Βλαστός

Ο βλαστός του αγγουριού.

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Βλαστός (αποσαφήνιση).

Ο βλαστός (ή και στέλεχος) είναι ο ραβδόμορφος άξονας των φυτών ο οποίος συνήθως βρίσκεται πάνω από το έδαφος και αποτελεί τον σκελετό ανάπτυξης του φυτού. Έχει σχήμα κυλινδρικό και συνεισφέρει μηχανικά στη στήριξη των φύλλων, των ανθέων και των καρπών, αποτελεί δε τη συνέχεια της ρίζας. Με τον βλαστό επιτυγχάνεται η ανύψωση των φύλλων προς τον ήλιο (ή τη φωτεινή πηγή) και κατ´επέκταση η φωτοσύνθεση. Επίσης, κρατά τα άνθη και τους καρπούς στη βέλτιστη θέση ως προς την επικονίαση και την καλή διασπορά των σπερμάτων τους. Αποτελεί τον κύριο αγωγό μεταφοράς θρεπτικών συστατικών από τη ρίζα στα φύλλα, και στην αντίθετη κατεύθυνση, τον αγωγό μεταφοράς των προϊόντων της φωτοσύνθεσης στα διάφορα μέρη του φυτού. Τέλος, ο βλαστός συμβάλλει στην παρασκευή νέων κυττάρων ώστε να επιτυγχάνεται ο μεταβολισμός του φυτού.

Είδη βλαστού και μορφολογία

Εδώδιμοι βλαστοί του δέντρου Σαχαλίνη

Ο βλαστός είναι τις περισσότερες φορές εναέριο όργανο. Λόγω εξελικτικών προσαρμογών ο βλαστός απαντάται και ως υδρόβιο και ως υπόγειο όργανο (βολβός). Ο βλαστός σε κάθε εναέρια υλοποίηση του, φέρει φύλλα. Στις εξελικτικά αρχαιότερες υλοποιήσεις του (κυρίως Πτέριδες), ο βλαστός μπορεί να έρπει στο έδαφος, να αναρριχάται σε άλλα δέντρα και σε βράχια. Στα βρυόφυτα ο βλαστός είναι πολύ μικρός με διάμετρο μικρότερη του ενός χιλιοστομέτρου, ενώ στα σπερματόφυτα παρουσιάζει τη μεγαλύτερη μορφολογική ποικιλία. Εξάλλου ένας βασικός τρόπος διάκρισης των φυτών σε πόες, θάμνους και δέντρα προσδιορίζεται από το είδος του βλαστού που αναπτύσσουν τόσο μορφολογικά όσο και λειτουργικά.

Διάρκεια ζωής του φυτού και βλαστός

Ο βλαστός συναρτάται και συναρτά το χρόνο διάρκειας ενός φυτού. Στα μακρόβια φυτά συναντούμε μεγαλύτερη ακαμψία, και σκληρότητα βλαστού με ανάπτυξη, μηχανικά, ισχυρού ξυλώματος. Στα δέντρα ιδιαίτερα, οι βλαστοί εξελίσσονται σε κύριο κορμό με ύψος που μπορεί να φτάσει τα 150 μέτρα. Επίσης τα αναρριχώμενα φυτά αναπτύσσουν βλαστό με μήκος έως και 300 μέτρα. Τέλος τα πλέον ηλικιωμένα δέντρα παρουσιάζουν κορμούς/βλαστούς με διάμετρο πάνω από 50 μέτρα. Αντιθέτως τα βραχύβιας ζωής φυτά όπως οι πόες αναπτύσσουν κατά κανόνα βλαστούς μικρότερους σε όλα τα βασικά μεγέθη (ύψος, διάμετρο) και σκληρότητα.

Ανατομία του βλαστού

Στην εγκάρσια τομή του βλαστού ενός δικότυλου, αγγειόσπερμου φυτού, διακρίνουμε από έξω προς τα μέσα τα εξής:

• Στο εξωτερικό μέρος την επιδερμίδα.
• Στο αμέσως επόμενο έναν φλοιό με παρεγχυματικά κύτταρα τα οποία προσδίδουν το πράσινο χρώμα τους λόγω των χλωροπλαστών που τις περισσότερες φορές εμπεριέχονται σε αυτά.
• Προς το κέντρο τα δομικά στοιχεία του αγωγού συστήματος του βλαστού, δηλαδή τις ηθμαγγειώδεις δεσμίδες που δημιουργούνται από το πρωτογενές φλοίωμα και το πρωτογενές ξύλωμα.
• Στο κέντρο τα παρεγχυματικά κύτταρα συνθέτουν την ιστολογική μάζα του φυτού που λέγεται και εντεριώνη.

Συχνά οι ηθμαγγειώδεις δεσμίδες περιβάλλονται από έναν δακτύλιο άλλες φορές συνεχόμενο, άλλες φορές ασυνεχή που ονομάζεται αποξυλωμένος στηρικτικός ιστός. Από πολλούς ερευνητές και οι ηθμαγγειώδεις δεσμίδες και οι συνδεόμενοι με αυτές ιστοί, περιγράφονται ως μια ολότητα με τον όρο στήλη.

Στα περισσότερα γυμνόσπερμα και δικότυλα συναντούμε τις εντεριώνιες ακτίνες οι οποίες συνδέουν τη στήλη με τον φλοιό.

Στα μονοκότυλα αγγειόσπερμα δεν διακρίνονται με σαφήνεια ο φλοιός, η εντερίωνη και ο κεντρικός κύλινδρος.

Διακλάδωση του βλαστού

Βασικό χαρακτηριστικό του βλαστού είναι η διακλάδωση, κατά τη διάρκεια ανάπτυξης του. Ο πλέον, εξελικτικά αρχαίος τρόπος διακλάδισης, είναι η διχοτόμηση σε δύο νέους βλαστούς που με τη σειρά τους διακλαδίζονται εκ νέου σε δύο. Η διακλάδωση αυτή απαντάται στα αγγειώδη φυτά. Στα Σπερματόφυτα έχουμε δύο τύπους ανάπτυξης: Στον πρώτο που λέγεται μονοποδικός, δημιουργείται μια δομή όπου ένας κύριος βλαστός ταυτόχρονα με τη δική του ανάπτυξη, αναπτύσσει στα πλευρά του μικρούς βλαστούς. Όσο μεγαλώνει το ύψος του κυρίως βλαστού, οι μικροί βλαστοί προεξέχουν λιγότερο, έτσι δημιουργείται η κλασική πυραμιδοειδής μορφή όπως π.χ. στο έλατο. Στον συμποδικό τύπο, η ανάπτυξη του κυρίως βλαστού σταματά στο τέλος της αυξητικής περιόδου και την επόμενη περίοδο σειρά ανάπτυξης παίρνει ο αμέσως πλησιέστερος υπο-βλαστός που στο μεταξύ έχει αναπτυχθεί κατά τα πρότυπα της μονοποδικής διακλάδωσης. Εν ολίγοις η βλαστική αύξηση στον συμποδικό τύπο λαμβάνει χώρα από πάνω προς τα κάτω. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας αύξησης είναι το φυτό φτελιά. Ενίοτε συναντούμε και βλαστική ανάπτυξη που συνδυάζει τους δύο τρόπους, ή εναλλαγή μονοποδικής και συμποδικής ανάπτυξης στη διάρκεια του χρόνου. Τέλος μια ακόμη υποδιαίρεση ως προς τη βλαστική ανάπτυξη προσδιορίζεται από τον τρόπο αύξησης των πλάγιων οφθαλμών. Βασίτονη ανάπτυξη ονομάζεται όταν αναπτύσσονται μόνο οι οφθαλμοί ή νωρίτερα από τον κυρίως βλαστό όπως στους θάμνους. Ακρότονη είναι η ανάπτυξη που συνεχίζεται από τους οφθαλμούς της κορυφής όπως στα περισσότερα δέντρα.

Άλλες λειτουργίες

Ο βλαστός εκτός των βασικών του λειτουργιών (στήριξη, μεταφορά ουσιών, δημιουργία νέων ιστών), μπορεί να επιτελέσει και πλείστες άλλες λειτουργίες. Η εξελικτική πίεση, που αντανακλά τις συνήθως σκληρές συνθήκες του περιβάλλοντος ενός φυτού, αναπτύσσει στο βλαστό τις ικανότητες αποταμίευσης νερού και θρεπτικών συστατικών και ενίοτε τη μεταμόρφωση του σε σε όργανο προσκόλλησης σε άλλα φυτά (στα αναρριχητικό στις λιάνες). Επίσης ο βλαστός μπορεί να μετατραπεί σε όργανο φωτοσύνθεσης και σε προστατευτικό όργανο όπως στα αγκάθια. Οι βλαστοί διαφοροποιούν τη λειτουργία τους, βάσει του περιβάλλοντος που συνήθως διαβιούν: σε φυτά που αντιμετωπίζουν άνυδρο περιβάλλον αναπτύσσοντας ισχυρή επιδερμίδα, σε υδρόβια φυτά που δεν έχουν επιδερμίδα και στηρικτικό ιστό. Τέλος, οι βλαστοί μεταμορφώνονται σε ριζώματα, βολβούς, κορμούς και κόνδυλους.

Πηγές

• «Βλαστός». Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα. 14, σελ. 416-418. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Λεξιλογικός ορισμός του βλαστός στο Βικιλεξικό
• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Seedlings στο Wikimedia Commons