geodeziis sagani

praqtikis moTxovnis Sesabamisad Tavisi arsebobis periodSi kacobriobam Sehqmna

sxvadasxva samecniero dargebi. xelovnebis dargebis Seqmnac adamianis sulieri, bunebrivi
moTxovnilebis Sedegia.

amave dros, saWiro Seiqmna qveynierebaze zogadi warmodgenis (msoflmxedvelobis)

Seqmna, romelic meTodologiur safuZvlad daedeboda mecnierebisa da xelovnebis sxvadasxva
dargebs, aseT mecnierebas ewodeba filosofia.

maSasadame, mecniereba erTis mxriv Seiswavlis samyaros, rogorc erT mTlians, filosofiis
(mecniereba bunebis, sazogadoebis da azrovnebis ganviTarebis uzogadesi kanonebis Sesaxeb)
saxiT, meores mxriv, sxvadasxva TvalsazrisiT, samecniero dargebis saSualebiT, rogoricaa:
teqnikuri, sabunebismetyvelo, humanitaruli da sxva.

geodezia aris sabunebismetyvelo da sainJinro samecniero dargi, sadac dedamiwis bunebrivi

elementebis mravalnairi gazomvebis, ganazomTa maTematikuri damuSavebis da gamonaTvalTa
grafikulad gamoxazvis saSualebiT (rukebi, gegmebi, profilebi) Seiswavleba:

dedamiwis namdvili saxe (forma) da odenoba (zomebi), droTa viTarebaSi maT

saxecvalebadobasTan dakavSirebiT; misi bunebrivi, socialuri, ekonomikuri da topografiuli
elementebis sivrcobrivi ganlagebebi da zomebi; geometriulad sworad agebis TvalsazrisiT, swyvets
saxalxo meurneobisa da samxedro strategiis iseT amocanebs, romlebic dakavSirebulni arian
sainJinro nagebobaTa da sasoflo sameurneo daniSnulebis obieqtTa kvleva-Zieba-trasirebasTan,
proeqtirebasTan, mSeneblobasTan, eqsploataciasTan da samxedro saqmesTan. (aseTia geodeziis
Tanamedrove ganmarteba).

ratom aris geodezia sabunebismetyvelo dargi? imdenad, ramdenadac geodeziaSi Seiswavleba

dedamiwis namdvili saxe da misi odenoba, amdenad is sabunebismetyvelo dargia.

rogorc sainJinro samecniero dargSi, geodeziaSi ZiriTadad wydeba 5 amocana:

1. topograful elementebze dakvirvebebi da gazomvebi.

2. ganazomTa maTematikuri damuSaveba da maTi grafikulad gamoxazva rukebis,
gegmebis, profilebis saxiT, rasac mokled ewodeba ganazomTa kameraluri damuSaveba.
3. arsebuli rukebisa da gegmebis gamoyeneba sxvadasxva sainJinro amocanebis
gadasawyvetad.
4. proeqtis monacemTa gegmebidan adgilze gadatana (dakvalva); Senebis procesSi
zedamxedveloba da uSualo monawileobis miReba yvela konstruqtuli elementebis geometrulad
sworad Senebis TvalsazrisiT da SesrulebiTi naxazebis sworad Sedgena.
1
 5. nagebobaTa eqsploataciis procesSi gegmebis koreqtireba, nagebobebis deformaciebze da
dacurebebze dakvirvebebis warmoeba da sxva.
rac Seexeba samxedro saqmes, amboben ruka armiis Tvaliao.

geodeziis sagnis zemoT gansazRvrebis Sesabamisad arsebobs cikli geodeziuri samecniero

dargebisa, rogoricaa: umaRlesi geodezia, kartografia, geodeziuri astronomia, geodeziuri
gravimetria, aerogeodezia, topografia, sainJinro geodezia, samarkSeidero saqme, samTo geometria,
topografiuli da samarkSeidero xazva kaligrafiiTurT, instrumentTmcodneoba, ganazomTa
maTematikuri damuSaveba, romelSic Sedis ganazomTa Secdomebis Teoria, gamoTvlebis teqnika,
umcires kvadratTa meTodi, ganazomTa albaTobis Teoria da maTematikuri statistika.

დედამიწის ფიგურა და ზომა

gazomvebis dros gamoTvlis Sedegad iRebdnen erTi da igive meridianis

sxvadasxva wertilebis grZedebis da aseve paralelis mimarT ganedis
sxvadasxva mniSvnelobebs. amas abralebdnen gazomvis SemTxveviT
Secdomebs, magram Semdeg gamoirkva rom es ase ar aris. amis mizezia
Sveulis gadaxra.

droTa viTarebaSi darwmundnen, rom dedamiwis saerTo saxe aris

sferoidisagan gansxvavebuli tani – geoidi.

didi xnis manZilze fiqrobnen, rom brunviTi elifsoidis (sferoidis) a didi

naxevarRerZisa da SekumSulobis gansazRvris sizusteze gavlenas axdens
S-rkalis sigrZisa da ganedis an grZedis Secdomebi.

maSasadame, Tvlidnen, rom Sveuli xazebi wrfeebs warmoadgenen da

ar iRebdnen mxedvelobaSi imas, rom es Sveulebi sinamdvileSi gadaxrilebi
arian dedamiwis tanSi masebis sxvadasxva simkvrivis gamo. e.i. erTi da
igive meridianis an paralelis sxvadasxva wertilebis koordinatebis
urTierTgansxvavebuli mniSvnelobebis mizezia zemoxsenebuli elementebis
gazomvis SemTxveviTi Secdomebi.

sabolood dadginda, rom aRniSnuli Secdomebis mizezia Sveulis

gadaxrebi, mag. Sveulis gadaxra gamodis, xolo SemTxveviTi Secdomis

Sedegia .
2
 dedamiwis saerTo saxis gamomsaxveli Ziebuli zedapiri sferoidisagan
(romelic xasiaTdeba mxolod sul mTlianobiT da sul amoburculobiT) unda
gansxvavdebodes sul horizontalurobiTac.

maSasadame, Ziebuli zedapiri yovel wertilSi perpendikularuli iqneba

Sveuli xazebisa, rogorc mrudeebisa, e.i. marTobuli unda iyos ara wrfivi
xazebisa.

aseT zedapirs germaneli mecnieris listingis winadadebiT (1873w)

uwodes geoidis zedapiri, TviT tans ki geoidi.

Cven viciT, rom donebrivi zedapiri SegviZlia gavataroT usasrulo

raodenobisa, rogorc liTosferos Sig, ase mis gareT.

dedamiwa, rom uZravi iyos, ar hqondes adgili mTebs, gorebs,

Rrublebs, nivTierebaTa simkvriveebic erTgvarovani iyos, maSin misi saerTo
saxe iqneboda sfero da Sveuli xazebi centrSi gaivlidnen, magram arcerTi
zemoxsenebuli piroba Sesrulebuli ar aris. amitom Ziebuli zedapiris forma
iqneba sferosagan gansxvavebuli tani. aqve SeiZleba avRniSnoT, rom
okeaneebi warmoadgenen saSualo pireuls, mudam marTobs Tarazuli
mimarTulebis mimarT. xmeleTis amplitudaa (everesti – 9km, okeaneTa Rrmuli
– 11km) 20km. igi dedamiwis saerTo saxesTan umniSvneloa da 1m-iani
diametris dedamiwis maketze 0.7mm gamoCndeboda.

zemoT aRniSnulis safuZvelze geoidis zedapiri unda xasiaTdebodes sul

mTlianobiT, sul amoburculobiT da sul horizontalurobiT.

rogorc aRvniSneT, donebrivi zedapirebi SeiZleba gatardes uamravi,

romlebic ZiriTadi donebrivi zedapiris paralelurebi ar iqnebian da arc
urTierTSoris paralelurebi arian, imis gamo, rom Zaluri xazebi paralelurebi ar
O3 U3=0 O4 O5 O6
arian.
U 40 U50

O2
U20 90 U 60 O7

O1
U1=0 90 90 U7=0

90

90
3
წიაღი
 nax. 1
aviRoT okianuri zedapiri, romelic emTxveva sferoids, wertilSi, romlis normali
elifsoidisadmi adgens kuTxes. Sveuli emTxveva normals da gadaxra . -s
ewodeba Sveulis astronomogeodeziuri gadaxra.

-wertilSi normali ar gayveba Sveuls da gadaxra

- Sveuli gayveba normals da Sveuli gadaixara tanSi arsebuli

wiaRis simkvrivis sxvadasxvaobis gamo, . ismis kiTxva, SeiZleba Tu ara gamoviyenoT
geoidi fizikur zedapirze ganazomTa reducirebisa da maTematikuri damuSavebisaTvis (nax. 2)-ze
. es imas niSnavs, rom simaRle damokidebulia imaze, Tu saidanaa igi gansazRvruli. amis
mizezia is, rom geoidis donebrivi zedapirebi wertilSi Sveuli gayveba normals, , da
wertilebSi , wertilSi ki . araparalelurebi arian erTmaneTis mimarT, amitom A
da B wertilebis simaRleebi xvadasxvaa.

A0
(4) B
(3)
H1

H2 B0 H geoidi
Z.d.z.
A A nax. 2

msoflio elifsoidi. referenc-elifsoidi

imis gamo, rom geoidis zedapiris gamoyeneba gegmilT zedapirad ver

xerxdeba, iZulebuli varT mivmarToT aproqsimacias, rac niSnavs gegmilT
zedapirad miviRoT maTematikuri zedapiri, romlis parametrebis gansazRvra

4
 SegviZlia da axlosaa geoidTan. cxadia, aseT sxeulad unda miviRoT sferoidi,
brunvis elifsoidi msoflio elifsoidis saxiT, romelic unda xasiaTdebodes:
1. misi centri unda emTxveodes dedamiwis simZimis centrs;
2. ekvatori emTxveodes geoidis ekvators;
3. moculoba udrides geoidis moculobas;
4. geoididan gadaxraTa kvadratebis jami unda iyos minimaluri.
maSasadame, igi unda gamodges mTeli dedamiwis an misi udidesi nawilebis reducirebis,
maTematikuri damuSavebis da sasimaRlo safuZvlad. radgan aseTi absoluturi msoflio elifsoidis
parametrebis dadgenisaTvis jer Sesrulebuli ar aris msoflio gradusuli gazomvebi, anu astronomo-
geodeziuri (geometriuli), fizikuri (gravitaciuli) da sufTa astronomiuli gazomvebi, amitom msoflio
(saerTo) elifsoidi jer-jerobiT ar arsebobs.
zemoxsenebulis gamo saxelmwifo an saxelmwifoebi Tavis teri-toriaze Sesrulebuli udidesi
gradusuli gazomvebis Sedegad sazRvraven samuSao elifsoidis parametrebs da iyeneben TavianT
teritoriebze ganazomTa reducirebis, maTematikuri damuSavebis da sasimaRlo safuZvlad.
samuSao elifsoidebi xasiaTdebian imiT, rom maTi gadaxraTa kvadratebis jami geoididan
mocemul saxelmwifos teritoriaze minimaluria. aseT elifsoids uwodeben referenc_elifsoids.
referenc_elifsoidebi mravalia: beselis, heifordis, klarkis, krasovskis da sxva.
CvenSi dRemde miRebuli iyo krasovskis referenc_elifsoidi, romlis parametrebi gamoTvlilia
krasovskis xelmZRvanelobiT. daaxloebiT gadawyvetili iqna 1500-mde ucnobiani gantolebebi, sadac
gamoiyenes sabWoTa kavSiris, indoeTis, CineTis da evropis qveynebis ganazomebi da gravitaciuli
monacemebi.

PN

b
E1 a – didi naxevarRerZi
a E
O b – mcire naxevarRerZi
- SekumSuloba

PS

nax. 3

krasovskis elifsoidis arametrebia:

m m

5
 meoce saukunis samocian wlebSi, amerikuli da sabWoTa TanamgzavrebiT dadginda, rom

, romelic yvelaze axlos iyo krasovskis monacemebTan.

proeqciis meTodi

nebismieri obieqtis geometriuli ageba advilia mis msgavs zedapirze.

maSasadame dedamiwis namdvil saxeze srulyofili warmodgena gveqneba, Tu mas avagebT
mis msgavs tanze, magaliTad – globusze, magram praqtikuli gamoyenebisaTvis didi globusi
uxerxulia (magaliTad 1 : 10 000 000 masStabSi dedamiwa globusze gamoisaxeba 1.3m diametriT.
masze everestic ki Znelia SeimCnes, amitom igi Zneli gamosayenebelia), ris gamoc dedamiwas an
mis did nawilebs gamoxazaven sibrtyeze (qaRaldze) gegmebis an rukebis saxiT.
sferos ganSla sibrtyeze dakavSirebulia damaxinjebebTan (dedamiwa rom iyos cilindruli an
konusuri formis igi daumaxinjeblad gaiSleboda), amitom geodeziaSi miRebulia sxvadasxva
kartografiuli proeqciebi, sadac mxedvelobaSi miRebulia zemoxsenebuli damaxinjebebi. aq saqme
gveqneba or SemTxvevasTan:
1. roca sivrce didia;
2. roca sivrce pataraa.
roca sivrce ar aRemateba 300 – 320 km2, saqme gveqneba gegmebTan, xolo roca sivrce
metia miviRebT rukebs.
B გეგმა 1 : 5000
C b
A c
a

E D e d

B0
C0

A0
nax.4
Q
D0
E0
6
 patara sivrces vagegmilebT Q horizontul sibrtyeze orTogona-lurad. aq Sveuli xazebi
paralelurebi iqnebian. (nax.4)
didi sivrceebi gegmildeba sferul zedapirze, sadac Sveuli xazebi urTierT mimarT paralelurebi ar
iqnebian. (nax. 5)
orive SemTxvevaSi damaxinjebas adgili aqvs, magram pirvelSi gansxvaveba mcirea da
naxazze gadagvaqvs saTanado SemcirebiT, gegmis saxiT, sadac damaxinjebis Secdomas
ugulvebelvyofT.
pirvel SemTxvevaSi A0B0C0D0E0 uwodeben Tarazul proeqcias (horizontul proeqcias). meore
SemTxvevaSi ki uwodeben horizontalur proeqcias.
B
C
A
qvedebuli

D
E
nax. 5

B0
C0

A0

D0
E0

dedamiwis fizikur zedapirs warmodgeniT vagegmilebT donebriv zedapirze, rac saerTod ar

xdeba. sinamdvileSi ki, AB xazis qvedebuli es aris AB xazis proeqcia sibrtyeze (nax. 6).

nax. 6

7
 koordinatebi
koordinatebs uwodeben saxeldebul fardobiT ricxvebs, romelTa saSualebiT isazRvreba
wertilTa mdebareobebi.
mdebareobebi. rom vicodeT dedamiwis, romelime wertilis mdebareoba saWiroa
vicodeT am wertilis ciuri koordinatebi.

geografiuli koordinatebi

vTqvaT gvinda vicodeT M wertilis

koordinatebi. davuSvaT Sveuli, romelic
dedamiwis centrSi ar gaivlis misi simkvrivis
sxavadasxvaobis gamo, magram mcire
SecdomiT Cven davuSvaT, rom is gadis
centrSi. gavataroT M0 wertilis meridianis
sibrtye, romelic ekvatoris sibrtyes gakveTs,
miviRebT brtyel kuTxes, romelsac M0
wertilis ganedi ewodeba. e.i. mas qmnis M0-
wertilis Sveuli ekvatoris sibrtyesTan. igi
icvleba -mde CrdiloeTiT + niSniT,
samxreTiT – niSniT da izomeba Sesabamisi F0M0 rkaliT.

SeiZleba Seicvalos z-iT. am kuTxes ewodeba M0-wertilis zenituri kuTxe anu

polusis zenituri manZili. igi aiTvleba rkaliT -dan -mde + niSniT e.i.

-gvaZlevs saSualebas gavigoT M0-wertilis paraleli. Cven ki gvsurs M0 wertilis

mdebareobis gansazRvra, e.i. saWiroa meore koordinati. saerTaSoriso SeTanxmebiT II
koordinatis gansazRvrisaTvis sawyisad miiRes – F' 0 -i (wertili miRebuli grinviCis
meridianisa da ekvatoris gadakveTiT). orwaxnagovan kuTxes, romelsac qmnis
mocemuli wertilis meridianis sibrtye grinviCis meridianis sibrtyesTan, ewodeba grZedi da
izomeba -dan aRmosavleTiT -mde da aris dadebiTi, -dan dasavleTisaken -
mde aris uaryofiTi. III koordinati es aris geodeziuri simaRle romelic
aris anomaliisa da normaluri simaRlis jami.

maSasadame, ganedi ewodeba brtyel kuTxes, romelsac mocemuli Sveuli qmnis

ekvatoris sibrtyesTan. xolo grZedi ewodeba orwaxnagovan kuTxes, romelsac mocemuli
wertilis meridianis sibrtye qmnis grinviCis G meridianis sibrtyesTan. igi izomeba
8
 orwaxnagovani kuTxis Sesabamisi F0 F ' 0 rkaliT. orive koordinats ewodeba geografiuli
koordinatebi.

geografiuli grZedi da ganedi da ganisazRvreba astronomiulad, xolo

geodeziuri grZedi (B) da ganedi (L) ki gamoiTvleba.

geografiuli koordinatebiT ganisazRvreba adgilze wertilebis mdebareoba. am koordinatebis

gansazRvrisaTvis saWiroa ciuri koordinatebis gansazRvra.

koordinatebi sainJinro geodeziaSi

koordinatebi ewodeba im saxeldebul fardobiT ricxvebs, romlis saSualebiTac ganisazRvreba
wertilebis mdebareoba.
garda cnobili koordinatebisa, romlebic Cven viciT (ciuri koordinatebi), geodeziaSi ixmareba
agreTve marTkuTxa, polaruli, bipolaruli da gausis brtyeli marTkuTxa koordinatebi.
dekartis marTkuTxa koordinatebi RerZze
RerZs vuwodebT mimarTul xazs, romelzedac datanilia zomis erTeulis Sesabamisi kvesurebi.
im SemTxvevaSi, roca RerZze daniSnulia gamosavali nulovani wertili da masTan SedarebiT
niSnebi – ricxvTa RerZs vuwodebT da amboben, rom SemovitaneT dekartis sistema koordinatebisa

B(-3) 0 A(+4)
ricxvTa RerZi
nax. 7
maTematikaSi miRebuli pirobis Tanaxmad nulidan marjvniv miRebulia + niSani, marcxniv
ki _ niSani.
RerZze yovel wertils Seesabameba erTi koordinati da yovel koordinats erTi wertili,
magaliTad:
A ( 4), B( 3)

marTkuTxa koordinatebi sibrtyeze

a) marcxena sistema

sibrtyeze gvaqvs ori RerZi: abscisTa RerZi da ordinatTa RerZi.

winaswari SeTanxmebiT, maTematikaSi miRebulia,
y rom kvadrantebi icvleba x RerZis
mimarTulebidan y-is mimarTulebisaken mcire kuTxuri manZiliT.
A2(-x2 +y2) A1(+x1 +y1)

II I
x
III IV
9
A3(-x3 –y3) A4(+x4 –y4)
 nax 8

yovel wertils sibrtyeze Seesabameba ori koordinati

A 1 (  x 1 , y 1 )
A2 (  x 2 , y 2 )
A3 (  x 3 , y 3 )
A 4 (  x 4 , y 4 )

b) marjvena sistema

geodeziaSi marTkuTxa koordinatTa sistema Semdegnairad gamoiyeneba: radgan geodeziaSi

orientirebisaTvis gamosavali RerZia meridianis mimarTuleba, xolo maTematikaSi abscisTa x RerZi,
amitom x RerZis mimarTuleba daamTxvies meridianis mimarTulebas, rom maTematikaSi miRebuli
wesi ar darRveuliyo. aqac kvadrantebi icvleba x RerZis mimarTulebidan, y-is mimarTulebisaken da
koordinatebSi araviTari gansxvaveba ar gveqneba, mxolod viRebT marjvena sistemas.

A4(+x4 –y4) A1(+x1 +y1)

IV I
y
III II

A3(-x3 –y3) A2(-x2 +y2)

10
 nax. 9

A 1 (  x 1 , y 1 )
A 2 (  x 2 , y 2 )
A 3 (  x 3 , y 3 )
A 4 (  x 4 , y 4 )

11
 marTkuTxa koordinatebi sivrceSi
dekartma sivrceSi gamoiyena sami RerZi: abscisebis, ordinatebis da aplikatebis RerZebi.

A (x,y,z)

z
x
y
nax. 10
vTqvaT, gvinda gavigoT A wertilis koordinatebi. gavatarebT aRebul A wertilSi sam
urTierTmarTob sibrtyes, ris Sedegad miviRebT x, y, z koordinatebs, romelTac aqvT
gadaadgilebis Tvisebebi
xyz
xzy
yxz
yzx
zxy
zyx
cxrili

oqtantebi x y z
I + + +
II _ + +
III _ _ +
IV + _ +
V + + _
VI _ + _
VI _ _ _
VIII + _ _

marTkuTxa kordinatebi sferoze

(zoldneris koordinatebi)
12
 aviRoT sferoidi QQ1 ekvatoriT da PP1 RerZa meridianiT. marTkuTxa
koordinatebisaTvis nulovani wertili aq iqneba ekvatorisa da RerZa meridianis gadakveTis F0
wertili. P

YD

XD D
Q1 Q

F0

P1
nax. 11
D wertilis sferuli koordinatebia umoklesi (geodeziuri xazebi) xD da yD xazebi.
garda amisa, D wertilis gansazRvrisaTvis unda vicodeT agreTve, gamosavali F 0 wertilis
grZedi da ganedi F0 (B0L0). (nulovani imitom, rom gamosavali wertili ekvatorzea. gamosavlad
SeiZleba aRebul iqnas sxva wertilic, oRond is iqneboda ara ekvatorze, aramed paralelze).

polaruli koordinatebi sibrtyeze

a) maTematikaSi

A2 ( 2 2 ) y
A1 (11 )
S1
S2

 1 I
II
3 2 4 x
III S3 S4 IV
A3 ( 3 3 ) A4 (44 )
nax. 12
am sistemaSi sibrtyeze koordinatebi iqneba –  polaruli kuTxe aTvlili X RerZidan da S
radius veqtori.
sibrtyeze marTkuTxa koordinatebsa da polaruli koordinatebs Soris damakavSirebeli
formulebia:
X  S cos 

13
 kvadrantebSi maTi niSnebi moyvanilia cxrilSi
y  S sin 

cxrili
x y
kvadrantebi
cos sin 
I + +
II - +
III - -
IV + -

b) polaruli koordinatebi sibrtyeze

(geodeziaSi)
N

A4 ( 4 4 ) A1 ( 11 )
S1
S4
1
I
IV

W
4 O
y
III S3
2 II
3
S2
A3 ( 3 3 ) A2 ( 2 2 )
S
nax. 13

aq polaruli  kuTxis nacvlad gveqneba

z direqciuli kuTxe , radgan x RerZi emTxveva
RerZa meridians. amrigad, A wertilis koordinatebi iqneba  da S.

S
z
o 

c) polaruli koordinatebi sivrceSi
x

14
y
 nax. 14

 _ aris direqciuli kuTxe

 _ daxris kuTxe

S _ radius veqtori
e. i.
A (  ,  , S)
orientirebisaTvis saWiroa  direqciuli kuTxis gansazRvra;
mimarTulebis gansazRvrisaTvis saWiroa  da 

mdebareobis gansazRvrisaTvis ki saWiroa  ,  da S. aq sivrce iyofa 8 nawilad

(oqtantebad).
polaruli koordinatebis saSualebiT marTkuTxa koordinatebis gamosaTvleli formulebia:
x  cos  cos 
y  cos  sin 
z   tg  sin

koordinatTa niSnebi kvadrantebisa da oqtantebis mixedviT mocemulia (Sesabamisad)

wina paragrafebSi mocemul cxrilebSi.

bipolaruli koordinatebi
RerZa meridianis paraleluri

bipolaruli koordinatebis gansazRvrisaTvis gvaqvs ori SemTxveva:

1. kuTxuri gadakveTis da 2. xazovani gadakveTis

kuTxuri gadakveTa

15
 xazovani gadakveTa

pirvel SemTxvvaSi gamoiyeneba O1 da O2 wertilebze gazomili  1 da  2 kuTxe an  1

da  2 direqciuli kuTxe, meore SemTxvevaSi ki 1 da 2 radius veqtorebi.
esaa bipolaruli koordinatebi sibrtyeze. sivrceSi ki daemateba mesame koordinati niSnulis
(simaRlis) saxiT.

orientireba

16
 nax. 15
sivrceSi C wertilze mimarTulebis, anu CDn mimarTulebis
gansazRvrisaTvis saWiroa Tarazuli mimarTuleba anu kuTxe da vertikaluri
mimarTuleba anu kuTxe.
aris Tarazuli polaruli kuTxe, romelsac ewodeba Tarazuli mimarTuleba,

romelsac mimarTuli anu qvedebuli qmnis C wertilSi gatarebul x

RerZTan (RerZi ki mimarTuli xazia).

kuTxe aris daxris kuTxe, romelsac adgens mimarTuli monakveTi mis
qvedebulTan.
orientireba ewodeba mxolod kuTxis gansazRvras, ris Sedegadac C wertili moxvdeba
qvedebulis gaswvrivobaSi.
orientirebasTan dakavSirebiT ZiriTadad sami amocana wydeba:
1. TviT kuTxis gansazRvra;
2. cnobili (gegmidan amoRebuli) kuTxis saSualebiT D wertilis gagneba;
3. arsebuli rukebisa da gegmebis orientireba, rac niSnavs rukebisa da gegmebis ise
Semobrunebas, rom maTze moTavsebuli obieqtebi moxvdnen adgilze maTi
Sesabamisi obieqtebis gaswvrivobaSi.
x RerZis nacvlad C wertilSi SeiZleba gvqondes astronomiuli meridianis, geodeziuri
meridianis, RerZa meridianis an magnituri meridianis proeqciebi, sferoidul, sferul an donebriv
sibrtyeze, ris Sesabamisad saorientiro kuTxeebs ewodebaT astronomiuli azimuti an rumbi,
geodeziuri azimuti an rumbi, direqciuli kuTxe an direqciuli rumbi, magnituri azimuti an
magnituri rumbi.

17
 saugulvebelyofilo Secdomis daSvebiT astronomiul da geodeziur meridianebs
Serwymulad sTvlian (sinamdvileSi isini urTierT gadaxrilebi arian) da orives erTad uwodeben
WeSmarit an geografiul meridians. aqedan saTanado (astronomiul da geodeziur) azimutebs
saerTod uwodeben WeSmarit an geografiul azimuts da maSasadame orientirebasac uwodeben
WeSmarit an magnitur orientirebas. aqedan gamomdinare orientirebac orgvaria: geografiuli da
magnituri.

b) WeSmariti orientireba

nax. 16

vTqvaT NS aris O wertilis geografiuli meridiani e.i. sadac mixriloba mxedvelobaSi ar

aris miRebuli.
wertilebze orientireba xdeba kuTxeebiT: 1) azimuti 2) direqciuli kuTxe da 3) rumbi.
WeSmarit orientirebisas viyenebT WeSmarit azimuts, direqciul kuTxes an WeSmarit rumbs.
NS aris saSuadReo xazi (proeqcia donebriv zedapirze) WeSmariti an geografiuli
meridiani. OM1 mimarTulebiT monakveTis WeSmariti azimutia A1.
azimuti aris kuTxe (A), romelsac OM1 – mimarTuli qvedebuli qmnis O wertilis WeSmarit
saSuadReo xazis Crdilo mimarTulebasTan. icvleba -dan -mde saaTis isris moZraobis
mimarTulebiT. (nax. 16) -dan.
OM1 – azimuti iqneba A1
OM2 – azimuti iqneba A2
OM3 – azimuti iqneba A3

18
 OM4 – azimuti iqneba A4

c) damokidebuleba pirdapir da Sebrunebul

azimutebs Soris

azimutebi aris: 1) pirdapiri (romelsac gvaZleven an vzomavT) da 2) Sebrunebuli, romelic

gamoiTvleba

nax. 17

vTqvaT gvaqvs CD xazis O wertilSi pirdapiri azimuti Ap, maSin imave wertilSi misi
Sebrunebulia AS. naxazidan
A S  A p  180 

wrfis erTi da igive wertilSi Sebrunebuli azimuti udris pirdapir azimuts 180 , (+ roca
pirdapiri azimuti < 180  da _ roca pirdapiri azimuti > 180 ) (nax. 17)

d) wrfis azimutis qceva

19
 nax. 18

aviRoT mimarTeba CD. O1 wertilSi misi azimuti iqneba A1, O2-Si ki A2 (aq laparakia
WeSmarit orientirebaze e.i. gveqneba WeSmariti azimuti).
CD xazze sxvadasxva wertilSi azimuti sxvadasxvaa. igi izrdeba aRmosavleTiT da
mcirdeba dasavleTiT.
,
-meridianis Seaxloebis kuTxe.

e) wrfis sxvadasxva wertilSi azimutebs

Soris damokidebuleba

aviRoT igive CD xazi. vTqvaT O1 wertilSi pirdapiri azimutia Ap . O2 wertilSi imave CD-
s Sebrunebuli azimuti AS . wrfis sxavadasxva wertilSi Sebrunebuli azimuti tolia
AS  Ap  180   .
pliusia, roca Ap  180 da minusi ki roca Ap  180
 

20
nax. 19

21
 direqciuli kuTxe

cneba direqciuli kuTxis Sesaxeb CvenSi Semovida mas Semdeg, rac miRebuli iqna
gausis proeqciebi da koordinatebi.
aviRoT sferuli orgverdovanedi (fiuzo). TviToeul fiuzoSi centralur meridians uwodeben
RerZa meridians, romelsac x RerZs amTxveven. RerZa meridianis marTobi aris ekvatoris
proeqcia da aRniSnaven y-iT. fiuzos farglebSi meridianebs Tvlian urTierTparalelurad.
paralelebis proeqciebic iqnebian paralelurebi.
paralelebisa da meridianebis gavlenis Sedegad miiReba kilometruli bade (nax. 20)

nax. 20
direqciuli kuTxe ewodeba im kuTxes, romelsac mimarTuli qvedebuli
qmnis RerZa meridianis paraleluri RerZis Crdilo mimarTulebasTan. icvleba 0  -
dan 360  -mde saaTis isris moZraobis Tanxvdenilad da aRiniSneba  asoTi;
maSin roca wrfis wertili moxvdeba RerZa meridianze – direqciuli kuTxe
emTxveva azimuts. wrfis azimuti icvleba, wrfis direqciuli kuTxe ki mudmivia.

22
 a) damokidebuleba wrfis sxvadasxva wertilSi azimutebsa
da direqciul kuTxes Soris

Tu gavatarebT OM1-is romelime wertilSi WeSmarit meridians, miviRebT

azimuts. davukavSiroT azimuti direqciul kuTxes (nax. 20).
,
es maSin, rodesac wertili RerZa meridianis aRmosavleTisakenaa, xolo
,
roca wertilia RerZa meridianis dasavleTiT. magaliTad OM2-is romelime
wertilSi -iqneba direqciuli kuTxe, aqve gavataroT WeSmariti meridiani,
miviRebT kuTxes
e. i.
maSasadame, zogadad orive SemTxvevisaTvis davwerT

e.i. WeSmariti (geografiuli) azimuti udris direqciuli kuTxisa da meridianTa

Seaxloebis algebrul jams (radganac -Seaxloeba algebruli ricxvia)

meridianTa Seaxloebis kuTxis gamosaTvleli

formula

nax. 21

23
 WeSmariti azimutis gansazRvrisas saWiroa vicodeT meridianTa
Seaxloebis .
miviRoT, rom dedamiwis figura warmoadgens sferos, romlis radiusia
km.
romelime paralelze, romlis ganedi aris , aviRoT ori wertili da
. maT Soris xazovani manZili udris km. warmovidginoT da
wertilebSi meridianebis mimarT mxebi xazebi, romlebic gavlebulia am
wertilebSi. am mxebs ewodeba saSualedo xazebi.
maSin kuTxe am or mxebs Soris iqneba da wertilebSi
meridianebis Seaxloeba. erT zonaSi (fiuzoSi) mdebare da
wertilebisaTvis " " kuTxe imdenad mcirea, rom manZili SegviZlia
warmovidginoT rogorc radiusis rkali. maSin kuTxe gamoisaxeba
radianebSi:

Mmagram,

maSasadame,

vinaidan erTi radiani udris , meridianTa Seaxloeba gamosaxuli minutebSi

. am formulaSi SevitanoT -is mniSvneloba. miviRebT:

Tu l  1km maSin
e.i. 1 km-ze meridianebis Seaxloeba (gamosaxuli minutebSi) udris adgilis ganedis
tangensis naxevars.
mimarTulebis gagnebis dros Secdoma toli dasaSvebia. Am SemTxvevaSi 1 km-ze
meridianebis Seaxloebas ugulebelyofT da am manZilis farglebSi vgulisxmmobT rom
meridianebi urTierTparaleluria.

24
 rumbebi
a) WeSmariti rumbi
rogorc aRvniSneT orientirebisaTvis gamoiyeneba WeSmariti azimuti da WeSmariti
rumbi. WeSmarit rumbs vuwodebT im umcires mosazRvre kuTxes, romelsac mimarTuli
qvedebuli adgens misi gamosavali wertilis WeSmarit meridianTan.

M4 N(ord)
M1
NW : r4

NO : r1

W(est) O O(st)

SW : r3

SO : r2

M3 22
nax.S(ud) M2

naxazze mimarTuli qvedebuli OM1-is umciresi mosazRvre kuTxe iqneba r1. igi icvleba
-dan -mde.
OM1 – NO . . .r1
OM2 – SO . . .r2
OM3 – SW . . .r3
OM4 – NW . . .r4
(indeqsi niSnavs kvadrantebs, r ki kuTxis odenobas)

25
 b) damokidebuleba WeSmarit azimutebsa
da WeSmarit rumbebs Soris

vTqvaT mocemulia OM1 A1 azimuti, maSin rumbi iqneba NO:r (nax. 22)
OM1 . . . A1 NO:r1 r1=A1
OM2 . . . A2 SO:r2 r2= _ A2
OM3 . . . A3 SW:r3 r3=A3 _
OM4. . . A4 NW:r4 r4= _ A4
aseTia damokidebuleba WeSmarit rumbebsa da WeSmarit azimutebs Soris.
c) direqciuli rumbi

direqciuli rumbi aris umciresi kuTxe, romelsac mimarTuleba adgens mis sawyis wertilSi
gatarebul RerZa meridianis paraleluri RerZis mimarT

M4 x' M1
r4
r1

O y

r3

M3 r2 M2
nax. 23
rodesac RerZi daemTxveva RerZa meridians, gveqneba WeSmariti rumbi, xolo roca
daemTxveva RerZa meridianis paralelurs, maSin gveqneba direqciuli rumbi.

26
 d) damokidebuleba direqciul kuTxeebsa da
direqciul rumbebs Soris

OM1 . . . . . . r1 r1=
OM2 . . . . . . r2 r2= _
OM2 . . . . . . r3 r3= _
OM4. . . . . .r4 r4= _
Tu davakvirdebiT SevamCnevT, rom pirdapiri da Sebrunebuli rumbebi icvlebian
simetriulad e.i. kuTxuri sidideebi ucvlelia, xolo kvadrantebi icvlebian simetriulad.

magnituri orientireba

magnituri orientirebis SemTxvevaSi qvedebulebi ukavSirdebian maTi sawyisi wertilebis

magnitur meridianebs, romlis ganxorcielebasac magnituri isris magnituri RerZi iZleva (magnitur
isars aqvs ori RerZi geometriuli da magnituri).
cnobilia, rom dedamiwis sxvadasxva wertilebSi magnituri meridiani ar emTxveva
WeSmarit meridianebs. maT Soris iqmneba kuTxe, romelsac uwodeben isris mixrilobas.

N n


s nax. 24
S
magnituri azimuti aris kuTxe, romelsac mimarTeba qmnis magnituri isris Crdilo
mimarTulebasTan. igi icvleba -dan -mde saaTis isris moZraobis Sesabamisad (magnituri
isris polusebi aRiniSneba n da s-iT).
magnituri mixriloba aris kuTxe Seqmnili magnitur isarsa da WeSmarit meridians Soris.
rodesac mixriloba aRmosavluria, igi aRiniSneba “+”-iT
A1  Am
'
 ' .

axla aviRoT dasavluri mixriloba. igi aRiniSneba “_”-iT

27
 nax. 25

A2  Am
''
  ''

WeSmariti azimuti udris magnituri azimutisa da mixrilobis algebrul jams

A  Am    Am   .

a) kavSiri direqciul kuTxesa da

magnitur azimutebs Soris

kavSiri direqciul kuTxesa da magnitur azimutebs Soris igivea, rac kavSiri WeSmarit
orientirebasa da magnitur orientirebas Soris. am kavSiris dasadgenad viyenebT formulebs

A

da
A  Am   .

velze Cven vzomavT magnitur azimutebs, magram gegmaze viyenebT direqciul kuTxes.
zemoxsenebuli formulebidan
    Am   ,
  A m  (   )  A m    ,

sadac  aris magnituri mixrilobisa da meridianTa Seaxloebis sxvaoba,

anu magnituri isris mixriloba RerZa meridianis paraleluri RerZis Crdilo
mimarTulebasTan.
vTqvaT cnobilia A m, SegviZlia gamovTvaloT  an piriqiT.
  -is gansazRvra siZneles ar warmoadgens.

28
ganvixiloT ramdenime SemTxveva

nax. 26
meridianTa Seaxloeba -  (aRmosavluria)
mixrilobac -  (agreTve aRmosavluria)
  A m  (   )  A m    ,

roca    .

nax. 27
  A m  [    (   )]  A m    ,

roca    .

zogadad   Am   .

e.i. direqciuli kuTxe udris magnituri azimutis da RerZa meridianis paraleluri RerZidan
magnituri isris mixrilobis algebrul jams.

29
 cnobili azimutebiTa da direqciuli kuTxeebiT mimarTulebaTa Soris kuTxeebis
gansazRvra

nax. 29
Tu cnobilia A1 da A2 azimutebi, maSin mimarTulebebs Soris kuTxe  gamoiTvleba
formuliT
  A 2  A 1 . Tu cnobilia ara azimutebi, aramed direqciuli kuTxeebi maSin    2  1 .

დედამიწის სიმრუდის გავლენა გაზომვებზე

ზოგიერთი გეოდეზიური ამოცანის გადასაწყვეტად მიზანშეწონილია
დედამიწის მონაკვეთი მივიღოთ არა როგორც სფერი, არამედ როგრც თარაზული
სიბრტყე, ამ შემთხვევაში გეგმების შედგენისას დაგეგმილების საკითხი ბევრად
მარტივდება

ა) დედამიწის სიმრუდის გავლენა წერტილების თარაზულ პროექციებზე

ვთქვათ, დედამიწის ABC

ფიზიკური ზედაპირის სფერული
გეგმილია R რადიუსის მქონე A0 B
C0=L რკალი, ხოლო იმავე
ზედაპირის თარაზული
ქვედებულია (გეგმილი) A1BC1=T
მონაკვეთი. ორივე შემთხვევაში
დაგეგმილება ხდება ცენტრალური
წესით (ცენტრად მიღებულია
nax.30
30
დედამიწის O ცენტრი). გამოვიყვანოთ ფორმულა იმ ხაზოვანი განსხვავების
გამოსათვლელად, რომლსაც მივიღებთ, თუ გეგმილთა ზედაპირად გამოვიყენებთ
არა L რკალის შესაბამის სფერულ
ზედაპირს არამედ, T მხების შესაბამის თარაზულ სიბრტყეს. ამისათვის
განვსაზღვროთ T ბრტყელ გეგმიტსა და L სფერულ გეგმილს შორის სხვაობა

მწკრივებში განაწილებით

L რკალის შესაბამისი ცენტრალური კუთხე გამოსახულია რადიანებში,

, მაშასადამე

მოვძებნოთ შეცდომის შეფარდება L-ის მიმართ, რომელიც გეოდეზიაში

ცნობილია როგორც პარდობითი შეცდომა:

T ბრტყეკლი გეგმილის სიგრძე მეტია L სფერული გეგმილის სიგრძეზე. ფორმულის

შესაბამისად შევადგინოდ ცხრილი სადაც მიღებულია R=6372კმ

L,კმ სმ L,კმ სმ

20 1,64 50 26,00

30 5,55 100 205,00

40 13,1

ცხრილიდან ჩანს, რომ L=20კმ

L=20კმ სფერულ რკალს თუ T მხებად, ანუ ბრტყელ გეგმილად

მივიღებთ ფარდიბით შეცდომას მივიღებთ , ამავე დროს ცნობილია, რომ

31
თანამედროვე ტექმიკის მიღწევის შესაბამისად 10-20კმ-ს სიგრძეების უზუსტესი

გაზომვები სრულდება სიზუსტით, ჩვენ კი მივიღეთ ნაკლები სიდიდე

ამიტომ 10’
10’ მერიდიანის და 15’
15’ პარალელის რკალების სფერული ტრაპეცია,
რომელსაც სიბტყეში შეესაბამება 300-320კმ2 შეიძლება მიღებულ იქნას, როგორც
თარაზული გეგმილთ სიბრტყე.

ბ) სფერული სიმრუდის გავლენა წერტილების სიმაღლეებზე

როგორც (30) ნახაზიდან ჩანს დედამიწის ფიზიკური ზედაპირის A
წერტილის სიმაღლე არის A0A, ხოლო c წერტილისა კი C0C. იმის გამო, რომ
გეგმილთა (ათვლის ) ზედაპირად მივიღებთ A 1BC1 მხების შესაბამის სიბრტყეს,
გამოვა თითქოს A წერტილის სიმაღლეა A1A და C წერტილისა C1C. მასაშადამე A და B
წერტილების სიმაღლეები დამახინჯებული იქნება K ოდენობით (1 მეტობით, 2
ნაკლებობით), რომელსაც უწოდებენ სიმაღლის შესწორებას სიმრუდის გამო.
გამოვიყვანოთ K-ს გამოსათვლელი ფორმულა. აღვნიშნოთ BC 1 მონაკვეთი L0
სიმბოლოთი. ნახაზის მიხედვით:

, ვინაიდან სიდიდე K, ძალზე მცირეა დედამიწის რადიუსთნ შედარებით,

მას ვუგულვებელვყოფთ და . ადვილად გამოსათვლელია , ხოლო

მაშინ , ხოლო თუ , და ეს შესწორება უნდა

იყოს შეტანილი გაზომვებში

32
 პირდაპირი და შებრუნებული გეოდეზიური ამოცანა

a)

ანუ მოცემულია პოლიგონის გვერდის საწყისი წერტილის კოორდინატები,

დირექციული კუთხე და მანძილი, საჭიროა გამოვთვალოთ გვერდის მომდევნო
წერტილის კოორდინატები.

ნახ. 31

AB გვერდის პროექცია X დაY ღეძზე არის – კოორდინატთ

ნაზრდები.
აქედან მომდევნო XB და YB წერტილების
კოორდინატები ანუ მომდევნო წეტილის კოორდინატები
33
ტოლია წინა წერტილის კოორდინატს დამატებული შესაბამისი ნაზრდი. ნახაზიდან

b)

მოცემულია პოლიგონის საწყისი და ბოლო

წერტილების კოორდინატები; საჭიროა გამოვთვალოთ გვერდის დირექციული

კუთხე და მანძილი.

ნახაზიდან , ანუ , ხოლო მანძილი ,

კოორდინატისთვის

34
 pirobiTi aRniSvnebi
vinaidan gegmis Sedgenis dros SeuZlebelia wvliladebis gamoxazva Tavisi namdvili
saxiT da odenobiT, amitom mimarTaven qaRaldze maTi gamosaxvis dros pirobiTi aRniSvnebis
gamoyenebas.
1. isini unda iyvnen msgavsi im wvliladebisa, rasac isini gamosaxaven.
2. unda iyvnen advilad gamosaxazavi.
3. ar unda iyos maTi raodenoba bevri da arc ise mcire, rom sagnebi erTmaneTSi
agverios.
mag., aviRoT tye, romelSic auarebeli jiSia. yvela jiSs Tavisi pirobiTi aRniSvna rom
mivuCinoT, maT rukaze ver gamovxazavT, rogori msxvili masStabic ar unda iyos; Sesadgeni
ruka an pirobiT tye moicavs sxvadasxva masivebs: wiwviani, foTlovani, gadamwvari tye,
buCqnari da sxva. Cven, rom es masivebi erTi pirobiTi aRniSvniT gamovsaxoT, amiT masivebs
avurevT erTmaneTSi. Cveni saxalxo meurneobisaTvis ki aucilebelia vicodeT, sad romeli masivi
imyofeba.
pirobiTi aRniSvnebi gvxvdeba Semdegi saxis.
I fargiani (konturuli) pirobiTi aRniSvna, romelic pasuxobs kiTxvebs.
1. ra sagania?
2. sad mdebareobs?
3. rogori farTobi uWiravs?
4. rogori konfiguracia anu moyvaniloba aqvs? (mag. saxli, tba)

I gegma
1 : 1000

nax. 31
II – saxis pirobiTi aRniSvnebi: ufargo (ara konturuli) upasuxebs kiTxvebze:
1) ra sagania?
sad aris?

35
 (mag. gzis maCveneblis datana gegmaze romelic zustad gviCvenebs ra sagania da sad
aris)
III – saxis pirobiTi aRniSvna aris farTobiTi.
esaa gaerTianeba ufargo da farTobis (mag. fiWvis tyis an venaxis masivSi dakavebuli
teritoria)
IV – zoluri gvaZlevs saSualebas gavigoT
1. ra sagania?
2. sad mdebareobs?
3. ra sigrZe uWiravs?
(magaliTad, gzis sigrZe dadgindeba masStabSi zustad).
sagnebis (wvliladebis) ama Tu im jgufSi Setana damokidebulia masStabze da
saWiroebaze.

aviRoT zemoT moyvanili gegma, sxva masStabSi

II gegma
1 : 5000

nax. 32
saxli, rom SevamciroT am masStabSi 5000 jer igi ar gamoCndeba, magram gegmaze misi
gamoxazva saWiroa da amitom saxls SevitanT meore jgufis pirobiTi aRniSvnebiT. e.i. fargiani

pirobiTi niSania, xolo meore gegmaze masStabSi ufargo pirobiTi niSania (II kategoria).

an vTqvaT gzis maCveneblis diametria 25 sm. I gegmaze masStabSi gamoCndeba, magram igi
gegmaze gamoixazeba ufargo pirobiTi aRniSvniT, radganac svetis sisqis codna saWiro ar aris.
ra gansxvavebaa I gegmaze da II gegmaze fardobiT ufargo pirobiT niSnebSi?
is gansxvavebaa, rom II-ze aRebulia ufargo pirobiTi niSnebi mcire zomis anu wvrili
masStabisaTvis, xolo I-ze aRebulia, igive ufargo pirobiTi niSnebi msxvili masStabisaTvis.

36
 uswormasworobis anu reliefis gamomsaxveli pirobiTi aRniSvnebi unda akmayofilebdnen
Semdeg pirobebs:
1. isini unda gvaZlevdnen saSualebas gavigoT gegmaze yoveli wertilis simaRle
(niSnuli);
2. unda gvaZlevdes saSualebas gavigoT daqanebis mimarTuleba;
3. rogoria daqanebis xarisxi;
4. unda gvaZlevdes warmodgenas zedapiris plastiurobis Sesaxeb (sadaa
Sezneqili, gamozneqili).
uswormasworobis gamomsaxveli pirobiTi aRniSvnebi aseTia:
1. niSnulebi,
2. izohifsebi,
3. niSnulebi da izohifsebi erTad,
4. kvesurebi,
5. punqtirebi,
6. SeRebva (Seferva).
viciT, rom niSnuli aris ricxvi, romelic gamoxatavs wertilis simaRles donebrivi
zedapiridan.
aviRoT A da B wertilebis HA da HB-absoluturi (normaluri) simaRleebi (nax. 33).

nax. 33
gavataroT pirobiTi donebrivi zedapiri wertilisaTvis. H1 – H2-pirobiTi simaRleebi
iqneba.
vTqvaT donebrivi zedapiri gavataroT A wertilSi. h-iqneba aRmateba. anu fardobiTi
simaRle (igi SeiZleba iyos rogorc + niSniT, ise – niSniT) maSasadame niSnulebi gvxvdebian:
1. absoluturi,
2. pirobiTi,
3. fardobiTi (aRmateba).
viciT, rom topografiuli zedapiris funqcia gamoisaxeba ase

da xasiaTdeba calsaxobiT, sasrulobiT, uwyvetobiT da mdovrulobiT.

37
 მასშტაბი
gegmebis, profilebis, rukebis, aseve nebismieri naxazis qaRaldze
gamoxazvisaTvis saWiroa Semcireba, rasac masStabs vuwodebT. ZiriTadad
masStabebia: vertikaluri da horizontaluri.
vertikalur masStabebs (profilebis Sedgenis dros) vuwodebT niSnulebis
Sesabamisi simaRleebis, profilebis Semcirebis zomas.
gegmaze horizontuli masStabia qvedebulebis Sesabamisi sigrZeebis
qaRaldze gamoxazvis Semcirebis zoma.
mocemul wertilSi, garkveuli mimarTulebiT rukis masStabebi ewodeba am
wertilis maxloblobaSi imave mimarTulebiT aRebul usasrulod mcire sigrZesa
da adgilze Sesabamis Sesworebul qvedebulebs Soris fardobas.

a) ricxviTi masStabi
38
 ricxviTi (1:M)masStabi ewodeba aliqvoturad (mricxvelSi erTi) daweril
wilads, romlis mniSvneli gviCvenebs ramdenjer unda Semcirdes qvedebuli

sibrtyeze gamoxazvis dros: , , .

mocemuli ricxviTi masStabebi SegviZlia davweroT sxvagvaradac: 1sm

– 100m; 1sm – 50m; 1sm – 20m. ricxviTi masStabis safuZvelze ase daweril
masStabs ewodeba saxeldebuli (ganmartebiTi) masStabi.
masStabebis cnebasTan dakavSirebiT SeiZleba amoixsnas sami amocana.
1. gvaqvs gegma, romlis masStabi ar viciT da unda gavigoT am gegmis masStabi.
vTqvaT, xazis monakveTis sigrZe gegmaze 2sm-ia, xolo am monakveTis Sesabamisi sigrZe
adgilze=200m.
maTi SefardebiT miviRebT saZiebel masStabs.

2. gvaqvs xazis sigrZe gegmaze da masStabi. unda gavigoT Sesabamisi qvedebuli

adgilze. xazis sigrZe gegmaze gamravlebuli masStabis mniSvnelze iqneba qvedebulis sigrZe
adgilze.
3. gvaqvs qvedebulis sigrZe adgilze da masStabi. qvedebulis sigrZes gavyobT
masStabis mniSvnelze, miviRebT monakveTis qvedebulis sigrZes gegmaze.
vinaidan zemoxsenebuli ariTmetikuli moqmedebebi, fargliT gamonaTvlis aReba saxazavze da
misi gadazomva qaRaldze bevr dros moiTxovs da Secdomebis wyaroa, amitom mimarTaven
xazviT masStabs.

b) xazviTi masStabi
xazviTi masStabi cnobilia Semdegi saxis: xazovani, ganivi, soluri.
nebismieri saxis xazviTi masStabi (xazovani, ganivi, solisebri) warmoadgens skalas, romlis
danayofis kvesurebze warwerilia mocemuli ricxviTi masStabis Sesabamisi ricxvebi.
xazovani masStabis Sesadgenad farglis maqsimaluri bijiT (aTi santimetri) gavatarebT
Tarazul sqel xazs, Semdeg mis paralelurad erT mm-ze daSorebiT gavatarebT bewvisebur xazs
(ara umetes 0.08 mm-sa), romelsac zomis xazi ewodeba.
mocemuli ricxviTi masStabis safuZvelze SevarCevT masStabis fuZes (Cvens
SemTxvevaSi 1sm) saerTod iReben 1sm, 2sm, 2.5sm. e.i. iseT fuZes, romelsac mocemuli
ricxviTi masStabis mixedviT Seesabameba martivi ricxvebi. magaliTad 1 : 10000, 1 : 5000, 1 :
2000 masStabisaTvis Sesabamisad fuZes aviRebT 1,2 da 2.5sm. Semdeg gadavzomavT gavlebul
xazze SerCeuli fuZis tol monakveTebs.

39
 vTqvaT, ricxviTi masStabi aris 1 : 10000, maSin xazovani masStabi iqneba (nax. 34)

100 0 100 200 300 400

nax. 34
a
a monakveTs masStabis fuZe ewodeba, xolo adgilze mis Sesabamis
qvedebuls ki masStabis odenoba hqvia. Tu a=2sm, masStabs normuls uwodeben.
fuZis pirvel marjvena kvesurze wavawerT 0-s, marcxniv mocemuli ricxviTi masStabis
Sesabamis ricxvs adgilze Seesabameba – 100m. pirvel fuZes vyobT m=10 tol nawilad.
masStabis sizuste ewodeba umciresi danayofis Sesabamis qvedebuls adgilze. igi cvalebadi
sididea erTi da igive masStabisaTvis da damokidebulia masStabis agebaze (magaliTad Tu fuZes
davyobT 10 nawilad, Cveni masStabis SemTxvevaSi sizuste iqneba 10m, Tu davyobT 20
nawilad – sizuste iqneba 5m da xuT nawilad dayofis SemTxvevaSi sizuste iqneba 20m).
masStabis zRvruli sizuste aris mocemuli masStabis zRvruli grafikuli sizustis Sesabamisi
qvedebuli adgilze.
zRvruli grafikuli sizuste yvela masStabisaTvis mudmivia. magaliTad: aviRoT wertili da
davmziroT saukeTeso xedvis mm manZilze kritikuli kuTxiT. eqsperimentalurad
dadgenilia rom igi .

mm -
d

e.i. wertilis diametri, romelsac arCevs SeuiaraRebeli Tvali yofila 0.1mm, rasac ewodeba
masStabis zRvruli grafikuli sizuste.
1 : 10000 masStabisaTvis zRvruli sizuste 1m iqneba.
1 : 5000 masStabisaTvis zRvruli sizuste 50sm iqneba.
1 : 2000 masStabisaTvis zRvruli sizuste 20sm iqneba.
rogorc vxedavT yvela masStabisaTvis zRvruli grafikuli sizuste erTi da igive iqneba, xolo
zRvruli sizuste ki sxvadasxva.
anaTvali xazovan masStabze udris farglis marjvena da marcxena wveroze anaTvlebis jams,
magaliTad: vTqvaT 1 : 10000 masStabis saSualebiT Sedgenil xazovan masStabze unda
gadavzomoT 271.35m, mocemul masStabSi 1m-ze nakleb sigrZes ver gadavzomavT e.i. 0.35
metri unda gadavagdoT. 200m gadavzomavT marjvniv da 70m-is gadasazomad marcxena fexs
gadavitanT fuZis me-7 patara danayofze; 1m-is gadasazomad ki imave marcxena fexs
gadavitanT kidev marcxniv milimetris 0.1-ze. gazomili xazis sigrZe iqneba 200+70+1=271m.

40
გ) ganivi anu transversaluri masStabi
ufro meti sizustis saWiroebis SemTxvevaSi gamoiyeneba ganivi anu transversaluri masStabi.
SevirCevT fuZes da xazovani masStabis principze avagebT masStabs e.i. gadavzomavT fuZeebs
da gadazomvis wertilebSi avmarTavT perpendikularebs, gavukeTebT warwerebs 1, 0, 1, 2, 3, . . .
vTqvaT fuZed aviReT 2sm. pirveli monakveTi davyoT m=10 nawilad. SevarCioT monakveTi 2-
3mm da ganapira marTobebze gadavzomavT n=10 monakveTs.

D A B
aq bq
P2* * a2
8
6 P1* * a1
4
2 a2 b2
a1 b1
0 8 6 4 2 0
1 2 3 4

nax. 35
pirveli zeda fuZe gavyoT 10 nawilad da D wertili SevuerToT qveda fuZis mecxre kvesurs.
Semdeg gavavlebT D9 xazis paralelur xazebs anu transversalebs.
fuZis patara danayofi udris mis 0.1-s, xolo vertikalurad gadaadgileba TiTo safexuriT iqneba
fuZis patara danayofis 0.1-s an fuZis 0.01-s.
e.i. fuZisas
fuZisas
..............
..............
fuZisas
vTqvaT, unda gadavzomoT 286m 72sm (masStabis fuZea erTi santimetri) fuZis jerad
ricxvs 200m gadavzomavT fuZis marjvniv 2-Tan, e.i. farglis marjvena fexs gavaCerebT 2-ze.
Semdeg 80m-is gadasazomad farglis marcxena fexs davayenebT fuZis me-8 danayofze. Semdegi
ricxvis – 6m-is gadasazomad farglis marcxena fexs gadavaadgilebT vertikalurad zeviT me-6
danayofze. Semdegi ricxvis 70sm-is gadasazomad farglis fexs gadavaadgilevT vertikalurad
zeviT me-6 danayofidan 0.7 monakveTze (TvaliT), xolo ukanasknel ricxvs – 2sm gadavagdebT.
amrigad, Cveni gadazomili sigrZe iqneba 2.867sm. maSasadame, ganivi masStabi 10-jer ufro
zustia xazovan masStabze da gamosayeneblad moxerxebulia.

masStabi wilad fuZeze

41
im SemTxvevaSi, rodesac ricxviTi masStabis mniSvneli ar aris

nax. 36

gamosayeneblad moxerxebuli ricxvi an vsargeblobT arametruli aTobiTi

sistemis masStabiani rukebiT da gegmebiT, muSaobis gaadvilebis mizniT
adgenen iseT xazviT masStabs, romelsac fuZe eqneba wiladi, mxolod
qvedebulze Sesabamisi ricxvebi mrgvali iqneba. magaliTad, solisebri
masStabis fuZea (nax. 36) 1,11 sm, imis gamo, rom aerosuraTis ricxviTi
masStabis mniSvneli davamrgvaleT Semdegnairad: aerosuraTis masStabi
aris 1 : 18000, e.i. gegmaze 1 sm qvedebuls adgilze Seesabameba 180 m.
vadgenT proporcias – ras unda udrides a fuZe, rom Sesabamisi qvedebulis
sigrZe adgilze 200 metri iyos, maSasadame,
1 sm ---------- 180 m
a --------- 200 m
an kidev, vTqvaT, vsargeblobT 200 sJ rukiT, e.i. gegmaze 1 gojs adgilze
Seesabameba 200 sJ. saerTod, pirvel rigSi unda gavigoT ricxviTi masStabi,
risTvisac versebi da saJenebi gojebSi unda gamovsaxoT. maSasadame,
vinaidan 1 sJ=84 gojs, 200 sJ rukis masStabi iqneba 1 : 16800. vadgenT
proporcias.
mocemuli 200 saJeniani rukis masStabis mixedviT 1 sm fuZes adgilze
qvedebuli Seesabameba 168 metri. ras unda udrides a fuZe, rom mas
Seesabamebodes 200 metri, e.i. masStabis fuZe unda iqnes
200m 1 s m 200m 1s m
a  1,1904 s m a  1,111 s m
168 m 180m

ganxiladi rukisaTvis nebismieri saxis xazviTi (xazovani, solisebri, ganivi) masStabis

fuZes aviRebT 1,19 an 2, 38 sm. pirvel SemTxvevaSi adgilis qvedebulis Sesabamisi ricxvebi
42
 iqneba 200 metri da meore SemTxvevaSi 400 metri. amiT rukis ricxviTi masStabi igive iqneba
da asec unda iyos, xolo wiladfuZiani masStabis sizuste mcireoden Semcirdeba.
saerTod unda gvaxsovdes, xazviTi masStabis fuZe unda aviRoT 1,19 an 2,38 sm. pirvel
SemTxvevaSi saTanado ricxvebi adgilze iqneba imdeni metri, ramden saJeniani rukac gvaqvs,
xolo meore SemTxvevaSi metrebis raodenoba orjer meti iqneba, magaliTad, 500 sJ rukisaTvis
(rukaze 1 gojs adgilze qvedebuli Seesabameba 500 sJ. ricxviTi masStabi ki iqneba 1 : 42000)
xazviTi masStabis 1,19 fuZes adgilze 500 metri qvedebuli Seesabameba, xolo 2,38 sm fuZes ki
adgilze qvedebuli Seesabameba 1000 metri. ricxviTi masStabi igive darCeba. masStabs wilad
fuZeze xSirad gadasayvani masStabi ewodeba. am RonisZiebiT nebismieri sistemiT Sedgenil
rukebze ganazomebi metrul sistemaSi miiReba, rac metad uwyobs xels Zveli (saJenuri) da
sxvadasxva sistemis rukebis gamoyenebas. arsebuli ganivi masStabidan SeiZleba aviRoT
gadasayvani masStabebis fuZeebi Semdegnairad:
magaliTi: vTqvaT, masStabi aris erTsantimetriani fuZiT, maSin sm, xolo

sm.

magaliTi: vTqvaT, masStabi aris orsantimetriani fuZiT, maSin , xolo sm.

sm.

topografiuli rukebis nomeklatura

yvela masStabis topografiuli rukis nomeklaturas safuZvlad udevs 1:1 000 000 masStabis
rukis furclis nomenklatura.
1:1 000 000 masStabis topografiuli rukis furclis nomenklaturis misaRebad
dedamiwis zedapiri iyofa -იან სვეტებად და -იან სარტყლებად. მერიდიანებს

შორის მოთავსებულ ზედაპირს სვეტები ეწოდება, ხოლო პარალელებს შორის

მოთავსებულ ზედაპირს - სარტყლები.
სვეტები აღინიშნება არაბული ციფრებით (1,2,3...60-მდე) მათი ათვლა იწყება
გრინვიჩის მოპირდაპირე 180 -იანი მერიდიანიდან და ზრდადია აღმოსავლეთიდან
დასავლეთისაკენ, საათის ისრის მოძრაობის საწინააღმდეგო მიმართულებით.
ზონები იგივე სვეტებია იმ განსხვავებით, რომ ზონების ათვლა იწყება გრინვიჩის
ანუ საწყისი მერიდიანიდან და მათ შორის სხვაობა 30 - ის ტოლია. მაგ. თუ სვეტის
ნომერია 38 ზონის ნომერი იქნება 8. (38-30)
გარდა ამისა დედამიწის ზედაპირი სარტყლებად იყოფა - იანი ინტერვალით,
სამხრეთი განედის - იანი პარალელიდან. ჩრდილო განედის პარალელამდე.

43
 ნახ. 35
სულ მიიღება 20 სარტყელი. სარტყლების აღნიშვნა ხდება ლათინური ანბანის
ასომთავრულებით. C- დან X-მდე, (I-სა და O-ს გარდა) სამხრეთიდან ჩრდილოეთის
მიმართულებით. (C,D,E,F, G,H, J, K,L,M,N,P,Q,R,S,T,U,W,X,Y)
ამრიგად, სვეტებისა და სარტყელების გადაკვეთაში ვღებულობთ 1:1 000 000
masStabis სფერულ ტრაპეციებს. ამ რუკის ფურცლის ნომენკლატურა შედგება ორი
სიმბოლოსაგან, პირველი - ლათინური ასო, მეორე არაბული ციფრი. მაგალითად
1:1 000 000 masStabis ის ფურცელი რომელზედაც ქ. თბილისი მდებარეობს,
აღინიშნება T-38-ით. ეს ნიშნავს რომ ფურცელი მდებარეობს T სარტყელში და 38-ე
სვეტში, ანუ მე-8 ზონაში.

იმის გამო, რომ 1:1 000 000 masStabis ზომა საკმაოდ დოდია ( )
საქარტველოს ტერიტორია კი -სარტყლის სამხრეთ ნახევრის სიგანის, და
-იანი პარალელებით შემოფარგლულ ტერიტორიაზე მთლანად თავსდება, ამიტომ

ტოპოგრაფიული რუკების ფურცლების ზედმეტი დაყოფის და აღნიშვნების თავიდან

აცილების მიზნით 1:1 000 000 masStabis რუკის ფურცლის მხოლოდ ნახევარი (

44
 ) დაყოფას აწარმოებენ. ამრიგად საქართველოს ტერიტორია მთლიანად

თავსდება ორ ფურცელზე T-37, T38-ზე.

1:1000 000 მასშტაბის ტრაპეციის ჩარჩოს წვეროების გეოდეზიური კოორდინატები
გამოითვლება შემდეგნაირად: მაგT-38 -თვის: T არის ეკვატორიდან რიგით მე-6
სარტყლის აღმნიშვნელი ასო, ამიტომ ჩრ. პარალელის განედი იქნება;
- 4=44 ხოლო სამხრეთის 4-ით ნაკლები. ზონის ნომერი იქნება 37-30=7,

და 6-ით ნაკლები აღმოსავლეთზე. ნომენკლატურა T-38

1:500 000 მასშტაბის რუკის ფურცლის მისაღებად 1:1000 000 რუკის ფურცელი იყოფა
ოთხ ფურცლად და აღინიშნება ლათინური ანბანის ასომთავრულებით E F G H;
ნომენკლატურა იქნება T-38 – E ხოლო ტრაპეციის ჩარჩოს ზომები იქნება განედის
მიმართულებით და გრძედის მიმართულებით.

ნახ. 36

1:200 000 მასშტაბის რუკის ფურცლის მისაღებად 1:1000 000 რუკის ფურცელის
სამხრეთ ნახევარი იყოფა 25 ფურცლად და აღინიშნება რომაული ციფრებით
XXVI -დან L -მდე.
ნომენკლატურა იქნება T-38 – XLII ხოლო ტრაპეციის ჩარჩოს ზომები იქნება
განედის მიმართულებით და გრძედის მიმართულებით.

45
 ნახ.37
ნახ.37
1:100 000 მასშტაბის რუკის ფურცლის მისაღებად 1:1000 000 რუკის ფურცელის
სამხრეთ ნახევარი იყოფა 90 ფურცლად. განედების მიმართულებით 10 ნაწილად და
გრძედების მიმაართულებით 9 ნაწილად. მიღებული ფურცლების დაყოფა არ ხდება.

ტრაპეციის ჩარჩოს ზომები იქნება განედის მიმართულებით და გრძედის

მიმართულებით.
1:100 000; 1:50 000; 1:25000 მასშტაბის რუკის შესაბამისი ნომენკლატურების
მისაღებად 1:1000 000 მასშტაბის ერთი ფურცელი იყოფა 1440 ნაწილად ანუ 1:25 000
მასშტაბის რუკის ფურცლებად პარალელების მიმართულებით 36 -ად, მერიდიანების
მიმართულებით 40 ნაწილად. აღნიშნავენ არაბული ციფრებით 1-დან 36-მდე
პარალელების გასწვრივ, ხოლო მერიდიანების გასწვრივ 41-დან 80-მდე. ამრიგად
1:25000 მასშტაბის რუკის ნომენკლატურა მიიღება ბადის ჰორიზონტალური
ზოლების აღმნიშვნელი ნომრებისა და ბადის ვერტიკალური ზოლების აღმნიშვნელი
ნომრების ერთობლიობით, რომელიც იწერება 1:1000 000 მასშტაბის რუკის

ნომენკლატურის შემდეგ. მაგ T-38- 4635 ტრაპეციის ჩარჩოს ზომები იქნება

განედის მიმართულებით და გრძედის მიმართულებით.

1:100 000; 1:50 000 მასშტაბის ნომენკლატურა მიიღება1:25 000 მასშტაბის რუკის
ნომენკლატურის მეშვეობით: ამისათვის 1:25 000 მასშტაბის რუკის ნომენკლატურას
წინ მიეწერება C ან L ასოები. (სადაც C აღნიშნავს 100, ხოლოL – 50-ს) 1:100 000
რუკისათვის ნომენკლატურა იქნება T – 38 - C4804, ფურცლის ზომები განედის
მიმართულებით და გრძედების მიმართულებით. 1:5000 -თვის T-38- L4406
ფურცლის ზომები განედის მიმართულებით და გრძედების მიმართულებით.

46
 ნახ. 38
1:10 000 მასშტაბის რუკის ფურცლის მისაღებად 1:25 000 რუკის ფურცელი იყოფა 4
ფურცლად და აღინიშნება ლათინური ანბანის a b c d ასოებით
ნომენკლატურა იქნება T-38 – 4635d ხოლო ტრაპეციის ჩარჩოს ზომები იქნება
განედის მიმართულებით და გრძედის მიმართულებით.
1:5 000 მასშტაბის რუკის ფურცლის მისაღებად 1:10 000 რუკის ფურცელი იყოფა 4
ფურცლად და აღინიშნება არაბული ციფრებით 1 2 3 4 .
ნომენკლატურა იქნება T-38 – 4635d-4 ხოლო ტრაპეციის ჩარჩოს ზომები იქნება
განედის მიმართულებით და გრძედის მიმართულებით.

ნახ. 39
საქართველოს ტერიტორიისათვის დადგენილია ტოპოგრაფიული რუკების
შემდეგი მასშტაბური რიგი და ტრაპეციის ჩარჩოს ზომები.

47
 ნახ. 40

niSnulebiani gegmilebi da izohifsebis meTodi

a) wertili sivrceSi

nax. 41

48
 vTqvaT, gegmaze gvaqvs sami wertili a 5, b8, c4. Sesabamisad 5, 8, (-4) niSnulebia
(koordinatebia), rac gvaZlevs warmodgenas reliefze. Z – mesame koordinatia. viciT, rom
sivrceSi wertilis mdebareobis gansazRvrisaTvis saWiroa 3 koordinati. x, y, koordinats ki ase
warmovidgenT. gegmaze pirobiT an fiuzos Sesabamisad avagebT koordinatTa RerZebs da yvela
wertilis mdebareobas vsazRvravT am RerZebis mimarT (nax. 41) e.i. x da y-s vTvliT cnobilad,
xolo mesame koordinati iqneba niSnuli 5, 8, -4, romlebic gegmis zemoT da qvemoT
gadaizomeba masStabSi.

b) xazi sivrceSi
xazebs sivrceSi SeiZleba eWiros nebismieri mdebareoba. isini SeiZleba iyvnen:
paraleluri, acdenili, gadakveTili, urTierTmarTobi.
magaliTad, gegmaze gadakveTili xazebi sivrceSi SeiZleba iyvnen acdenilni,
gadakveTilni, aseve gegmaze paraleluri xazebi sivrceSi SeiZleba iyvnen paralelurebi an
acdenilni. an kidev gegmaze Serwymuli xazebi, sivrceSi SeiZleba iyvnen paraleluri, gadakveTili
da marTobi. ganvixiloT isini cal-calke.

B0
L B(xb yb zb)
L h
A0  L
A(xa ya za) a

X
b8
a5

nax. 42

aq ZiriTadad gvxvdeba ori SemTxveva:

1. A(xA, yA, zA) da B(x
mocemulia a5, b8 xazis ori wertilis sam-sami koordinati A(x B(xB,
yB, zB)

49
 2. (a5)
meore SemTxvevis dros sivrceSi xazis mimarTuleba ganisazRvreba erTi (a
A(xA, yA, zA) da mimarTulebebiT.
wertilis sami koordinatiT A(x

nax. 43

H - აღმატებაა A და B წერტილებს შორის

L=AB დახრის ხაზს

a - ქვედებული (გეგმილი)
h - კვეთის სიმაღლე (1მ)
- დახრის კუთხე
- ქანობი
- დახრის კუთხე ეწოდება კუთხეს, რომელიც შექმნილია დახრილი L
ხაზის და მის გეგმილს (ქვედებულს) შორის.
დახრის კუთხის გაზრდის შემთხვევაში მცირდება ქვედებული და
შესაბამისად ინტერვალები

50
 ქანობი არის დახრის კუთხის tg ანუ აღმატებისა და

ქვედებულის შეფარდება,
გვიჩვენებს რამდენზე შეიცვალა აღმატება გარკვეული ქვედებულის სიგრძის
მიმართ

niSnulebiani proeqciebis ganzogadoeba

Tu topografiul zedapirs gavkveTT paraleluri horizontaluri
erTmaneTisagan toli manZilebiT daSorebuli sibrtyeebiT, maSin kveTaSi
miviRebT erTmaneTis paralelur mrud wirebs an wrfeebs – imisda mixedviT,
Tu rogoria topografiuli zedapiri. ganvixiloT magaliTebi:

1) 2) 3)

nax. 45
nax. 44 nax. 46

Tanabari daqanebis amozneqili cilin- Cazneqili cilin-

mqone zedapiri druli zedapiri druli zedapiri

4) 5)

51
 nax. 48
nax. 47

qedi. wyalgamyofi Rele. Tanabrad

dadebiTi invari-antuli daqanebuli.wyal-
xazi Ta-nabari daxriT Semkrebi anu uar-
(izohifsebi Ta-nabradaa yofiTi invariant-
dacile-buli).

6)

safexura anu terasa (sadac

erTmaneTs enacvleba
daqaneba da wavakeba)

nax. 49

gavarCioT zemoT gamosaxuli yvela SemTxveva cal-calke:

1-el magaliTSi mocemulia Tanabari daqanebis mqone mTis ferdobis gankveTa
(warmodgeniT) horizontuli sibrtyeebiT. kveTaSi miiReba swori – erTmaneTisagan Tanabrad
daSorebuli paraleluri xazebi (e.i. gegmaze Tanabrad daSorebuli paraleluri xazebi rom gveqneba
unda vicodeT ras warmoadgens is adgilze).
2-e SemTxvevaSi zedapirs aqvs amozneqili cilindris forma. kveTaSi miiReba
erTmaneTisgan araTanabrad daSorebuli wrfeebi.
3-e SemTxvevaSi zedapiri Cazneqilia da izohifsebic araTanabrad iqneba daSorebuli.
4-e SemTxvevaSi gvaqvs Tanabari daqanebis mqone qedi (sami mimarTulebiT
daRmarTi, erTi mimarTulebiT aRmarTi. izohifsebi TiTqos gagvirbian).
52
 5-e SemTxvevaSi mocemulia Rele wyalSemkrebi anu uaryofiTi invariantuli xazi. gvaqvs
sami mimarTulebiT aRmarTi, erTi mimarTulebiT daRmarTi.
6-e naCvenebia safexura anu terasa.

Tu gvaqvs konusuri zeda-

piri kveTaSi, dagegmile-bisas
miviRebT koncentrul wrexazebs.

nax. 50
zemoT moyvanili SemTxvevebi ganvazogadoT ufro rTul zedapirze. vTqvaT, gvaqvs
unagira, e.i. adgili erTdeba ori qediT da iwyeba ori Rele.

nax. 51
rogorc vxedavT, izohifsebi arian Sekruli
mrudebi toli simaRlis mqone wertilebiT, romelTa
niSnulebi jeradia kveTis.
Tu davakvirdebiT izohifsebs, davinaxavT,
rom (mTa) gora gamosaxulia urTierT paraleluri
izohifsebiT, magram imave izohifsebiT SeiZleba
gamosaxuli iqnes tafobic. ismis kiTxva: rogor unda
53
nax. 52
gavarCioT gegmaze mocemuli izohifsebi – ras gamoxataven tafobs Tu goras? aq yuradReba
unda mivaqcioT niSnulebs. rodesac izohifsebze niSnulebi Suisaken izrdeba, maSin izohifsebiT
amaRlebuli adgilia gamosaxuli, rodesac piriqiTaa, maSin adgili tafobs warmoadgens. an
izohifsebze SeiZleba saerTod ar iyos niSnulebi. igi SeiZleba kvesurebiT iyos aRniSnuli )
dadableba ) amaRleba, an ubralod izohifsebze SuaSi eweros (+) an (_) niSani.
izohifsebi gvaZleven saSualebas nebismieri wertilis niSnulis gansazRvrisaTvis.
Cven viciT, rom uswormasworobis gamomsaxveli pirobiTi niSnebi unda gvaZlevdnen
saSualebas ganvsazRvroT:
nebismieri wertilis niSnulebi;

1. saiTaa daqaneba;
2. rogoria daqanebis xarisxi;
3. unda gvaZlevdes saSualebas warmodgena
gvqondes reliefis plastikurobaze.
SeiZleba izohifsebi akmayofilebs yvela am
pirobas, magram mas mainc aqvs nakli. igulisxmeba, rom
or mezobel izohifss Soris Tanabari daqanebaa, rac swori
araa (nax. 53), arc kveTis simaRlis Semcireba gvaZlevs
sasurvel Sedegs. ganvixiloT kveTis simaRlis Semcirebis
magaliTi safexuraze (nax. 54)
nax. 53
safexura anu terasa gamoisaxeba axlos
ganlagebuli da mkveTrad daSorebuli izohifsebisagan.

ganvixiloT SemTxvevebi:
SevamciroT kveTis
simaRle, maSin damxmare izohifsebi
20-30 Soris ganawildeba, rogorc es
naxazzea gamosaxuli, magram,
rogorc zemoT ganxilulidan viciT,
Tanabrad daSorebuli izohifsebiT
igulisxmeba ara iseTi daqaneba
rogoric safexuras gaaCnia, aramed
Tanabari daqaneba AB xazis
gayolebiT. Tu davakvirdebiT

54

nax. 54
zedapirze arsebul 25-26 da 30 wertilebs davinaxavT, rom isini ar Seesabamebian Cvens mier
gegmaze kveTis simaRlis SemcirebiT miRebul izohifsebs. axla mivaqcioT yuradReba 20, 25, 26
da 30 wertilebs. interpoloba gegmaze gavakeToT aRebuli wertilebis mixedviT, maSin gegma
miiRebs I-is nacvlad II-re saxes (nax. 54) romlebic arafriT ar emsgavsebian erTmaneTs.
maSasadame mniSvneloba aqvs damaxasiaTebeli wertilebis niSnulebis gansazRvras velze da ara
kveTis simaRlis Semcirebas, mxolod amis Semdeg SegviZlia vimsjeloT kveTis simaRlis
SerCevaze.

a) normaluri kveTis simaRlis gansazRvra

45 -aris zRvruli daqaneba, romlis zeviT

daqanebis SemTxvevaSi, zedapirs izohifsebiT ver
gamovsaxavT.
0,01 vTqvaT gvaqvs 45 -iani daqaneba. normuli
kveTis simaRle damokidebulia ferdobis zRvrul (kidegan)
daqanebaze da gegmis masStabze. zRvrul (anu kidegan)
45
daqanebad miRebulia daqaneba 45 .
0,01
sm zRvruli siaxlove or izohifs Soris aris 0.01 sm.
nax. 55 kveTis simaRle zRvruli iqneba 0.01 sm anu roca
1
masStabia , h  1 m. rodesac daxris kuTxe 45 -is nacvlad aris 22 5 , maSin kveTis
10000

simaRle izohifsebs Soris imave dacilebisaTvis unda aviRoT h 2 (orjer naklebi).

55
 ნიველობა

ნიველობა ეწოდება გეოდეზიური სამუშაოების ერთობლიობას, რომლის

საშუალებითაც განისაზღვრება წერტილებს შორის აღმატება (სიმაღლეთა სხვაობა).
გეოდეზიაში გამოიყენება სხვადასხვა სახის ნიველობა.

geometriuli niveloba

geometriuli niveloba ewodeba

nivelobas Tarazuli sxivis saSualebiT.
vTqvaT, gvsurs A da B wertilebs
Soris simaRleTa sxvaobis gageba. iaraRiT
vdgebiT A da B wertilebs Soris, xolo A da B
wertilebSi ki Sveulad vayenebT lartyebs.
Cven, rom saSualeba gvqondes donebrivi
zedapiris paraleluri sxivis miRebis, maSin
aRmateba h gamoiTvleboda formuliT

56

nax. 56
(sadac - aris danamzeri ukana lartyaze, - aris danamzeri wina lartyaze).
magram, iaraRi ZiriTadi donebrivi zedapiris paralelur xazs ver gvaZlevs, aramed
gvaZlevs Tarazul sxivs. e.i. dedamiwis simrudisagan gamowveuli Secdomebi gveqneba da
, magram agreTve viciT, rom Tarazuli sxivi gaivlis ra atmosferos sxvadasxva simkvrivis
fenebSi, refraqciis gamo gadatydeba da sabolood sxivi miiRebs mimarTulebas, romelic naxazze
mTliani xaziT aris aRniSnuli. refraqciis gavlena iqneba da . axla ganvsazRvroT da .
avRniSnoT -iT,
avRniSnoT -iT.
SevitanoT (1) gamosaxulebaSi da -is mniSvnelobebi. gveqneba

dadgenilia, rom ; ,

sadac -aris A wertilidan iaraRis centramde manZili; -aris B wertilidan iaraRis

centramde manZili; R-aris dedamiwis radiusi. im SemTxvevaSi, roca , maSin
da (daaxloebiT tolia imitom, rom manZilebi sxavadasxvaa).
,
maSasadame, rodesac iaraRiT manZilis SuaSi vdgebiT, refraqciisa da simrudis gavlena ispoba.
im SemTxvevaSi, roca maSin
,
(i – aris iaraRis simaRle). rogorc vxedavT, ufro mosaxerxebelia niveloba Suidan (garda amisa
Suidan warmoebuli nivelobis dros ispoba instrumentaluri Secdomebi).
vTqvaT vawarmoebT A da B wertilebs Soris nivelobas. vdgavarT am wertilebs Soris ara
tol manZilze, e.i. ara zustad SuaSi. iaraRi nacvlad Tarazuli sxivisa gvaZlevs daxril sxivs, amitom
simaRleTa sxvaoba toli iqneba
,

(sadac a da b anaTvlebia
lartyaze), roca , maSin
da e.i. ispoba

instrumentaluri Secdomebis
gavlena.
nax. 57

57
 rTuli niveloba (geometriuli)
rTuli niveloba aris martivi nivelobebis jami. misi arsebobis mizezia: 1) wertilebs Soris
didi manZili, 2) dabrkoleba wertilebs Soris, 3) simaRleTa didi sxvaoba wertilebs Soris.
vTqvaT, saWiroa vawarmooT da wertilebs Soris simaRleTa sxvaobebis
gansazRvra.

nax. 58

58
 niveliri

nax. 59
a) Niveliris mowyobiloba: 1 - mdrami (tregeri); 2 - elivaciuri xraxnsi; 3 –
okulari; 4;6 – cilindruli Tarazos kolopi; 5 – optikuri Wogri; 7 – samizne; 8 –
obieqtivi; 9 – fokusirebis xraxni; 10 – damtkeci xraxni; 11 – damiznebisTvis
dantkeci xraxni; 12 – mrgvali Tarazo; 13 – amwevi xraxnebi.

b) Okularis maeris are: 1 – ZafTa bade; 2 – cilindruli Tarazos seqtori; 3 –

Tarazos buStula; 4 – sanivelo lartya.

59
 nivelobis warmoeba

daniSnulebis mixedviT niveloba aris: gaswvrivi, gaswvriv-ganivi da moednis.

a ) g a s w v r i v - g a n i v i n i v e l o b a sruldeba zoluri reliefis asaxva-Semecnebis
mizniT, sanam geometriul nivelobas SevasrulebdeT am zolze, winaswari kvleviTi samuSaoebis
safuZvelze (barometruli an taqeometriuli samuSaoebis gamoTvlebis Semdeg), Seswavlilia
sanivelo zoli.
am mizniT warmoebuli niveloba ori ZiriTadi amocanisagan Sedgeba: 1) sanivelo RerZis
Semzadeba da 2) TviT nivelobis warmoeba.
sanivelo RerZis Sesamzadeblad, saWiroa gvqondes kuTxzomiTi iaraRi (Teodoliti),
mrudeebis dakvalvis cxrili, sapiketaJo Jurnali, 20-metriani foladis bafTa, 6 an 11 foladis Cxiri,
xveula, 3 – 4 sari, paloebi, fanqari, najaxi. sapiketaJo Jurnali warmoadgens milimetrebian
wignaks, romelic ivseba Semdegnairad.
upirvelesad irCeven trasis mimarTulebas da
amagreben niSnebiT trasis sawyis da bolo
wertilebs, moxvevis wertilebs da a.S. Semdeg
awarmoeben trasis piketaJs, e.i. piketebis
daniSvnas. piketi aris palo, romliTac trasis
wertilebi aRiniSneba. piketebs amagreben erTi
meoridan 100 metris daSorebiT (qalaqisa da
sawarmoo teritoriaze misi daSoreba SeiZleba iyos
40-50 metri). manZilebs piketebs Soris zomaven
foladis bafTisa da Cxirebis daxmarebiT. garda
nax. 60
amisa piketebs Soris manZili damokidebulia
imaze, Tu ramdenadaa saWiro trasis reliefis Seswavla. piketebis numeracia iwyeba trasis sawyisi
wertilidan. TviTeuli sapiketo wertili aRiniSneba ori paloTi: “wertiliT da darajiT”, wertilSi miwis
piramde Caismeba palo 10 sm-is siRrmeze da nivelobis warmoebis dros masze idgmeba lartya.
wertilidan 10 sm-is daSorebiT Caisoba meore palo miwidan 10 sm-iT zeviT amosuli. es aris e.w.
“daraji”, romelic gamoiyeneba wertilis mosaZebnad. masze fanqriT iwereba piketis nomeri.
Sualedi wertilebi, romlebic saWiroa damatebiT reliefis dasaxasiaTeblad, aRiniSneba mxolod
“darajiT” da waewereba wina piketis nomers plius daSoreba am piketidan Sualed wertilamde.
mag: (2)+40, amitom aseT wertilebs plius wertilebi ewodeba. ganiv wertilebsac aRniSnaven
mxolod “darajebiT” da waewereba maTze nomeri da daSoreba trasidan.

60
 b) moednis (zedapiris) niveloba. samSeneblo moednebze,
aerodromebze, stadionebze da a.S. xSirad warmoiqmneba miwis samuSaoebis moculobis
gamoTvlis saWiroeba anda vertikaluri dagegmarebis (nivelobis) Sesruleba, risTvisac aucilebelia
msxvilmasStabiani (1 : 1000, 1 : 500, 1 : 200) topo-gegmebis Sedgena kvadratebis meTodiT,
Seqmnil sasimaRlo safuZvelze dayrdnobiT.
adgilze vagebT dasakvalav kvadratebs, Tu kveTis simaRle m kvadratis
gverdi m, roca m, m da ufro mets. kvadratebis numeracia
mocemulia 61 naxazze:

AA1 2 3 4 5 6
I II III IV V
B
aa
B
XVI VI
C
XV XVII XVIII XIX VII
DD
D4
XIV VIII
E
E
XIII XII XI X IX
F
nax. 61

adgilze qselis dakvalvis Semdeg vatarebT nivelobas. Jurnalis nacvlad yvela

monacemi gamoisaxeba qaRaldze, romelzec iwereba yvela saWiro informacia.
winamdebare naxazze (61) yoveli kvadratis centrSi arsebuli cifrebiT naCvenebia
instrumentis dgomis wertilebi, romlebic rac SeiZleba axlos unda iyos kvadratebis
diagonalebis gadakveTis wertilebTan. moiTxoveba, rom yovel wertilze iyos minimum ori
danamzeri, amitom (61) naxazze 19 sadguria da amiT dakmayofilebulia moTxovnili
piroba. kvadratebis niveloba damokidebulia misi gverdebis sigrZeze. Tu m, maSin
yoveli kvadratis niveloba tardeba dgomis erTi wertilidan; Tu m, maSin erTi
sadguridan nivelobas vawarmoebT ramodenime kvadratze. (94) naxazze vixilavT
SemTxvevas, roca . niveliris gadaadgilebis sqema naCvenebia punqtiriT.

nivelobis Catareba kidev SeiZleba paraleluri xazebiTac. saWiroa Seiqmnas gaxsnili

an Sekruli svla, raTa vuzrunvelvyoT dakvirvebaTa Sedegebis kontroli.

kameraluri damuSaveba gamoixateba SemdegSi:

61
 1) gamoviTvliT momijnave kvadratebis horizontebis simaRleTa sxvaobas (sadguris):
,

sadac aris kvadratis (sadguris) nomeri;

- anaTvali lartyaze, romelic dgas momdevno kvadratis wveroze;

- anaTvali winamdebare sadgurze;

2) vasrulebT sanivelo svlis kontrols (Tu svla Sekrulia, maSin , unda davicvaT

Semdegi piroba: , sadac aris sadgurebis raodenoba svlaSi; 2sm=2m,

rodesac anaTvali lartyaze 1sm-dea);

3) vawarmoebT sanivelo svlis gawonasworebas; cdomilebas vanawilebT Sebrunebuli

niSniT TiToeul -ze Tanabrad, gamoviTvliT ;

4) gamoviTvliT kvadratis wveroebis niSnulebs Semdegi formuliT:

sadac d aris anaTvali lartyaze D wertilSi.

5) samuSao Tavdeba gegmis SedgeniTa da misi gamoxazviT.

saxazav formatze mocemuli masStabiT vadgenT kvadratebis sqemas. miRebuli

kvadratebis wveroebis niSnulebis garda, formatze unda davitanoT yvela saSualedo
wertilebi (reliefis maxasiaTebeli wertilebi da konturebi). Jurnalidan unda amoviweroT
yvela wertilis niSnulebi (1sm-mde). Semdeg vaxdenT horizontalebis (izohifsebis)
interpolirebas da reliefis gamoxazvas (qanobebis da reliefis yvela damakavSirebeli xazis
CaTvliT). gegma unda daixazos tuSiT pirobiTi aRniSvnebis sruli SesabamisobiT.

62
 ტრიგონომეტრიული ნიველობა
ტრიგონომეტრიული ნიველობა არის გეოდეზიური სამუშაო, სადაც
წერტილებს შორის აღმატება განისაზღვრება დახრილი სხივის (თეოდოლიტის
საშუალებით). ტრიგონომეტრიული ნიველობის საშუალეთ სიმაღლეები გადაეცემა
დიდ მანძილზე.

63
 ნახ. 62
“A” და “B” წერტილებს შორის “h” აღმატების განსაზღვრისათვის “A”
წერტილში იდგმება თეოდოლიტ-ტაქეომეტრი, ხოლო “B” წერტილში კი ლარტყა.
ჭოგრით უმიზნებენ ლარტყის ზედა ნიშანზე და იზომება დახრის კუთხე „h“.
თუ „A” და “B” წერტილებს შორის თარაზული მანძილია - “D”, იარაღის და ლარტყის
სიმაღლეების შესაბამისად “i” და “l” მაშინ ნახაზიდან:
ან
ვინაიდან მაშინ სიმაღლე

ეს ფორმულა გამოყვანილია დედამიწის სიმრუდის და რეფრაქციის გავლენის

გარეშე.
ამ სიდიდეების გავლენის შედგეს ტრიგონომეტრიულ ნიველობაზე
განვსაზღვრავთ შემდეგნაირად:
რეფრაქციული მრუდია
K და f შესაბამისად დედამიწის სიმრუდის და რეფრაქციის შესწორებები
ანუ .
- ეს არის ტრიგონომეტრიული ნიველობის ძირითადი
ფორმულა.
თუ მანძილი “A” და “B” წერტილებს შორის იზომება მანძილმზომით, ამშინ
თარაზული მანძილი:

64
 barometruli niveloba

barometruli nivelobiT isazRvreba wertilTa aRmatebebi ganxilad wertilebze. haeris

wnevisa da temperaturis ganazomTa saTanado formulebSi Setanisa da amoxsnis Sedegad.
barometruli nivelobiT xdeba winaswari simaRliT gamokvlevebi.

ნახ. 63
adgilis wertilebSi, romlebic mdebareoben sxvadasxva simaRleze, atmosferuli wneva
sxvadasxvaa.
„B1“ da „B
Tu atmosfero wonasworobaSia maSin „B „B2“ barometris anaTvalSi „M
„M“ da „N
„N“ wertilebSi
„HM“ da „H
aRebuli erTi da igive drois momentSi da „H „HN“ wertilebis simaRleebis sxvaobaSi
arsebobs damokidebuleba:

sadac

0.0037 – temp. koeficientia; 18470 – mudmivi koeficienti. t1 da t2 – “M

“M” da “N
“N” wertilebSi
haeris temperature.

mrudeebis dakvalva

nagebobaTa RerZebi ganlagebulia ara marto

swori an texili xazebis mimarTulebiT, aramed zogjer
mrudi xazis mimarTulebiTac (mag. sanaosno arxebi,
gzebi, didi kaSxlebi, saxlebi). aseT SemTxvevaSi ori
sworxazovani mimarTulebis SeuRleba xdeba
metwilad mrudis saSualebiT (nax. 64).

65

nax. 64
mrudis dakvalvisaTvis saWiroa moxvevis kuTxe da mrudis radiusi , rac saSualebas
gvaZlevs vipovoT adgilze mrudis sami mTavari wertilis mdebareoba: -mrudis dasawyisi, -
mrudis Sua wertili da -mrudis bolo wertili. mTavari wertilebis mdebareobis adgilze
gadasatanad -moxvevis kuTxisa da R radiusis sidideebis codnis garda saWiroa vicodeT:
mxebi xazis sigrZe, romelsac SemoklebiT ewodeba T (tangesi), -mrudis
sigrZe, romelic aRiniSneba K-Ti. -s aRniSnaven -Ti da ewodeba biseqtrisa (manZili
kuTxis wverodan mrudis Sua wertilamde). unda vicodeT agreTve D minazomi, romelic
warmoadgens ori mxebis da mrudis sigrZis sxvaobas. e.i. . simrudis radiusi
winaswaraa mocemuli, xolo -s ganvsazRvravT TeodolitiT. gamovTvaloT mrudis
damaxasiaTebeli elementebi. naxazidan

mrudis sigrZe aris ; ;

; ;

piketaJis gamoTvlis Semowmeba

vTqvaT gazomvebiT miviReT

farTobebis gamoTvla

sainJinro saqmeSi farTobebis gamoTvlas metad didi mniSvneloba eniWeba. arsebobs

farTobebis gamoTvlis mravali meTodi, romelTagan Cven mxolod zogierTs SeviswavliT:
1. geometriuli xerxi;
2. grafikuli xerxi;
3. ujrediani qaRaldis xerxi;
4. awonvis xerxi;

66
 5. koordinatebis (analizuri) xerxi;
6. meqanikuri xerxi (amsler-koradis planimetriT);
a) ganvixiloT farTobebis gamoTvla analizuri xerxiT, rodesac saWiroa farTobis gamoTvla
samkuTxedisaTvis.
samkuTxedis farTobi tolia, Tu

(viciT h da b);

(viciT b,c da A)

(viciT b,A da C, aq B
nax. 65
gamoTvlilia);

(viciT marto gverdebi, sadac ).

Tu gamosaTvleli farTobi SegviZlia warmovidginoT samkuTxedebad (an cnobil

geometriul fi-gurebad),
gamoviTvliT cal-keuli
samkuTxedebis far-Tobebs da
Semdeg maTi jami mogvcems
saZiebel farTobs.
farTobis gamoTvlaSi is
Secdomebi Seva, rac misi
elementebis gazomvis dros
Sevidnen.
2. grafikuli xerxiT
nax. 66 farTobebis gamoTvlis dros
gamoiyeneba adre Sedgenili
gegmebi. gegmebidan amoiReben im elementebs, romlebic saWiroa farTobebis gamosaTvlelad.
grafikuli xerxi ufro tlanqia geometriul xerxTan SedarebiT, radganac masSi garda im
Secdomebisa, romlebic analizuri xerxiT farTobebis gamoTvlaSi Sedis, emateba Secdomebi:
adgilze gazomili monacemebis naxazze datanisa, naxazis deformaciisa da naxazidan grafikulad
elementebis gansazRvrisa.

67
 3. ujrediani qaRaldis xerxiT farTobebis gamoTvlis dros gamoiyeneba gamWvirvale
milimetrebiani qaRaldi, romelsac vafarebT gamosaTvleli farTobis zedapiris gegmas.

vTqvaT, gegma Sedgenilia masStabSi

e.i. viciT, rom

1sm2 – 2500kv.m = ha.

1mm2 – 25m2
daviTvliT ramdeni ujrediT daifara,
gamosaTvleli farTobi mTliani ujredebiT da
nax. 66
nawilobriv dafarul ujredebs ki vafasebT TvaliT.
4. awonvis xerxiT farTobis gamoTvla mdgomareobs SemdegSi: viRebT gamWvirvale
qaRalds (vaskovkas), movWriT gansazRvrul farTs, avwoniT saafTiaqo sasworze da vTqvaT
100kv.sm gamovida 100 grami e.i. 1sm2=1gr. axla gadaviRebT gegmas vaskovkaze, SemovWriT
gansazRvrul farTs, avwoniT da viTvliT saWiro farTs.
marTalia farTobebis gamoTvlis es xerxi maRali sizustiT ar xasiaTdeba, magram
geologebisa da metyeveebisaTvis misi sizuste sakmarisia.
5. koordinatebis xerxi (analizuri).
vTqvaT, gamosaTvlelia xuTkuTxedis farTobi.
Tu viciT misi yvela wveros koordinatebi, misi farTobi
SegviZlia warmovidginoT, rogorc sami trapeciis
farTobis jams gamoklebuli ori trapeciis farTobi

nax. 67

e.i.
es gamosaxuleba gavamartivoT Semdegnairad
,
.
es gamosaxuleba mokled ase Caiwereba

68
 ,

anda Tu davaproeqtebdiT X RerZze, maSin miviRebdiT

anda ufro martivad dasamaxsovrebeli wesiT farTobi gamoiTvleba, Tu amovwerT x-ebisa

da y-ebis yvela mniSvnelobebs, Cveni aRebuli magaliTisaTvis (xuTkuTxedisaTvis) gveqneba
x1, x2, x3, x4, x5, x1
y1, y2, y3, y4, y5, y1
da aviRebT namravlTa jams marcxnidan marjvniv mimarTulebebisaTvis (\) da vaklebT
namravlTa jams marjvnidan marcxniv mimarTulebebisaTvis (/),
samkuTxedisaTvis
x1, x2, x3, x1
y1, y2, y3, y1

69