Piemuntais
Artéccol in dialàtt bulgnaiṡ
Al piemuntaiṡ l é na längua rumanza, ch'la s pré dîr derivè dal latén. L é la längua naturèl dal Piemånt e la s dscurêva sänza distinziån ed tótti äl categorî socièli. L'à na leteratûra di mondi récca, con tott i gèner leterèri pusébbil: romanz, teâter, povesî, giurnèl, documént uffizièl e vî acsé. Al só vocabulèri l'arà 40.000 parôl e sblisga. Al cunselli d'Euròpa e l'UNESCO i l'an arcgnossò cme langua ufiièl è l'é såtta a la proteziån d'la lèz regiunèl piemuntaisa 26/1990 e 37/1997.
A s pänsa ch'i sien bón ed dscårrer o capîr al piemuntais anch in 2,1 miglión ed cristiàn, mänter che almanch 500 - 600.000 i srénn bón ed lèzerl e d scrîverl.
Paîs indóvv ch'as dscårr piemuntais
[modifica | mudéfica la surzéia]Al piemuntais as dscårr, col so dialétt luchèl:
- int'äl pruvénzi 'd Turén, Cónni, Ast, Bièla e Verzèl;
- int'la pèrt pió a sîra d la provénzia 'd Nuvèra;
- in pruvénzia ed Lisàndria, int'i dintûren ed Turtånna (indovv as dscårr un quèl atais al lunbèrd e a l'emigliàn) e int'i pajîs såtta a Neuve (lîgur);
- int'un quèlch sît d'la Valdòsta.
La pruvénzia dal Verbàn-Cusio-Òssola e in di mondi d'la pruvénzia 'd Nuvèra as drôva un dialatt dal lunbèrd, mänter ch'int äl cmónni d'la pruvénzia 'd Cónni a la cunfénna con la Ligûria as dscårr al lîgur. E pô int'äl vâl däl pruvénzi ed Turén e d Cónni al piemuntais l'è druvè insamm al frànc-pruvenzèl (ed såura).
Insåmma, an s è brîsa bån ed dîr indovv la finéss la langua piemuntaisa e indovv al tâca al lunbèrd o al lîgur.
I dialétt
[modifica | mudéfica la surzéia]Anch's l'è bèli na langua unitèria, al piemuntais l'à di mondi ed fåurm divêrsi o 'd dialétt, a secånd ed cme al s ciâm. La bacajèda ed riferimänt l'è ciamè piemontèis comun (piemuntais ed tott), ch'al s bèsa såura al dialatt ed Turén e dî dintûren; l'è al pió druvè int'la leteratûra e l'è capé e bän druvè da tott quî ch'i dscårren in piemuntais. Par esänpi ónn ch'l à un banchatt a Verzèl al dscårr in verzlais con i cliént d'la so zitè mo al druvarà al piemontèis comun con ónn ed Cónni. As dîs in tott al Piemånt ch'al piemuntais genuén al sia stra sé e nå quall ch'as dscårr stra Susa, Turén (mo fagand atenziån parché ai én dî sît indovv al dialatt l'è contaminè da l itagliàn, cme Cher, Pinerôl e Salózz.
Una divisiån dal piemuntais la pré èser quassta qué:
- piemuntais ed sîra, o àut piemontèis, con i dialétt däl pruvénzi 'd Coni e 'd Turin (ai é anch al canavesàn);
- canavesàn, ch'al fåurma na categorî da par ló;
- piemuntais ed maténna, o bass piemontèis, con totti äli ètri pruvénzi.
Clasificaziån
[modifica | mudéfica la surzéia]La clasificaziån dal piemuntais la pré èser acsé:BR>
- languv indoeuropee
- languv rumànz
- languv rumànz ed sîra
- languv gâl-rumànz
- languv cisalpénni
- languv cisalpénni
- languv gâl-rumànz
- languv rumànz ed sîra
- languv rumànz
Côdiz ISO
[modifica | mudéfica la surzéia]- Côdiz ISO 639-3: PMS