lwyth Celtaidd a oedd yn byw yn ne'r Iseldiroedd: y Menapii a'r Eburones. O ganlyniad, daeth y Rhein yn ffin ogleddol sefydlog i Rufain tua 12 OC ymlaen. Byddai trefi nodedig yn codi ar hyd y Limes Germanicus: Nijmegen a Voorburg. Yn rhan gyntaf Gallia Belgica, daeth yr ardal i'r de o'r Limes yn rhan o dalaith Rufeinig Germania Inferior. Arhosodd yr ardal i'r gogledd o'r Rhein, lle'r oedd y Ffrisiaid yn byw, y tu allan i lywodraeth Rufeinig (ond nid ei phresenoldeb a'i rheolaeth), tra bod llwythau ffin Germanaidd y Batafiaid a Cananefates yn gwasanaethu yn y marchfilwyr Rhufeinig.[27] Cododd y Batafiaid yn erbyn y Rhufeiniaid yng ngwrthryfel y Batafiaid yn 69 OC ond fe'u trechwyd yn y diwedd. Yn ddiweddarach, unodd y Batafiaid â llwythau eraill i gydffederasiwn y Saliaid, y daeth eu hunaniaeth i'r amlwg yn hanner cyntaf y drydedd ganrif.[28] Mae Saliaid yn ymddangos mewn testunau Rhufeinig fel cynghreiriaid a gelynion. Fe'u gorfodwyd gan gydffederasiwn y Sacsoniaid o'r dwyrain i symud dros afon Rhein i diriogaeth Rufeinig yn y 14g.

Oesoedd Canol Cynnar (411–1000)

[golygu | golygu cod]
Ffranciaid, Ffrisiaid a Sacsoniaid (710au OC) gyda Traiecturm a Dorestad yn y canol

Ar ôl i'r Ymerodraeth Rufeinig yn yr ardal gwympo, ehangodd y Ffranciaid eu tiriogaethau mewn nifer o deyrnasoedd. Erbyn y 490au, roedd Clovis I wedi goresgyn ac unwyd yr holl diriogaethau hyn yn ne'r Iseldiroedd mewn un deyrnas y Ffranciaid, ac oddi aeth tua Gâl.[23]

Ehangiad y Ffranciaid (481 i 870 OC)

I'r gogledd o'r Ffranciaid, roedd yr hinsawdd wedi gwella, ac yn ystod y cyfnod mudo'r Sacsoniaid, daeth yr Angles, y Jiwtiaid a'r Ffrisiaid yma i setlo, ar yr arfordir.[29] Hwyliodd rhai i Loegr i geisio gorchfygu'r Brythoniaid brodorol yno, lle daethant i gael eu adnabod fel Eingl-Sacsoniaid, ond galwyd y rhai a arhosodd yn Ffrisiaid a'u hiaith yn y Ffriseg, a enwyd ar ôl y tir lle trigai'r Ffrisiaid.[29] Siaradwyd y Ffriseg ar hyd arfordir deheuol cyfan Môr y Gogledd, a hi yw'r iaith sydd â'r cysylltiad agosaf â'r Saesneg o hyd ymhlith ieithoedd byw cyfandir Ewrop. Erbyn y 7gf daeth Teyrnas Ffrisia (650–734) o dan y Brenin Aldegisel a'r Brenin Redbad i'r amlwg gyda Traiectum (Utrecht) fel ei phrif ganolfan,[29] tra bod Dorestad yn lle masnachu llewyrchus.[30][31] Rhwng 600 a thua 719 roedd llawer o ymladd rhwng y Ffrisiaid a'r Ffranciaid. Yn 734, ym Mrwydr y Boarn, trechwyd y Ffrisiaid ar ôl cyfres o ryfeloedd.

Ymerodraeth wladychol yr Iseldiroedd

[golygu | golygu cod]

Dechreuodd ymerodraeth wladychol yr Iseldiroedd gyda sefydlu Cwmni Iseldiraidd India'r Dwyrain yn 1602, gan sefydlu presenoldeb cryf yn ynysfor Indonesia (India Iseldiraidd y Dwyrain). Roedd y trefedigaethau Iseldiraidd hefyd yn cynnwys Curaçao yn y Caribî, De Affrig, Mauritius, Seland Newydd a Tasmania. O 1641 hyd at 1853, roedd gan yr Iseldiroedd fonopoli ar fasnach gyda Japan.[32]

Rhyfeloedd byd a'r cyfnod modern

[golygu | golygu cod]
Rotterdam ar ôl cyrchoedd awyr yr Almaen ym 1940

Llwyddodd yr Iseldiroedd i aros yn niwtral yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, yn rhannol oherwydd bod mewnforio nwyddau trwy'r Iseldiroedd yn hanfodol i oroesiad yr Almaen tan y gwarchae gan Lynges Prydain ym 1916.[33] Newidiodd hynny yn yr Ail Ryfel Byd, pan oresgynnodd yr Almaen Natsïaidd yr Iseldiroedd ar 10 Mai 1940. Gorfodwyd y Rotterdam Blitz, sef prif adain byddin yr Iseldiroedd i ildio bedwar diwrnod yn ddiweddarach. Yn ystod cyfnod y meddiannu, credir bod dros 100,000 o Iddewon wedi eu cludo oddi yno i wersylloedd difodi Natsïaidd [34] ; dim ond ychydig ohonynt a oroesodd.

Ymunodd dros 20,000 o ffasgwyr o’r Iseldiroedd â’r Waffen SS,[35] i ymladd ar y Ffrynt Ddwyreiniol.[36] Ar 8 Rhagfyr 1941, cyhoeddodd llywodraeth alltud yr Iseldiroedd yn Llundain ryfel yn erbyn Japan.[37][38] Ym 1944-45, rhyddhaodd Byddin Gyntaf Canada, a oedd yn cynnwys milwyr Canada, Prydain a Gwlad Pwyl, lawer o'r Iseldiroedd o grafanc yr Almaen. Yn fuan ar ôl Diwrnod VE, ymladdodd yr Iseldiroedd ryfel drefedigaethol yn erbyn Gweriniaeth newydd Indonesia.

Y cyn Brif Weinidogion Wim Kok, Dries van Agt, Piet de Jong, Ruud Lubbers a Jan Peter Balkenende gyda’r Prif Weinidog Mark Rutte, yn 2011

Ym 1954, diwygiwyd y Siarter Teyrnas yr Iseldiroedd strwythur gwleidyddol yr Iseldiroedd, a oedd yn ganlyniad i bwysau rhyngwladol i ddadwladychu (decolonisation). Daeth trefedigaethau Iseldiraidd Swrinam a Curaçao a Dibyniaethau yn wledydd yn y Deyrnas, ar sail cydraddoldeb. Roedd Indonesia wedi datgan ei hannibyniaeth ym mis Awst 1945 (a gydnabuwyd ym 1949), ac felly nid oedd erioed yn rhan o'r Deyrnas ddiwygiedig. Dilynodd Swrinam ym 1975. Ar ôl y rhyfel, gadawodd yr Iseldiroedd oes o niwtraliaeth ar ôl ac aeth ati i greu cysylltiadau agosach â rhai gwladwriaethau cyfagos. Roedd yr Iseldiroedd yn un o aelodau sefydlol y Fenelwcs, NATO, Euratom a'r Gymuned Glo a Dur Ewropeaidd, a fyddai'n esblygu i'r EEC (y Farchnad Gyffredin ) ac yn ddiweddarach yr Undeb Ewropeaidd .

Gadawodd tua 500,000 o bobl yr Iseldiroedd ar ôl y rhyfel. Roedd y 1960au a'r 1970au yn gyfnod o newid cymdeithasol a diwylliannol mawr. Gwrthododd ieuenctid, a myfyrwyr yn benodol, bethau traddodiadol a gwthio am newid mewn materion fel hawliau menywod, rhywioldeb, diarfogi a materion amgylcheddol. Yn 2002 cyflwynwyd yr ewro fel arian. Cynhaliwyd refferenda ar bob ynys i bennu eu statws yn y dyfodol. O ganlyniad, roedd ynysoedd Bonaire, Sint Eustatius a Saba (ynysoedd BES) i gael cysylltiadau agosach â'r Iseldiroedd. Arweiniodd hyn at ymgorffori'r tair ynys hyn yng ngwlad yr Iseldiroedd fel tiriogaethau tramor ar ôl diddymu ‘India Iseldiraidd y Gorllewin’ (h.y. ynysoedd y Caribî). Gelwir y tiriogaethau tramor gyda'i gilydd yn Ynysoedd Iseldiraidd y Caribî.

Taleithiau'r Iseldiroedd

[golygu | golygu cod]

Rhennir yr Iseldiroedd yn ddeuddeg o daleithiau fel a ganlyn (gyda'i prifddinasoedd):

Baner Talaith Poblogaeth Dwysedd pobl./km² Prifddinas
Groningen 575.234 246 Groningen
Ffrisia 642.998 192 Leeuwarden
Drenthe 483.173 183 Assen
Overijssel 1.109.250 333 Zwolle
Flevoland 365.301 257 Lelystad
Gelderland 1.970.865 396 Arnhem
Utrecht 1.171.356 845 Utrecht
Gogledd Holand 2.595.294 972 Haarlem
De Holand 3.452.323 1225 Yr Hâg
Zeeland 380.186 212 Middelburg
Noord-Brabant 2.415.945 491 's-Hertogenbosch
Limbwrg 1.135.962 528 Maastricht

Rhennir pob talaith y gymunedau neu gemeenten; mae 380 ohonynt i gyd.

Daearyddiaeth yr Iseldiroedd

[golygu | golygu cod]

Nodweddion pwysicaf daearyddiaeth yr Iseldiroedd yw fod y tir yn isel a dwysder y boblogaeth yn uchel. Mae tua 40% o'r wlad, yn cynnwys rhan helaeth o ardaloedd poblog y gorllewin, yn is na lefel y môr. Ffurfir de-orllewin y wlad gan ddelta anferth sydd wedi ei greu gan dair afon fawr, Afon Rhein, Afon Waal ac Afon Schelde. Yn fuan wedi croesi'r ffîn rhwng yr Almaen a'r Iseldiroedd, mae Afon Rhein yn ymrannu yn dair cangen fawr. Llifa dwy o'r rhain, Afon Waal a'r Nederrijn, tua'r gorllewin, tra mae'r drydedd, Afon IJssel yn llifo tua'r gogledd i ymuno a'r IJsselmeer.

Y man uchaf yn yr Iseldiroedd yw bryn y Vaalserberg, sydd 322.7 medr uwch lefel y môr. Y pwynt isaf yw man yng nghymuned Nieuwerkerk aan den IJssel yn nhalaith De Holand sydd 6.76 medr islaw lefel y môr.

Demograffeg

[golygu | golygu cod]
Tŵf poblogaeth yr Iseldiroedd hyd 2005.

Gyda poblogaeth o 16,491,461 ac arwynebedd y wlad yn 41,526 km², mae dwysedd poblogaeth yr Iseldiroedd yn uchel. Saif yn 23ain ymysg gwledydd y byd o ran dwysedd poblogaeth, a dim ond Bangladesh a De Corea sy'n wledydd mwy ac a dwysder poblogaeth uwch.

Un o nodweddion poblogaeth yr Iseldiroedd yw mai hwy, ar gyfartaledd, yw'r bobl dalaf yn y byd, gyda chyfartaledd uchder o 1.83 m (6 troedfedd) i ddynion a 1.70 m (5 troedfedd 7 modfedd) i ferched.

Mae'r gyfradd genedigaethau yn 1.75 plentyn i bob merch. Cymharol araf yw tŵf y boblogaeth, gyda 10.9 genedigaeth y fil o boblogaeth a 8.68 marwolaeth y fil o boblogaeth. Fel yn y rhan fwyaf o wledydd Ewrop, mae'r boblogaeth yn heneiddio; ond i raddau llai na'r rhan fwyaf o wledydd eraill Ewrop.

Ceir cryn dipyn o fewnfudo i'r Iseldiroedd, a hefyd gryn dipyn o allfudo. O'r trigolion heb fod yn Iseldirwyr ethnig, y grwpiau mwyaf yw Indonesiaid (2.4%), Almaenwyr (2.4%), Twrciaid (2.2%) a Swrinamiaid (2.0%).

Dinasoedd

[golygu | golygu cod]
Y Koningsplein, Amsterdam
Hofvijver a Senedd yr Iseldiroedd, Yr Hâg

Dinasoedd mwyaf poblog yr Iseldiroedd yw:

1 Amsterdam (Gogledd Holand) 744,740
2 Rotterdam (De Holand) 581,615
3 Yr Hâg ('s-Gravenhage) (De Holand) 474,245
4 Utrecht (Utrecht) 290,529
5 Eindhoven (Noord Brabant) 209,601
6 Tilburg (Noord Brabant) 200,975
7 Almere (Flevoland) 181,990
8 Groningen (Groningen) 180,824
9 Breda (Noord Brabant) 170,451
10 Nijmegen (Gelderland) 160,732
11 Apeldoorn (Gelderland) 155,328
12 Enschede (Overijssel) 154,311
13 Haarlem (Gogledd Holand) 147,179
14 Arnhem (Gelderland) 142,638
15 Zaanstad (Gogledd Holand) 141,829
16 Amersfoort (Utrecht) 139,914 inh.
17 Haarlemmermeer (Gogledd Holand) 139,396
18 's-Hertogenbosch (Noord Brabant) 135,787
19 Zoetermeer (De Holand) 118,534
20 Dordrecht (De Holand) 118,443

Mae nifer o'r dinasoedd yng ngorllewin a gogledd canolbarth y wlad yn ffurfio cytref fawr a elwir y Randstad ('Dinas yr Ymyl' yr yr Iseldireg). Mae'n cynnwys pedair dinas fwya'r Iseldiroedd, Amsterdam, Rotterdam, Yr Hâg ac Utrecht a'r ardaloedd a'r mân drefi o'u cwmpas, fel Almere, Delft, Dordrecht, Gouda, Haarlem, Hilversum, Leiden a Zoetermeer. Mae dinasoedd y Randstad yn llunio hanner gylch neu gilgant, ac mae'r enw yn tarddu o'r siap hwnnw.

Crefydd

[golygu | golygu cod]
Kinderdijk. Golygfa debygol a thraddodiadol o'r Iseldiroedd gyda'r melinau i bympio'r dŵr o'r tiroedd isel.

Diwylliant yr Iseldiroedd

[golygu | golygu cod]

Daeth yr Iseldiroedd yn enwog trwy'r byd am ei harlunwyr. Yn y 17g, yng nghyfnod Gweriniaeth yr Iseldiroedd, roedd arlunwyr megis Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer, Jan Steen, Jacob van Ruysdael ac eraill. Dilynwyd hwy yn y 19eg a'r 20g gan Vincent van Gogh a Piet Mondriaan.

Ymhlith athronwyr enwog yr Iseldiroedd mae Erasmus o Rotterdam a Spinoza, ac yn yr Iseldiroedd y gwnaeth René Descartes ei waith pwysicaf. Mae gwyddonwyr o'r Iseldiroedd yn cynnwys Christiaan Huygens (1629-1695), darganfyddwr Titan, un o leuadau Sadwrn, a dyfeisiwr y cloc pendil, ac Antonie van Leeuwenhoek, y cyntaf i ddisgrifio organebau un gell gyda meicroscop.

Ymhlith awduron pwysicaf yr Iseldiroedd mae Joost van den Vondel a P.C. Hooft o'r 17g, Multatuli yn y 19g ac yn yr 20g awduron fel Harry Mulisch, Jan Wolkers, Simon Vestdijk, Cees Nooteboom, Gerard (van het) Reve a Willem Frederik Hermans. Cyfieithwyd dyddiadur Anne Frank i lawer o ieithoedd.

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ "Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden" [Charter for the Kingdom of the Netherlands]. Government of the Netherlands (yn Iseldireg). 17 Tachwedd 2017. Cyrchwyd 11 Gorffennaf 2020.
  2. ↑ "What are the different parts of the Kingdom of the Netherlands?". Government of the Netherlands. 16 Hydref 2019. Cyrchwyd 14 Chwefror 2021.
  3. ↑ "Living in the EU". European Union. 12 Ionawr 2021. Cyrchwyd 14 Chwefror 2021.
  4. ↑ "Netherlands boundaries in the North Sea". Ministry of Defence. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 19 Awst 2014. Cyrchwyd 15 Awst 2014.
  5. ↑ "Maritime boundaries of the Caribbean part of the Kingdom". Ministry of Defence (yn Saesneg). 15 Tachwedd 2017. Cyrchwyd 5 Awst 2020.
  6. ↑ "Gemeentegrootte en stedelijkheid" (yn Iseldireg). CBS. Cyrchwyd 16 December 2019.
  7. ↑ Dutch Wikisource. "Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden" [Constitution for the Kingdom of the Netherlands] (yn Iseldireg). Chapter 2, Article 32. Cyrchwyd 3 Gorffennaf 2013. ... de hoofdstad Amsterdam ...
  8. ↑ Permanent Mission of the Netherlands to the UN. "General Information". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 5 Hydref 2013. Cyrchwyd 26 Mehefin 2013.
  9. ↑ "Port Statistics 2013" (Press release). Rotterdam Port Authority. Archifwyd o y gwreiddiol ar 2019-08-08. https://web.archive.org/web/20190808001139/https://www.portofrotterdam.com/sites/default/files/Port-statistics-2013.pdf. Adalwyd 28 Mehefin 2014.
  10. ↑ van Krieken, Peter J.; David McKay (2005). The Hague: Legal Capital of the World. Cambridge University Press. ISBN 978-90-6704-185-0.
  11. ↑ Schiermeier, Quirin (5 Gorffennaf 2010). "Few fishy facts found in climate report". Nature 466 (170): 170. doi:10.1038/466170a. ISSN 0028-0836. PMID 20613812.
  12. ↑ How it Works: Science and Technology. Marshall Cavendish. 2003. t. 1208. ISBN 978-0-7614-7323-7.
  13. ↑ "Netherlands: Agricultural exports top 80 billion Euros". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 22 Ionawr 2015. Cyrchwyd 25 Ionawr 2015.
  14. ↑ (RVO), Netherlands Enterprise Agency (17 Gorffennaf 2015). "Agriculture and food". hollandtrade.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-01-01. Cyrchwyd 26 Awst 2016.
  15. ↑ "How the Netherlands Feeds the World". September 2017. Cyrchwyd 15 Ionawr 2020.
  16. ↑ "World Economic Outlook Database, October 2019". World Economic Outlook. International Monetary Fund. October 2019. Cyrchwyd 1 Ionawr 2020.
  17. ↑ "2016 World Press Freedom Index – RSF". Rsf.org. 1 Chwefror 2017. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 1 Chwefror 2017.
  18. ↑ "Netherlands". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 10 Mai 2013. Cyrchwyd 10 Mai 2013.
  19. ↑ Helliwell, John; Layard, Richard; Sachs, Jeffrey (20 Mawrth 2017). World Happiness Report 2017 (PDF). United Nations Sustainable Development Solutions Network. ISBN 978-0-9968513-5-0. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2017-07-12. Cyrchwyd 18 Mehefin 2017.
  20. ↑ Human Development Report 2021 (PDF). New York: United Nations Development Programme. 2021. t. 24. Cyrchwyd 28 April 2021.
  21. ↑ "World Happiness Report". worldhappiness.report (yn Saesneg). Cyrchwyd 28 April 2021.
  22. ↑ The New Encyclopædia Britannica, 15th edition, 22:641–642
  23. ↑ 23.0 23.1 23.2 23.3 de Vries, Jan W., Roland Willemyns and Peter Burger, Het verhaal van een taal, Amsterdam: Prometheus, 2003, pp. 12, 21–27
  24. ↑ Hachmann, Rolf, Georg Kossack and Hans Kuhn, Völker zwischen Germanen und Kelten, 1986, pp. 183–212
  25. ↑ 25.0 25.1 Lendering, Jona, "Germania Inferior" Archifwyd 2020-06-07 yn y Peiriant Wayback, Livius.org.
  26. ↑ Lendering, Jona. "The Edges of the Earth (3) – Livius". www.livius.org. Cyrchwyd 28 Chwefror 2019.
  27. ↑ Roymans, Nico, Ethnic Identity and Imperial Power: The Batavians in the Early Roman Empire, Amsterdam: Amsterdam University Press, 2005, pp 226–227
  28. ↑ Previté-Orton, Charles, The Shorter Cambridge Medieval History, vol.
  29. ↑ 29.0 29.1 29.2 Bazelmans, Jos (2009), "The early-medieval use of ethnic names from classical antiquity: The case of the Frisians", in Derks, Ton; Roymans, Nico, Ethnic Constructs in Antiquity: The Role of Power and Tradition, Amsterdam: Amsterdam University, pp. 321–337, ISBN 978-90-8964-078-9, https://books.google.com/books?id=fM_cmuhmSbIC&pg=PA321, adalwyd 3 Mehefin 2017
  30. ↑ Willemsen, A. (2009), Dorestad.
  31. ↑ MacKay, Angus; David Ditchburn (1997). Atlas of Medieval Europe. Routledge. t. 57. ISBN 978-0-415-01923-1.
  32. ↑ Frijhoff, Willem (2012). "'The Netherlands'". In Furtado, Peter (gol.). Histories of Nations: How their identities were forged. Llundain: Thames & Hudson. t. 150. ISBN 978-0-500-29300-3.
  33. ↑ Abbenhuis, Maartje M. (2006) The Art of Staying Neutral.
  34. ↑ "93 trains". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 December 2004. Cyrchwyd 7 December 2004.
  35. ↑ "Nederlanders in de Waffen-SS". www.waffen-ss.nl.
  36. ↑ MOOXE from Close Combat Series. "Indonesian SS Volunteers". Closecombatseries.net. Cyrchwyd 28 Hydref 2011.
  37. ↑ "The Kingdom of the Netherlands declares war with Japan". ibiblio. Cyrchwyd 2 Hydref 2009.
  38. ↑ Library of Congress, 1992, "Indonesia: World War II and the Struggle For Independence, 1942–50; The Japanese Occupation, 1942–45" Access date: 9 Chwefror 2007.
Lleoliad yr Iseldiroedd yn Ewrop
gw • sg • go
Aelod-wladwriaethau yr Undeb Ewropeaidd
gw • sg • go
Sefydliad Cytundeb Gogledd yr Iwerydd (NATO)
Aelodau
Ymgeiswyr
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Yr_Iseldiroedd&oldid=13043981"