Τζαμί

Το τζαμί (η λέξη προέρχεται από τα τουρκικά cami) ή τέμενος, στα Αραβικά: مسجد‎ ​ (μαστζίντ), είναι ο τόπος λατρείας των Μουσουλμάνων. Όλα τα τζαμιά είναι προσανατολισμένα προς την Κάαμπα της Μέκκας. Από το τζαμί γίνεται πρόσκληση (αντάν) πέντε φορές την ημέρα, για να υπενθυμίσει στους πιστούς ότι έφτασε η ώρα της προσευχής. Όποιος έχει τη δυνατότητα, έχει δηλαδή χρόνο ή δεν δουλεύει, πρέπει να πάει στο τζαμί για να προσευχηθεί: αυτό στη μουσουλμανική θρησκεία θεωρείται καλύτερο απ' το να προσεύχεται κανείς μόνος του. Όσοι δεν έχουν χρόνο ή τη δυνατότητα, μπορούν να προσευχηθούν στο σπίτι τους ή σε κάποιο χώρο εκτός τζαμιού, με μικρή προετοιμασία. Η επίσημη μέρα λατρείας για το Ισλάμ είναι η Παρασκευή, οπότε οι άντρες μουσουλμάνοι (όχι όμως και οι γυναίκες) είναι υποχρεωμένοι να πάνε στο τζαμί για να προσευχηθούν. Στο τζαμί διαβάζονται και οι «ευχές» προς κάποιον νεκρό πριν την ταφή του.

Το τζαμί του Σουλτάν Αχμέτ, γνωστό και σαν Μπλε Τζαμί, στην Κωνσταντινούπολη.

Δεν υπάρχει καθορισμένος τύπος Τζαμιού, για αυτό και διαφέρουν μεταξύ τους κατά ρυθμό, μέγεθος κ.λπ. Κοινό πάντως σε όλα τα Τζαμιά είναι η κεντρική τετράγωνη αίθουσα όπου οι πιστοί παρατάσσονται σε σειρές με το μέτωπο προς τη Μέκκα, για αυτό και η είσοδος σ΄ αυτά είναι σε αντίθετη διεύθυνση. Μέσα στο Τζαμί δεν υπάρχουν αγιογραφίες ούτε αγάλματα (απαγορεύονται στο Ισλάμ) και αντ΄ αυτών φέρονται σε περικαλλή πλαίσια ρήσεις από το Κοράνι. Επίσης μέσα σε κάθε τζαμί ξεχωρίζουν το "μιχράμπ", είδος ιερού που βρίσκεται επί έδρας λεγόμενης "μινμπάρ", τύπου άμβωνα ή δεσποτικού που στέκεται ο Ιμάμης. Το δε δάπεδο είναι καλυμμένο με τάπητες. Δεν υφίστανται καθίσματα και ούτε γίνεται χρήση κεριών. Οι πιστοί πριν την είσοδο τους στο τζαμί οφείλουν να βγάλουν τα υποδήματα τους και να πλύνουν τα πόδια τους, τα χέρια και το πρόσωπό τους, σε ειδικό χώρο έξω από το Τζαμί.

Τύποι τζαμιών

Χαρακτηριστικό του κάθε τζαμιού αποτελεί ο μιναρές. Παλιότερα, η πρόσκληση προς προσευχή γινόταν από τον μουεζίνη, που έβγαινε στον μιναρέ και φώναζε το αντάν, για να ακούν όλοι οι πιστοί. Σήμερα, που η τεχνολογία έχει προχωρήσει, η αναγγελία της ώρας της προσευχής γίνεται ακόμα από το μιναρέ, με τη χρήση όμως μεγαφώνων. Αν και η χρήση των μιναρέδων έχει ουσιαστικά καταργηθεί, εξακολουθούν ωστόσο να συνοδεύουν αρχιτεκτονικά τα περισσότερα τζαμιά.

• Τζαμιά χωρίς μιναρέ:

Ο κύριος τύπος τζαμιού είναι αυτός με τον χαρακτηριστικό μιναρέ. Υπάρχουν όμως και άλλοι τύποι τζαμιών, όπως τα μετζήτια: είναι μικρά τζαμιά που δεν διαθέτουν μιναρέ.

Στην Ελλάδα έχουν παρατηρηθεί επίσης:

1. τζαμί με εξέδρα: ο τύπος τζαμιού όπου τη θέση του μιναρέ κατέχει μία εξέδρα προορισμένη για τον ιμάμη (Δυτική Θράκη).
2. τζαμί με πύργο: ο τύπος τζαμιού όπου τη θέση του μιναρέ κατέχει ένας πύργος (Δωδεκάνησα).

Τα σημαντικότερα Τζαμιά

Τα σημαντικότερα σήμερα ιστορικά Τζαμιά στον κόσμο είναι τα:

1. Άμρου ή Άμα (642) στο Κάιρο
2. Ιμπν Τουλούν (878) ομοίως
3. Μέγα Τζαμί Χαλεπίου (978) στη Συρία
4. Μεδίνας (707) στη Σαουδική Αραβία
5. τέμενος Αλ-Άκσα ή Αλ Ακσά (685) στην Ιερουσαλήμ
6. Τέμενος του Ομάρ (643) στην Ιερουσαλήμ
7. Δαμασκού (707) στη Συρία

Από τα παραπάνω Τζαμιά τα Ελ Ακσά, του Ομάρ και της Δαμασκού παρουσιάζουν έντονα βυζαντινή επίδραση. Επίσης στη Τουρκία σημαντικά Τζαμιά είναι το "Τέμενος του Σουλτάνου Αχμέτ" γνωστότερο και ως "Μπλε Τζαμί" στη Κωνσταντινούπολη του 17ου αιώνα, το Μέγα Τζαμί του Ικονίου (1220), το λεγόμενο "Γιετσίλ Μεντρεσέ" (1420) στη Νίκαια, της Προύσας (1424) κ.α. Ακόμη, σπουδαία Τζαμιά υπάρχουν και στην Περσία, το σημερινό Ιράν, με καταφανή την επίδραση της αρχιτεκτονικής των Σασσανιδών με τα πολύχρωμα κεραμικά σε μορφή ψηφιδωτών όπου καλύπτουν τις στέγες των υπερυψωμένων και σφαιροειδών θόλων. Αυτή μάλιστα η αρχιτεκτονική πέρασε στη συνέχεια στην Ινδία στης οποίας τα Τζαμιά είναι εμφανής η επίδραση.

Από τα σύγχρονα τζαμιά υπερέχουν το Τζαμί του Παρισιού, το Μέγα Τζαμί που ανέγειρε λίγο πριν το θάνατό του ο Βασιλεύς (Σουλτάνος) του Μαρόκου, Χασάν Β', το μεγαλύτερο σε ύψος του κόσμου, πάνω σε νησίδα, και βεβαίως το Μέγα Τζαμί στη Μέκκα, που τα τελευταία χρόνια υπέστη μεγάλη ανακαίνιση και επίστρωση μαρμάρων από τον Βασιλέα Φαχντ της Σαουδικής Αραβίας. Μάλιστα ο ίδιος αυτός Βασιλεύς είναι εκείνος που ζήτησε να χρηματοδοτήσει την ανέγερση μεγαλοπρεπούς Τζαμιού στην Αθήνα, υπόθεση που εκκρεμεί.

Σημειώνεται ότι γενικά στα Τζαμιά δεν απαγορεύεται η είσοδος σε αλλόθρησκους, φτάνει ν΄ ακολουθήσουν το τυπικό. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί ολόκληρη η περιοχή της Μέκκας όπου και απαγορεύεται η προσέλευση αλλοθρήκων. Ειδικά φυλάκια στους δρόμους που οδηγούν σ΄ αυτή, από Ριάντ ή από Τζέντα προβαίνουν σε τέτοιους ελέγχους. Επίσης θεωρείται μεγάλη προσβολή να κινηθεί κάποιος μπροστά από προσευχόμενο πιστό. Ιδιαίτερη προσοχή επιβάλλεται και εκτός Τζαμιού, την ώρα της προσευχής, όπου απαγορεύεται το κάπνισμα εφόσον ο μιναρές είναι ορατός.

Πηγές

• Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου τ.17ος, σ.658