Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Μετάβαση στο περιεχόμενο

Γαλλική Αντίσταση

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Η σημαία των Δυνάμεων της Ελεύθερης Γαλλίας. Στο κέντρο βρίσκεται ο Σταυρός της Λωρραίνης (Croix de Lorraine), που επέλεξε ο Σαρλ ντε Γκωλ ως σύμβολο της Γαλλικής Αντίστασης[1]

Ο όρος Γαλλική Αντίσταση (γαλλ.: La Résistance française) αναφέρεται στο σύνολο των κινημάτων και των δικτύων που έδρασαν ενάντια στις ναζιστικές δυνάμεις κατοχής της Γαλλίας και κατά του καθεστώτος του Βισύ. Αποτελούνταν από μικρές ένοπλες ομάδες, γνωστές στην ύπαιθρο ως Μακί (maquis).[2] Συμμετείχαν άνδρες και γυναίκες από όλα τα οικονομικά και κοινωνικά στρώματα, συμπεριλαμβανομένων συντηρητικών, φιλελεύθερων, κομμουνιστών και Εβραίων. Επιπλέον, συμμετείχαν και πολλοί ξένοι, είτε οικονομικοί μετανάστες είτε πολιτικοί πρόσφυγες. Εκτός της Γαλλίας, θύλακες αντίστασης υπήρχαν και στις αποικίες της χώρας.

Οι ομάδες της Γαλλικής Αντίστασης αρχικά εξέδιδαν παράνομες εφημερίδες και μετέδιδαν πληροφορίες στις συμμαχικές δυνάμεις. Στη συνέχεια πολλές στράφηκαν στη βία, καθώς πραγματοποιούσαν δολιοφθορές, ανταρτοπόλεμο, απαγωγές και δολοφονίες Γερμανών στρατιωτών ή αξιωματικών. Με τις διάφορες αντιστασιακές ομάδες συνεργάζονταν και ξένοι πράκτορες, κυρίως Βρετανοί και Αμερικανοί.

Η αντίσταση των Γάλλων κατά του ναζιστικού στρατού, διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου. Ιδιαίτερα μετά την Απόβαση της Νορμανδίας (6 Ιουνίου 1944) βοήθησαν στη δυναμική προώθηση των συμμαχικών δυνάμεων, και κατ' επέκταση την απελευθέρωση των ευρωπαϊκών εδαφών της Ναζιστικής Γερμανίας. Έκτοτε οργανώθηκαν καλύτερα και δημιούργησαν τις Γαλλικές Δυνάμεις Εσωτερικού (Forces Françaises de l'Intérieur).

Στα χρόνια που ακολούθησαν το τέλος του πολέμου, πολλά μέλη της Αντίστασης αναδείχθηκαν σε σημαίνουσες πολιτικές ή πολιτιστικές μορφές. Εξάλλου, η Αντίσταση αυτή καθ' αυτή στάθηκε αναμφίβολο πατριωτικό παράδειγμα, όχι μόνο κατά την κατοχή, αλλά και για δεκαετίες αργότερα, αφού ενέπνευσε πλήθος λογοτεχνικών και κινηματογραφικών έργων.

Κατοχή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Γερμανική κατοχή της Γαλλίας κατά τον Β' ΠΠ
Χάρτης της Γαλλίας κατά την κατοχή. Με λευκό υποδηλώνονται τα εδάφη της Γαλλίας του Βισύ

Όταν οι ναζιστικές δυνάμεις διέσπασαν τις γαλλικές αμυντικές γραμμές το Μάιο του 1940, υπήρχαν τρεις δυνατές επιλογές για τον πρωθυπουργό Πολ Ρεϊνό: να παραδοθεί στον Χίτλερ, να οδηγήσει τη χώρα του σε ακόμη μεγαλύτερη καταστροφή αμυνόμενος επί ματαίω ή να ηγηθεί εξόριστης κυβέρνησης στη Βόρεια Αφρική.[3] Όσοι τάσσονταν υπέρ της συνθηκολόγησης πρόσβλεπαν στον ήρωα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου Φιλίπ Πεταίν, να διαπραγματευτεί την παράδοση. Άλλοι δεν αποδέχονταν την ήττα, ενώ ο τότε συνταγματάρχης Σαρλ ντε Γκωλ ζητούσε τη συνέχιση του πολέμου από τη Βόρεια Αφρική ή απ'οπουδήποτε μπορούσαν οι γαλλικές δυνάμεις.

Ο γαλλικός λαός απομακρύνθηκε από τα προσβαλλόμενα εδάφη. Χαρακτηριστικά, γύρω στους 2.000.000 Παριζιάνους κατευθύνθηκαν προς το νότο[3] και η νόμιμη κυβέρνηση διέφυγε στο Μπορντό.[4] Τα τελευταία βρετανικά στρατεύματα έσπευδαν προς το λιμάνι του Σερμπούρ απ'όπου αναχώρησαν, ενώ κατέφθαναν ναζιστικές δυνάμεις υπό τον Έρβιν Ρόμελ.[5] Στις 14 Ιουνίου, η σημαία με την σβάστικα κυμάτιζε στο Παρίσι.

Μια από τις συνθήκες της συνθηκολόγησης ήταν και η καταβολή χρημάτων από τους Γάλλους. Το ποσό αυτό ανερχόταν γύρω στα 20 εκατομμύρια μάρκα (Reichsmark) ημερησίως, τα οποία αντιστοιχούσαν σε ένα εκατομμύριο φράγκα.[6][i] Αυτό είχε τεράστια σημασία για την οικονομία της χώρας. Ο πληθωρισμός εκτινάχτηκε στα ύψη, οδηγώντας έτσι σε σοβαρές ελλείψεις τροφίμων και τελικά σε υποσιτισμό των μαζών.[7] Παράλληλα, πολλοί Γάλλοι χειρώνακτες εργάτες μεταφέρθηκαν στη Γερμανία για αναγκαστική εργασία και αυτό το μέτρο έπληξε επίσης, την οικονομία.[8] Εκτός αυτών, επιβλήθηκαν αυστηρή λογοκρισία, προπαγάνδα και απαγορεύτηκε η κυκλοφορία τις νυχτερινές ώρες.[9] Όλοι αυτοί οι παράγοντες ήταν που δημιούργησαν ένα κλίμα φόβου και καταπίεσης.

Τον Ιούλιο του 1940 εδραιώθηκε η φιλογερμανική κυβέρνηση του Βισύ, υπό τον στρατάρχη Φιλίπ Πεταίν. Χιλιάδες Γάλλοι αποδέχτηκαν το καθεστώς αυτό[10] και έδειχναν πίστη στον Πεταίν, τον οποίο θεωρούσαν σωτήρα της χώρας.[11] Στις αρχές του 1943, ο Πιέρ Λαβάλ ίδρυσε την παραστρατιωτική οργάνωση Milice, η οποία ενεργούσε παρόμοια με την Γκεστάπο και βοηθούσε στην καταστολή της Αντίστασης. Μέχρι το 1942, η οργάνωση είχε μέλη σε ολόκληρη τη Γαλλία.,[12] ενώ το 1944 αριθμούσε πάνω από 20.000 μέλη.[13]

Ιστορικό της αντίστασης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αιχμάλωτοι αντιστασιακοί το 1940

Πρώτα χρόνια της Αντίστασης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η πλειονότητα των Γάλλων πολιτών είχε μια ουδέτερη στάση, τόσο απέναντι στον κατακτητή, όσο και την Αντίσταση.[14] Ωστόσο, η κατοχή γαλλικού εδάφους και η ναζιστική πολιτική οδήγησαν μερικά άτομα να σχηματίσουν αντιστασιακές οργανώσεις. Αρχικά, δεν υπήρχε οργανωμένη αντίσταση κατά των Ναζί, καθώς οι όποιες ενέργειες, πραγματοποιούνταν σποραδικά, από μικρές ομάδες[15]

Δεν υπήρχε καμία επικοινωνία με τους Συμμάχους και εφόσον δεν υπήρχε καμία πηγή εξοπλισμού, η δράση των πρώτων αντιστασιακών ομάδων επικεντρωνόταν κυρίως στη δημοσίευση εφημερίδων και φυλλαδίων, για τη διάχυση πατριωτικού αισθήματος στο λαό της Γαλλίας.[16] Επιπλέον, οι πράξεις βίας -στο πρώιμο αυτό στάδιο- πραγματοποιήθηκαν λόγω του ενστίκτου της επιβίωσης, παρά ως αποτέλεσμα κάποιας αντιστασιακής ιδεολογίας.[17] Το αντιστασιακό κίνημα εξαπλώθηκε, ιδιαίτερα μετά το Νοέμβριο του 1942, όταν το καθεστώς Βισύ υιοθέτησε ανοιχτά αντισημιτική πολιτική.[13]

Απαρχές οργανωμένης Αντίστασης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι επιμέρους αντιστασιακές ομάδες είχαν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, που όμως παραμέριζαν λόγω της εχθρότητας προς τους Ναζί και την κυβέρνηση Βισύ.[18] Το 1941, οι διάσπαρτες κομμουνιστικές ομάδες ήταν οι πρώτες που συνενώθηκαν, αποδεικνύοντας πως μια ενωμένη και οργανωμένη Αντίσταση μπορούσε να έχει καλύτερα αποτελέσματα.[13] Πάντως, οι διάφορες αντιστασιακές οργανώσεις ενδιαφέρονταν ελάχιστα για μια ενωμένη και οργανωμένη αντίσταση, με εξαίρεση ίσως τους κομμουνιστές. Το 1942 ξεκίνησε η άμεση επαφή των αντιστασιακών με τον Σαρλ ντε Γκωλ, ο οποίος είχε διαφύγει στο Λονδίνο.

Δράση του Ζαν Μουλέν

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον Σεπτέμβριο του 1941, ο Ζαν Μουλέν (Jean Moulin), νεαρός πολιτικός αριστερής ιδεολογίας, διέφυγε στο Λονδίνο, όπου και συναντήθηκε με τον Σαρλ ντε Γκωλ και άλλους Γάλλους ηγέτες.[19] Τον Ιανουάριο του επόμενου έτους επέστρεψε στη Γαλλία, με το κωδικό όνομα Max.[19] Το Μάη του 1943 ίδρυσε το Εθνικό Συμβούλιο Αντίστασης (Conseil National de la Résistance), στο οποίο συμμετείχαν τα οκτώ μεγαλύτερα αντιστασιακά κινήματα, οι δύο σημαντικότερες συνδικαλιστικές οργανώσεις και τα έξι κυριότερα προπολεμικά κόμματα της χώρας. Το Συμβούλιο ελεγχόταν από τη Γαλλική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (Comité français de la Libération nationale), την οποία διοικούσαν από κοινού ο Ντε Γκωλ και Ανρί Ζιρώ. Ωστόσο, λίγο αργότερα, ο Μουλέν προδόθηκε και συνελήφθη από την Γκεστάπο. Μετά από βασανιστήρια σε Λυών και Παρίσι, ξεψύχησε στις 8 Ιουλίου 1943, σε ένα τρένο προς τη Γερμανία.[19]

Απελευθέρωση της Γαλλίας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μαχητής των ΓΔΕ, κρύβεται πίσω από ένα φορτηγό, κατά την απελευθέρωση του Παρισιού, τον Αύγουστο του 1944
Κύριο λήμμα: Γαλλικές Δυνάμεις Εσωτερικού

Οι Γαλλικές Δυνάμεις Εσωτερικού ή ΓΔΕ (Forces Françaises de l'Intérieur) αποτέλεσαν μια πιο οργανωμένη ομάδα αντιστασιακών, που δημιουργήθηκε μετά την απόβαση των συμμάχων στη Νορμανδία. Συνέβαλαν τα μέγιστα στην απελευθέρωση της Γαλλίας, έργο που όμως είχαν αναλάβει κυρίως οι τακτικές δυνάμεις της χώρας. Μετά το τέλος του πολέμου, τα μέλη των ΓΔΕ συγχωνεύτηκαν στον τακτικό στρατό.

Κύριο λήμμα: Απελευθέρωση του Παρισιού

Στις 25 Αυγούστου του 1944, ο στρατηγός Λεκλέρκ οδήγησε στο Παρίσι τη 2η Μεραρχία Τεθωρακισμένων. Η απελευθέρωση του Παρισιού, αποτελεί μια από τις ενδοξότερες στιγμές της γαλλικής Αντίστασης. Είχαν μάλιστα προηγηθεί λαϊκές διαδηλώσεις και απεργίες. Η απελευθέρωση των κεντρικών, νοτιοανατολικών και νοτιοδυτικών περιοχών της χώρας πραγματοποιήθηκε από τα στρατεύματα του στρατηγού ντε Τασινύ. Τα μέλη των ΓΔΕ προσήλθαν κατά χιλιάδες για να βοηθήσουν τις συμμαχικές δυνάμεις, στην απομάκρυνση του ναζιστικού στρατού, και χάρη στις προσπάθειές τους, ο Σαρλ ντε Γκωλ κατέλαβε εξέχουσα θέση στα συμβούλια των Συμμάχων.[20]

Αμέσως μετά την απελευθέρωση, η χώρα σαρώθηκε από ένα κύμα συλλήψεων, εκτελέσεων και δημόσιων εξευτελισμών όσων συνεργάζονταν με τους Ναζί.[21] Eκτελέστηκε η πλειονότητα των 25.000-35.000 μελών της Milice.[12] Το σύνολο των ενεργειών αυτών έγινε γνωστό με την ονομασία épuration sauvage, δηλαδή βίαιη εκκαθάριση.[21]

Μέγεθος της Αντίστασης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μέλη της Γαλλικής Αντίστασης από τη Βρετάνη

Στους κόλπους της αντίστασης, όπου συμμετείχαν γυναίκες και άνδρες, αποτυπωνόταν ένα ευρύ φάσμα ηλικιών, κοινωνικών θέσεων, πολιτικών ιδεολογιών και θρησκειών. Αν και ο ακριβής υπολογισμός των αντιστασιακών είναι δύσκολος, οι ενεργά συμμετέχοντες στην αντίσταση υπολογίζονται από ορισμένους περίπου στις 300.000.[22]

Από την άλλη, ο Αμερικανός ιστορικός Τζον Πάξτον (John Paxton) υποστηρίζει ότι το 2% του ενήλικου γαλλικού πληθυσμού (400.000 άτομα) συμμετείχε ενεργά στην αντίσταση.[23] Ωστόσο, το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 10% του ενήλικου πληθυσμού της Γαλλίας (2.000.000 άτομα), αν συνυπολογίσει κανείς όσους διάβαζαν παράνομες εφημερίδες, τις οποίες εξέδιδαν οι αντιστασιακές ομάδες.[23] Μεταπολεμικά, η γαλλική κυβέρνηση αναγνώρισε επισήμως 220.000 άνδρες και γυναίκες, ως μετέχοντες στην αντίσταση.[24]

Το σύνολο της Γαλλικής Αντίστασης απαρτιζόταν από διάφορα κινήματα και δίκτυα, δύο έννοιες διαφορετικές. Κινήματα ονομάστηκαν οι προσπάθειες ενημέρωσης και οργάνωσης του γαλλικού πληθυσμού, ενώ δίκτυα οι οργανώσεις με καθαρά στρατιωτικό σκοπό, όπως κατασκοπεία, σαμποτάζ και ανταρτοπόλεμος.[25]

Στοιχεία της Αντίστασης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γκωλιστές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Ελεύθερη Γαλλία

Ο Σαρλ ντε Γκωλ είχε διαφύγει στο Λονδίνο στις 17 Ιουνίου 1940 και στις 28 του ίδιου μήνα αναγνωρίστηκε από τους Βρετανούς, ως ο αρχηγός της εκκολαπτόμενης αντίστασης.[26]

Πραγματοποίησε την πρώτη του εκπομπή, μέσω του ραδιοφώνου του BBC, στις 18 Ιουνίου του 1940 και έκτοτε, ζητούσε αντίσταση από τους συμπατριώτες του. Καλούσε τους Γάλλους να διαφύγουν σε βρετανικό έδαφος, ώστε να ενταχθούν στις Δυνάμεις της Ελεύθερης Γαλλίας (Forces Françaises Libres-ΔΕΓ) και να πολεμήσουν μαζί με το συμμαχικό στρατό. Την οργάνωση αυτή είχε ιδρύσει ο ίδιος, για να βοηθήσει την Αντίσταση εντός Γαλλίας, χωρίς ωστόσο να συνεργάζεται με τους Βρετανούς, καθώς συχνά διαφωνούσε με τον Ουίνστον Τσώρτσιλ.[13] Αρχικά, η οργάνωση αυτή περιελάμβανε μέρος του γαλλικού στρατού και ναυτικού και Γάλλους εθελοντές, που ζούσαν ήδη στην Αγγλία.[26] Οι πρώτες μάχες των ΔΕΓ ήταν πλάι στον βρετανικό στρατό, σε εκστρατείες στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή.

Αν και η πλειονότητα των Γάλλων χαιρέτησαν τη δράση του Ντε Γκωλ, πολλοί θεωρούσαν προκλητικές τις εκπομπές του, γιατί γίνονταν από έναν αξιωματικό που ενεργούσε δίχως αρμοδιότητα.[27] Όσοι υποστηρικτές του Ντε Γκωλ αδυνατούσαν να διαφύγουν στη Βρετανία, εγκαταστάθηκαν στα εδάφη που έλεγχε το καθεστώς του Βισύ, και δημιούργησαν ένα ευρύ δίκτυο σαμποτάζ και κατασκοπίας.

Χειραψία μεταξύ Ζιρώ και Ντε Γκωλ, στη Διάσκεψη της Καζαμπλάνκας

Παρά τις επιτυχίες τους, οι ΔΕΓ παρέμειναν σχετικά αδύναμες, μέχρι το 1942.[26] Τότε είναι που ο Ντε Γκωλ στέλνει τον Ζαν Μουλέν ώστε να συνενώσει τις διάφορες αντιστασιακές ομάδες της Γαλλίας υπό την αρχηγία του.[26] Ο Μουλέν ιδρύει για το σκοπό αυτό το Εθνικό Συμβούλιο Αντίστασης (Conseil National de la Résistance), στα μέσα του επόμενου χρόνου.

Όταν το 1942 βρετανικά και αμερικανικά στρατεύματα εισέβαλαν επιτυχημένα στη βόρεια Αφρική, ξέσπασε διαμάχη για την εξουσία, ανάμεσα στον Ντε Γκωλ και τον Ανρί Ζιρώ, αρχηγό των γαλλικών δυνάμεων στην περιοχή. Η κρίση αυτή συζητήθηκε ακόμη και στη Διάσκεψη της Καζαμπλάνκας. Τελικά, και οι δύο έγιναν ηγέτες του Εθνικού Συμβουλίου Αντίστασης.[13] Αλλά τον Οκτώβριο του 1943, ο Ντε Γκωλ κατάφερε να απομακρύνει τον αντίπαλό του από το κυνήγι της εξουσίας και να γίνει ο μόνος πρόεδρος του Συμβουλίου.[13]

Πάνω από 100.000 άντρες των Δυνάμεων της Ελεύθερης Γαλλίας συμμετείχαν στην εισβολή των Συμμάχων στην Ιταλία.[26] Κατά την απόβαση στη Νορμανδία, ο αριθμός είχε ξεπεράσει τους 300.000.[26] Το καλοκαίρι του 1944, η 2η Μεραρχία Τεθωρακισμένων, υπό τον περίφημο στρατηγό Λεκλέρκ, μπήκε στο Παρίσι.

Κομμουνιστές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά το σύμφωνο Μολότωφ-Ρίμπεντροπ και το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η κυβέρνηση του Εντουάρ Νταλαντιέ, κήρυξε παράνομο το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα (Parti communiste français) και πολλοί ηγέτες του φυλακίστηκαν. Οι οδηγίες, όμως, της Κομιντέρν ήταν να κρατηθεί αντιπολεμική στάση[28] και μόνο όταν ο Χίτλερ εισέβαλε στη Σοβιετική Ένωση, άρχισαν οι κομμουνιστές να οργανώνουν αντίσταση.[29][30]

Κομμουνιστής αιχμάλωτος τον Ιούλιο του 1944

Οι κομμουνιστές ήταν αυτοί που κυρίως πραγματοποιούσαν ανταρτοπόλεμο. Εξάλλου, το Κομμουνιστικό Κόμμα διέθετε εμπειρία από τη δράση του κατά τον Ισπανικό Εμφύλιο. Στις 21 Αυγούστου του 1941, δολοφονήθηκε στο παρισινό μετρό κάποιος Γερμανός αξιωματικός, από έναν κομμουνιστή συνταγματάρχη. Αυτή ήταν και η πρώτη απροκάλυπτη πράξη βίας της αντίστασης.[13][31]

Ιδρύθηκε η οργάνωση Francs-Tireurs et Partisans (FTP), που λειτουργούσε ως το ένοπλο τμήμα του Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο αρχικά ήταν σχετικά αδύναμο. Στους κόλπους της οργάνωσης γίνονταν δεκτοί και μη κομμουνιστές, αλλά η ηγεσία παρέμενε σε μέλη του κόμματος.[32] Σημαντικό παρακλάδι της FTP ήταν η Francs-tireurs et partisans – main-d'œuvre immigrée (FTP-MOI), που απαρτιζόταν κυρίως από ξένους αντιστασιακούς. Με την πάροδο του χρόνου, η δύναμη της FTP αυξανόταν ραγδαία και μέχρι το 1944 αριθμούσε 100.000 μέλη.[33] Λίγο πριν την απελευθέρωση της Γαλλίας, το 1944, τα μέλη της έλεγχαν μεγάλες περιοχές της χώρας. Πολλοί κομμουνιστές τάσσονταν υπέρ μιας επανάστασης μετά το τέλος του πολέμου,[34] αλλά ο Στάλιν ζήτησε συνεργασία με τους Συμμάχους.[εκκρεμεί παραπομπή]

Μεταπολεμικά, το Κομμουνιστικό Κόμμα αυτοπροβλήθηκε ως το κόμμα, χιλιάδες περισσότερα μέλη του οποίου εκτελέστηκαν απ΄ τους Γερμανούς.[35][ii] Αυτό όμως δεν ισχύει καθώς, από τους 30.000 Γάλλους που εκτελέστηκαν στη διάρκεια της κατοχής, μόλις μερικές χιλιάδες ανήκαν στο κόμμα.[36]

Σοσιαλιστές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Μάρτιο του 1941 ιδρύθηκε στη Νιμ η οργάνωση Επιτροπή Σοσιαλιστικής Δράσης (Commité d'action socialiste, από σοσιαλιστές πολιτικούς. Tον Ιανουάριο του ίδιου έτους, ιδρύθηκε μια παρόμοια οργάνωση στο διαμέρισμα Νορ-Πα ντε Καλαί. Στις τάξεις αυτών των οργανώσεων περιλαμβάνονταν πολλές εξέχουσες προσωπικότητες της εγχώριας πολιτικής σκηνής, όπως οι μετέπειτα πρωθυπουργοί Λεόν Μπλουμ και ο Γκι Μολέ.

Εβραίοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Από το καθεστώς του Βισύ θεσπίστηκαν νόμοι κατά των Εβραίων, οι οποίοι κατά συνέπεια συνελήφθησαν, φυλακίστηκαν και στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ως εκ τούτου, η συμμετοχή Εβραίων στη αντίσταση ήταν έντονη.

Από το 1942 μέχρι την απελευθέρωση της χώρας δρούσε ο Εβραϊκός Στρατός (Armée Juive), μία Σιωνιστική οργάνωση, ένοπλης αντίστασης. Το 1943, πολλά μέλη του προσκοπικού εβραϊκού οργανισμού (Eclaireuses et Eclaireurs israélites de France) σχημάτισαν ένοπλες ομάδες.[37] Το 1944, οι δυο αυτές οργανώσεις ενώθηκαν για να σχηματίσουν την Εβραϊκή Οργάνωση Μάχης (Organisation Juive de Combat), η οποία μέχρι το καλοκαίρι του ίδιου έτους αριθμούσε 400 μέλη.[37] Στα νότια, ενεργούσε η οργάνωση Προσπάθεια Αρωγής των Παιδιών (Œuvre de secours aux enfants), η οποία προσέφερε σημαντικό έργο, καθώς έσωσε τη ζωή 7.000 με 9.000 Εβραίων παιδιών.[38] Τα φυγάδευαν σε ουδέτερες χώρες είτε τα στέγαζαν σε ορφανοτροφεία, μοναστήρια και σχολεία.[38]

Υποστηρικτές του καθεστώτος Βισύ

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μια ιδιαίτερη κατηγορία αντιστασιακών ήταν εκείνη των λεγόμενων vichysto-résistant, δηλαδή όσων αρχικά υποστήριξαν το καθεστώς Βισύ, αλλά εν συνεχεία εντάχθηκαν στην Αντίσταση.

Οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές της φιλογερμανικής κυβέρνησης ανήκαν σε ακροδεξιές οργανώσεις, όπως η Καγκούλ (La Cagoule), η Action Française και η Croix-de-Feu. Οργανώσεις σαν κι αυτές, παρ' όλες τις ιδεολογικές μικροδιαφορές τους, διακατέχονταν από αντι-κοινοβουλευτισμό.[39] κι έτσι δέχτηκαν με ενθουσιασμό το καθεστώς Βισύ. Σύμφωνα με τον Σαρλ Μωρά, ιδρυτή της Action Française, η πτώση της δημοκρατίας ήταν "θεία έκπληξη".[40]

Αργότερα, όμως, ο πατριωτισμός υπερίσχυσε και έτσι πολλοί δημιούργησαν αντιστασιακές ομάδες κατά των Ναζί. Τα κατασκοπευτικά δίκτυα Klan και Alliance, ιδρύθηκαν από μέλη των Croix-de-Feu και La Cagoule, αντίστοιχα. Ο Ντανιέλ Κορντιέ, μέλος της Action Française, έγινε γραμματέας του Ζαν Μουλέν, ενώ οι οργανώσεις Combat και Liberté ιδρύθηκαν επίσης από πρώην υποστηρικτές της κυβέρνησης Βισύ. Ο συνταγματάρχης Γκρουσάρ, μέλος των μυστικών υπηρεσίων του νέου καθεστώτος, ίδρυσε το δίκτυο Gilbert.

Η επαφή με άλλους αντιστασιακούς, οδήγησε πολλούς στην αλλαγή πολιτικών απόψεων. Ο Φρανσουά Μιτεράν μετακινήθηκε προς την αριστερά, συμμετέχοντας στην Αντίσταση, ενώ ο συντηρητικός στρατιωτικός Ανρί Φρενέ, υιοθέτησε σοσιαλιστικές ιδέες.[41]

Γυναίκες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Νικόλ Μινέ, σημαντική μορφή της Γαλλικής Αντίστασης

Ήδη μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι διαφορές στην αντιμετώπιση ανδρών και γυναικών είχαν μειωθεί αρκετά, παρ' ότι υπήρχαν ακόμη ανισότητες.[42] Κατά την κατοχή, το καθεστώς Βισύ και ο ίδιος ο Πεταίν, υπονόμευσαν σημαντικά το φεμινιστικό κίνημα.[43]

Σε γενικές γραμμές, οι αντιστασιακές ομάδες σπάνια δέχονταν γυναίκες ως μέλη. Επομένως, οι γυναίκες ήταν πολύ λιγότερες από τους άνδρες: αντιπροσώπευαν το 11% μελών κινημάτων και οργανώσεων.[44] Όσες μάλιστα συμμετείχαν, περιορίζονταν σε υποδεέστερους ρόλους.[45]

Η Λουσί Ωμπράκ, εκ των ιδρυτικών μελών της σημαντικής οργάνωσης Libération-Sud, δεν είχε κάποια συγκεκριμένη θέση στην οργάνωση. Η Ελέν Βιανέ, σύζυγος του ιδρυτή της παράνομης εφημερίδας Défense de la France, δεν εξέφραζε τις απόψεις της στα θέματα της εφημερίδας.[46] Η Μαρί-Μαντλέν Φουρκάντ, επικεφαλής του κατασκοπευτικού δικτύου Alliance, ήταν η μόνη γυναίκα αντιστασιακή αρχηγός,[47] ενώ η Λωρ Ντιμπόλντ, γραμματέας του Ζαν Μουλέν, ήταν μια από τις λίγες γυναίκες που τιμήθηκε με το μετάλλιο του Τάγματος της Απελευθέρωσης. Στη μεταπολεμική κυβέρνηση της Γαλλίας, καμία γυναίκα δε χρίστηκε υπουργός.[48]

Ξένοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πλάι στους Γάλλους έδρασαν και ξένοι αντάρτες, Ευρωπαίοι και μη. Σημαντικά παραδείγματα ξένων αντιστασιακών είναι ο Ισπανός Αντόνιο Τέγιεθ, ο Ελληνοβρετανός Τζωρτζ Ροδοκανάκης και ο Γεωργιανός Ντιμίτρι Αμιλαχβάρι.[iii] Επιπρόσθετα, πολλοί ξένοι πράκτορες, Αμερικανοί και Βρετανοί κατά κόρον, δρούσαν στα κατεχόμενα εδάφη, συνεργαζόμενοι συχνά με τους Γάλλους.

Ισπανοί

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά το τέλος του Ισπανικού Εμφυλίου το 1939 και την επικράτηση του Φράνκο, περίπου 500.000 Ισπανοί Δημοκρατικοί διέφυγαν στη Γαλλία, ώστε να αποφύγουν τη φυλακή ή την εκτέλεση.[49] Μετά την συνθηκολόγηση του Πεταίν, οι περισσότεροι εξ αυτών επαναπατρίστηκαν, αλλά 120.000 με 150.000 παρέμειναν στη Γαλλία.[50] Αυτά τα άτομα ήταν πολιτικοί κρατούμενοι και περιορίστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης βόρεια των Πυρηναίων. Πολλοί από αυτούς κατάφεραν να δραπετεύσουν και να συμμετάσχουν στη γαλλική αντίσταση ή να σχηματίσουν τις δικές τους ομάδες. Τον Απρίλιο του 1942 δημιούργησαν έναν ένοπλο οργανισμό ονόματι Ισπανική Ομάδα Ανταρτοπόλεμου (Agrupación de Guerrilleros Españoles), που μέχρι τον Ιούλιο του 1944 αριθμούσε 3.400 μέλη.[50] Μετά την απελευθέρωση των γαλλικών εδαφών, οι Ισπανοί αντιστασιακοί έστρεψαν το βλέμμα τους, στην ανατροπή του Φράνκο.

Γερμανοί και Αυστριακοί

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Από την άνοιξη του 1943, συμμετείχαν Γερμανοί και Αυστριακοί αντιφασίστες. Η πλειονότητα αυτών μάλιστα είχε πολεμήσει τα φασιστικά στρατεύματα του Φράνκο κατά τον Ισπανικό Εμφύλιο. Ηγέτης τους ήταν ο κομμουνιστής Όττο Κύνε, τέως μέλος του Ράιχσταγκ. Πολέμησε ανοιχτά τους Ναζί, με σημαντικές νίκες στο νομό Λοζέρ τον Απρίλιο του 1944[iv] και μια ενέδρα στα Waffen-SS στις αρχές Ιουνίου του επόμενου χρόνου. Ο Κύνε συμμετείχε σημαντικά και στην εκδίωξη των γερμανικών δυνάμεων από τη Γαλλία, μετά την απόβαση της Νορμανδίας.

Βρετανοί και Αμερικανοί πράκτορες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Γάλλοι αντιστασιακοί με πράκτορες της SOE (τρίτος και τέταρτος από αριστερά)

Ήδη από το 1940 ιδρύθηκε από τους Τσώρτσιλ και Ντάλτον, η οργάνωση Επιχειρήσεις Ειδικών Αποστολών (SOE) (Special Operations Executive ή SOE). Ήταν μια μυστική υπηρεσία, στόχοι της οποίας ήταν η πραγματοποίηση ανταρτοπόλεμου ενάντια στις δυνάμεις του Άξονα, καθώς και η υποστήριξη των αντιστασιακών κινημάτων στις κατεχόμενες δυνάμεις. Για τις επιχειρήσεις της οργάνωση αυτής στη Γαλλία, συμμετείχαν τόσο Γάλλοι, όσο και Βρετανοί πράκτορες. Έπεφταν με αλεξίπτωτα στα γαλλικά εδάφη και προσπαθούσαν να οργανώσουν τους ντόπιους αντιστασιακούς σε διάφορα θέματα, όπως σαμποτάζ και κατασκοπεία, ενώ αποστελλόταν και οπλισμός: μέχρι την απόβαση της Νορμανδίας είχαν παραληφθεί περίπου 4.000 τόνοι πολεμικού εξοπλισμού.[51] Ειδικά μετά την D-Day, η δράση της οργάνωσης εντάθηκε, καθώς 100 άνδρες και 6.000 τόνοι πυρομαχικών έφτασαν στα κατεχόμενα εδάφη.[51]

Ανάλογη δράση με την SOE είχε το αμερικανικό Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών (Office of Strategic Services ή OSS), μια οργάνωση με 13.000 περίπου υπαλλήλους.[52] Ιδρύθηκε το 1942 ως συντονιστικό όργανο κατασκοπευτικών δραστηριοτήτων, κατά κύριο λόγο για την απόκτηση πληροφοριών στρατιωτικής φύσεως. Οι ενέργειές της υπηρεσίας έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πραγματοποίηση της απόβασης συμμαχικών δυνάμεων στη νότια Γαλλία, στις 15 Αυγούστου 1944 (Επιχείρηση Δραγώνος).

Οι δυο παραπάνω υπηρεσίες δρούσαν στα πλαίσια της επιχείρησης Τζέντμπουργκ, η οποία είχε ως στόχο τη διεξαγωγή ανταρτοπόλεμου και σαμποτάζ, κατά των Γερμανών, στη Γαλλία, το Βέλγιο και την Ολλανδία. Στην επιχείρηση αυτή συμμετείχε και ο Ντε Γκωλ.

Άλλοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα τέλη του 1939, ο Πολωνός στρατηγός Βλάντισλαβ Σικόρσκι ίδρυσε ένα πολωνικό στράτευμα στη διάθεση των Συμμάχων. Όσοι από τους στρατιώτες δεν κατάφεραν να διαφύγουν στη Βρετανία πήραν μέρος στη Γαλλική Αντίσταση.

Αρκετοί Λουξεμβουργιανοί συμμετείχαν στις αντιστασιακές ομάδες, ιδιαίτερα στη Λυών, την Γκρενόμπλ και στις Αρδέννες. Πολλοί από αυτούς σκοτώθηκαν, ενώ άλλοι έγιναν υψηλόβαθμα στελέχη της Αντίστασης.

Στις αρχές του 1943, Ιταλοί σοσιαλιστές και κομμουνιστές άρχισαν την ενεργή τους συμμετοχή στην αντίσταση.

Κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930, πολλοί Ούγγροι είχαν μεταναστεύσει στη Γαλλία. Μεγάλο ποσοστό αυτών εντάχθηκε στην αντίσταση, ενώ ήταν ιδίως ενεργοί στις περιοχές της Λυών, της Μασσαλίας, της Τουλούζης και της Γκρενόμπλ.

Μνεία πρέπει επίσης να γίνει και στους Κατζούν,[v] οι οποίοι υπηρετούσαν στον αμερικανικό στρατό. Πολλοί από αυτούς παρίσταναν τους Γάλλους πολίτες, ώστε να να μεταφέρουν πληροφορίες στους Συμμάχους, από περιοχές της Γαλλίας.[εκκρεμεί παραπομπή] Επίσης δρούσαν στο Βέλγιο και τη Βόρεια Αφρική.

Δραστηριότητες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παράνομες εφημερίδες και βιβλία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η πρώτη ενέργεια ενέργεια πολλών αντιστασιακών ομάδων ήταν η τύπωση και κυκλοφορία παράνομων εφημερίδων. Στο Βορρά, κυκλοφορούσαν οι εφημερίδες Pantagruel, Libération-Nord και Défense de la France. Μόνο η τελευταία, τον Ιανουάριο του 1944, διένειμε 450.000 αντίτυπα.[53] Στις περιοχές του Νότου, η εφημερίδα Combat, η οποία προήλθε από τη συγχώνευση δύο άλλων, είχε κατά το 1944 κυκλοφορία 200.000 αντίτυπα.[54]

Εκτός από παράνομες εφημερίδες, οι αντιστασιακοί εκτύπωναν και βιβλία. Ιδρύθηκαν έτσι εκδοτικοί οίκοι, με σημαντικότερο παράδειγμα τον Les Éditions de Minuit, που εξέδωσε έργα των Μωριάκ, Ελυάρ και Αραγκόν, ενώ κυκλοφόρησε και το βιβλίο Το Φεγγάρι Έπεσε του Τζον Στάινμπεκ. Το μυθιστόρημα Le Silence de la mer, του Ζαν Μπρουλέρ, έγινε σύμβολο πνευματικής αντίστασης στον κατακτητή.[55]

Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι διάφορες αντιστασιακές ομάδες επεκτάθηκαν και σε άλλες δραστηριότητες, αλλά για πολλές από αυτές η δημοσίευση παράνομου υλικού παρέμενε η κυριότερη πρακτική, καθ' όλη τη διάρκεια της κατοχής.[56]

Κατασκοπεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ίσως η πιο ουσιώδης δραστηριότητα της Αντίστασης, ήταν η κατασκοπεία. Οι πράκτορες συγκέντρωναν πληροφορίες για τη δράση της Βέρμαχτ, τις παράκτιες οχυρώσεις και άλλα στρατιωτικά θέματα.

Τον Ιούλιο του 1940 ιδρύθηκε, μετά από εισήγηση του Ουίνστον Τσώρτσιλ, το Κεντρικό Γραφείο Πληροφόρησης και Δράσης (Bureau Central de Renseignements et d'Action), του οποίου κύριος σκοπός ήταν η ενημέρωση του Λονδίνου για τις κινήσεις των Γερμανών στο στενό της Μάγχης.[57] Η υπηρεσία βασιζόταν σε εθελοντές, οι οποίοι έπεφταν με αλεξίπτωτο στην κατεχόμενη Γαλλία.[58] Η υπηρεσία κατασκοπείας του κομμουνιστικού κόμματος είχε την κωδική ονομασία FANA.[59]

Εκτός από Γάλλους, στην κατασκοπεία συμμετείχαν ευρέως και Βρετανοί, και μάλιστα υπήρχε συναγωνισμός μεταξύ τους.[60]

Ένοπλη αντίσταση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σαμποτάζ

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αμερικανικό αεροπλάνο πίπτει εφόδια σε αντιστασιακούς

Αρχικά, οι αντιστασιακοί κατασκεύαζαν μόνοι τους τα εκρηκτικά για τις επιχειρήσεις δολιοφθοράς κατά των ναζιστικών δυνάμεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η δράση της χημικού Φρανς Μπλοκ-Σεραζέν: στο εργαστήριό της παρασκεύαζε εκρηκτικές ύλες και κυανιούχες κάψουλες, που έκαναν υποφερτό των πόνο των βασανιστηρίων.[61] Αργότερα, προτιμήθηκε η κλοπή εκρηκτικών από τους Γερμανούς, ενώ και βρετανικά αεροπλάνα έριχναν με αλεξίπτωτα, τόνους εκρηκτικών για τους αντάρτες.[62]

Η συνηθέστερες μορφές δολιοφθοράς ήταν η καταστροφή των σιδηροδρομικών γραμμών, η ανατίναξη γεφυριών και εργοστασίων. Αξιοσημείωτη είναι η συμμετοχή αρκετών εργαζομένων της SNCF στην Αντίσταση. Μετά την απόβαση στη Νορμανδία, το σαμποτάζ σιδηροδρόμων έγινε συχνότερο.[63] Απέβη μάλιστα σπουδαίας σημασίας καθώς δυσχέραινε τις κινήσεις των ναζί προς το μέτωπο, αλλά και τη μετέπειτα υποχώρησή τους.[63] Ίσως, το σημαντικότερο παράδειγμα σαμποτάζ, είναι η καταστροφή 300 τόνων ελαστικών, σε εργοστάσιο της κεντρικής Γαλλίας.[13]

Γενικά, οι δολιοφθορές προτιμήθηκαν από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς, που πιθανώς θα είχαν αθώα θύματα και ανεπιθύμητες καταστροφές περιουσιών.[64]

Ανταρτοπόλεμος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανταρτοπόλεμος πραγματοποιούνταν κατά κύριο λόγο από τους κομμουνιστές. Οι ένοπλοι αντιστασιακοί έστηναν ενέδρες στα γερμανικά στρατεύματα ή απήγαγαν και δολοφονούσαν αξιωματικούς.[65] Δε χάριζαν τη ζωή σε όσους Γερμανούς παραδίνονταν, ενώ πολλές φορές ακρωτηρίαζαν τα πτώματα.[65]

Το 1942, οι Σύμμαχοι απέτυχαν να ανοίξουν νέο μέτωπο στη Δύση. Ένα νέο κύμα κομμουνιστικού ανταρτοπόλεμου ξέσπασε, με στόχο την απασχόληση επιπλέον γερμανικών δυνάμεων, ώστε τελικά να ανακουφιστεί η Σοβιετική Ένωση, στο Ανατολικό Μέτωπο.[66] Από τον Ιούλιο του 1943, ο ανταρτοπόλεμος στη πόλη του Παρισιού οργανώθηκε καλύτερα.

Η θρυλική ομάδα Μανουτσιάν αποτελούνταν από 23 άτομα, όλα μέλη της FTP-MOI. Η ομάδα αυτή, υπό την αρχηγία του Αρμένη Μισσάκ Μανουτσιάν (από τον οποίο και πήρε το όνομά της),[30] αποτελούσε την "καρδιά" της Αντίστασης στο Παρίσι.[30] Έγινε γνωστή για την διεκπεραίωση σπουδαίων χτυπημάτων στους Ναζί, όπως την ανατίναξη εργοστασίων και τη δολοφονία Γερμανών στρατιωτών.[30] Όταν το 1944 τα μέλη της συνελήφθησαν, ξεκίνησε μια προπαγανδιστική εκστρατεία εκ μέρους του καθεστώτος Βισύ. Η εκστρατεία αυτή έφτασε στο απόγειό της με τη δημοσίευση της λεγόμενης Κόκκινης Αφίσας (Affiche Rouge): τονιζόταν η εβραϊκή καταγωγή και κομμουνιστική ιδεολογία πολλών μελών της ομάδας, ώστε να παρουσιαστεί η Αντίσταση ως μη γαλλική υπόθεση.[67] Τελικά, τα μέλη της ομάδας Μανουτσιάν εκτελέστηκαν στις 21 Φεβρουαρίου του ίδιου χρόνου.

Δυσκολίες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Προφανώς, οι Γάλλοι αντιστασιακοί αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα στον αγώνα τους κατά των Γερμανών. Τα δύο κυριότερα, ωστόσο, ήταν οι ελλείψεις σε τρόφιμα και μεταφορικά μέσα.

Οι κατοχικές δυνάμεις είχαν κατάσχει μεγάλο ποσοστό της γαλλικής παραγωγής τροφίμων, κάτι που δημιουργούσα πρόβλημα, όχι μόνο στους αντάρτες, αλλά και εν γένει στον άμαχο πληθυσμό. Τα τρόφιμα διανέμονταν στο λαό σε συσσίτια, ενώ οι περιοχές όπου η έλλειψη ήταν μικρότερη, συνήθως στην ύπαιθρο, είχαν μετασχηματιστεί σε κέντρα μαύρων αγορών.[65] Οι Βρετανοί προμήθευαν τους Γάλλους με όπλα και χρήματα, αλλά όχι με εδώδιμα.[65]

Η πώληση βενζίνης στους πολίτες απαγορευόταν και τα περισσότερα οχήματα είχαν κατασχεθεί.[65] Έτσι, οι αντάρτες μετακινούνταν με ποδήλατα, αλλά υπήρχαν και ορισμένοι που κατάφεραν να κρύψουν κάποια παλιά αυτοκίνητα.[65]

Αντιμετώπιση από τους Ναζί

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αντιστασιακοί αιχμάλωτοι, τον Ιούλιο του 1944

Οι Ναζί αποκαλούσαν τους Γάλλους αντιστασιακούς "τρομοκράτες".[65] Όταν κάποιος αντιστασιακός συλλαμβάνονταν, συνήθως στελνόταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως το Νατζβάιλερ-Στρούτχοφ. Υπολογίζεται πως, μέχρι τον Ιούνιο του 1944, 56.000 αντιστασιακοί στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, από τους οποίους οι μισοί δεν επιβίωσαν.[65] Σύμφωνα με τη Σύμβαση Γενεύης του 1929, οι συλληφθέντες Γάλλοι αντιστασιακοί δεν αποτελούσαν αιχμάλωτους πολέμου και άρα δεν αντιμετωπίζονταν ως τέτοιοι.[65]

Ο ίδιος ο Χίτλερ είχε δώσει εντολή στους στρατιώτες του να φέρονται φιλικά στον γαλλικό πληθυσμό.[65] Εντούτοις, τα αντίποινα για τη δράση των αντιστασιακών στρέφονταν, με αυξανόμενη αγριότητα, κατά των άμαχων πολιτών.[65] Σημαντικότερα παραδείγματα της βιαιότητας αυτής είναι οι σφαγές στις μικρές πόλεις Βασιέ-εν-Βερκόρ και Οραντούρ-σουρ-Γκλαν. Στην πρώτη περίπτωση εκτελέστηκαν από τη Βέρμαχτ πάνω από 200 κάτοικοι,[68] ενώ στη δεύτερη, ολόκληρη η πόλη καταστράφηκε και 642 κάτοικοί της σφαγιάσθηκαν από τα Waffen-SS.[65]

Κληρονομιά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μύθος ή όχι;

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Βετεράνοι της Αντίστασης, σε ετήσια τελετή εορτασμού

Μετά την απελευθέρωση της χώρας και το τέλος του πολέμου, συζητήθηκαν ιδιαιτέρως πολλές πτυχές της Αντίστασης, όπως το μέγεθός της, η αποδοχή της από το λαό και άλλα. Ο Γάλλος ιστορικός Ανρί Ρουσσώ, ειδικός σε θέματα αυτής της περιόδου, έχει χρησιμοποιήσει τον όρο syndrome Vichy (σύνδρομο Βισύ).[69]

Στα χρόνια που ακολούθησαν επικράτησε ένα είδος συλλογικής μνήμης της Αντίστασης, γνωστή ως résistancialisme. Ειδικά μετά την επιστροφή του Ντε Γκωλ στην εξουσία, το 1958, έγιναν προσπάθειες να παρουσιαστεί μια σθεναρή Γαλλία, αντίθετη στους Ναζί και το καθεστώς Βισύ.[70][71]

Πολλοί, ωστόσο, είναι και αυτοί που υποστηρίζουν ότι η Αντίσταση δεν υφίσταντο, όπως αργότερα προβλήθηκε. Τέως υποστηρικτές του καθεστώτος Βισύ χρησιμοποίησαν φράσεις όπως la mythe de la Résistance (ο μύθος της Αντίστασης)[72] ή το γκωλικό καθεστώς είναι χτισμένο πάνω σε ένα θεμελιώδες ψέμα.[73] Ο μαρξιστής ιστορικός Έρικ Χόμπσμπομ υποστηρίζει, σ' ένα από τα βιβλία του:


Ο Ντε Γκωλ, για να ανοικοδομήσει τη Γαλλία, βασίστηκε σ' ένα μύθο: η αληθινή, αιώνια Γαλλία, ποτέ δεν αποδέχτηκε την ήττα.

Η αντίσταση ήταν μία μπλόφα[...][74]

Οι πρώτες αμφισβητήσεις της Αντίστασης, όπως ήταν επισήμως αποδεκτή, εμφανίστηκαν κατά τα γεγονότα του Μάη του '68.[75] Ειδικά κατά τη δεκαετία του 1980, η αντικειμενική ανασκόπηση της γαλλικής ιστορίας είχε γίνει εθνική εμμονή.[76]

Όπως και να 'χει, σε όλη τη χώρα υπάρχουν μνημεία προς τιμήν των αντιστασιακών, ενώ και οι βετεράνοι τιμήθηκαν από τις εκάστοτε κυβερνήσεις.

Στη σύγχρονη κουλτούρα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η αντίσταση κατά των Ναζί έχει εμπνεύσει πλήθος λογοτεχνών, κυρίως στη Γαλλία. Κύριο παράδειγμα αποτελεί το ποίημα του 1955 Strophes pour se souvenir, του Λουί Αραγκόν, προς τιμήν των μελών της ομάδας Μανουτσιάν. Αργότερα, το ποίημα αυτό μελοποιήθηκε από τον μουσικό της σανσόν, Λεό Φερρέ. Το 1943, ο Ζοζέφ Κεσσέλ, έγραψε το βιβλίο L'Armée des ombres, στο οποίο περιγράφει τα βιώματά του από την αντίσταση.

Επιπλέον, η γαλλική αντίσταση υπήρξε πηγή έμπνευσης και για πλήθος κινηματογραφικών ταινιών. Στα χρόνια αμέσως μετά τον πόλεμο, γυρίστηκαν πολλές γαλλικές ταινίες, που παρουσίαζαν το λαό εκτεταμένα συμμέτοχο στην αντίσταση.[77] Σημαντικά παραδείγματα της εποχής αυτής είναι οι ταινίες La Bataille du rail (1946) και Jéricho (1946).

Κατά τη δεκαετία του 1950, η γαλλική αντίσταση εμφανίζεται λιγότερο ιδανική,[78] σε ταινίες όπως η Le Passage du Rhin (1960), με πρωταγωνιστή τον Σαρλ Αζναβούρ.

Από το 1958, όταν και στην εξουσία ανέβηκε ο Σαρλ ντε Γκωλ, στις ταινίες επανήλθε το παλιό ηρωικό στυλ. Για παράδειγμα, η ταινία Paris brûle-t-il? (1966) προβάλλει το ρόλο της αντίστασης, σύμφωνα με τις πολιτικές απόψεις του Ντε Γκωλ.[79] Ταινίες, όπως η κωμική La Grande Vadrouille (1966), έφεραν το θέμα της αντίστασης στο ευρύ κοινό της χώρας.[80] Το 1969 γυρίστηκε η καταξιωμένη ταινία του Ζαν-Πιερ Μελβίλ L'Armee des ombres, βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Κεσσέλ.

Κατά τα επόμενα χρόνια, οι ταινίες πάνω στη γαλλική αντίσταση έγιναν πιο αντικειμενικές. Μερικά σημαντικά παραδείγματα τέτοιων δημιουργιών είναι το ντοκιμαντέρ Le chagrin et la pitié (1971) και οι ταινίες Lacombe Lucien (1974), Le Dernier Métro (1980 - βραβεύτηκε με 10 Σεζάρ) και Au revoir, les enfants (1987 - κέρδισε τον Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ Βενετίας).

Πολιτιστικές προσωπικότητες με συμμετοχή στην Αντίσταση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Χρονολόγιο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στους παρακάτω πίνακες αναφέρονται, κατά χρονιά, τα σπουδαιότερα επιτεύγματα τόσο της εγχώριας Αντίστασης, όσο και της Ελεύθερης Γαλλίας. Επίσης, αναγράφονται και άλλα σημαντικά γεγονότα, όπως ενέργειες των Συμμάχων, των Δυνάμεων του Άξονα και της κυβέρνησης Βισύ, τα οποία επηρέασαν άμεσα ή έμμεσα τη δράση των μελών της Αντίστασης. Όπου δεν αναφέρεται ακριβής ημερομηνία, συμβαίνει γιατί δεν είναι γνωστή ή το γεγονός διήρκεσε περισσότερο από μία μέρα.

1940

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ημερομηνία Γεγονός
13 Μαΐου Οι Ναζιστικές δυνάμεις διαβαίνουν τον ποταμό Μεύση.
14 Ιουνίου Οι γερμανικές λεγεώνες παρελαύνουν στο Παρίσι.
16 Ιουνίου Ο Φιλίπ Πεταίν γίνεται πρωθυπουργός της Γαλλίας.
17 Ιουνίου Ο Σαρλ ντε Γκωλ διαφεύγει στο Λονδίνο. Ο Πεταίν χαρακτηρίζει, μέσω ραδιοφώνου, επιτακτική ανάγκη τη σύναψη συνθήκης με το Χίτλερ.
18 Ιουνίου Στον περίφημο λόγο του, μέσω του ραδιοφώνου του BBC, ο Ντε Γκωλ ζητά από τους Γάλλους να αντισταθούν στον εχθρό. Η ομιλία αυτή, παρότι δεν ακούστηκε από πολλούς, θεωρείται ευρέως η απαρχή της Γαλλικής Αντίστασης.
22 Ιουνίου Υπογράφεται η συνθήκη Γερμανίας-Γαλλίας. Ο Πεταίν απεθύνεται στο γαλλικό λαό, μέσω του ραδιοφώνου.
24 Ιουνίου Ο Ντε Γκωλ καταγγέλλει την ανακωχή με τους Γερμανούς και πάλι μέσω ραδιοφωνικής εκπομπής στο BBC.
25 Ιουνίου Ο Πεταίν, σε ακόμη μία ραδιοφωνική του ομιλία, δικαιολογεί τη συνθήκη.
28 Ιουνίου Οι Βρετανοί αναγνωρίζουν τον Ντε Γκωλ ως αρχηγό της Γαλλικής Αντίστασης.
1 Ιουλίου Εγκαθιδρύεται στο Βισύ η ομώνυμη κυβέρνηση, υπό τον Πεταίν.
17 Ιουλίου Αποστέλλεται στη Γαλλία ο Ζακ Μανσιόν, ο πρώτος πράκτορας από πολλούς πράκτορες της Ελεύθερης Γαλλίας.
27 Ιουλίου Ο Πεταίν και ο Βεϋγκάν συνυπογράφουν διάταγμα, το οποίο καταδικάζει όλα τα μέλη της Ελεύθερης Γαλλίας σε θάνατο.
Αύγουστος Αρχίζει η κυκλοφορία της πρώτης παράνομης εφημερίδας της Αντίστασης (Conseils à l'occupé), στο Παρίσι.
Οκτώβριος Ιδρύονται οι παράνομες εφημερίδες Pantagruel, Université Libre και Arc.
Νοέμβριος Ιδρύεται στη Λυών η οργάνωση France Liberté.
11 Νοεμβρίου Πραγματοποιείται στα Ηλύσια Πεδία του Παρισιού, διαδήλωση φοιτητών. Καταπνίγεται με τη βία.
12 Νοεμβρίου Όλες οι γαλλικές αποικίες στην Κεντρική Αφρική[vi] τάσσονται υπέρ της Ελεύθερης Γαλλίας.
1 Δεκεμβρίου Κυκλοφορεί το πρώτο φύλλο της παράνομης εφημερίδας Libération-Nord.
15 Δεκεμβρίου Κυκλοφορεί το πρώτο τεύχος της παράνομης εφημερίδας Résistances. Εκδιδόταν από την Groupe du musée de l'Homme, μια οργάνωση που σχηματίστηκε από Παρισινούς ακαδημαϊκούς.

1941

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ημερομηνία Γεγονός
Μάρτιος Σχηματίζεται στην πόλη της Νιμ η Επιτροπή Σοσιαλιστικής Δράσης (Comité d'action socialiste).
15 Μαΐου Ιδρύεται από ηγετικά μέλη του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, το κίνημα Front national.
26 Μαΐου Ξεκινά απεργία μεταλλωρύχων στο Βορρά και στο διαμέρισμα Πα-ντε-Καλαί.
Ιούλιος Ξεκινά η κυκλοφορία της παράνομης εφημερίδας Libération-Sud.
14 Ιουλίου Απαρχή της κυκλοφορίας της παράνομης εφημερίδας Défense de la France, στη βόρεια Γαλλία.
21 Αυγούστου Πυροβολείται στο Μετρό του Παρισιού κάποιος Γερμανός αξιωματικός, από τον κομμουνιστή συνταγματάρχη Φαμπιέν. Η δολοφονία τούτη αποτέλεσε την πρώτη πράξη βίας της Αντίστασης.
24 Αυγούστου Η κυβέρνηση του Βισύ επιβάλλει αντι-τρομοκρατικούς νόμους, η παράβαση των οποίων τιμωρούνταν με θάνατο, ώστε να αντιμετωπίσει τους αντιστασιακούς.
8 Οκτωβρίου Ιδρύεται το Κεντρικό Γραφείο Πληροφόρησης και Δράσης (Bureau Central de Renseignements et d'Action). Κύριος σκοπός του ήταν η ενημέρωση των Βρετανών για τις κινήσεις των γερμανικών στρατευμάτων.
20 Οκτωβρίου Ο Ζαν Μουλέν φτάνει στο Λονδίνο, μέσω Ισπανίας. Δολοφονείται στη Ναντ, ο Αντισυνταγματάρχης Καρλ Χολτς.
22 Οκτωβρίου Οι Γερμανοί εκτελούν 48 αιχμάλωτους αντιστασιακούς στη Ναντ, το Μον Βαλεριέν και το Σατομπριάν.
24 Οκτωβρίου Εκτελούνται έξω από το Μπορντώ 50 αιχμάλωτοι αντάρτες.
15 Σεπτεμβρίου Γάλλοι παρτιζάνοι επιτίθενται σε Γερμανούς στρατιώτες, στο Παρίσι.
1 Νοεμβρίου Ιδρύεται στην Γκρενόμπλ η αντιστασιακή οργάνωση Combat, από τον Ανρί Φρενέ, πρώην υποστηρικτή τους καθεστώτος Βισύ.
Δεκέμβριος Η οργάνωση France Liberté μετονομάζεται σε Franc-Tireur.
8 Δεκεμβρίου Η Ελεύθερη Γαλλία κηρύσσει τον πόλεμο στην Ιαπωνία.

1942

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ημερομηνία Γεγονός
1 Ιανουαρίου Ο Ζαν Μουλέν πέφτει με αλεξίπτωτο στα κατεχόμενα εδάφη, με εντολή από τους Γάλλους ηγέτες να οργανώσει την Αντίσταση.
Φεβρουάριος Ο παράνομος εκδοτικός οίκος Les Éditions de Minuit εκδίδει το μυθιστόρημα Le Silence de la mer, του αντιστασιακού Ζαν Μπρουλέρ.
23 Φεβρουαρίου Εκτελούνται επτά μέλη της οργάνωσης Groupe du musée de l'Homme.
Απρίλιος Ο σοσιαλιστής Κριστιάν Πινώ μεταφέρει στους Γάλλους αντιστασιακούς το πρώτο μήνυμα του Ντε Γκωλ, για ενότητα.
15 Απριλίου Πραγματοποιείται επίθεση στα γερμανικά αρχηγεία στην πόλη Αρράς, στη βόρεια Γαλλία.
1 Μαΐου Πραγματοποιούνται διαδηλώσεις σε διάφορες πόλεις του Νότου.
14 Ιουλίου Η αναταραχή των διαδηλώσεων εξαπλώνεται και σ' άλλες νότιες πόλεις.

1943

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ημερομηνία Γεγονός
Ιανουάριος Οι οργανώσεις Combat, Franc-Tireur και Libération-Sud ενώνονται, σχηματίζοντας την Mouvements Unis de la Résistance.
8 Ιανουαρίου Το Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας αναγνωρίζει τον Ντε Γκωλ, ως αρχηγό της Αντίστασης.
23 Ιανουαρίου Συναντώνται για πρώτη φορά, στο Μαρόκο, οι Ντε Γκωλ και Ζιρώ.
26 Ιανουαρίου Ιδρύεται η οργάνωση Mouvements Unis de la Résistance.
31 Ιανουαρίου Ιδρύεται ο στρατιωτική οργάνωση Organisation de résistance de l'armée.
27 Μαΐου Η πρώτη συνάντηση των κυριοτέρων αντιστασιακών οργανώσεων, υπό την προεδρία του Ζαν Μουλέν, αναγνωρίζει τον Σαρλ ντε Γκωλ ως ηγέτη της Αντίστασης.
31 Μαΐου Πεθαίνει σε φυλακές ενός προαστίου του Παρισιού, η Μπερτύ Αλμπρέκτ. Αποτελεί μία από τις έξι γυναίκες που τιμήθηκαν με το Τάγμα της Απελευθέρωσης.
3 Ιουνίου Αντιστασιακοί καταστρέφουν 300 τόνους ελαστικών σε εργοστάσιο στην πόλη Κλερμόν-Φεράν, της κεντρικής Γαλλίας. Σχηματίζεται το Εθνικό Συμβούλιο Αντίστασης (Conseil National de la Résistance) από τον Ζαν Μουλέν.
21 Ιουνίου Ο Ζαν Μουλέν και άλλα οκτώ μέλη της Αντίστασης συλλαμβάνονται μετά από προδοσία, σε προάστιο της Λυών.
3 Ιουνίου Ιδρύεται το Εθνικό Συμβούλιο Αντίστασης (Conseil National de la Résistance), στο οποίο προέδρευαν από κοινού ο Ντε Γκωλ και ο Ζιρώ.
8 Ιουλίου Πεθαίνει ο Ζαν Μουλέν, σε τρένο προς τη Γερμανία. Είχαν προηγηθεί φοβερά βασανιστήρια εις βάρος του.
26 Αυγούστου Οι Τρεις Μεγάλοι (Φραγκλίνος Ρούζβελτ, Ουίνστον Τσώρτσιλ και Ιωσήφ Στάλιν) αναγνωρίζουν επισήμως το Εθνικό Συμβούλιο Αντίστασης.
9 Σεπτεμβρίου Πραγματοποιείται εξέγερση στην Κορσική.
19 Σεπτεμβρίου Αντιστασιακοί συγκρούονται ανοιχτά με ναζιστικές δυνάμεις, στο χωριό Μπερνέξ της νοτιοανατολικής Γαλλίας.
4 Σεπτεμβρίου Το νησί της Κορσικής απελευθερώνεται από το γερμανικό ζυγό.
9 Νοεμβρίου Ο Ζιρώ παραιτείται από την προεδρία του Εθνικού Συμβουλίου Αντίστασης και έτσι ο Ντε Γκωλ μένει μόνος στην ηγεσία.
29 Δεκεμβρίου Η οργανώσεις Armée secrète και Francs-Tireurs et Partisans συμφωνούν για συνεργασία.

1944

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ημερομηνία Γεγονός
5 Φεβροαυαρίου Σχηματίζονται, μετά από διάταγμα του Εθνικού Συμβουλίου Αντίστασης, οι Γαλλικές Δυνάμεις Εσωτερικού ή ΓΔΕ (Forces Françaises de l'Intérieur).
21 Φεβρουαρίου Όλα τα μέλη της ομάδας Μανουτσιάν (εκτός μιας γυναίκας) τυφεκίζονται στο Μον Βαλεριέν.
27 Μαρτίου Ο Σαρλ ντε Γκωλ ανακοινώνει ότι μετά την απελευθέρωση της Γαλλίας θα οργανωθούν περιφερειακές εκλογές, ενώ θα σχηματιστεί Εθνική Συνταγματική Εθνοσυνέλευση.
8 Απριλίου Ο Ανρί Ζιρώ αποσύρεται τελείως από την Ελεύθερη Γαλλία.
21 Απριλίου Οι γυναίκες αποκτούν δικαίωμα ψήφου στις εκλογές που διακήρυξε ο Ντε Γκωλ.
1 Μαΐου Οι παρτιζάνοι επικεντρώνονται στο σαμποτάζ τρένων.
10 Μαΐου Η Όλγα Μπάνσιτς, Εβραία Ρουμάνα και η μόνη γυναίκα μέλος της ομάδας Μανουτσιάν, αποκεφαλίζεται στη Στουτγκάρδη.
6 Ιουνίου Απόβαση στη Νορμανδία.
7 Ιουνίου Οι ΓΔΕ και άλλοι αντάρτες ξεκινούν επιθέσεις σε ολόκληρη τη γαλλική επικράτεια.
9 Ιουνίου Απάγεται από αντιστασιακούς, ο ταγματάρχης των Waffen-SS, Χέλμουτ Κέμπφε.
10 Ιουνίου Ένα τάγμα των Waffen-SS καταστρέφει την πόλη Οραντούρ-σουρ-Γκλαν και σφαγιάζει την πλειονότητα των κατοίκων της, ως αντίποινα για την απαγωγή του Χέλμουτ Κέμπφε. Ο τελευταίος φονεύεται από τους απαγωγείς του.
14 Ιουνίου Ο Ντε Γκωλ αποβιβάζεται σε μια μικρή πόλη της Νορμανδίας.
28 Ιουνίου Ο Φιλίπ Ανριώ, μέλος της κυβέρνησης του Βισύ, δολοφονείται από μέλη της Αντίστασης.
30 Ιουνίου Επτά Εβραίοι κρατούμενοι εκτελούνται στη Λυών, ως αντίποινα για τη δολοφονία του Ανριώ.
31 Ιουλίου Η 2η Μεραρχία Τεθωρακισμένων αποβιβάζεται στις νορμανδικές ακτές
16 Αυγούστου Καταλαμβάνονται τρία γερμανικά οχυρά στα σύνορα με την Ελβετία.
25 Αυγούστου Ο Στρατηγός Λεκλέρκ, αρχηγός της 2ης Μεραρχίας Τεθωρακισμένων, ελευθερώνει το Παρίσι.
26 Αυγούστου Ο Ντε Γκωλ μπαίνει πανηγυρικά στο Παρίσι.
28 Αυγούστου Απελευθερώνεται η Τουλούζη, η Μασσαλία και η Τουλόν.
3 Σεπτεμβρίου Απελευθερώνεται η Λυών.

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

i. ^ Οι Ναζί είχαν επιβάλει νέα ισοτιμία ανάμεσα στα δύο νομίσματα. Ένα φράγκο αντιστοιχούσε σε 20 μάρκα.[9]

ii. ^ Αυτοονομάστηκαν Le Parti des Fusillés, δηλαδή το κόμμα αυτών που πυροβολήθηκαν.

iii. ^ Αριστοκρατικής καταγωγής, αντισυνταγματάρχης της Λεγεώνας των Ξένων.

iv. ^ Στη μάχη αυτή, εξόντωσαν μια ολόκληρη μονάδα Feldgendarmerie.

v. ^ Γαλλόφωνη μειονότητα των ΗΠΑ, καταγόμενη από την Ακαδία. Σήμερα ζουν κυρίως στη Λουιζιάνα και το Τέξας.

vi. ^ Περιελάμβαναν τα εξής σημερινά κράτη: Καμερούν, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Τσαντ, Γκαμπόν και Δημοκρατία του Κονγκό.

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Pharand, σ. 169
  2. ↑ Kedward & Wood, σ. 30
  3. ↑ 3,0 3,1 Time-Life Παγκόσμια Ιστορία, σ. 48
  4. ↑ Time-Life Παγκόσμια Ιστορία, σσ. 48-49
  5. ↑ Time-Life Παγκόσμια Ιστορία, σ. 49
  6. ↑ Jackson, σ. 169
  7. ↑ Collins Weitz, σ. 442
  8. ↑ Hayward, σ. 131
  9. ↑ 9,0 9,1 Kedward & Wood, σ. 5
  10. ↑ McMillan, σ. 136
  11. ↑ McMillan, σ. 135
  12. ↑ 12,0 12,1 Jackson, σ. 31
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 13,7 World War II Database
  14. ↑ Marshall, σ. 44
  15. ↑ Jackson, σσ. 402-403
  16. ↑ Jackson, σσ. 406-407
  17. ↑ Jackson, σ. 414
  18. ↑ Jackson, σ. 416
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 BBC
  20. ↑ Time-Life Παγκόσμια Ιστορία, σ. 83
  21. ↑ 21,0 21,1 Jackson, σ. 577
  22. ↑ Laffont, σ. 339
  23. ↑ 23,0 23,1 Paxton, σ. 294
  24. ↑ Collins Weitz, σ. 10
  25. ↑ Jackson, σ. 408-410
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 26,4 26,5 Britannica Online Encyclopedia
  27. ↑ Time-Life Παγκόσμια Ιστορία, σ. 84
  28. ↑ Jackson, σ. 115
  29. ↑ Collins Weitz, σ. 62
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 www.marxists.com
  31. ↑ Jackson, σ. 423
  32. ↑ Marshall, σ. 40
  33. ↑ Marshall, σ. 41
  34. ↑ Marshall, σ. 42
  35. ↑ Collins Weitz, σ. 69
  36. ↑ Christofferson & Christofferson, σ. 156
  37. ↑ 37,0 37,1 Jackson, σ. 368
  38. ↑ 38,0 38,1 Jackson, σ. 370
  39. ↑ Jackson, σ. 71
  40. ↑ Jackson, σ. 140
  41. ↑ Jackson, σσ. 513-514
  42. ↑ Pollard, σ. 4
  43. ↑ Polard, σ. 6
  44. ↑ Jackson, σ. 490
  45. ↑ Collins Weitz, σ. 65
  46. ↑ Jackson, σ. 491
  47. ↑ Collins Weitz, σσ. 65-66
  48. ↑ Collins Weitz, σ. 66
  49. ↑ Jackson, σ. 105
  50. ↑ 50,0 50,1 Jackson, σ. 495
  51. ↑ 51,0 51,1 Foot, σσ. 223-223
  52. ↑ Dawidoff, Nicholas. The Catcher was a Spy: The Mysterious Life of Moe Berg. Νέα Υόρκη 1994. Vintage Books, σ. 240
  53. ↑ Jackson, σ. 480
  54. ↑ Collins Weitz, σ. 3
  55. ↑ Jackson, σ. 240
  56. ↑ Jackson, σ. 412
  57. ↑ Marshall, σ. 24
  58. ↑ Jackson, σ. 400
  59. ↑ Marshall, σ. 38
  60. ↑ Crowdy, σ. 12
  61. ↑ Crowdy, σ. 45
  62. ↑ Marshall, σ. 20
  63. ↑ 63,0 63,1 Christofferson & Christofferson, σ. 170
  64. ↑ Crowdy, σ. 40
  65. ↑ 65,00 65,01 65,02 65,03 65,04 65,05 65,06 65,07 65,08 65,09 65,10 65,11 «Scrapbookpages.com». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 2012. 
  66. ↑ Jackson, σ. 424
  67. ↑ Jackson, σ. 497
  68. ↑ Kedward & Wood, σ. 180
  69. ↑ Jackson, σ. 646
  70. ↑ Collins Weitz, σ. 305
  71. ↑ Jackson, σ. 603
  72. ↑ Laffont, σ. 1017
  73. ↑ Kedward & Wood, σ. 218
  74. ↑ Hobsbawm, Eric. The Age of Extremes: The Short Twentieth Century, 1914–1991. Penguin. 1994. ISBN 0-349-10671-1, σ. 222
  75. ↑ Jackson, σ. 613
  76. ↑ Jackson, σ. 614
  77. ↑ Jackson, σ. 604
  78. ↑ Hayward, σ. 194
  79. ↑ Laffont, σ. 1002
  80. ↑ Jackson, σσ. 604-605

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Γαλλική_Αντίσταση&oldid=10229058"