Redaktado de Rigo

{{Geokesto | urbo
<!-- *** Kapo *** -->
| nomo                     = Rigo
| devena_nomo              =
| alia_nomo               = {{Lang-lv|Rīga}}
| alia_nomo1              =
| kategorio                 = urbo
<!-- *** Nomo *** -->
| etimologio                =
| oficiala_nomo            = Rīga
| moto                    =
| kromnomo                 =
<!-- *** Dosiero *** -->
| dosiero                    = Riga montage.jpg
| dosiero_grandeco           = 300px
| dosiero_priskribo          =
<!-- *** Simboloj *** -->
| flago                     = Rigas_Karogs.svg
| blazono                   = Greater Coat of Arms of Riga - for display.svg
<!-- *** Lando ktp. *** -->
| lando                     = Latvio
| lando_tipo                = Ŝtato
| lando_flago               = 1
| ŝtato                    =
| regiono                   =
| regiono_tipo              = [[Regionoj de Latvio|Regiono]]
| municipo                 = Rigo
| municipo_tipo            = [[municipoj de Latvio|Municipo]]
| rivero                   = [[Daŭgavo]]
| konstruaĵo               = [[Monumento de Libereco (Rigo)|Monumento de Libereco]]
| konstruaĵo_tipo          = Monumento
| montaro                   =
<!-- *** Situo *** -->
| situo                 = Rigo
| koordinatoj_ne_en_titolo     = true
| leviĝo                  =
| lat_d                    = 56
| lat_m                    = 56
| lat_s                    = 56
| lat_NS                   = N
| long_d                   = 24
| long_m                   = 06
| long_s                   = 23
| long_EW                  = E
| plej_alta                  =
| plej_alta_leviĝo        =
| plej_alta_lat_d            =
| plej_alta_long_d           =
| plej_malalta               =
| plej_malalta_leviĝo      =
| plej_malalta_lat_d             =
| plej_malalta_long_d            =
<!-- *** Dimensioj *** -->
| areo                     = 307.17
| areo_rondumo            = 2
| areo_urbo               =
| areo_metropolo          = 10132
<!-- *** Loĝantaro *** -->
| loĝantaro               = 706413
| loĝantaro_dato          = 2010
| loĝantaro_denseco       = auto
| loĝantaro_urbo          =
<!-- *** Historio & gvidantaro *** -->
| establita              =
| establita_tipo         =
| dato                     =
| urbestro =  {{#invoke:Wikidata|claim|P6|parameter=link}} 
<small>(ekde {{#invoke:Wikidata|claim|P6|qualifier=P580}})</small>
| ĉefulo                    =
| ĉefulo_tipo               =
| ĉefulo_partio              =
<!-- *** Kodoj *** -->
| horzono           = [[Orient-Eŭropa tempo|OET]] | utc_offset =+2
| horzono_DST       = [[Orient-Eŭropa tempo|OEST]] | utc_offset_DST =+3
| poŝtkodo              =
| areo_kodo                =
| areo_kodo_tipo           =
| kodo                     =
| kodo_tipo                =
| kodo1                    =
| kodo1_tipo               =
| kodo2                    =
| kodo2_tipo               =
<!-- *** UNESCO ktp. *** -->
<!-- *** Liberaj kampoj *** -->
| libera                    =
| libera_tipo               =
| libera1                   =
| libera1_tipo              =
| libera2                   =
| libera2_tipo              =
<!-- *** Mapoj *** -->
| mapo                  =
| mapo_priskribo        = Situo enkadre de Eŭropo
| mapo_lokumilo         = Eŭropo
| mapo1                      =
| mapo1_fono           =
| mapo1_priskribo              = Situo enkadre de Latvio
| mapo1_lokumilo              = Latvio
| mapo2                      =Riga4pushpin.svg
| mapo2_fono           =
| mapo2_priskribo              =
| mapo2_lokumilo              =
<!-- *** Retpaĝoj *** -->
| retpaĝo                  = [http://www.riga.lv www.riga.lv]
| commons                  = Riga
<!-- *** Notoj *** -->
| notoj                = {{mapligilo urbo|zomo=9}}
}}
[[Dosiero:Riga_silhouette.jpg|eta|Vidaĵo de la malnova kvartalo]]

'''Rigo''' ({{lang-lv|Rīga}}, {{lang-ru|Рига}}, {{lang-lt|Ryga}}, en multaj aliaj lingvoj: '''Riga''') estas ĉefurbo de [[Latvio]]. En [[2014]] Rigo kune kun la [[Svedujo|sveda]] urbo [[Umeå]] estis unu el la du [[Eŭropa Kultura Ĉefurbo|Eŭropaj Kulturaj Ĉefurboj]].

== Historio ==
Dum la jaro [[1199]] la Arĥiepiskopo el Bremeno sendis episkopon Alberto al [[Livonio]]. Alberto estis pli diplomato ol pastro kaj li ruze sukcesis venki la fortajn livoniajn gentojn ĉe la rivereto Rigo. Alberto sukcesis atingi, ke la [[Papo]] Innocento la 3-a en [[Romo]] eldonis specialan dokumenton, kiu permesis, ke Alberto okupu Livonion. Al ĉiu, kiu partoprenis la okupan militon, li donis pardonon de pekoj. Dum la jaro [[1200]] Alberto kun 23 ŝipoj venis al Rigo. Dum tiu tempo sur la tero de Latvio loĝis multaj gentoj: livonoj, kuronoj, zemgaloj, seloj, latgaloj. Ili ĉiuj estis batalemaj inter si, tial Alberto sukcesis venki ilin.

Dum [[1201]] Episkopo Alberto komencis konstrui sur la loko de antaŭa maldekstra vilaĝo sian fortikaĵon – la urbon Rigo. Unuan fojon estas menciita la nomo de la urbo Rigo, dum 400 jaroj regas germanoj.

Dum [[1204]] Alberto komencis konstruigi la unuan ŝtonan kastelon el kalkoŝtono.

Dum la jaro [[1282]] Rigo eniris la [[Hansa ligo|Hansan Ligon]].

Nur tricent jarojn poste, dum [[1561]], Rigo ricevis rajtojn de libera urbo.

Sveda okupo skuis la urbon dum [[1629]].

[[1710]]
Rusio venkis svedojn, Rigo en Rusio.

[[1812]]
[[Napoleono]] atakigis Rigon, la loĝantaro forbruligis la antaŭurbon.

[[1873]]
La unua [[Latva Kantofesto]] en Rigo.

[[1918]]
Latvio deklaris sendependecon.

[[1940]]
[[Soveta Unio]] okupas Latvion.

[[1941]]
La [[Dua Mondmilito]] atingas Latvion. Nazia Germanio okupas la landon. Okazas [[pogromo]]j kontraŭ judoj ekzemple en julio (vidu artikolon [[Forbruligo de la sinagogoj de Rigo]]).

[[1944]]
Soveta armeo la duan fojon okupas Latvion kaj forpelas la armeon de nazia Germanio.

[[1949]]
Amaso da homoj fortransportiĝas al Siberio.

[[1987]]
La unua malkaŝa protesto kontraŭ Soveta Unio apud la Monumento de Libereco.

[[1989]]
[[Baltia Vojo]] aŭ ''Baltia Ĉeno'' de [[Talino]] tra Rigo ĝis [[Vilno]] - staris homoj en ĉeno man-mane.

[[1991]]
Nova sendependeco.

[[1999]]
Parlamento ([[Saeima]]) elektas prezidentinon Vaira Vīķe-Freiberga.

[[2001]]
Rigo festas 800-jariĝon de la urbo.

Oni diras, ke Rigo komenciĝas de Alberta Placo. Antaŭe ĉi tie troviĝis maldekstra vilaĝo, kaj rivereto Rigo faris bonan naturan havenon. En la rivereton Rigo envenis multaj boatoj, kiuj laŭ Daŭgavo venis el Rusio, kaj ŝipoj laŭ Balta maro de Germanio, de Gotlando, kaj ĉi tiu loko estis bona por interŝanĝi varojn.

== Vidindaĵoj ==
=== [[Katedralo de la Sankta Jakobo]] ===
En ĝia arkitekturo videblas transiro de romaniko al gotiko. La kupra turo de la preĝejo kies alteco estas 86 metroj dum jarcentoj senbriliĝis, sur ĝi troviĝas la plej malnova horloĝo en Antikva Rigo, kiu estas starigita en la jaro 1480. la turo de tiu ĉi preĝejo estas sola, kiu havas sonorilon ekster la preĝejo mem. Ĝi troviĝas sub speciala tegmenta konstruo kaj estas bone videbla.

=== [[Preĝejo de la Sankta Petro]] ===
Tiu ĉi preĝejo ĉiam apartenis al Riganoj, ili komencis konstrui ĝin en 1209, kaj ĉiam ĝi estis la plej alta en la urbo. Apud la preĝejo oni povas vidi interesan statuon "Bremenaj muzikistoj", donaco de ĝemelurbo Bremen. Ankaŭ apud la preĝejo de la sankta Petro ofte kantas surstrataj muzikistoj.

=== Doma Katedralo ===
Sur la ĉefa placo de Rigo, Doma Placo situas Doma Katedralo. La nomo venas de latina “Domus Dei” (Domo de Dio). Doman preĝejon komencis konstrui episkopo Alberto en 1211, kaj ĝi estas la 2-a plej antikva konstruaĵo en Rigo. La Preĝejo estis dediĉita al la Sankta Maria, same kiel la tero de Latvio estis dediĉita al la Sankta Maria. Oni komencis konstrui la preĝejon sur la loko kie jam estis sanktejo de maldekstroj, tombejo.
La Katedralon oni finis en 1250.

Doma Katedralo ne ĉiam apartenis al katolikoj, post reformoj en 1525 ĝi fariĝis luterana. Dum soveta tempo ĉi tie okazis nur mitingoj kaj koncertoj, sed nun ĝi denove estas la ĉefa preĝejo en Rigo, luterana preĝejo. Ekde 13-a horo ĉiutage funkcias muzeo, dimanĉe okazas diservoj, vendrede posttagmeze - koncertoj.

La plej valora estas orgeno de Doma Katedralo, kiun konstruis en 1884 germana firmao, kaj ĝi estis tiam la plej granda kaj moderna.
La instrumento estas 25 m alta, 11 m larĝa, 10 m profunda. Oni povas ludi per ĝi de sur du balkonoj, povas doni koncerton por du orgenoj. La orgeno havas 124 agordojn.

Apud Doma Katedralo situas klostro, nun tie troviĝas Muzeo pri Riga historio kaj navigado. La muzeo estas la plej malnova, fondita en 1773. Tie oni tenas nun pli ol duonmilionon da unuoj pri historio de Rigo.

=== Aliaj ===
* [[Peitav-sinagogo]]
* [[Nigrakapa domo]], kunvenejo de la [[Hansa ligo]] el la 14-a jarcento

=== Monumento de Libereco ===
{{Ĉefartikolo|Monumento de Libereco (Rigo)}}
La Monumenton konstruis arĥitekto [[Kārlis Zāle]] dum [[1931]]-[[1935]]. Por tiu ĉi monumento tuta popolo kolektis la monon. Sur la monumento oni skribis vortojn "Por Patrujo kaj Libereco".

== Servoj ==
* [[Banko de Latvio]]
* [[Latva Instituto]]
* [[Latva okupacia muzeo]]
* [[Nacia biblioteko de Latvio]]
* [[Saeima]], la nacia parlamento
* [[Teknologia Universitato Rigo]]
* [[Universitato de Latvio]]

== Trafiko ==
La urbo interalie disponas pri internacia [[flughaveno]], kiu estas la plej granda en Baltio kaj ofertas flugojn al 82 cellokoj.

La Riga [[haveno]] estas la plej grava en la lando. En 2016, 59% de la importoj kaj eksportaĵoj de Latvio estis transŝipitaj per maro en Rigo.

Pramterminalo (Rīgas Pasažieru termināls) ofertas ligojn ĉefe al Skandinavio kaj al norda Germanio.

La longdistanca biciklada vojo [[EuroVelo 10]], nomata ''Baltmara vojo'', estas internacia eŭropa rondvojo ĉirkaŭ la [[Balta Maro]] nur por [[biciklo]]j kaj aliaj senmotoraj veturiloj (precipe [[vicradaj glitiloj]]): de Rigo la internacia vojo gvidas norden al [[Talino]], [[Sankt-Peterburgo]], [[Virolahti ]] kaj [[Helsinko]], suden respektive poste okcidenten al [[Gdansko]], [[Rostock]], [[Kielo]], [[Sønderborg]] kaj [[Kopenhago]].

La plej gravaj latvaj [[aŭtovojo]]j stelforme disradias el Rigo: en horloĝa direkto, la [[Latva aŭtovojo A1|vojo A1]] laŭlonge de la marbordo iras norden al [[Salacgrīva]] kaj plu al [[Pärnu]], la [[Latva aŭtovojo A2|vojo A2]] nordorienten al [[Sigulda]] kaj plu al [[Pskov]], de la vojo A2 deflankiĝas iom pli norden la [[Latva aŭtovojo A3|vojo A3]] al [[Valmiera]] kaj plu al [[Valka]]/[[Valga]] lime al [[Estonio]], la [[Latva aŭtovojo A4|A4]] kaj [[Latva aŭtovojo A5|A5]] konsistigas ringon ĉirkaŭ Rigo, la [[Latva aŭtovojo A6|vojo A6]] gvidas sudorienten borde de la rivero [[Daŭgavo]] al [[Jekabpils|Jekab-]] kaj [[Daugavpils]] kaj de tie al [[Belorusio]], [[Latva aŭtovojo A7|vojo A7]] suden al [[Bauska]], [[Pasvalys]] kaj [[Panevėžys]], la [[Latva aŭtovojo A8|vojo A8]] sudokcidenten al [[Jelgava]], [[Joniŝkis]] kaj [[Šiauliai]], [[Latva aŭtovojo A9|vojo A9]] okcidenten kaj iomete suden al [[Saldus]] kaj la havenurbo [[Liepāja]] ĉe la [[Balta Maro]] kaj fine la [[Latva aŭtovojo A10|vojo A10]] kiel [[eŭropa ŝoseo 22]] okcidenten kaj iomete norden al la havenurbo [[Ventspils]] same ĉe la [[Balta Maro]].

[[Tramtransporto en Rigo|Tramo]] estas unu el la specoj de [[publika transporto]] ene de la urbolimoj de Rigo.

== Gefiloj de la urbo ==
* [[Jacob Davis]]
* [[Heinz Erhardt]]
* [[Ludwig Deubner]], klasika filologo kaj religiosciencisto
* [[Marie Seebach]], aktorino
* [[Vizma Belševica]], verkistino
* [[Miĥail Tal]], ŝakmondĉampiono

== Rilatoj al Esperanto ==
La urbo, geografie kaj kulture proksima al la vivlokoj de L. L. Zamenhof en la litova kaj pola partoj de la tiutempa [[Rusia Imperio]], kie ekĝermis la unua subteno por la nova lingvo Esperanto en [[1887]], rapide ekhavis vervajn esperantistojn kaj urbajn Esperanto-klubojn. Interalie en Rigo vivis [[Vladimír Szmurlo]] (1865-1931, fondinto de la Esperanto-societo "Riga Stelo" en 1910), [[Peteris Kikauka]] (n. en 1886), [[Peter Kadik]] (m. en 1924), [[Edgars Grots]] (n. en 1894), [[Talivalds Indra]] (same n. en 1894), [[Jānis Loja]] (1896-1970), [[Nikolajs Ķurzēns]] (1910-1959), [[Aleksandrs Strautmanis]] (1912-1995) kaj [[Mirdza Burgmeisters]] [1921-1989). Rigan Esperanto-klubon ĉe Latva Societo de Rigo gvidas [[Biruta Rozenfelde]].

== Vidu ankaŭ ==
* [[1796 Rigo]]
* [[Eŭrovido-Kantokonkurso 2003]]
* [[Tramtransporto en Rigo]]
* [[Trolebusa transporto en Rigo]]


{{Granda dosiero|Riga daugava.jpg|700ra|{{center|Panorama vido de la historia urbocentro je decembro 2004 vidata de la rivero [[Daŭgavo]]}}}}

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj}}
* http://www.riga.lv <!-- lv:www.riga.lv     lv:www.riga.lv     no:Offisiell hjemmeside     nn:Offisiell nettstad     nl:Website Riga   nl->eo:Retejo Rigo     en:Riga Municipality portal   en->eo:Rigo (Komunumo, Municipo) portalo     it:}     it:Sito ufficiale     mo:Riga Municipality portal     hu:A rigai városi tanács portálja   hu->eo:A _rigai_ _városi_ _tanács_ _portálja_     de:Homepage der Stadt Riga   de->eo:_Homepage_ _der_ _Stadt_ Rigo     be:- места Рыґа   be->eo:- _места_ Rigo -->
* http://www.riga.lt/riga {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20050706073527/http://www.riga.lt/riga |date=2005-07-06 }} <!-- lv:Riga Wiki   lv->eo:_Riga_ Vikio     ro:Riga's Own Wiki   ro->eo:Rigo's _Own_ _Wiki_     pl:Riga Wiki   pl->eo:_Riga_ Vikio     no:Riga Wiki   no->eo:Rigo Vikio     nn:Riga Wiki   nn->eo:_Riga_ Vikio     ru:Проект Riga Wiki (англ. яз.)     en:Riga's Own Wiki   en->eo:Rigo's Posedi (Vikio, Diskuto:Ĉefpaĝo/Arĥivo 1)     it:Riga Wiki   it->eo:Rigo Vikio     mo:Riga's Own Wiki     fi:Riika Wiki   fi->eo:Rigo Vikio     fr:Riga Wiki   fr->eo:Rigo Vikio -->
* http://www.rigatourism.com <!-- ro:Riga City Tourism Portal   ro->eo:Rigo _City_ _Tourism_ _Portal_     en:Riga City Tourism Portal   en->eo:Rigo Urbo Turismo Portalo     os:Ригæйы тыххӕй туристон сайт     mo:Riga City Tourism Portal     hu:Riga város turisztikai lapja   hu->eo:Rigo _város_ _turisztikai_ _lapja_     de:Fremdenverkehrsportal     be:- Турызм у Рызе -->
{{-}}

<gallery mode="packed" heights="200">
Dosiero:Riga old.jpg|<center>panoramo de Rigo sur [[poŝtkarto]] de ĉirkaŭ la jaro 1900
Dosiero:Greater Coat of Arms of Riga - for display.svg|<center>urba blazono
Dosiero:Riga dom.jpg|<center>la riga katedralo super malvastaj stratetoj de la historia urbocentro
</gallery>

{{Eŭropaj ĉefurboj}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Rigo| ]]
[[Kategorio:Urboj de Latvio]]
[[Kategorio:Ĉefurboj de Eŭropo]]
[[Kategorio:Hansourboj]]
[[Kategorio:Mondaj heredaĵoj en Latvio]]