Amarilidacoj

Kiel legi la taksonomion Amarilidacoj
Biologia klasado
Regno: plantoj Plantae Subregno: trakeofitoj Tracheophyta Superdivizio: spermatofitoj Spermatophyta Divizio: angiospermoj Angiospermae Klaso: unukotiledonoj Liliopsida Ordo: asparagaloj Asparagales Familio: amarilidacoj Amaryllidaceae J.St.-Hil.
Tipa genro
amarilido Amaryllis L.
Aliaj Vikimediaj projektoj

poetnarcisoj (Narcissus poeticus subsp. radiiflorus) en la Alpoj (alteco de ĉ. 1750 m, Stirio, Aŭstrio)

La amarilidacoj (latine Amaryllidaceae) estas planta familio el angiospermoj (unukotiledonoj). Tiu familio apartenas al la ordo asparagaloj (Asparagales). Ĝi enhavas ĉirkaŭ 80 genrojn, kaj pli ol 2250 speciojn. Inter la genroj de la familio estas la amarilido, la tipa genro kiu donis sian nomon al la tuta familio, aŭ la narciso, aŭ ankaŭ la galanto (neĝboruloj).

neĝboruloj

ilustraĵo de Nerine sarniensis

Tiuj plantoj estas nature disvastiĝantaj aparte en pli varmaj klimataj zonoj kaj kreskas preskaŭ tutmonde.

La nomo Amaryllis venas de la ŝafistino el la Eclogae de Vergilo.

Priskribo

Temas pri multjaraj herbaj plantoj. Ili estas malofte ĉiamverdaj ; plej ofte la geofitoj formas bulboj, aŭ kelkfoje rizomoj, kiel rezervorganoj. La alterne starantaj, spiralaj aŭ duvice ordigitaj folioj staras baze aŭ laŭ la tigo. La paralelnervaj folioj havas tigojn au ne. La simplaj foliplatoj estas liniilaj aŭ lancetaj. La folirando estas glata.

La floroj staras unuope aŭ plej ofte en cimaj, umbelaj aŭ kapformaj floraroj kune. Ekzistas ofte du, malofte eĉ ok brakteoj. La duseksaj, trinombraj floroj estas radisimetriaj aŭ unusimetriaj. La ses involukraj folioj estas samaj (tepalo); ili staras liberaj aŭ estas kunkreskintaj. Ili koloro povas esti varia: verda, blanka, kremkolora, flava, ruĝa, purpura aŭ bruna, sed ne blua. Ofte ekzistas interna kaliko. Ekzistas preskaŭ ĉiam du, malofte nur unu aŭ pluraj stamencirkloj kun por tri stamenoj; ili estas inter si liberaj aŭ kunkreskintaj. Ili ankaŭ povas esti kunkreskintaj kun la perigonio. La tri karpeloj estas kunkreskintaj al hipogina (malofte epigina), sinkarpa ovario. Ekzistas unu aŭ tri pistiloj, kiuj finiĝas al butonsimila aŭ triloban stigmon. La nektarsekretaĵo okazas depende de la tribo perla involukraj folioj (Galanthieae) aŭ kiel flankaj nektarioj de la ovario La plantoj formas trifakajn kapsulfruktojn aŭ berojn. La semoj havas flugilojn aŭ ne, ili ofte havas fitomelanoj kaj tiam nigraj, malofte verdaj aŭ ruĝaj. La semoj enhavas oleojn, sed ne amelon.

Karakteriza enhavosubstanco estas la alkaloido fenantridino,

Taksonomio

La rezultoj de molekulgenetikaj esploroj en la lastaj dek jaroj estas grandparte nova divido de la plantoj el la ordo de la Asparagaloj (Asparagales). La familio de la Amarilidaceoj J.ST.-HIL. estis plivastigata je taksonoj de la iama familio de la Agapantacoj kaj Aliacoj (Alliaceae). La familio Amaryllidaceae estis unua publikigita sub la nomo „Amaryllydeae“ 1805 fare de Jaume Saint-Hilaire en Exposition des Familles Naturelles, 1, 134. Eblus ankaŭ alia nomo por la familio, ĉar laŭ la regulo de la prioritato de la Internacia kodo de la botanika nomenklaturo la nomo Alliaceae BATSCH EX BORKH. preferindus, kiu jam en 1797 en Botanisches Wörterbuch, 1, 15 estis publikigita kaj Amaryllidaceae J.ST.-HIL. nur jam aperis en 1805. Ĉe familiaj nomoj ekzistas la eblecon. sinonimoj por Amaryllidaceae J.ST.-HIL. estas: Agapanthaceae F.VOIGT, Alliaceae BATSCH EX BORKH., Brunsvigiaceae HORAN., Cyrtanthaceae SALISB., Galanthaceae G.MEY., Gethyllidaceae RAF., Haemanthaceae SALISB., Leucojaceae BATSCH EX BORKH., Oporanthaceae SALISB., Pancratiaceae HORAN., Strumariaceae SALISB., Zephyranthaceae SALISB.

Al la familio Amarilidacoj s.l. apartenas hodiaŭ tri subfamilioj kun ĉirkaŭ 73 genroj kaj ĉirkaŭ 1600 specioj:

• Amaryllidoideae BURNETT: kun 14 triboj kaj ĉirkaŭ 59 ĝis 67 genroj kaj ĉirkaŭ 800 specioj.
• Agapanthoideae ENDL.: kun nur unu genro:
  • Agapanto (Agapanthus L’HÉR.)
• Alioidoj (Allioideae HERB.): kun tri triboj kaj ĉirkaŭ 13 genroj kaj ĉirkaŭ 800 specioj.

Laŭ World Flora Online kaj The Plant List (3 maj. 2020), jen ĉi-sube la listo de la akceptitaj taksonoj, kaj ties Esperantaj nomoj:

• Angiospermae - angiospermoj
  • Asparagales Link - asparagaloj
    • Amaryllidaceae J.St.-Hil. - amarilidacoj
      • Acis Salisb. - aciso
      • Agapanthus L'Hér. - agapanto
      • Allium L. - aliumo
      • Amarcrinum Coutts - amarkrino**
      • Amarygia Ciferri & Giacomini - amarigio**
      • Amaryllis L. - amarilido
      • Ammocharis Herb. - amokarito
      • Apodolirion Baker - apodolirio
      • Boophone Herb. - boofono
      • Brodiaea - brodjeo
      • Brunsvigia Heist. - brunsvigio
      • Calicharis Meerow - kalikarito
      • Caliphruria Herb. - kalifrurio
      • Calostemma R. Br. - kalostemo
      • Castellanoa Traub - kastelanoo
      • Cearanthes Ravenna - cearanto
      • Chlidanthus Herb. - klidanto
      • Clinanthus Herb. - klinanto
      • Clivia Lindl. - klivio
      • Crinum L. - krinumo
      • Crossyne Salisb. - krosino
      • Cryptostephanus Welw. ex Baker - kriptostefano
      • Cyrtanthus W. Aiton - cirtanto
      • Diphalangium - difalangio
      • Eithea Ravenna - ejteo
      • Eucharis Planch. - eŭkarito
      • Eucrosia Ker Gawl. - eŭkrozio
      • Eustephia Cav. - eŭstefio
      • Galanthus L. - galanto
      • Gethyllis L. - getilido
      • Gilliesia Lindl. - gilizio
      • Griffinia Ker Gawl. - grifinio
      • Habranthus Herb. - habranto
      • Haemanthus L. - hemanto
      • Hannonia Braun-Blanq. & Maire - hanonio
      • Hessea Herb. - heseo
      • Hieronymiella Pax - hieronimielo
      • Hippeastrum Herb. - hipeastro
      • Hymenocallis Salisb. - himenokalido
      • Ipheion Raf. - ifeio
      • Ismene Salisb. ex Herb. - ismeno
      • Leptochiton Sealy - leptokitono
      • Leucocoryne Lindl. - leŭkokorino
      • Leucojum L. - leŭkojo
      • Lycoris Herb. - likorido
      • Mathieua Klotzsch - matieŭo
      • Miersia Lindl. - mirsio
      • Namaquanula D. Müll.-Doblies & U. Müll.-Doblies - namakvanulo*
      • Narcissus L. - narciso
      • Nerine Herb. - nerino
      • Nothoscordum Kunth - nothoskordo
      • Pabellonia C. Marticorena & M. Quezada - pabelonio
      • Pamianthe Stapf - pamianto
      • Pancratium L. - pankratio
      • Paramongaia Velarde - paramongaio
      • Phaedranassa Herb. - fedranaso
      • Phycella Lindl. - ficelo
      • Placea Miers ex Miers - placeo
      • Plagiolirion Baker - plagiolirio
      • Proiphys Herb. - proifo
      • Prototulbaghia - prototulbagio
      • Pyrolirion Herb. - pirolirio
      • Rauhia Traub - raŭhio
      • Rhodophiala C. Presl - rodofialo
      • Scadoxus Raf. - skadokso
      • Solaria Phil. - solario
      • Speea Loes. - speo
      • Sprekelia Heist. - sprekelio
      • Stenomesson Herb. - stenomesono
      • Sternbergia Waldstein & Kitaibel - sternbergio
      • Strumaria Jacq. - strumario
      • Tocantinia Ravenna - tokantinio
      • Traubia Moldenke - traŭbio
      • Trichlora Baker - trikloro
      • Tristagma Poepp. - tristagmo
      • Tulbaghia L. - tulbagio
      • Ungernia Bunge - ungernio
      • Urceocharis - urceokarito
      • Urceolina Rchb. - urceolino
      • Vagaria Herb. - vagario
      • Worsleya (W. Watson ex Traub) Traub - vorslejo
      • Zephyranthes Herb. - zefiranto

*genro akceptita en TPL sed ne en WFO, kiu tamen akceptas ĝiajn speciojn.

**genro akceptita en WFO sed ne en TPL. Tamen laŭ WFO, estas neniu akceptita specio en ĝi.

Fontoj

• Mark W. Chase, James L. Reveal & Michael F. Fay: A subfamilial classification for the expanded asparagalean families Amaryllidaceae, Asparagaceae and Xanthorrhoeaceae., In: Botanical Journal of the Linnean Society, Volume 161, Issue 2, 2009, S. 132-136. (Abschnitt Systematik)
• Die Familie der Amaryllidaceae bei der APWebsite. (Abschnitt Systematik) Zur Bearbeitung des Artikels zuletzt eingesehen im Januar 2010