układ

From Wiktionary, the free dictionary
Jump to navigation Jump to search
See also: úklad

Old Polish

[edit]

Etymology

[edit]

Deverbal from układać. First attested in 1412.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): (10th–15th CE) /ukɫaːt/
  • IPA(key): (15th CE) /ukɫɒt/

Noun

[edit]

układ m inan

  1. agreement, pact
    • 1882 [End of the fifteenth century], Emil Kałużniacki, editor, Kleinere altpolnische Texte aus Handschriften des XV. und des Anfangs des XVI. Jahrhunderts‎[1], page 287:
      Roszmnoszą wasz y poczwyerdzą wasz vklad moy sz wamy (firmabo pactum meum vobiscum Lev 26, 9)
      [Rozmnożę was i poćwierdzę w was układ moj z wami (firmabo pactum meum vobiscum Lev 26, 9)]
  2. (attested in Lesser Poland) law, bill
    • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎[2], Lesser Poland, page 1:
      Aby nyezgodny vczychnali a zgodny przespyecznoscz myeli, vkladi y prawa są przez rącze bosze vstawyony (propter hoc conditur constitutio seu statutum)
      [Aby niezgodni ucichnęli a zgodni przezpieczność mieli, układy i prawa są przez ręce boże ustawiony (propter hoc conditur constitutio seu statutum)]
  3. (attested in Greater Poland) statutory or customary norms of Polish origin, used mainly in the judiciary of the nobility and contrasted with other legal systems in force in former Poland
    • 1967 [1421], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 861, Kościan:
      Jaco ta cząscz.., ta mv (sc. Biernatowi) za slvsbą nye dana any ge lath wydzerzal podlug zemskyego vkladu
      [Jako ta część.., ta mu (sc. Biernatowi) za służbę nie dana ani je lat wydzierżal podług ziemskiego układu]
  4. (attested in Masovia) set of rules defining the relations between a lord and a peasant (primarily in Mazovia); obligations related to these relations
    • 1950 [1445], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 750, Warsaw:
      Jaco szą mne Anną pothwązala zaplaczicz szemskego vcladu za Nedzalka
      [Jako się mnie Anna podwiązała zapłacić ziemskiego układu za Niedziałka]
  5. rules determining relations between a lord and a publican
    • 1921 [1442], Kazimierz Tymieniecki, editor, Procesy twórcze formowania się społeczeństwa polskiego w wiekach średnich‎[3], page 249:
      Item nota, quia Johannes de Wyrzbowo tenetur solvere ius terrestre de taberna vlg. vklad karczemny et sepes orti sepire ad festum sancti Adalberti
      [Item nota, quia Johannes de Wyrzbowo tenetur solvere ius terrestre de taberna vlg. układ karczemny et sepes orti sepire ad festum sancti Adalberti]
  6. (attested in Greater Poland) antiquity periods provided for in property law, resulting in the acquisition or loss of a certain entitlement
    • 1959 [1412], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 685, Poznań:
      Jaco Potrassz Goleski ne obssilal rankoym Sandziwogewich mimo szemski vklad
      [Jako Piotrasz Gol[e]ski nie obsyłał rękojm Sędziwojewych mimo ziemski układ]
  7. rule
    • 1885-2024 [Fifteenth century], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎[4], volume IV, page 616:
      Quilibet Christianus debet subici Christo... propter rectitudinem, dla vkladv, naturalis rationis przyrodzonego rosumv, nam hoc naturalis ratio dictat, quod minor subicetur maiori
      [Quilibet Christianus debet subici Christo... propter rectitudinem, dla układu, naturalis rationis przyrodzonego rozumu, nam hoc naturalis ratio dictat, quod minor subicetur maiori]
  8. (attested in Greater Poland) malicious intent, hostile intent; deceit; ambush
    • 1977-1980 [c. 1470], urowska-Górowska Wanda, Kyas Vladimir, editors, Mamotrekty staropolskie‎[5], [6], [7], Lubin, page 114:
      Machinaciones vcladi aut vmysly (locuta ad eum oravit, ut malitiam Aman Agagitae et machinationes eius pessimas, quas excogitaverat contra Iudaeos, iuberat irritas fieri Esth 8, 3)
      [Machinaciones układy aut umysły (locuta ad eum oravit, ut malitiam Aman Agagitae et machinationes eius pessimas, quas excogitaverat contra Iudaeos, iuberat irritas fieri Esth 8, 3)]
[edit]
adjective
nouns
verbs

Descendants

[edit]
  • Polish: układ

References

[edit]
  • B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “układ”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

[edit]
Polish Wikipedia has an article on:
Wikipedia pl

Etymology

[edit]

Inherited from Old Polish układ. By surface analysis, deverbal from układać.

Pronunciation

[edit]
 
  • Audio 1:(file)
  • Audio 2:(file)
  • Audio 3:(file)
  • Rhymes: -ukwat
  • Syllabification: u‧kład

Noun

[edit]

układ m inan (diminutive układzik)

  1. arrangement, layout (manner of being arranged)
  2. arrangement, layout (placement of related things creating a whole)
  3. system (group of parts or mechanisms performing particular tasks within a whole)
  4. (physiology) system (set of body organs having a particular function)
  5. pact, treaty, agreement (understanding agreement between either two unaffiliated people or people who were previously hostile towards each other) [with o (+ locative) ‘about what’] [with między (+ instrumental) ‘between whom’] [with z (+ instrumental) ‘with whom’]
  6. agreement, pact (defined relation between two parties) [with z (+ instrumental) ‘with whom’]
  7. (dance) dance routine (group of determined dance moves)
  8. (meteorology) system (area of different pressure)
  9. (meteorology) system (set of rules governing how one measures something in the atmosphere)
  10. (obsolete) behavior, manner of being
  11. (obsolete) intention, aspiration, plan for the future
  12. (obsolete) reason (ability to draw conclusions, think)
  13. (obsolete) role model
    Synonyms: przykład, wzór
  14. (obsolete) habit, custom
    Synonym: zwyczaj
  15. (obsolete) order, request
    Synonym: zamówienie
  16. (obsolete, biology) classification (system used to order species into families, etc.)
  17. (obsolete, construction) bond, fixture
    Synonym: wiązanie

Declension

[edit]
Declension of układ
singular plural
nominative układ układy
genitive układu układów
dative układowi układom
accusative układ układy
instrumental układem układami
locative układzie układach
vocative układzie układy

Derived terms

[edit]
adjectives
nouns
particle
proverb
[edit]
adjective
adverbs
nouns
verbs

Trivia

[edit]

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), układ is one of the most used words in Polish, appearing 98 times in scientific texts, 36 times in news, 36 times in essays, 5 times in fiction, and 5 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 180 times, making it the 320th most common word in a corpus of 500,000 words.[1]

References

[edit]
  1. ^ Ida Kurcz (1990) “układ”, in Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej [Frequency dictionary of the Polish language] (in Polish), volume 2, Kraków, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, page 626

Further reading

[edit]
  • układ in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
  • układ in Polish dictionaries at PWN
  • Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “układ”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  • Aleksandra Wieczorek (24.10.2018) “UKŁAD”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
  • Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “układ”, in Słownik języka polskiego
  • Aleksander Zdanowicz (1861) “układ”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
  • J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1919), “układ”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 7, Warsaw, page 263
  • układ in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=układ&oldid=82383320"